نامىسىنا تيگەن التى سولداتتى ۇرىپ جىققان قازاق

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ءتورتىنشى رازەزدەگى كەزىمىز. «ۆەسنادا» تۇراتىن ساپار دەگەن جول ماستەرى شىلدەحانا جاساپ، ءبىزدى دە شاقىردى. الايدا، رازەزدى يەن تاستاپ كەتۋگە بولمايدى. بىزگە جاقىن ءۇشىنشى رازەزدەگى ولگا دەگەن قىزعا ورنىمىزعا كەلىپ قاراي تۇرۋدى ايتتىق. ول ماقۇل بولدى.

شىلدەحاناعا ءبىراز ادام جينالعان ەكەن. جالعىز ءۇي بولعان سوڭ زەرىگىپ، ءىشىڭ پىسادى عوي. جينالعان دوس- جاران، تانىس- بىلىستەرمەن جۇزدەسىپ، گۇل جايناعان داستارقان باسىندا ءماز- مەيرام بولىپ قالدىق. ءان ايتىلىپ، ءبي بيلەنىپ، وتىرىس قىزىپ جاتقان. ءبىر كەزدە ەڭگەزەردەي- ەڭگەزەردەي بەس ورىس سولدات كىرىپ كەلدى. قاستارىندا شالا قازاقشا، شالا ورىسشا سويلەيتىن ءبىر پروپورشيك بار ەكەن. قۋانىش ۇستىنە كەلگەن ادامعا ەشكىم «كەت» دەمەيتىنى بەلگىلى. ءبارىمىز قارسى الىپ، ورتامىزدى تولتىرعان قوناقتارعا قۋانىپ جاتىرمىز. ولار دا جايعاسىپ وتىردى.

مەنىڭ دە ارميادان كەلگەنىمە كوپ بولماعان كەز. سولداتتاردى كورگەندە جاقىن دوستارىما كەزىككەندەي كوڭىلىم كوتەرىلىپ، قۇرمەت بىلدىرۋگە كىرىستىم. قانشا دەگەنمەن «كەمەدەگىنىڭ جانى ءبىر» دەگەندەي، ولاردىڭ جايىنان حابارىم بار، اسكەري ءومىردى ءوزىم دە باستان وتكىزگەن اداممىن عوي. الدارىنا تاماق قويعىزىپ، اراق- شاراپتان قۇيعىزىپ دەگەندەي ءىلتيپاتىمدى اياعان جوقپىن. سىي- قۇرمەتكە بولەنىپ، شاقىرىلماعان قوناق بولسا دا ەشتەڭەدەن كەندە بولماعان ولار ءبىراز وتىردى دا كەتىپ قالدى.

كوپ وتپەي ءبىز دە قايتاتىن بولدىق. توي مەن قۋانىشقا شاشىلعان قازاقتىڭ دارقاندىعى مەن جومارتتىعىندا شەك بار ما، قايتاردا ءۇي يەلەرى سارقىت ءارى «ولگا قىزعا دا الا بارىڭدار» دەپ، پىسكەن ەت، بىرەر جارتىسىن دا سالىپ جىبەردى.

ۇيىمىزگە جەتىپ، شىلدەحانانى وزىمىزشە جالعاستىرماق بولدىق. كەلىنشەگىم داستارقان جازىپ، اكەلگەن ەتتى تۋراپ، ولگاعا شاراپتان قۇيىپ، وتىرا بەرگەنىمىز سول ەدى، سىرتتا گۇجىلدەگەن ماشينانىڭ داۋسى شىقتى. «بۇل كىم بولدى» ەكەن دەگەنشە باعاناعى التى سولدات ساۋ ەتىپ كىرىپ كەلگەنى. سويتسەك، ولاردىڭ ولگامەن بۇرىننان تانىستىعى بار ەكەن. ونىڭ ءتورتىنشى رازەزدە ەكەنىن بىلگەن سوڭ ىزدەپ كەلگەن ەكەن.

«ءبىر كورگەن تانىس، ەكى كورگەن ءبىلىس» دەمەكشى، شىلدەحانا قىزىعىن ورتاق بولىسكەن سولداتتاردى ىقىلاسپەن قارسى الدىم. ونىڭ ۇستىنە ولار باسقا ۇيگە ەمەس، مەنىڭ ءوز ۇيىمە كەلىپ وتىرعان سوڭ قالاي بوتەن نيەت تانىتۋعا، باسقاشا وي ويلاۋعا بولادى. جىگى- جاپار بولىپ، تاعى دا كۇتتىم. مەنىڭ ىڭعىلىما قاراي كۇلان دا «زىر» جۇگىرىپ، اس- تاماعىن دايارلاپ، شايىن قۇيىپ ءجۇر. ءتىپتى، ەت ازدىق ەتكەن سوڭ، جۇمىرتقا دا قۋىردى ءتۇننىڭ ورتاسىندا.

دۋ- دۋ اڭگىمەمەن وتىرمىز، سولداتتاردىڭ دا جولعا العاندارى بار ەكەن. توست سويلەپ، ولارعا دەنساۋلىق، جاقسىلىق تىلەدىك. كوڭىلىمدە ەشتەڭە جوق، سولار رازى بولسىن، قوناق قوي دەپ اعىمنان جارىلىپ ءجۇرمىن. سولداتتار ءبىراز ماسايىپ قالدى. شالقىي سويلەپ، ءبىر- بىرىنە ەسە بەرمەي دۇرىلدەپ وتىر. وزدەرى بەتپاق دالاداعى اسكەري پوليگوندا كەلىپ، قىزمەت وتەپ جاتقاندار ەكەن. وزدەرى شەتىنەن دەنەلى، الپاماسداي. ءبىراق، مەن اڭقىلداعان سايىن ولاردىڭ ارام نيەتىن جاسىرىپ وتىرعانىن قايدان بىلەيىن. وتىرىس ءتۇن ورتاسىنان اۋعاندا الگىلەر قايتپاقشى بولدى جانە ءۇشىنشى رازەزدگە ولگانى الا كەتەمىز دەدى. مەن ول قىزعا راحمەتىمدى ايتىپ، سولداتتارمەن بىرگە شىعارىپ سالۋعا ىڭعايلاندىم. الايدا، «جىلى- جىلى سويلەسەڭ جىلان ىنىنەن شىعادى» دەمەكشى، مەنىڭ قۇرمەتتەپ جۇرگەنىمدى ولار قورقىپ وتىر نە بولماسا قولىنان تۇك كەلمەيتىن بىرەۋ دەپ ويلاسا كەرەك.
ءبىر كەزدە سولداتتاردىڭ ىشىندەگى كوزى تۇزداي، مۇرنى قوڭقايعان جالپاق سارى بىرەۋى تەڭسەلە تۇرىپ، «برات، ءبىز مىنا قىزبەن بىرگە سەنىڭ ايەلىڭدى دە الا كەتەيىك، ەرتەڭگە دەيىن بىزبەن بىرگە بولسىن» دەمەسى بار ما. اۋزىنان اراق ءيىسى مۇڭكىپ، كوزى كىلكىرەيە قارايدى. قاپەلىمدە اۋزىما ءسوز تۇسپەي قالدى. شىن مانىندە ول جەردە سويلەۋدىڭ دە قاجەتى جوق بولاتىن. دەرەۋ «سەلك» ەتىپ، ەسىمدى جيدىم. باسىمنان تومەن باقايىما قاراي قۇلديلاعان قانىم، تامىرلارىمدى كەرنەي اعىپ، دەنەمدى توق سوققانداي سەلكىلدەتىپ سالا بەرگەنىن عانا سەزىندىم. مۇمكىن، سول قان كوزىمە دە قۇيىلىپ، الگى سولداتتاردان باسقا ەشتەڭەنى كورسەتپەي قالسا كەرەك. «تارس» ەتكەن دىبىستى عانا ەستىدىم. جاڭاعى جالپاق سارى شەكەدەن تيگەن جۇدىرىعىمنىڭ سوققىسىنان كەسكەن تەرەكتەي «گۇرس» ەتتى دە، باسى پەشتىڭ اۋزىنا ءبىر- اق كىردى. بويىمدى ءبىر شەكسىز كۇش كەرنەپ، قانىم قايتا باسىما شاپشىپ بارادى. ەكىنشىسى سەكىرە بەرگەندە كەۋدەدەن تەپكەنىمدى بىلەمىن. ول رەلەيكانىڭ ەسىگىن بۇزا- مۇزا سونىڭ ىشىنە كىرىپ كەتتى دە، قىبىرسىز قالدى. ادام قاتتى اشۋدا شيىرشىق اتىپ، جىلدام بولىپ كەتەتىن سەكىلدى. ونىڭ ۇستىنە قايناعان نامىس تا بويدى كەرنەپ العان. قالعاندارى ەستەرىن جيىپ بولعانشا، ەكەۋىن ىركەس- تىركەس ۇرىپ جىقتىم. بىرەۋى ورىندىقتىڭ ۇستىنە شالقالاي بارىپ قۇلادى دا، باسى ەدەنگە سوعىلدى، ەكىنشىسىن قابىرعادان تەۋىپ ەدىم، بۇكتەتىلىپ ول قالدى.

ءۇيدىڭ ءىشى اپىر- توپىر. ۇستەل قيراپ، ىدىس- اياق جەرگە شاشىلدى. كۇلان مەن ولگا ويباي سالىپ ءجۇر. وسىنىڭ ءبارى قاس- قاعىم ۋاقىتتا عانا بولعانداي اسەر ەتتى ماعان. بەسىنشى سولدات تۇرا قاشتى، ارتىنان قۋا شىعىپ ەدىم، ماشيناعا وتىرىپ ۇلگەرىپتى. قاشىپ قۇتىلماق بولىپ، كولىگىن شەگىندىردى دە، ەسى شىعىپ قايتا الدىعا قاراي ءجۇردى. باسپالداقتا تۇرعان مەن باسقا جاققا سەكىرىپ ۇلگەردىم. ول ماشينانى توقتاتا الماعان كۇيى ۆەروندانى سوعىپ، بىت- شىت قىلدى. كولىك تە توقتادى، ءوزى دە كابيناعا، الدە رۋلگە باسى سوعىلىپ، ەسىنەن تانىپ سونىڭ ىشىندە قالدى. ال، التىنشىسى، الگى پروپورشيكتى تاپپاي قالدىم، قايدا زىتىپ جوعالعانى بەلگىسىز. (كەيىن بىلسەم ول 20 شاقىرىم ۆەسناعا جاياۋ قاشىپ بارىپتى)

ۇيگە قايتا كىردىم. جاڭاعىلاردىڭ اۋزى- مۇرنىنان، باسىنان اققان قان ەدەندى ايعىزداپ تاستاعان. اسىمدى ءىشىپ، اياعىمدى تەپكەن تەكسىزدەرگە اشۋىم ءالى تارقار ەمەس. «سيىر سيپاعاندى، جامان سىيلاعاندى بىلمەيدى» دەگەن وسى شىعار. الىنەن اسىپ، ادامشىلىقتان شىققاندار سولاي ءوز ارامدىقتارىنا وزدەرى كومىلىپ، ءبارى ەستەرىنەن تانىپ جاتىر.

كوپ وتپەي ءبىر اسكەري ۆەرتولەت جەتىپ كەلدى، اينالانىڭ شوپتەرىن جاپىرىپ، شاڭىن بۇرقىراتقان تىكۇشاق لەزدە قوندى دا، اۆتوماتتارىن سەرت ۇستاعان ون بەس شاقتى سولدات ءۇيدى قورشاپ الدى. توبەلەس باستالىپ كەتكەندە كۇلان دەرەۋ تەلەفون سوعىپ، اسكەري پوليتسياعا تەلەفون سوعىپ ۇلگەرگەن ەكەن.

اسكەريلەر دەرەۋ سولداتتاردى تۇرعىزىپ، شەتىنەن كىسەندەپ الدى. سويتسەك، ولار بولىمنەن قاشىپ جۇرگەندەر ەكەن. قارۋلارى دا بار بولىپ شىقتى. ونى ماشينانىڭ كۋزوبىندا قالدىرىپتى. «جالعىز ادام نە قىلار دەيسىڭ، قولمەن- اق ۇرىپ جىعامىز» دەگەن جىمىسقى ويلارى بولسا كەرەك. الايدا ول دامەلەرى جۇزەگە اسپاي، وزدەرى ولىمنەن ارەڭ قالدى. ال ەگەر، قۇرالدارىنا جەتسە، مەنى اتىپ تاستاۋى دا مۇمكىن ەدى. قۇداي ساقتاپ، ولاردىڭ قارۋلارىن الۋعا مۇرسالارى كەلمەي قالدى.

سوققى تيگەن سولداتتاردىڭ جاراقاتى اۋىر بولىپتى. بىرەۋىنىڭ باسى پەشتىڭ اۋزىنا كىرگەندە قۇيقاسىن تەمىر ءتىلىپتى، ەكىنشى بىرەۋىنىڭ قابىرعاسى، تاعى ءبىرىنىڭ جاعى سىنعان دەگەندەي. بۇنى كورگەن كوماندير «مىنا جالعىز ادامنان قالاي تاياق جەپ جۇرسىڭدەر» دەپ سۇرادى ولاردان. سۇمىرەيىپ، ءجۇزى كۇيگەن قارا بەت سولداتتاردان ءۇن شىقسىن، جەردەن ءۇن شىقسىن. سوسىن، كوماندير ماعان كەلىپ، «مىنالاردى نەمەن ۇردىڭىز» دەيدى. «نەمەن ۇرۋشى ەدىم، ارينە قولمەن» دەدىم. ءبىراق، ول مەنى باسقا قارۋمەن ۇردى دەگەن بولۋ كەرەك، سەنگىسى كەلمەي، «مۇمكىن ەمەس» دەدى، باسىن شايقاپ.

مەنىڭ ولاردى تالدىرىپ تاستاعانىمدى كورىپ تۇرسا دا، سەنىمسىزدىك تانىتىپ، مەنى كوزگە ىلمەي تۇرعان كومانديرسىماققا اشۋىم كەلدى. «مۇمكىن ەمەس بولسا، كەلىڭىز بەرى، ۇرىپ كورسەتەيىن» دەپ جۇدىرىعىمدى ءتۇيىپ ەدىم «كەرەك ەمەس، قالجىڭ عوي مەنىكى» دەپ، وتىرىك كۇلگەن بولىپ تايىپ تۇردى. ءبىراق مەن الگى ارام نيەت سولداتتاردىڭ ۇستىنەن ارىز جازعان جوقپىن. قازاقتا «تاسپەن اتقاندى اسپەن ات» دەگەن ادەمى ناقىل بار. ونسىز دا قىلمىستارى ءۇشىن جازاسىن العان سولداتتار بەس جىلدان سوتتالىپ كەتە باردى. ال، ەرتەڭىندە اسكەريلەر كەلىپ، ءۇيدىڭ پەشى مەن قيراعان مۇلىكتەردى جانە ۆەروندانى قانىتتاي قىلىپ جوندەپ بەردى. ءبىز سول وقيعادان كەيىن دە جاڭاعى ۇيىمىزدە ەكى جىل تۇرىپ، رازەزدە ءوز جۇمىسىمىزدى الاڭسىز جالعاستىردىق.

سول وقيعا ەسىمە تۇسسە باتىرلىق، ەرلىك دەگەن قاسيەتتەردى تۋلاعان نامىس، جان جارىڭا قورعان بولا ءبىلۋ دەگەن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىم، ومىرلىك قوساعىڭا دەگەن ادالدىق پەن سۇيىسپەنشىلىك تۋدىراتىنىنا كوزىم جەتتى. قانداي قاۋىپتەن بولسا دا تايسالماي، نامىسى ءۇشىن وت پەن سۋدان تايىنبايتىن، جان جارى ءۇشىن جاۋىمەن ايانباي ايقاساتىن ازامات كەرەك كەزدە وتانى ءۇشىن دە جان بەرە الادى. ال، جاقسىلىق جاراسپاعان سولداتتار وزدەرى تىلەپ العان ارامدىقتارىنا وزدەرى جولىقتى. مەن ولارعا اق نيەتپەن، اق داستارقانىمدى، اق ءدامىمدى ارناپ وتىرسام، ولار قارا نيەتىن جاسىرىپ، قاسكويلىگىن سايلاپ وتىرىپتى. ولار تۋرالى مەن باسقا ەشتەڭە ايتقىم كەلمەيدى، تەك ولاردى «ءدام اتتى» دەر ەدىم.

كينولاردان نە ءتۇرلى ەرلىك، باتىرلىق جاساعان ادامدار تۋرالى كورسەتىپ جاتادى. ارينە، ولار ويدان شىعارىلدى دەگەنمەن، ءتۇپ نەگىزىندە ناقتىلى ومىردەگى شىندىق بار. مىنە، سول شىنايى بولعان وقيعالاردىڭ ءبىرى مەنىڭ باسىمنان وسىلاي ءوتىپ ەدى. كينونىڭ اتى كينو. «رەمبو» ءفيلمىن بىلەتىن بولارسىزدار، شىن مانىندە وندا باستى كەيىپكەر بولىپ ويناعان «باتىردىڭ» باسىنا وسىنداي جاعداي تۇسسە قايتەر ەدى؟ ! باتىرلىق، ەرلىك تەك مايداندا، سىن ساعاتتا سىنالادى. بالكىم، مەنىڭ ورنىمدا قورقاقتاۋ باسقا ادام بولسا، باس ساۋعالاپ قاشىپ كەتۋى دە مۇمكىن عوي.

ايدالادا ەڭگەزەردەي التى سولداتقا قارسى كەلىپ، ولاردى سوققىعا جىعۋ ەرلىكتى تۋ ەتكەن، نامىستى جىر ەتكەن بابالاردىڭ ءۇمىتىن اقتاپ، اتىنا كىر كەلتىرمەۋ دەپ ويلايمىن. بۇل بۇگىنگى ۇرپاققا، جانۇياسىن، جان جارىن، وشاعىن دۇشپاننان قورعاۋعا باۋليتىن ونەگەلى ءىس دەسەم ماقتانعان دا، ارتىق ايتقان دا بولماسپىن. سەبەبى، ولار قاۋىپتى جاۋ ەدى، ۆەرتولەتپەن مۇزداي قارۋلانعان سولداتتاردىڭ كەلىپ، ءۇيدى قورشاپ الۋى دا ولاردىڭ قارسى شابۋىلعا شىعۋىنان ساقتانعانى بولاتىن. ارنايى دايىندالعان اسكەري ءبولىمنىڭ ساربازدارى دا قاتتى قاۋىپتەنىپ، ولارعا ۇلكەن دايىندىقپەن كەلگەن. وسىنداي قاتەرلى جاۋدى اللا جار بولىپ، اتا- بابا ارۋاعى قولداپ، بەتىن قايتاردىم. جالعىزبىن دەپ جاسىعان جوقپىن، ولار كوپ ەكەن، كۇشتى ەكەن دەپ قورىقپادىم، سونىڭ ارقاسىندا ءوز وتباسىمنىڭ ابىرويىن ساقتاپ، قازاق ۇلى دەگەن اتىما دا كىر كەلتىرگەن جوقپىن.

جازىپ العان مۇرات الماسبەك ۇلى