كەڭەس بيلىگىندە ەكى رەت مينيستر، ەكى رەت رەكتور بولعان قازاق

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقتىڭ جان-دۇنيەسى تازا، ەلگە سىيلى، قادىرلى ادامدارى جايلى ايتقاندا، ءارتۇرلى ۇنامدى تەڭەۋ-انىقتامالار قاتارىندا «ە، ول كىسى عوي» دەپ قىسقا قايىرا سالاتىنى بولادى. تۇسىنىكتى. «كىسى عوي» دەگەنگە ءبارى سىيىپ تۇر.

ءوز باسىم، قۇدايعا شۇكىر، ارعى-بەرگىدە سونداي جانداردىڭ تالايىن ۇشىراتقانىما مىڭ تاۋبە. بۇل ولارمەن جاقىن ارالاسىپ، قويان-قولتىق بولدىم دەگەن ءسوز ەمەس. كىسىلىكتى جاندار ونسىز دا، سىرتتاي بولسا دا جىگەردى جانىپ، كىم-كىمنىڭ دە كوڭىل الەمىنە نۇر سەپكەندەي سەزىم ۇيالاتاتىنى ءالىمساقتان ايان عوي.

ۇلتتىق ماقتانىش، نامىس، قازاق دەگەندى كىم قالاي قابىلداپ، قالاي تۇيسىنەدى، ول باسقا اڭگىمە. ال ءوز باسىم وبلىس اۋماعىنىڭ 60 پايىزىن قازاق مەكەندەيتىن تاشكەنتتەن الماتىعا العاش كەلگەندە، الدىمەن، مۇنداعى ءوز قانداستارىمىزدان قارا ءۇزىپ شىققان ايتۋلى تۇلعالار كىم، ۇزىن سانى قانشا، بىردەن سولارعا زەر سالدىم. بۇل ەندى وزدەرىن قاشاندا كوتەرمەلەپ سويلەيتىن وزبەك اعايىنداردان اۋىسقان «جورالعى» بولۋى دا عاجاپ ەمەس.

جاقسى جورالعى. ويتكەنى، ولاردان الدەبىرەۋلەر ەلدەن ەرەك توپ جارىپ شىققاندا، سول زاماتتا بىزدە كىم بار دەپ ەلەڭ ەتۋدىڭ كورىنىسى. سول تاشكەنتتە (1950-جىلدار) ك س ر و حالىق سۋرەتشىسى ورال تاڭسىقبايەۆ، وتىز جىل رەسپۋبليكالىق بانكتى باسقارعان قۇلشار اليەۆ، «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتى سياقتى « قىزىل وزبەكستان» گازەتىنىڭ رەداكتورى زيابەك ەسەنبايەۆ، وزبەك تىلىندەگى مۇعالىمدەر گازەتىنىڭ رەداكتورى سەيىت كوركەمبايەۆ، پوليتەحنيكالىق، توقىما ينستيتۋتتارىنىڭ ديرەكتورلارى (وندا رەكتور دەمەيدى) نيازوۆ، ورازبايەۆ، باسقا دا تولىپ جاتقان مينيستر، ورتالىق پارتيا كوميتەتىندە ءبولىم، سەكتور باسقارعان قازاقتاردى ىشتەي ماقتان ەتكەنمىن.

وزبەكتەردىڭ دە وزا شاپقان مىقتىلارى از بولمايتىن، ارينە. حامزا اتىنداعى دراما تەاترىندا ابرور حيدوياتوۆ، سارا يشانتۋرايەۆا، ءالىم حودجايەۆ، ءتۇپ اتاسى قازاق شۇكىر بۇرحانوۆ سەكىلدى ءتورت بىردەي ك س ر و حالىق ءارتىسى بار كەز ەدى. وزبەك ءتىلىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس، ولاردى ساحنادان تالاي كوردىك. ولار وداقتىق فيلمدەرگە دە تۇسەتىن. شۇكىر بۇرحانوۆ قازاق كينو رەجيسسەرى داريعا ءتىنالينا قويۋعا قاتىسقان «يليا مۋرومەتس» فيلمىندە باستى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرىن سومدادى.

ءدام جازىپ الماتىعا كەلگەن سوڭ وسىنداي-وسىندايلارعا ءمان بەرە جۇردىك. ءتىپتى، مەديتسينا سالاسىندا قازاقتان قانشا پروفەسسور بارىنا دەيىن انىقتاپ بىلدىك، ءتورت-بەسەۋدەن اسپايدى ەكەن. باسقا ينستيتۋتتار مەن ماڭدايداعى جالعىز ۋنيۆەرسيتەتتە دە سولاي، وندا دا، تاريح پەن ءتىل-ادەبيەتتەن باسقالاردا جوققا ءتان، ارادان كوپ جىلدار وتكەندە عانا ءتورت قۇبىلا تەڭەلگەندەي بولعانى راس.

بەرتىندە ورتالىق كوميتەتتىڭ ساناتوريىندە بايكەنوۆ، بايتاسوۆ سەكىلدى گەنەرالدار، ق. ءشارىپوۆ، ق. ۇسەبايەۆتاي بەلگىلى جۋرناليستەردى سىرتتاي كورگەنگە مارقاياتىنبىز. شەتىنەن قاراپايىم، سىپايى، زيپا. بىردە ساناتوريدە بويى ورتادان جوعارى، شىمىر دەنەلى، قىران قاباق، قىر مۇرىن، ءتۇر-تۇلعاسى كەلىسكەن، ەگدە جاستاعى بەيتانىس قازاق پايدا بولدى. «تانىماستى سىيلاماس»، بۇل كىم بولدى ەكەن دەيمىز. ۇزاماي بىلدىك: مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سيباعاتوللا قارىنبايەۆ ەكەن. ەكى رەت دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى، ەكى رەت مەديتسينا ينستيتۋتىندا رەكتور بولىپتى. ءتۇسى سۋىق، پاڭداۋ. ەشكىمنىڭ بەت-جۇزىنە تىكتەپ قارامايدى. جەكە ءجۇرىپ، جەكە تۇرادى. كەيدە دەمالىس زالىنىڭ تۇكپىر جاعىندا جاپادان-جالعىز كىتاپ وقىپ وتىرادى.

ونان سوڭ دا ءدالىز بويىندا، اسحانا، تاعى باسقا جەرلەردە بەتپە-بەت، نە بىلايشا دا كورىپ جۇردىك. ەڭ باستىسى، بۇل - اتىشۋلى قارىنبايەۆ. كەيىننەن بىلۋىمىزشە، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتپەيتىن، اسا مارتەبەلى پەتەربۋرگ - لەنينگراد اسكەري مەديتسينا اكادەمياسىن بىتىرگەن ءتورت قازاق بولسا، قارىنبايەۆ سول تورتەۋدىڭ ءبىرى ەكەن (قالعاندارى س. اسفەندياروۆ، ح. دوسمۇحامەدوۆ، ا. راقىشيەۆ). 1937-جىلعى توپالاڭنان كەيىن قازاق مەديتسيناسىندا جۇلدىزى ەرتە جانعان عۇلاما ا. راقىشيەۆ ءبىرشاما بەرىدە. دەمەك، ەكى رەت ديرەكتور، ەكى رەت مينيستر بولعان ادامنىڭ قولىندا ءبارى بولعان. سويتە تۇرا، ۇلتتىق كادر تاربيەلەۋدە پالەن دەرلىكتەي ەشتەڭە بىتىرمەگەن. مەنى تۇلەن ءتۇرتىپ، وسىنداي قياس ويلار يەكتەسىن.

وعان تاشكەنت مەديتسينا ينستيتۋتىن بىتىرگەن بويدا سوعىسقا كەتىپ، بەس جىلدان كەيىن الماتىعا كەلىپ عىلىممەن اينالىسقان، دەر كەزىندە جازعان دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن - ءوز «دوستارى»، قانداس ارىزقويلاردىڭ ارقاسىندا - قايتىس بولارىنان ەكى جىل بۇرىن ارەڭ قورعاعان جەرلەس اعامىز پروفەسسور ءامىر الدانازاروۆتىڭ ءسوزى دە قامشى بولدى- اۋ دەيمىن. سەبەبى، بىردە ونىڭ: «اناۋ وزبەكتەر كادرلارىن ورتالىققا (ماسكەۋ، لەنينگراد، كيەۆ، حاركوۆتى ايتادى) جىبەرىپ، دوكتور، پروفەسسورلاردى توپ-توبىمەن شىعارىپ جاتىر. بىزدە ونداي جوق»، - دەگەنى بار-تىن. سوندا مۇنىڭ سەبەپ-سالدارىنا جەتە ۇڭىلمەگەن مەن پاقىر ونى ىشتەي قولداپ، وزىمشە قارىنبايەۆقا رەنجىگەن بولدىم. جانە ول شاقتاردا قازاقتا مەديتسينا عالىمدارى كوپ تە ەمەسى شىن ەدى. قازىرگى ت. شارمانوۆ، ك. ورمانتايەۆ، ا. الداشيەۆ ول كەزدەردە دوكتور ما ەدى، ەمەس پە ەدى، ەستە جوق. سوندىقتان، مەديتسينا عالىمدارىن وزبەكتەر قۇساپ توپ-توبىمەن تاربيەلەمەگەن قاساڭ قاسقالاردىڭ ءبىرى ماعان قارىنبايەۆ بوپ كورىندى. ابىروي بولعاندا، بۇل جونىندە وعان جولىنا كولدەنەڭ تۇرا قالىپ، بەتىنە ايتقان جوقپىن.

ەندى، مىنە، بۇگىن ءوز داۋىرىنە لايىق عۇمىر كەشكەن قازاقتىڭ سول ءبىر ايتۋلى پەرزەنتى، سەرگەك تە زەردەلى، قاراپايىم، تەرەڭ ويلى، ەلگە جاساعان جاقسىلىق-شاپاعاتى ۇشان-تەڭىز زيالى جاننىڭ ارۋاعىنان كەزىندە ۇشقارى ويلاعان اسىلىق، كۇپىرلىك ءۇشىن كەشىرىم سۇراي وتىرىپ، سيباعاتوللا قارىنبايەۆتىڭ كىم بولعانى جايلى - ول تاربيەلەگەن شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى - فارماتسيەۆتيكا دوكتورى، پروفەسسور كەڭەس ۇشبايەۆتى تىڭداپ كورەيىك.

الدىمەن كەڭەستىڭ ءوزى جونىندە از-كەم مالىمەت-دەرەك. جەتىسۋ ايماعىنا بەلگىلى اقىن، ابىز، كورىپكەل، مەيىرىمدى، قاراپايىمدىلىعىمەن اتى شىققان ءاجىباي اتانىڭ ۇرپاعى كەڭەس 1940- جىلى شىلدە ايىندا تۋعان. بالالىق شاعى وتان سوعىسى جىلدارىمەن تۇسپا-تۇس كەلگەن بولاشاق عالىم سول ءداۋىردىڭ ۇرپاقتارى سياقتى، كولحوزدى اۋىلدا (شەلەك اۋدانى) بارلىق قيىن-قىستاۋدى كورىپ وسەدى. ءبىر جاسقا جەتەر-جەتپەستە اكەسى سوعىسقا كەتىپ، جاسى 85 تە بولسا دا، ءبىر اۋلەتتى ەشتەڭەدەن كەندە قىلماي باعىپ-قاققان اقىلدى قاريا نوعايبايدىڭ قامقورلىعىندا وسەدى (ول كىسى 103 جاسقا جەتىپ دۇنيە سالعان).

كەڭەستىڭ اكەسى مايداننان امان-ساۋ ورالادى. كەڭەس كولحوزعا دا، ءۇي شارۋاسىنا دا ارالاسا ءجۇرىپ، ورتا مەكتەپتى مەدالمەن بىتىرەدى. سول شاقتاعى ءۇردىس بويىنشا، ەكى جىل وندىرىستە جۇمىس ىستەپ، ينستيتۋتقا سودان سوڭ كەلەدى. قالاۋى مەديتسينالىق وقۋ ورنى بولادى. مەكتەپتى مەدالمەن بىتىرگەندىكتەن، وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىر-اق پاننەن ەمتيحان تاپسىرۋى جانە تەك «بەس» الۋى كەرەك. ءبىراق، ەمتيحان قابىلداۋشىلار وعان «ءتورت» قويادى. بۇعان نارازى بولعان كەڭەس قولما-قول ەشكىم كۇتپەگەن توسىن ارەكەتكە بارعان. كەيىن: «ەمتيحاندى قايتا قابىلداۋدى ءوتىنىپ، سول كەزدەگى رەكتور سامارينگە كىرەيىن دەسەم، ماڭىنا جولاتپادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى قازاق دەگەن سوڭ، تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، سول كىسىنىڭ قابىلداۋىنا باردىم»، - دەپ ەسكە الادى. ال ەندى اۋىلدان كەلگەن شيكى وكپە بالانىڭ مۇنىسى جۇرەك جۇتقاندىق پا، وتكىرلىك پە، شامالاي بەرىڭىز. ايتەۋىر، قالاي دەسە دە جاراسقانداي. ويتكەنى، تاعدىرى قىل ۇستىندە. نە ءارى، نە بەرى. سوندىقتان، جىعىلسا، ناردان جىعىلۋعا بەل بۋعان.

- ول كىسى (مينيستر) جۇمىسقا ساعات سەگىزدە كەلەدى ەكەن، - دەپ ءسوزىن جالعاستىردى كەڭەس ءۇشباي ۇلى.

- مەن جەتى جارىمدا بارىپ، ەسىك الدىندا توسامىن. تامىز ايىنىڭ ورتاسى، باسقا ەمتيحاندار ءوتىپ كەتكەن. ءبىر پاننەن عانا تاپسىرىپ تۇسەمىن عوي دەپ، وزگە ساباقتارعا دايىندالماعان ەدىم. الايدا، حيميانى تۇگەل جاتتاپ العانمىن. مينيسترلىككە ەكى-ءۇش مارتە بارعاننان كەيىن ءبىر جولى قابىلداۋ بولمەدەن مەنى كۇندە كورسە دە ەلەمەي ءوتىپ كەتەتىن مينيستر: «سەن ماعان كەلىپ ءجۇرسىڭ بە؟» - دەدى. «ءيا، اعا، حيميادان بار كىتاپتى جاتقا بىلەمىن، سوندا دا ءتورت قويدى. ەندىگى ءومىرىم سىزگە بايلانىستى بوپ تۇر»، - دەپ اشىعىن ايتتىم. ارىزىمدى الدىنا قويدىم. ول: «پروفەسسور سامارين! پروشۋ ەگو پرينيات»، - دەپ جازىپ بەردى.

قۋانىشىمدا شەك جوق. بىردەن سامارينگە تارتتىم. رەكتور دەرەۋ ەمتيحان كوميسسياسىنىڭ جاۋاپتى سەكرەتارى پولينا ستەپانوۆناعا تاپسىردى، ول ەمتيحان قابىلدايتىن - بىرەۋى قازاق، بىرەۋى ورىس - ەكى وقىتۋشىنى شاقىردى. وسىلايشا ەمتيحاندى قايتا تاپسىرىپ، «بەس» الدىم. ءبىرىنشى قۇداي، ەكىنشى قارىنبايەۆتىڭ ارقاسىندا وقۋعا ءتۇستىم. نەتكەن كىسىلىك، ادامگەرشىلىك! قارىنبايەۆتان باسقا بىرەۋ مۇنداي ىزگىلىكتى جاسار ما ەدى، جاساماس پا ەدى، بىلمەيمىن. قارىنبايەۆقا راحمەت. قابىلداۋىنا قايتا بارىپ، ريزالىق بىلدىرۋگە جۇرەكسىندىم.

كەڭەس ۇشبايەۆ وسىلاي دەيدى. سوندا ءبىر بەيتانىس بالاعا سولاي ەتكەندە، باسقالار قاعىس قالدى دەيسىز بە؟ كەيىن قارىنبايەۆتىڭ كومەك قولىن سوزىپ، قامقورلىق جاساعانى تەك ول ەمەس، كول-كوسىر بوپ شىقتى. ءبىز بىرەۋىن عانا ءسوز ەتىپ وتىرمىز.

ارى قاراي: «1963-جىلى قارىنبايەۆ مينيسترلىكتەن ءتۇسىپ، ءبىزدىڭ ينستيتۋتقا رەكتور بوپ كەلدى، - دەپ جالعاستىردى كەڭەس ءۇشباي ۇلى. - ول كىسى جۇمىسقا كۇن سايىن ءبىر مينۋت ارتىق تا ەمەس، كەم دە ەمەس، تۋرا ساعات سەگىز جارىمدا كەلەتىن. ىلۋدە بولماسا، تەرەزەدەن قاراپ وتىرامىن دا، كورگەن بويدا الدىنان شىعىپ سالەم بەرەمىن. بەتىمە كوز قيىعىن سالادى دا، ءوتىپ كەتەدى. ءبىر كۇنى تاعى دا سالەم بەرە الدىنان شىققانىمدا: «سەن مەنىمەن بىرگە ءجۇر»، - دەدى سالقىنداۋ سويلەپ. كابينەتىنە كىردىك. كوپتەن ايتسام دەپ جۇرگەندەرىمدى اپىل-عۇپىل سىرتقا شىعارىپ: «راحمەت، اعاي، ءسىزدىڭ ارقاڭىزدا وقۋعا ءتۇستىم»، - دەپ جالپىلداپ جاتىرمىن. ول بولسا بىردەن:

- ساباقتى قالاي وقىپ ءجۇرسىڭ؟ دەكانىڭ كىم؟ - دەدى.

- وقۋىم جاقسى، دەكان تيحون فەدوروۆيچ يلينسكي، - دەي بەرگەنىمدە، ءسوزىمدى ءبولىپ، حاتشى قىزدى شاقىردى دا: «پارتبيۋرو حاتشىسى كالداشوۆ كەلسىن»، - دەدى ءاي-ءشاي جوق.

كالداشوۆ كەلدى. ينستيتۋتتا كومسومول كوميتەتى حاتشىسىنىڭ ورنى بوس ەكەن. قارىنبايەۆ: «مىنا جىگىتتى سەكرەتارلىققا سايلاۋعا سالىڭدار، - دەدى كالداشوۆقا. «وعان باسقا بىرەۋدى ويلاستىرىپ ءجۇر ەدىك» دەپ، بىرەۋدىڭ اتىن اتاعان كالداشوۆقا «جوق» دەپ شورت كەستى. ماعان قالا تۇر دەپ، كالداشوۆقا «سەن بارا بەر» دەدى.

كالداشوۆ كەتىسىمەن:

- سەن ساسپا، - دەدى جىلى قاباقپەن. - بۇل قىزمەت قولىڭنان كەلەدى، - دەدى دە ۇكىمەتتىك تەلەفوندى كوتەرىپ: «ءاي، عيبات! - دەدى الدە كىمگە. - سەن اتادان جالعىز ەدىڭ، ءوزىڭ سياقتى اكەدەن جالعىز ءبىر جىگىتتى جىبەرگەلى وتىرمىن، سونىڭ شارۋاسىن ءبىتىر»، - دەپ تەلەفوندى تاستاي سالدى.

ءبارى قىسقا، نىق. پالەن دەۋگە مۇرشامدى كەلتىرمەدى.

- قازىر قاجەت قۇجاتتارىڭدى ال دا، قالالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى عيبات مىرزاعاليەۆقا بار، - دەدى ونان سوڭ. - وسى قازىر، تەز جەت!

بۇلتاقتايتىن شاما جوق، باردىم. عيبات تەز قابىلدادى. بارىنشا كىشىپەيىل، سىپايى جىگىت ەكەن. بىردەن شۇيىركەلەسىپ، تانىستىق، تابىستىق. تاپسىرمالارىن بەرىپ، مىندەتتەردى ءتۇسىندىردى. ۇزاماي حاتشىلىققا سايلانىپ، عيباتپەن اعالى-ىنىدەي بوپ كەتتىك. سول سىيلاستىق عيبات اعا ومىردەن وتكەنشە جالعاستى. ايتتىم عوي، ساۋاتتى، ىسكەر، العىر، ءادىل، بۇرمەسىز، جالپى قازاققا ورتاق، جىگىتتىڭ سۇلتانى ەدى دەپ. سول ءسوزىم - ءسوز.

ينستيتۋتتا كومسومول كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى بوپ جۇرگەنىمدە، ونىمەن تىعىز ارالاسىپ، تۋىسىپ كەتكەندەي بولدىق. ۇيىنە دە بارىپ ءجۇردىم. سوندايدا ايتقان ءسوزىنىڭ بىرىندە: «بالا، ماعان جۇمىسىڭ ۇنايدى. وقۋدى جاقسى وقيتىنىڭ ۇنايدى»، - دەپ وقۋ بىتىرگەن سوڭ جۇمىسقا جولداما بەرەتىن كوميسسيا وتىرىسىندا مەنى ءبىر وبلىسقا دارىحانا باستىعى ەتەمىز دەگەندەرگە «بۇل جىگىت وزىمىزگە كەرەك» دەپ، قافەدراعا الىپ قالدى. كومسومول حاتشىلىعىن دا قوسا اتقارا بەردىم. قازاقشىلىقتى قويسايشى، سانادا تۇك جوق، ۋاقىت زىمىراپ ءوتىپ جاتىر. ءبىر كۇنى قارىنبايەۆ شاقىرىپ: «سەن نە، وسىلاي جۇرە بەرەسىڭ بە؟ اسپيرانتۋراعا تالاپتان. ءتيىستى جەرلەرگە مەنىڭ اتىمنان حات جاز»، - دەپ تاپسىردى.

ول ۋاقىتتا قازاقستان تۇرماق، كۇللى ورتا ازيادا بىردە-ءبىر فارماتسيەۆتيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى جوق-تىن. بۇكىل وداق بويىنشا 11 دوكتور بار ەكەن. بارىنە رەكتوردىڭ اتىنان حات جازىلدى. ۇزاماي بارلىعىنان شاقىرۋ كەلدى. ءۇش حاتتىڭ اۆتورىن تاڭدادىق. ەندى سول ۇشەۋدىڭ بىرەۋىن تاعى تاڭدادىق. مىنە، وسى جەردە قارىنبايەۆ:

- شاقىرعانداردىڭ ەكەۋى ايەل، بىرەۋى ەر ادام ەكەن. مەنىڭشە، ەر ادام دۇرىس. سەبەبى، ەستۋىمشە، ول سوعىسقا قاتىسقان، بىلىمگە قۇشتار جاستاردى باعالايتىن، اشى-تۇشىنى تاتقان جان قۇسايدى. سوعان بارساڭ قايتەدى؟ - دەدى مەيىرىمدى جۇزبەن.

- جارايدى، اعا، - دەدىم.

- وندا جولىڭ بولسىن! ءوزىم تەلەفون سوعىپ سويلەسەمىن. دايىندال.

ءسويتىپ، الىس ۋكرايناداعى لۆوۆ قالاسىنا باردىم. بولاشاق عىلىمي جەتەكشى- ۇستازىم ۆاسيلي كرامارەنكو، قارىنبايەۆ اعام ايتقانداي، بەدەلدى، ءبىلىمدى، كىشىپەيىل، العىر جان ەكەن. ەمتيحاننان سۇرىنبەي ءوتىپ، اسپيرانت بولدىم. كانديداتتىقتى دا، دوكتورلىقتى دا سول كىسىدەن قورعاپ، ءوزىم وقىعان ينستيتۋتتا قارىنبايەۆتىڭ قولداۋ-قالاۋىمەن العاشقىدا قىزمەتتى اسسيستەنتتىكتەن باستاپ، دوتسەنت، پروفەسسور، كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، پرورەكتورلىق ساتىلاردان ءوتتىم. ول ارالىقتا رەسپۋبليكالىق اپتەكالار باس باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، ونان سوڭ باستىعى لاۋازىمدارىن اتقاردىم.

مەديتسينا ينستيتۋتىنا پرورەكتور بوپ كەلگەنىمدە، قادىرلى ۇستاز - اعام سيباعاتوللا رىسقالي ۇلى زەينەتكە شىعىپ، كەڭەسشى بوپ ءجۇر ەكەن. سونداعى ونىڭ ءبىر ۇلاعاتتى ءىسىن ايتا كەتەيىن. ول كىسى باسقا كورپۋستا وتىراتىن. كەلگەن بويدا ىزدەپ بارىپ سالەم بەردىم. ۇزاماي ءبىر كۇنى جۇمىسقا كەلسەم، ۇستەلىمنىڭ ۇستىندە سيباعاتوللا اعانىڭ: «كەزەكتەن تىس دەمالىسقا شىعۋىما بايلانىستى جالاقىمدى توقتاتىپ قويۋىڭىزدى سۇرايمىن»، دەگەن ارىزى جاتىر ەكەن. سوعان وراي: «الاڭسىز دەمالا بەرىڭىز، جالاقىڭىزدى توقتاتپايمىز، كەلگەن سوڭ شامالى ۋاقىت ءۇش ساعاتتىڭ ورنىنا التى ساعاتتان ىستەرسىز»، دەگەن ويىمدى ءوز اۋزىممەن بارىپ ايتۋ ءۇشىن: «اعا، سىزگە كەلىپ كەتەيىن دەپ ەدىم»، - دەپ تەلەفون سوقتىم. ول سالعان جەردەن: «ءاي، بالا، ەگەر مەندە شارۋاڭ بولسا، سەن كەل، مەنىڭ شارۋام بولسا، مەن بارامىن»، - دەپ ءوزى كەلدى. الگى ۇسىنىسىما كونبەي: «وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇكىمەتتىڭ ءبىر تيىنىن جەگەن جوقپىن، ەندى كەلىپ ماعان قالايشا ۇرلا دەپ ايتاسىڭ»، دەپ رەنجىدى.

ونىڭ ادالدىق، تازالىق، كىرشىكسىز، ادامي قاسيەتى وسىدان دا انىق كورىنگەندەي ەدى. جوعارىدا ايتىلعانداي، ونىڭ ەكى رەت مينيستر، ەكى رەت رەكتور بولۋى دا تەگىن ەمەس- ءتى. ءوز باسىم سيباعاتوللا اعادان كورگەن شاپاعات-جاقسىلىق، قامقورلىق ءبىر توبە دە، ودان العان ۇلگى-ونەگە، ءتالىم-تاربيە ءبىر توبە دەپ بىلەمىن. «كىم-كىمگە دە ايتارىڭ بولسا، بەتىنە ايت، ەشكىمدى سىرتىنان جامانداما، ەگەر ول شىنىمەن جامان ادام بولسا، باسقالار ايتسىن، سەنەن شىقپاسىن»، - دەۋشى ەدى-اۋ جارىقتىق. ءوزى دە بيازى، كوپ سويلەمەيتىن، تۇيىقتاۋ بولعانىمەن، تۋرا مىنەزدى، تىكە ايتاتىن قايسار تۇلعا ەدى. جارقىن بەينەسى ءارقاشان كوز الدىمدا، جادىمدا. وتكەن جىلى تۋعانىنا 100 جىل تولعاندا س. اسفەندياروۆ اتىنداعى ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىندە ونىمەن قىزمەتتەس بولعان ارىپتەستەرى، شاكىرتتەرىنىڭ باسىن قوسىپ، ەسكە الۋ كەشىن وتكىزدىم. جانى ءجانناتتا، يمانى سالامات بولسىن.

ەندىگى ايتارىمىز، وسى باياندالعان جايلاردىڭ ءوزى-اق قازاق توپىراعىندا سيباعاتوللا قارىنبايەۆتاي ەل قامى، ۇلت مۇددەسىنە ادال، سول جولدا شاما-شارقىنشا تەر توگىپ، كۇش-جىگەرىن سارقا جۇمساعان سايىپقىرانداردىڭ ءتىپتى دە از بولماعانىنا ايعاق-دالەل ەكەنى كۇمانسىز. نە دەرى بار، ول زاماننىڭ تۇرقى دا، سۇرقى دا باسقا بولمادى ما؟

1950-جىلداردىڭ باسىندا ءبىر باياناۋىلدان ءوز بەتتەرىنشە وقىپ، جەتىلگەن ورەندەردى جامانات تاعۋ ءۇشىن قاساقانا قانىش ساتبايەۆقا تەلىپ، «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە «باياناۋلسكايا اكادەميا» دەگەن فەلەتون شىقتى. سول ءۇشىن ونى ورنىنان بوساتىپ، قالا بەردى، تاشكەنت ارحيۆتەرىندە سارعايا وتىرىپ، ماسكەۋدە وقىپ جەتىلگەن ە. بەكماحانوۆ، ونداعان جىلدار كوز مايىن تاۋىسىپ رومان جازعان م. اۋەزوۆتەردى ۇلتشىل دەۋ ءۇشىن سوڭىنا شىراق الىپ تۇسكەن نۇرىشتار مەن شويىنبايلاردىڭ سويقاندارىن كورىپ-ءبىلىپ، كۋا بولعان س. قارىنبايەۆتاي وقىعانداردان جوعارىدا ايتىلعانداي كىسىلىكتەن ارتىق نە كۇتۋگە بولاتىن ەدى؟! ءبىز بىرەۋىن عانا شەت پۇشپاقتاپ ايتقان بولدىق. قادىرمەندى سيباعاتوللا رىسقالي ۇلىنىڭ قازاق ءۇشىن جاساعان، باسقا دا ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيتىن ىزگىلىكتى ىستەرى مەن قام-قارەكەتتەرى الدا دا ايتىلا بەرەر دەپ سەنەمىز.

شۇكىر، پروفەسسور س. قارىنبايەۆتىڭ بۇگىندە «فارماتسيا» كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى، ايتۋلى عالىم، ادال ازامات، قازاق ەلىندەگى بەلگىلى اتىمتاي جومارتتاردىڭ ءبىر دە بىرەگەيى، ادەبيەت جاناشىرى، قادىرمەندى كەنەكەڭ، پروفەسسور كەڭەس ۇشبايەۆتان وزگە دە ادال شاكىرتتەرى از ەمەس. قازاقتىڭ اسقارالى عالىم، ايتۋلى پەرزەنتى س. قارىنبايەۆتىڭ اتىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ءۇشىن بۇرىنعىلارعا قوسىمشا تىڭ باستاما كوتەرىپ، جار قۇلاقتارى جاستىققا تيمەي جۇرگەندەر دە سولار.

زاكىر اسابايەۆ،

جازۋشى.

الماتى.
egemen.kz