ويان، قازاق! بۇل سوزدەردى ايتىپ وتىرعان مەن، بەلگەر، نەمىس دەسەڭ نەمىس، قازاق دەسەڭ قازاق! - گەرولد بەلگەردىڭ كۇندەلىگى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - گەرولد كارلوۆيچ بەلگەر (1934 - 2015) - جازۋشى، سىنشى، اۋدارماشى، پۋبليتسيست، ادەبيەت زەرتتەۋشىسى جانە قوعام قايراتكەرى. قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى. ق ر پرەزيدەنتىنىڭ مەملەكەتتىك بەيبىتشىلىك جانە رۋحاني كەلىسىم سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

***

07.09.13

«ايقىنداعى» الدەبىر قازاقتىڭ اكىم تۋرالى ماقالاسى كولگىرسي كوسىلۋدىڭ كوكەسىندەي كوكىمە- كوبىك، ءنارسىز- ءمانسىز، تاتىمى جوق بادىكتەۋ سوزدەر (ەكەن). سابازىم- اي، نەتكەن كەڭ، جومارت ەدىڭ!؟ عارىشتىڭ ار جاعىنان ءبىر- اق شىعارعان حاس شەبەرگە نە ايتارى بار. ۋرا...ا...ا!...

بولجامپازدار حارۋكي مۋراكامي 2013 - جىلدىڭ نوبەل سىيلىعىن قالپاقپەن سوعىپ الادى دەپ ساۋەگەيسيدى. سونداي- اق، كانديداتتار تىزىمىندە امەريكالىق ايەل قالامگەر دجويس كەرول وۋتس (ايتپاقشى اسقار س. ەكەۋمىز ونىڭ شىعارماشىلىعىنا بۇدان جيىرما جىل بۇرىن «كوز سالعان» بولاتىنبىز) ، ۆەنگر پەتەر ناداش، كارىس كو ۋن، كانادالىق ايەل ەليس مۋنرونىڭ (ولاردى بىلمەيمىن) ەسىمدەرى اتالادى. رەسەيلىكتەردەن تىزىمگە ەنگەن تەك ەۆگ. ەۆتۋشەنكو عانا (ونىڭ مۇمكىندىگى 100دەن بىرەۋ).

مۋراكامي 64 جاستا. ال، باسىن تاۋ مەن تاسقا سوعىپ، كۇنى- ءتۇنى زىر جۇگىرگەن ايگىلى قازاق جازۋشىسى تىزىمگە ىلىكپەي قاپتى. وكىنىشتى! ونى (سۋ جاڭا نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى رەتىندە) ايروپورتتا دۋلات يسابەكوۆ گۇلدەستەمەن قارسى الماقشى ەدى. ارمانى ورىندالماي قالدى. ءبىراق، قازاق ءۇمىتسىز سايتان دەيدى عوي. كۇمانىڭ بولماسىن. ءتۇبى الار. ە، اللا! پەندەلەرىڭدى جارىلقاي كور!

11.09.13

ۇيىقتار الدىندا «اقيقاتتىڭ» №7 سانىن پاراقتاپ شىقتىم. ءارى قۋانىپ، ءارى تاڭداندىم. جۋرنال مىقتى. ماتەريالدار اكتۋالدى، تۇشىمدى، وتكىر. تيراجى - 3380. «پروستوردا» نەبارى - 1100. بۇل نە؟ بۇل ورىستار ونى وقىمايدى دەگەن ءسوز. قازاقتارعا ەكى باستان كەرەك ەمەس. جۋرنال (پروستور) رەداكسيانىڭ وزىنە عانا قاجەت. ال، كوڭىلى كولدەي، كىسىگە تەك بولسا دەيتىن اڭقىلداعان اقكوڭىل، جانى جايساڭ، ءادىل، وسەك- اياڭ، عايباتتان اۋلاق، اقىلدىمسىپ بوسپەيتىن، از سويلەپ، كوپ تىڭدايتىن امانحانعا (قاشاندا) ءتانتىمىن. وعان رەداكتور رەتىندە دە ريزامىن. جۇرتقا ادام جاعا ما؟ سونداي امانحاندى دا بىرەۋلەردىڭ ولاي- بۇلاي دەيتىنىنە تۇسىنبەيمىن. ەي، قازاق. امانحان جۋرنالدى كوتەردى ەمەس پە؟ بىزدە ءمارت، ۋادەگە بەرىك سايىپقىراندار كوپ پە سونشالىق؟ امانحانمەن ماقتانۋ لازىم. مەنىڭ ۇستانىمىم سولاي.

14.09.13

كەشكى ۇيقى الدىندا الەكساندر چاكوۆسكيدىڭ ءومىرباياندىق رومانىنان ۇزىندىلەر وقىدىم. ول كەزىندە «ينوستراننايا ليتەراتۋرا» جۋرنالى مەن «ليتەراتۋرنايا گازەتانىڭ» مىقتى رەداكتورى بولدى (جاسى شاۋ تارتقاندا ءتۇپنۇسقادان وقۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەندى) . مەن ونى «دۋبۋلتى» شىعارماشىلىق ۇيىنە دەمالۋعا بارعاندا - اسحانا، باس كورپۋستىڭ ەسىگى الدىندا تۇتىكپەن ءتۇتىنىن بۇرقىلداتا تەمەكى تارتىپ وتىراتىن كەزىندە - ۇدايى كورىپ ءجۇردىم. البەتتە، جانىنا جاقىندامايتىنمىن. اينالاسىندا ءۇيىلىپ- توگىلگەن ۇيىرسەكتەر مەنسىز دە جىرتىلىپ- ايىرىلاتىن.

ميحايل ەسەناليەۆتىڭ جەسىرى مايا يۆانوۆنا تەلەفون سوقتى. ءبىر- بىرىمىزگە شىنايى قۇرمەتپەن جىلى اڭگىمەلەستىك. داۋسى جاقسى ساقتالىپتى، باياعىشا سىڭعىرلاپ تۇر. وي، جالعان- اي! ەسەناليەۆ اسقان زيپا، تەكتى ادام ەدى- اۋ. ءبىر باسىندا تاسىپ- توگىلەردەي ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىم بولاتىن.


16.09.13

«ايقىننان» تەلەفون تاستاعان الدەبىر جۋرناليست قارالى حابار ايتىپ، كوڭىلىمدى الەم- تاپىرىق ەتتى. دۇكەنباي دوسجانوۆ قازا بوپتى. اپىراي، ا؟ كىم ويلاعان؟ 71 جاستا. تاياۋدا سويلەسكەنبىز. ساپ- ساۋ سياقتى ەدى. جۋرناليست، شاماسى، مەنى بىلەدى دەپ ويلاسا كەرەك، ءبىر- ەكى اۋىز قوشتاسۋ ءسوز ايتۋىمدى ءوتىندى. قالاي جوق دەيىن، بىردەڭە- شىردەڭە دەگەنسىدىم.

قايران دا قايران دۇكەش! سيرەك ۇشىراساتىن ەڭبەكتورى ەدى. ونى جارتى عاسىردان بەرى بىلەتىنمىن، كوپتەگەن تۋىندىسىن ورىسشاعا اۋداردىم. ءوزى جونىندە دە جازدىم. مەن جونىندە ول دا جازدى. ايەلدەرى مەن بالالارىن دا بىلەتىنمىن. ...كەيبىر جالپاقشەشەيلىكپەن استاساتىن جايداقىلاۋ جازبالارىنا قاتاڭ قاراپ، ونى وزىنە دە اشىق ايتاتىنمىن. ءبىراق، شىعارماشىلىق جانكەشتىلىگى مەن بەلسەندىلىگىنە قاشاندا قايران قالىپ، ءپالى دەيتىنمىن. ساۋلەگە كوڭىل ايتامىن.

ەندى دۇكەنباي جوق. كىتاپتارى قالدى. البەتتە، ونىڭ قالامىنان شىققانداردىڭ ءبىرازىن وقىلاتىن دۇنيە دەي المايمىن.

18.09.13

سافار ابدۋللوعا تەلەفون سوقتىم. ول سالعان جەردەن ىزەت ءبىلدىرىپ، وسى جىلى تاعى دا «و، قازاقتارىم مەنىڭ!» دەگەن قولجازبامدى كىتاپ ەتىپ شىعارۋعا راي ءبىلدىردى. قالاي قۋانباسقا! ولەسياعا تەلەفون تاستاپ، مەنىڭ بارشا نەمىسشە ماتەريالىمدى ديسكىگە جازىپ بەرۋىن سۇرادىم. ول دا سوزگە كەلمەي ماقۇل دەدى. ودان سايىن قۇرسان بولدىم. انانيەۆامەن حابارلاسىپ، قازاقستان نەمىستەرى كونفەرەنتسياسىنىڭ باعدارلاماسى جايلى كەڭىنەن اڭگىمەلەستىك. ىقىلاس- قۇرمەتىندە شەك جوق، شىنايى، تابيعي.

دەمەك، بۇگىن ءساتتى كۇن. شۇكىر، ءتاۋبا! قاليمەن حابارلاسسام با دەيمىن. ءبىراق، جۇمىسباستى ادامدى مازالاپ قايتەم. بالكىم، ءوزى حابارلاسار.

22.09.13

ءتۇس الەتىندە ۇيگە ەكى يىنىنەن دەمالىپ ەلپەڭ قاققان ەكى قازاق ساۋ ەتىپ كىرىپ كەلدى - ءبىرى قاراعاندى، ءبىرى تالدىقورعاننان (ەكەن) . الدىن- الا حابارلاسپاستان، وزدەرىنشە قولىمدى الىپ، سۋرەتكە ءتۇسۋ ءۇشىن قازاقبايشالاپ سوققان بەتتەرى قۇسايدى. مەن سيپاي قامشىلاپ... وستۋگە بولا ما... اۋىرامىن... جەكسەنبى... جۇمىس ىستەپ جاتىر ەدىم دەگەندەي ەتتىم. ال، سەندەر باسا- كوكتەپ جەتىپ كەلەسىڭدەر. ولاردى قۇلىقسىزداۋ قابىلداپ، قىسقا سويلەستىم، سۋرەتكە تۇستىك، كەلەسى جىلى 80 جاسقا تولعانىمدى قۇتتىقتايتىندارىن ايتقان (ۋادە بەرگەن) قوس نويان توبەلەرى كوككە جەتە ءماز بولىپ، العىستارىن ايتىپ اتتاندى ۇيدەن.

مىنە، بىزدە وسىنداي دا كەلىم- كەتىم بوپ تۇرادى. نە دەۋشى ەدى الگى، سىپايى قوناق دەيمىز بە، ورىسشا ۆيزيت ۆەجليۆوستي. جاراعان! راحمەت!

23.09.13

كەشكى ساعات 8 دەن كەيىن وسكەمەننەن بوشەكەڭ تەلەفون بەردى. مەنىڭ «گۋل ستەپي پود كوپىتامي كونەي» دەگەن رەتسەنزيام توڭىرەگىنە ءبىراز شۇڭكىلدەستىك. ءبىر اياعى ازەلدەن كەمتار ابىزدىڭ ەندى ەكىنشى ساۋ اياعى دا سىرقات پا، نەمەنە، سول جايىندا ايتتى. «توقسان دەگەن قيىنداۋ ەكەن. سەن توقسانعا كەل. ارجاعىن كورە جاتامىز». «مەن 90 عا كەلگەندە، ءسىز، بوشەكە، ماعان تەلەفون شالىڭىز». «وعان قانشا جىل كەرەك؟» «ون ءبىر- اق جىل عوي». «اي، ەندى ون ءبىر جىلعا مەن شىداماسپىن. اماندىق بولسىن، اينالايىن...»

24.09.13

«چاادايەۆ، گەفتەر، اسقار» دەگەن ماقالا جازدىم.

25.09.13

لەونيد گيرش تەلەفون سوعىپ، ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ قايتىس بولعانى تۋرالى حابارلادى. و، توبا! شىن با؟ قايران، ساكە، ساعادات! كەڭ- بايتاق قازاق جەرىنىڭ مەن وسكەن ولكەسىمەن شەكتەس - سولتۇستىك - ايماقتان شىققان ەسىل ەر! 90 جاسقا سەگىز اي جەتپەي دەمى ءۇزىلدى، ويباي- اي! ايبىندى، سىمباتتى، باتىر تۇلعالى، شوڭ قازاق ەدى. ساكەڭمەن سان رەت كەزدەسىپ، اڭگىمە- دۇكەن قۇراتىنبىز. ونى ماقتان تۇتاتىنمىن. ادەبيەتتى كوپ وقىپ، جاڭعاقتاي شاعاتىن، بۇگە- شىگەسىن قاپىسىز سارالايتىن. قاراپايىم، كىشىپەيىل، جايدارى- تىن. بارشاعا تەڭ قارايتىن. سيرەك كەزدەسەتىن جاراتىلىس، تەكتى تۇلعا! حالىق پەن وتانعا ادال قىزمەت ەتتى. جانى ءجانناتتا بولسىن.

26.09.13

«جاس الاشتان» قابدەشتىڭ اقىن نەسىپبەك ايتوۆ پەن كەزىندە «قازاقتىڭ ستانيسلاۆسكيى» اتانعان تۇڭعىش كاسىبي تەاتر رەجيسسەرى اسقار توقپانوۆ تۋرالى ەكى ماقالاسىن وقىدىم. ايعاقتاۋعا دا، عايباتتاۋعا دا جەتىك قابدەشتىڭ بۇلارى الدا ۋ- شۋ، داۋ- داماي تۋدىرماس پا ەكەن؟ سوندايدان ساقتاسىن (دەيىك).

«وۋ، ادەبيەت كىمنىڭ قاتىنى» دەگەن ماقالا جازدىم.

27.09.13

«ماڭگىلىك... تاقىرىپ: سۋرەتكەر جانە وكىمەت» دەگەن ماقالا جازدىم. قازان ايىندا باسپالارعا «و، مەنىڭ قازاقتارىم!» جانە ونىسى «تاعدىرلار ىرعاعى» اتتى ەكى قولجازبا وتكىزبەك ويىم بار.

30.09.13

مارقۇم بيبليوگراف الەكساندر سەرگەيەۆيچ دانيلوۆ جونىندە ماقالا جازدىم. بۇگىندە ونى مۇلدە ۇمىتتى عوي.

01.10.13

«سەميا جاعدايىنا بايلانىستى» دەگەن جەلەۋمەن مارچەنكو قىزمەتىنەن كەتتى. باسالقالى كادر دەسەتىن. ءاي، قايدام. جولى بولسىن.

02.10.13

كەشە ەگدە ادامدار كۇنى مەرەكە رەتىندە اتالىپتى. ال، مەنى ەشكىم قۇتتىقتاعان جوق. سوندا مەن ەگدە ادامدار قاتارىنا جاتپايتىن بولعانىم عوي، ءسىرا!

03.10.13

استانادان مارال امالبەكوۆا - مەن جونىندە جاريالانعان - جازعان- سىزعاندارىنىڭ ءتىزىمىن جىبەرىپتى. ۇزىن سانى 15 بايانداما جانە حابار- وشارلار. ءوزىمنىڭ بيبليوگرافيامدا 515 اتاۋ قوردالانىپتى. بۇل 4-5 توم دەگەن ءسوز. ءتىپتى دە جامان ەمەس!

05.10.13

تەلجانوۆ، احمەتوۆ سىندى بەلگىلى ادامدار تىم- تىرىس و دۇنيەگە اتتانىپ، باقيلىق بوپ جاتىر. ال، كەشە باقىتجان مومىش ۇلىنىڭ جىلدىق اسى بەرىلىپتى. كەشە بار، بۇگىن جوق دەگەن وسى شىعار.

06.10.13

ۇيقىعا جاتار الدىندا «نوۆايا گازەتانى» پاراقتاپ، ا. ف. لوسيەۆتىڭ ەكى فوتوسۋرەتىنە ۇزاق ءۇڭىلدىم. وسىناۋ ەرەكشە جارالعان عاجايىپ تۇلعا مەنى جەكە باسىمەن دە، ۇزاق عۇمىر كەشۋىمەن دە، اقىل- وي، ەڭبەكقورلىق، ەنتسيكلوپەديالىق عالىمدىعىمەن دە ءاردايىم قىزىقتىرادى، تولعاندىرادى، ويلاندىرادى. دانىشپان فيلوسوف! انتيكالىق ەستەتيكا بويىنشا سەگىز توم كىتاپ جازعان. ءبىر قاراعاندا اقىلعا قونباستاي قۇبىلىس!

ونىڭ تۋعانىنا 120 جىل (94 جىل جاساعان) تولدى. ايەلى تاحو- گودي ءالى ءتىرى (جاسى 90 نان اسقان) . ابدەن قارتايعان الەكسەي فەدوروۆيچ وعان (ايەلىنە) ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا (ەكى كوزى مۇلدە ءاز) ءوز ەڭبەكتەرىن اۋىزشا ايتىپ باستىرىپ وتىرعان. ءيا، بۇل فانيدە نەبىر عالامات جاندار بولعان! بولا دا بەرمەك!..

08.10.13

... ەكەۋى دە قازاق - كوپ الدىندا ورىسشا سويلەسەدى. ءبىرتۇرلى وعاش، انايى كورىنىس، ۇيات. مۇنداي تومەنشىكتەۋ جەر جۇزىندەگى باسقا بىردە- ءبىر ەلدە جوق ەكەنىن نەگە ويلامايدى ەكەن، شىركىندەر؟ وسىنداي بولا ما؟ الدە، بۇلارى ۇلت ارالىق تاتۋلىق ساقتاۋدىڭ نىشانى ما؟ قازاق ەلىندەگى قاي ۇلت پەن ۇلىس وكىلدەرى ولارعا نەگە ءوز تىلدەرىندە سويلەسەسىڭدەر دەي قويار ەكەن؟ نامىس قانە؟ الەمدەگى قاي مەملەكەتتى الساڭ دا كوپۇلتتى، ءتىپتى، باز ءبىرى قازاقستاندى جولدا قالدىرادى ەمەس پە؟ ماسەلەن، گەرمانيادا قازىر كەمى 6 ميلليون تۇرىكتەر بار. قىتاي، كارىس، جاپون، قازاقتار دا بىقىپ ءجۇر. انە، نەمىسشە بىلمەسە، الگىلەردىڭ بىردە- ءبىرى وندا جەر باسىپ جۇرە المايدى. قايدا دا ەل مەن جەر يەلەرىنىڭ ۇستەم بولۋى تابيعي قۇبىلىس. جانە زاڭدى. قازاقتارعا نە بولعان؟ جالتاق پا، سورلى ما؟ قازاقتاردىڭ وندايعا جۇرەكتەرى داۋالامايتىنى قىزىق. بۇكىل حالىق باسشىلارعا قارايدى. ءوز- ءوزىڭدى تۇقىرتا بەرمە. قارسىلىق جوق، وزگەلەرمەن ساناس، سىيلا، ءبىراق، ءجونى بولادى. سەن ءوزىڭدى سىيلاماساڭ، سەنى دە ەشكىم سىيلامايدى. ويان، قازاق! بۇل سوزدەردى ايتىپ وتىرعان مەن، بەلگەر، نەمىس دەسەڭ نەمىس، قازاق دەسەڭ قازاق!

شۆەد اكادەمياسى 2013 - جىلدىڭ نوبەل سىيلىعىن فيزيكا سالاسى بويىنشا ەكى عالىم - اعىلشىن مەن بەلگيالىق ازاماتقا بەردى.

10.10.13

ۇيقىعا جاتار الدىندا ەلەنا زەيفەرتتىڭ نيسشە تۋرالى جانە ونىڭ ورىسشا ءتارجىمالارى حاقىندا تولعامدارىن وقىدىم. سودان سوڭ تۇسىمدە ءتۇنى بويى فيلوسوفتاردىڭ كەڭەسىندە بوپ، نەبىر كەرەمەت لەپەستەر تىڭدادىم. تاڭەرتەڭ كوزىمدى اشار- اشپاستا لەنانىڭ تاعى دا ەكى ماتەريالىن وقىدىم. قانداي اقىلدى! نەتكەن العىرلىق، نەتكەن اۋقىم! ول مەنى اتا دەيدى. مەن، ارينە، ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدال وسىنداي فيلولوگيا دوكتورى، پروفەسسور «نەمەرەم» بارىنا شۇكىر دەيمىن، ماقتانامىن، مارقايامىن. ونى ون جىلدان بەرى جاقسى ءبىلىپ، ەرەكشە جاقىن سانايمىن. عالامات ءبىلىمپاز جانە تاس قايراق بەلسەندى.

كريستيانە ليحتەنفەلد (گەرمانيا) ماعان ارناپ حاتپەن قوسا Christa, Wolf, Stadt der Engel دەگەن رومان جىبەرىپتى. البەتتە، وقيمىن. قازاقتاردى قاشانعى وقي بەرەمىن. ال، وسى ايدا كەلندە مەنىڭ «Das Haus des Heimatlosen» رومانىم بويىنشا وقۋشىلار كونفەرەنسياسى وتەدى.

ادەبيەت بويىنشا نوبەل سىيلىعى 82 جاستاعى كانادالىق نوۆەللاشى ايەلگە (مۋنرو؟ ) بەرىلدى دەپ جاريالادى. تەليەۆيزور مەيلىنشە قالىڭ كىتاپقا قولتاڭبا جازىپ جاتقان ءالى ءبىرشاما جاس دەرلىك، بەت- اۋزىن باتتاستىرا بوياعان ايەلدى ءۇستى- ۇستىنە كورسەتۋمەن بولدى. شاماسى، چەحوۆتىڭ ۇلگى- سالتىمەن جۇمىس ىستەيتىن بولسا كەرەك.

ال، مەن بولسام، نوبەل سىيلىعى، بالكىم، ويلاماعان جەردەن نۇرپەيىسوۆكە بۇيىرار ما ەكەن دەپ ەسەك دامەلەنگەن ەم. ونىڭ ءوزى دە سول سىيلىقتى 10 جىلدان بەرى ارمانداپ، ءتىپتى، بىرەۋلەر ءتۇنى بويى «نوبىل، نوبىل» دەپ ساندىراقتاپ شىعادى ەكەن دەسەتىن. ونىسىن قايدام، ءبىراق، حاس سۋرەتكەر رەتىندە سولجەنيتسىننەن دە، ايتماتوۆتان دا جوعارى ەكەنىن جان سالا دالەلدەپ الەكتەنبەدى مە؟ جازەكەڭ ءوزىنىڭ پاتريارح قانا ەمەس، دانىشپان، كوريفەي، كوركەم ءسوزدىڭ ۇلى وكىلى ەكەنىنە بەك سەنىمدى. ەگەر الدا- جالدا نوبەل سىيلىعى قولىنا قونا قالعانداي بولسا، وندا ونى دۋلات يسابەكوۆتىڭ ايروپورتتا گۇلدەستەمەن قارسى الماق دامەسى زور- اق ەدى. دۋلاتپەن بىرگە مەن دە بارماق ەدىم. قايتەرسىڭ، بولمادى. ءتاتتى ارمان جەتكىزبەي كەتتى. مەنى، اسىرەسە، ابەگە فراك كيگەن جاراسا ما، جوق پا، سول جاعى كوبىرەك مازالاعان- دى. ويباي- اي، ويباي! نەتكەن قورلىق! شۇناق قۇداي- اي! جارىلقاي سالساڭ قايتەر ەدى؟ نەگە سونشا تارىلدىڭ ەكەن؟ ءۇھ...ھ.... ھ!..

11.10.13

رەسەيلىك نەمىستەردىڭ تاعدىرى جونىندە «ءبىر جولى ۇشقان بەس اققۋ» اتتى ەسسەنى اق قاعازعا قايتا كوشىردىم.

«داتتان» ماعاۋيننىڭ قازاق بيلىگىنىڭ 22 جىل ىشىندەگى حالىقتىڭ حال- احۋالىمەن سيىسا بەرمەيتىن حام- قارەكەتتەرىن ناقتى ايعاق- دالەلدەرمەن ايشىقتايتىن اسا مىقتى، قانىن شىعارا جازعان ۋىتتى ماقالاسىن وقىدىم. بۇلتاقتايتىن ساڭلاۋ قالدىرماي، جالپى، اۋانى بەلگىلى بولعانمەن، ۇتىمدى تىركەستەرمەن سويىپ سالىپتى. وسى قۇرالپاس ويلى دۇنيەنى نۇرپەيىسوۆ پەن كەكىلبايەۆ جازا ما دەپ دامەلەنىپ ەم، ازىرگە ول ءۇمىت اقتالار ەمەس. ءسىرا، تىستەرى باتپايتىن بولار. ال، ماعاۋين تاعى دا ەرلىك جاساپ، پرينتسيپشىلىك تانىتىپتى. جاراعان! ءاسىلى، ەل مەن جەر، حالىق قامىن ويلايتىن جاۋجۇرەكتەر وسىلاي بولسا كەرەك- ءتى. قازاقتىڭ باعىنا جارالعان جامپوز! ءسوز ەمەس، ءىستىڭ ەرەنى! كلاسسيك! تۇلعا!

...

12.10.13

ۇيىقتار الدىندا «اۋەزوۆ جانە كىتاپ» دەگەن كولەمدى ماقالا وقىدىم. كەرەمەت دەرەكتەر! اۋەزوۆپەن تەك قانا ماقتانۋ لازىم. پەشەنەسىنە جازىلعان 64 جىلعى عۇمىرىندا 50 توم شىعارما جازىپ، بىرنەشە جەردە جۇمىس ىستەدى، لەكسيالار وقىدى. جارتى الەمدى ارالادى، بەلسەندى تىرشىلىك ەتتى، كۇرەستى، قۋعىن- سۇرگىن كوردى، تۇرمەدە وتىردى، قىرۋار كىتاپ وقىپ، وي ءتۇيدى، بىرنەشە ءتىل ۇيرەندى، قوناق قابىلداۋ، قوناققا بارۋ، كەربەز سۇلۋ ارۋلاردىڭ كوڭىلىن تابۋعا دا ۋاقىت تاپتى - اپىرماي دەرسىڭ! نەتكەن جاراتىلىس! زامانىنان وزىق تۋعان اقسۇيەك. تاس تۇلعا!

ال، قازىر... قايدا قاراما، قاپتاعان شالدىرەك «كوريفەيلەر». ەشكىم دە، ەشتەڭە دە ۇنامايتىن تايقى ماڭداي تاسىراڭبايلار. بىرەۋ- مىرەۋگە جاسايتىن بولماشى جاقسىلىعىن جاعى تالماي جاريالاپ، جارىلا جازداپ جۇرەتىن جارتىكەشتەر. ءتىفۋ!..

15.10.13

ءار كۇنى كەشكىلىك ۇيىقتار الدىندا (ماسكەۋلىك) ەلەنا زەيفەرتتىڭ «وي سارا- لايتىندار نەمەسە مادەنيەتتى قاۋىمدار» دەگەن كىتابىن ءۇستى- ۇستىنە قايتالاپ وقيمىن. جانە تاسىپ- توگىلگەن ريزالىقتان ءبىر ءسات شارشامايمىن، جالىقپايمىن.

زەيفەرت جونىندە كەڭىنەن اتى ءمالىم گارمونيست، تارجىمەشى، زولوتوي دەلسۆيچ لاۋرەاتى يۋريي ارحيپوۆ بىلاي دەپ جازادى:

«ەلەنا زەيفەرت - ورىس- نەمىس ادەبي بايلانىسىنداعى باقىتتى قۇبىلىس. ەلدەن- ەرەك سيرەك ۇشىراساتىن سينتەز- ادام. نەمىس تەگىنەن تارايتىن ورىس ادەبيەتشىسى. اقىن جانە فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى» .

ال، بۇلارعا مەنىڭ ءوز تاراپىمنان قوسارىم: ول سىنشى، تارجىمەشى، رەداكتور، ۇيىمداستىرۋشى، لەكتور، ادەبيەتتانۋشى، پروزاشى. عاجاپ جان!

مەنىڭ وسىنداي ەسىمدى ەكى نەمەرەم بار جانە ەكەۋى دە وتە- موتە تالانتتى: ءبىرى - نەمىس لەنا زەيفەرت (وعان مەن گەرا اتامىن)، ەكىنشىسى - قازاق، جاننا ەسقۋاتوۆا (ول مەنى «گەر- اتا» دەيدى). تاماشا «نەمەرەلەر».

17.10.13

شىعىس تانۋشى- پروفەسسور سافار ابدۋللو كەلىپ «و، مەنىڭ قازاقتارىم!» دەگەن ەڭبەگىمنىڭ قولجازباسىن ەكى- ءۇش اپتادا شىعارامىن دەپ الىپ كەتتى. سوزىندە تۇراتىن، ۋادەگە بەرىك جىگىتكە مەن دە ريزالىقپەن قارايمىن، سەنەمىن.

«كاراۆاننىڭ» ءتىلشىسى ماريناعا سۇحبات بەرۋگە كەلىستىم.

19.10.13

گۇلجان ەرعاليەۆا اكەسىنىڭ (حاميت ەرعاليەۆ) بەس تومدىعىن جانە ولاردىڭ تۇساۋكەسەر راسىمىنە شاقىرۋ قاعاز جىبەرىپتى.

23.10.13

تاڭەرتەڭ تۇرعان بويدا الداعى جاقىن ايلار ىشىندە وقيتىن كىتاپتاردى ىرىكتەپ، ءبىر بولەك جيناپ قويدىم:

1. گەرمان گەسسە. «يگرا بيسەر» (ءۇشىنشى رەت وقيتىن بولامىن).

2. Chzisfa Wolf Stadt der Engel.

3. Gedichite uber dic Liebe.

4. Kreschatik.

5. حالەل سۋلەيمەنوۆ و مايحى بي.

6. Nota bene نۋرجانا بەكتۋرا.

7. ادولف ارتسيشيەۆسكيدىڭ بەس كىتابى.

8. حاميت ەرعاليەۆتىڭ بەس تومدىعى (قاراپ شىعامىن).

ەندى بۇلارعا قوسا، مىندەتتى تۇردە وقىلاتىن ءۇش تىلدەگى گازەتتەر مەن جۋرنالدار دا تاۋ- تاۋ دەگەندەي. ءاي، تەگى جىندانباسام بولعانى! ءالاۋلايعا مۇرشا جوق.

الدەبىر قازاقتار مەنىمەن جولىققىسى كەلەدى- مىس.

25.10.13

بىرنەشە « ءبىرقاقپايلار» جازدىم جانە اناتولي شتەيگەردىڭ دۇنيەلەرىن قاراپ شىقتىم.

07.09.13
«ايقىنداعى» الدەبىر قازاقتىڭ اكىم تۋرالى ماقالاسى كولگىرسي كوسىلۋدىڭ كوكەسىندەي كوكىمە- كوبىك، ءنارسىز- ءمانسىز، تاتىمى جوق بادىكتەۋ سوزدەر (ەكەن). سابازىم- اي، نەتكەن كەڭ، جومارت ەدىڭ!؟ عارىشتىڭ ار جاعىنان ءبىر- اق شىعارعان حاس شەبەرگە نە ايتارى بار. ۋرا...ا...ا!...

26.10.13

«قازاق ادەبيەتىنەن» دۇكەنبايدىڭ «جازبايتىن جازۋشى» دەگەن اڭگىمەسىن وقىدىم.

قايران دۇكەنباي- اي! دۇكەشىم- اي! سەنى بۇل ومىردە جوق دەگەنگە قالاي كوندىگەرمىن؟ !

28.10.13

ال، مىنە... كەزەكتى تۋعان كۇنىم دە جەتتى، ءىنشاللا. بۇگىن 79 عا كەلدىم. مەيلىڭ جىلا، مەيلىڭ كۇل. تۇتقانى قويىسىممەن ىزىنشە تاعى دا بەز- بەز. «تۋعان كۇنىڭىزبەن!» «راحمەت!». وسىلايشا قىرىقتان استام تەلەفون ءتۇستى. بىلەمىن: الدا تاعى دا ءۇش- ءتورت كۇن قۇتتىقتايدى. بۇگىن تەلەفون بەرگەندەر: الماتى، استانا، پەتروپاۆل، تاراز، ماسكەۋ، قاراعاندى، قارقارالى، بەرلين، وڭتۇستىك رەسەيدەگى تىلەكتەس- نيەتتەستەر. ءيا، نە دەسىن. سول دەنساۋلىق، اماندىق تىلەۋ دە باياعى.

يرينا التىن ساعات جىبەرىپتى. ءايبات. ايگۇل كليۋچيەۆسكيدىڭ ورىس تاريحى بويىنشا 86 لەكسيادان تۇراتىن، كولەمى 75 باسپا تاباق قالىڭ ءبىرتومدىعىن اكەلدى. ونى قىس بويى وقيمىن. ايتپاقشى، مەنىڭ اتىما ينتەرنەتتە دە ىستىق ىقىلاس، جىلى لەبىزدەر پىشەن. بارلىعىنا راحمەت، شەكسىز العىس.

اللاعا ءتاۋبا، بۇل تۋعان كۇن دە ارتتا. كوڭىل شىركىن ەندى قاشانعىداي ءۇن- ءتۇنسىز، تىپ- تىنىش قانا وتىرىپ جازۋ- سىزۋ، كىتاپ، گازەت- جۋرنال وقىعاندى قالايدى. ءسوز ساپىرۋعا تويىپ ءبىتتىم.

29.10.13

گامبۋرگتەن كونستانتين ەرليح تەلەفون تاستادى. شىن پەيىلمەن قۇتتىقتاپ، ونان سوڭ رەسەيلىك نەمىستەرگە ارناپ ءوزى شىعارعان نەمىسشە، ورىسشا گيمنىن شىرقاپ بەردى. ونان سوڭ گەينتستىڭ رۋحىنا باعىشتاعان ولەڭىن وقىدى. ونان سوڭ گەرمانيادا دا شاڭ بەرىپ تۇراتىن «ءبىزدىڭ» قانداستار اراسىنداعى داۋ- داماي، كيكىلجىڭ، وسەك- اياڭ، ءبازبىر سىلىمتىكتەردىڭ ارانداتۋ ارەكەتتەرى حاقىندا ايتتى. ءبىر ساعاتتاي جاعى تىنباي سويلەدى. ونى ايىزىم قانا تىڭداپ، كەرەمەت اسەر- سەزىم، مەيىر- شاپاعاتقا بولەندىم. ەرليحتى ءارقاشان جاقسى كورەتىنمىن، ءالى دە جاقسى كورەمىن.

ساعىنگەرەي كەلىپ كەتتى. وعان اۆانسىمەن قوسا، نەمىس تاقىرىبىنا جازعان كىتابىمنىڭ قولجازباسىن بەردىم.

01.11.13

قولىندا مەنىڭ كىتابىم بار وتستاۆكاداعى ك گ ب پولكوۆنيگى قۇدايبەرگەن (66 جاستا) دەگەن بىرەۋ كەلىپ، اۆتوگراف جازىپ بەرۋىمدى ءوتىندى. ودان سوڭ ءوز كىتابىنا مەن جازعان رەتسەنزيانى الىپ كەتۋ ءۇشىن اسقاربەك (ق) كەلدى. اسقاربەكتىڭ ءوزى دە، كىتابى دا كەرىم. و، شىركىن- اي، قازاقتا ءالى دۇرىس تانىلماعان تالانت، كىسىلىكتى جانداردىڭ از ەمەستىگى قانداي جاقسى ەدى. كوڭىلگە مەدەۋ، داتكە قۋات قوي!

دايىنداعان: زاكىر اسابايەۆ (2015- جىل)

***

گەرولد بەلگەر 1934 -جىلعى 28 - قازاندا ساراتوۆ وبلىسىنداعى ەنگەلس قالاسىندا تۋعان.

1941 - جىلى ول وتباسىمەن بىرگە نەمىس ۇلتىنىڭ وكىلى رەتىندە قازاقستانعا جەر اۋدارىلعان. ول وسىدان باستاپ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى قازاق اۋىلىندا ءوستى. وسىندا ول قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ شىقتى.

ول اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، ەڭبەك جولىن جامبىل وبلىسىندا ورتا مەكتەپتە ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرۋدەن باستادى.

1963—1964 -جىلدارى «جۇلدىز» جۋرنالىندا ادەبي قىزمەتكەر بولدى.

1971 -جىلدان قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى بولدى.

1992 -جىلدان نەمىس تىلىندەگى «فەنيكس» الماناعىنىڭ باس رەداكتورى.

1994-1995 -جىلدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى.

ول نەمىس مادەني قوعامى الماتى قالاسىنداعى بولىمشەسىنىڭ ءتوراعاسى، قازاقستان نەمىستەرى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى جانە ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەستىڭ مۇشەسى بولدى.

شىعارماشىلىعى

گەرولد بەلگەر 53 كىتاپتىڭ اۆتورى. قازاق ادەبيەتىنىڭ بەيىمبەت مايلين، عابيت مۇسىرەپوۆ، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ سەكىلدى كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن ورىس تىلىنە اۋداردى. ەڭبەكتەرىندە ول ابايدىڭ سان قىرلى شىعارماشىلىق دارىنىنا، اقىندىق قۇدىرەتىنە، جاڭاشىل داستۇرىنە شولۋ جاسادى.


سوڭعى جاڭالىقتار