مۇحتار ماعاۋين - مەنىڭ جولىمدى اشقان - عابيت اعا
بۇلاردىڭ ءارقايسىسى ءبىر ادام، جاي عانا ۇلى تۇلعا ەمەس، ءارقايسىسى ءبىر عاسىر، الاشتىڭ وتكەن ءومىرىنىڭ، ۇلگىلى رۋحاني تاريحىنىڭ، بيىك ساناسى مەن كوركەم ويىنىڭ كورسەتكىشى. وسى ۇلى جىراۋلاردىڭ اراسىندا قازاق ءسوز ونەرى ورتا عاسىرلاردا الەم پوەزياسىنىڭ اسقار بيىگىنە شىقتى. كونە جىراۋلار مۇراسى - ءبىزدىڭ كىسىلىگىمىزدىڭ عانا ەمەس، ەلدىگىمىزدىڭ كورىنىسى. بىرەۋىنىڭ اتى وشسە، تۇتاس ءبىر عاسىر ۇڭىرەيىپ قالماق. ىرىسىڭ ورتايىپ، رۋحىڭ تومەن تۇسپەك. سوندىقتان ۇمىتىلماۋعا ءتيىس ەدى. جارىققا شىعۋعا، ەڭ الدىمەن، ءوزىمىزدى وزىمىزگە تانىتۋعا، سوۆەتتىك يدەولوگيا قالىپتاستىرعان كەمشىن سانادان ايىرۋعا ءتيىس ەدى. جەكە ءبىر كىسىگە ەمەس، بۇكىل ۇلتقا كەرەك ەدى.
ادامعا راس، اللاعا انىق - سول ۇلى جىراۋلاردىڭ قايتادان ءتىرىلۋى ءبىزدىڭ ازاپ-بەينەتىمىزدىڭ ارقاسىندا عانا مۇمكىن بولدى. ۇمىتىلعانداردى ەسكە تۇسىردىك، ەسىمى كومەسكىلەردى قايتا جاڭعىرتتىق، ءبىر ولەڭ، جارىم ولەڭنەن تىرنەكتەپ قۇرادىق، عىلىمي- تەكستولوگيالىق ەكشەۋدەن وتكىزدىك، ءارقيلى كوشىرمە، باسىلىمدارىن بەتتەستىرۋ ارقىلى كەتىگىن بۇتىندەدىك، ءسويتىپ تۇتاس ءبىر ءداۋىردىڭ ادەبيەتىن نۇسقالادىق، سول ادەبيەتتىڭ دەرەكتى نەگىزدەرىن ايقىنداپ، ءمان- ماعىناسىن بەلگىلەدىك، ناتيجەسىندە، ۇلت تاريحىنداعى ءتورت عاسىر - قازاق ورداسى زامانىنداعى ادەبيەت مۇمكىن بولعان دارەجەسىندە قالپىنا كەلتىرىلدى. وسىنىڭ ءبارى «قوبىز سارىنى»، «الداسپان» دەگەن كىتاپتار نەگىزدەپ، جۇزەگە اسىرعان ءىس. ەگەر، ەسىرىك بولماسا، از-ماز ساۋاتى بار ادەبيەتشىنىڭ ەشقايسىسى بۇعان كۇمان ايتا المايدى.
دەگەنمەن، قازىر ءبارى دە وڭاي كورىنسە كەرەك. ال، ول كەزدە، بارلىق زامانعا ءتان عىلىمي تۇرعىنى ايتپاعاندا، وڭاي ەشتەڭە جوق ەدى، ەسكىلىككە ءۇڭىلۋدىڭ ءوزى قىلمىسقا پاراپار ءىس سانالاتىن.
مەن جىراۋلار تۋرالى دايىن ەڭبەكتىڭ العاشقى تالقىسىندا ءبىلىمدار عانا ەمەس، عۇلاما سانالاتىن، پاراساتتى عانا ەمەس، اقىلمان ەسەبىندەگى ادەبيەتشىلەردىڭ بولماشىنى تۇسىنبەس تاسىرلىعىنا تاڭعالعان ەدىم. عىلىمي جەتەكشىم پروفەسسور بەيسەمباي كەنجەبايەۆ پەن كولدەنەڭنەن كەلگەن، ۋنيۆەرسيتەتتە ۋاقىتشا، از عانا دارىستە جۇرگەن پروفەسسور مالىك عابدۋللين عانا قولداپ شىقتى. قازاق ۋنيۆەرسيتەتى قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ باسقا مۇشەلەرى - اق باس اكادەميك، دوكتور، پروفەسسور، قارا ساقال دوتسەنت، جازۋشى، سىنشى، زەرتتەۋشى -تۇگەلىمەن توبە شاشتارى تىك تۇرا قارسى بولدى: ءبىرىڭعاي اعىم ەدى، يدەولوگيالىق تۇرعىسى ۇستامسىز دەدى، شالكيىز بۇل ايتقان كوكتە جۇرگەن جوق، جەردە جاتقان كيىز دەدى، مەنىڭ ءوزىمدى «تالانتى تەڭىز» دەپ ماداقتاي كەلە، قوعامعا جات ەلەمەنت دارەجەسىنە جەتكىزدى.
مەن كەيىن، ءتىپتى، كۇنى كەشەگە دەيىن وسى 1965 - جىلعى 11-قازاندا وتكەن تالقى تۋرالى كوپ ويلاندىم. ءوزىمدى تانۋ ءۇشىن، وزگەنى تانۋ ءۇشىن، زامانىمنىڭ سۇرقيا كەبىن بايىپتاۋ ءۇشىن قاجەت ەدى. ءبىراق ءدال وسىلاي وتكەنىنە ەشقانداي شەشىم تاپپادىم.
مەن ۋنيۆەرسيتەتكە ون جەتى جاسىمدا كەلدىم. مۇرتى تەبىندەپ ۇلگەرمەگەن بالا. ۇستاز دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز - بەيسەكەمە عانا تيەسىلى، ءبىراق قالعان جۇرتتىڭ - وسى وتىرعان دوتسەنت، پروفەسسور، ادەبيەتشى، جازۋشى قاسقا مەن جايساڭنىڭ الدىنان ءوتتىم. جاقسى ءجۇردىم، جامان اتىم شىققان جوق. بىردەن اسپيرانتۋراعا قالدىم.
بەس جىل ستۋدەنت، ءۇش جىل اسپيرانت - سەگىز جىل بويى قىزداي سىزىلدىم. كولگىرسۋ ەمەس، جاسى ۇلكەن الدىنداعى ادەپ. كافەدرادا تۇرەگەپ سالەم بەردىم، كوشەدە قول قۋسىرىپ، يبا ءبىلدىردىم. ەشقايسىنىڭ الدىن كەسە كولدەنەڭ وتكەم جوق؛ قاراپتان-قاراپ جاقپاي قالاتىن، ادەبي ورتادان اۋلاق، جەكە-دارا تىرشىلىك كەشىپ جاتىرمىن، جازعانىم جاقپاي قالدى دەيتىندەي، قانشا قۇلشىنسام دا باسپا سوزگە وتپەي كەلدىم.
ال سوڭعى ءۇش جىلدا وسى، الدارىنا تارتىلىپ وتىرعان جۇمىستى جەرىنە جەتكىزۋدەن باسقا تىرشىلىك بولماپتى. مىنە، ۇسىندىق. باسقاسىن ايتپاعاندا، قانشاما جاڭالىق دەرەگى بار. ادەبيەت تاريحىنداعى جاڭا ءسوز دەمەسىن، قوپارىپتى، توڭكەرىپتى دەمەسىن، مەيىرلەنبەي-اق قويسىن، جان سالىپ قولداماسىن، - قايتكەندە دە قارسى بولماۋعا ءتيىس ەدى. عىلىم مۇراتىن جيناپ قويايىق، ادامدىق ار- ۇيات قايدا؟ سەگىز جىل بويى الدارىندا جۇرگەن، ۇلكەن ومىرگە ەندى عانا اياق باسقان جاس بالانىڭ وبالى... ويلامايدى. جاقسىمەن جاقتاسۋدىڭ ورنىنا قاستاسۋدى عانا بىلگەن ادام ەشقاشان وبال، ۇياتتى ويلامايدى. دەسە دە... ول - جوسپارلى شارۋاشىلىق زامانى، مانا، اعام ايتپاقشى، سوڭعى بەس جىل بويى ءبىر اسپيرانت قورعاماي، كافەدرا جاماناتقا ءىلىنىپ تۇر. مىنە، وسى كەزدە وسىنداي جۇمىس اكەلگەن مەنى كوتەرىپ اكەتسە كەرەك قوي.
جاس بالادان ساقا بالاعا دەيىنگى سەگىز جىل - بار سانالى عۇمىرىمدا الدىن كەسىپ وتپەگەن، اق تىلەۋدەن باسقا نيەتى جوق دەپ بىلگەن مارتەبەلى اعالارىمنىڭ الپەتىندە سىز، سوزىندە ءزىل بار ەدى، جەتى اتادان قالعان كەگىن قۋعانداي، ەكىلەنە ۇمتىلىستى، جاپىرىپ، مايىرىپ تاستاماق بولدى.
جۇيكە بەرىك، جۇرەككە قورقىنىش ەنبەگەن كەز، مەن جاسىعام جوق، جابىققام جوق، تەك قانا قايران قالدىم، سوسىن وقىس قاتايدىم، ورالىمسىز جالا، ورىنسىز اۋدىڭ ءبارىنىڭ بەتىن قايىردىم، اعالارىمدى سەرپىندى ءسوز، ناقتى جاۋاپتارمەن، كۇتپەگەن داعدارىسقا - شاراسىز كەيىپكە ءتۇسىردىم، اقىرى جۇمىس ماقۇلدانىپ، قورعاۋعا ۇسىنىلدى. ماعان ءبىر نارسە ايقىن ەدى - مىنا ادامداردىڭ ەرتەڭ عىلىمي كەڭەستە داۋىس بەرمەسى، قورعاتپاسى. ءبىر نارسە جۇمباق ەدى - وسىنشاما وشپەندىلىكتىڭ سىرى. مەن ول كەزدە ۇلىلىق - قاشاندا ىزا مەن كەك تۋعىزاتىنىن بىلمەۋشى ەدىم.
قوش. ءبىزدىڭ ءتورت عاسىر بويعى قازاق رۋحىن ارقالادى دەگەن ەڭبەگىمىزدىڭ اۋەلگى قابىلى وسىنداي بولدى.
مۇنداي الماعايىپ جاعدايدا مەن جاپادان- جالعىز، قورعانسىز قالۋعا ءتيىس ەمەس ەدىم. تۇرىكتىڭ ءتاڭىرى، الاشتىڭ ارۋاعى ءبارىن كورىپ وتىر ەكەن. ءۇشىنشى كۇنى سەس بەردى، حابار ايتتى، ون جەتى كۇن تولعاندا استىما ات مىنگىزىپ، قولىما قىلىش ۇستاتتى: كۇش- قۋات، قولداۋ- دەمەۋ - تۋا بىتكەن ەنشىم. ەندى كوزبەن كورىپ، قۇدىرەتىن تانۋعا تۋرا كەلگەن، سەنىم بەكىپ، قايرات قابىنداي تۇسكەن.
كافەدراداعى قىم- قيعاش تالقىدان سوڭ ارادا نە بارى ءۇش كۇن وتكەندە، 14-قازان كۇنى مەن عانا ەمەس، مەن ارقالاعان، بالكىم، مەنىڭ ارقالاعان، شىنىندا دا سولاي، ءبارى جابىلىپ، قانسىراماسام دا قاتتى جارادار بولعان، تاس قابىرعاعا ماڭدايىم ءتيىپ، ماڭگىرمەسەم دە داعدارىپ تۇرعان مەنى دەمەۋگە ءبىرجولا دەن قويعان اتالارىم الدىمنان قاسقا جول اشارىن، ارينە، ناقتى بىلگەم جوق.
جارىم اسكەرىنەن ايىرىلىپ جەڭىسكە جەتكەن ەپير پاتشاسى پيرر سياقتى، كەلەسى قادام، كەلەسى ۇرىستىڭ بايىبىن بارلاپ تۇرعام. الدى- ارتىمدى جيناقتادىم، ءتورت دانا ديسسەرتاتسيامدى تۇگەل الدىم، ەندى اندا- مۇندا ماقالا تاسۋ كەرەك. ول وتەدى- وتپەيدى. جۇمىس ىزدەپ كورۋ كەرەك. ونىڭ قيسىنى تاعى از. ەڭ دۇرىسى، سەمەيگە كەتۋ. پەدينستيتۋتقا. ۇزىنقۇلاقتان ەستۋىمشە، ورىن بار. ءارى كەلىنشەگىڭ ۇزىلگەن وقۋىن ءتامامدايدى. ءبىراق الماتىدان، ورتالىق باسپا سوزدەن الىستايمىن. مۇنداعى سۇعاناق اعام اي بويى وتىرىپ، تۇگەل كوشىرىپ الدى. ەندى بوي- بويىمەن باستىرادى دا وتىرادى. بايبالامعا قارامايدى. قۇدايدان قورىقپايدى. سەنىڭ قان توگىپ، ميىڭدى سىعىپ جازىپ بىتىرگەن ەڭبەگىڭ يتجەمەدە باسقانىڭ يەلىگىنە وتەدى. ەڭ قيىنى وسى ەدى. مەن قايتكەندە دە الماتىدان كەتپەۋگە بەكىندىم. كەلەر ايدا اۋىلعا بارىپ قايتپاقپىن. كەمپىر-شالدىڭ ءبارىن سىپىرىپ اكەلەمىن.
ودان سوڭعى ىلىگىمدى تاعى ارتامىن. ايىنا ءجۇز سوم جەتكىزىپ تۇرسا. شامالارى كەلمەيدى. جوق، بۇرىنعى مولشەر - الپىس- جەتپىس سوم. بۇل دا كوپ اقشا. جيىرما بەس سومنان پاتەرگە، قالعانى ايلىق سورپا- سۋعا... جەتپەيدى. اراسىندا ءوزىم دە قالاماقى، نەمەسە باسقا بىردەڭە تاۋىپ قالارمىن. تەك ۋاقىت ۇتىپ، ەپتەپ جىلجي بەرۋىم كەرەك. قىستى وتكەرىپ، جازعا جەتسەم. جاي جاتپايمىن، جۇمىسىمدى ءبىر بەلەسكە شىعارسام...
وسىلاي دەپ شەشتىك. ەكى كۇن ويلانىپ. ءۇشىنشى كۇنى ەڭسەمدى جازىپ، قالاعا شىقتىم. قانداي شارۋا بولعانى ەسىمدە جوق، ءسىرا، ەرىككەننەن، ايتپەسە، ادەپكى، جاي سالەمدەسۋ، ابىشكە كوشەدەگى اۆتوماتتان تەلەفون شالدىم. ءابىش كەكىلبايەۆ كۋرستاس، قاناتتاس، تىلەكتەس دوسىم، بۇل كەزدە مادەنيەت مينيسترلىگىندە الدەبىر قىزمەتتە وتىر.
- كەكىلبايەۆ... دەيمىن. - اۋ، ءاي، سەن تۇڭعىشبايمەن سويلەستىڭ بە؟ - قايداعى تۇڭعىشباي؟ - دەيمىن. - سماعۇلوۆ. سەنى ىزدەپ جۇرگەن. بىلەسىڭ بە؟ ىزدەگەنىن بىلمەيمىن، ءوزىن بىلەم. ۋنيۆەرسيتەتتە بىرەر كۋرس بىزدەن جوعارى وقىدى. ورتا بويلى، دەمبەلشە، ۇياڭ، سارى جىگىت بولاتىن. ادال، جاقسى جىگىت ەكەنى، يمەنە سويلەگەن سوزىنەن، سىپايى جىميعان كۇلكىسىنەن كورىنىپ تۇراتىن. ماسەلە بىلاي ەكەن. تۇڭعىشباي رەسپۋبليكالىق تەلەديداردا قاتارداعى ءبىر قىزمەت اتقارادى. ءسىرا، كوممەنتاتور. قازاق رۋحانياتى تۋرالى حابار وتكىزۋگە ءتيىس ەكەن. قازاقتىڭ ءان- كۇيى، ساۋلەت ونەرى جانە ەجەلگى ادەبيەتى. سوعان مەن سويلەۋىم كەرەك.
جوسپارعا ەنگىزىپ قويعان، ەفير - بۇگىن كەشكە. مىنە اپتا بولدى، سەنى ىزدەپ تابا الماي ءجۇر. مەنىڭ تەلەديدارعا شىعىپ، بىلجىراپ وتىرۋعا ىنتام جوق دەدىم. «ءاي، سەن دە...». ءابىش كۇيگەلەكتەنىپ، كەيىپ قالدى؛ مۇندايدا بۇرتيىپ، بالاشا وكپەلەپ، ۇندەمەي قالاتىنى بولۋشى ەدى، ارىقاراي جالعاستىردى. - ءاي، سەن بارا سالساڭشى... جىراۋلارىڭدى ناسيحاتتايسىڭ». - جىراۋلار... مەن جىراۋلارىمنىڭ اۋىر احۋالىن ايتا جازداپ، ىركىلىپ قالدىم، ۇزاق اڭگىمە، قاجەتى قانشا. مەن ىركىلگەنگە ويلانىپ تۇر دەپ شامالاسا كەرەك. ءابىش شىنىن ايتتى. - سەن بارماساڭ، ول جىگىتتىڭ جوسپارلى حابارى قۇلايدى. وبالى ماعان. سەنى ەنگىز، وسىنداي-وسىنداي كەرەمەتى بار دەپ، اۋزىمنان قاعىنىپ ايتقان مەن ەدىم. - وندا جارايدى - دەدىم. ءابىش قۋانىپ كەتتى. تۇڭعىشبايدىڭ تەلەفونىن بەردى. سەن اۆتوماتتان ىزدەپ تاپقانشا، مەن حابارلاپ قويام دەدى.
ول زاماندا قازىرگىدەي ىلكى جازبا جوق، ەفير - تىكەلەي. مەزگىلدى ۋاعىندا ستۋدياعا باردىم. تۇڭعىشباي مەنى ساعىنىپ كۇتكەن تۋىسىنداي، قىزارا كۇلىپ قارسى الدى.
حابار باستالدى. ماعان ون بەس مينۋت بولىنگەن ەدى، تاريحي دەرەگى بار، ادەبي باعاسى بار، اراسىندا سەمسەردەي جارقىلداعان وتتى تولعاۋلارى بار، ول كەزدە دە، ءقازىر دە قاعازعا قاراۋ ادەتىمدە جوق، ءبىراق ءسوز اۋەزىم قازىرگىدەن ءسال كوتەرىڭكى، ءارى تەز بولسا كەرەك، ءبىرقالىپتى ەكپىنمەن سوقتىرىپ شىقتىم. وپەراتوردىڭ جەلكەسىندە تۇرعان تۇڭعىشباي سۇق ساۋساعىن كوتەرىپ ءبىر مينۋت قالدى دەپ بەلگى بەرگەندە، ارەڭ قايىرىپ ۇلگەردىم. حابار اياقتالدى. ريزا بولعان تۇڭعىشباي الاقانىن ۋقالاپ، قىزارا كۇلىپ، «جاقسى بولدى، جاقسى بولدى» دەي بەردى.
سويتسەم، مەن سويلەپ جاتقاندا ۇلكەن وقيعالار بولىپتى. كوزى تىرىسىندە كلاسسيك اتانعان، اق دەگەنى العىس بولعان، ءدال وسى كەزەڭدە جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى عابيت اعا مۇسىرەپوۆ كەشكىلىكتە، كەيىنگى جاس جەڭگەمىزدىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، نەمەسە وقۋدان، جازۋدان جالىعىپ، تىنىستاپ، تەلەديدار كورىپ وتىرادى. ءبىز ەكرانعا شىعىپ، سوزگە قوسىلعاندا، ءبىز ەمەس، ەجەلگى جىراۋلاردىڭ ەشكىم بىلمەگەن عاجايىپ تولعاۋلارى ارىنداي، ارقىراي توعىتىلا باستاعاندا... ريزا بولادى، قايران قالادى، قولما-قول تەلەفونىن الىپ، وداقتىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى، اقىن قابدىكارىم ىدىرىسوۆتان سۇرايدى. «ءا- ءا- ءاي، بۇل كىم- م، سويلەپ جاتقان- ن؟» دەيدى. قابدىكارىم اعا تەلەديداردى اشىپ قالادى دا، «اتىن بىلمەيمىن، وسىدان بىرەر كۇن ماعان كەلىپ كەتكەن سياقتى، قىزمەت سۇرادى عوي دەيمىن، بۇل جىگىتتىڭ جايىن نىعمەت بىلەدى، ۋنيۆەرسيتەتتە اسپيرانت بولسا كەرەك» دەيدى. «وندا بۇل بالانى ماعان تاۋىپ بەرەسىڭ» دەيدى عابەڭ. ول كەزدە عابەڭ ايتقان ءاربىر ءسوزدىڭ زاڭ كۇشى بار، ارادا ون- ون بەس مينۋت وتپەي، قابدىكارىم قايىرا تەلەفون سوعادى: «نىعمەتتەن ءبىلدىم، اتى-ءجونى سونداي، اسپيرانت ەكەن، مىناۋ - بىتكەن جۇمىسىنىڭ ءبىر ۇشىعى بولسا كەرەك، «قازاق ادەبيەتى» ۇلكەن ءبىر ماقالاسىن باسىپتى. «لەنينشىل جاستا» دا شىقتى دەيدى، مەن جازدا، دەمالىستا جۇرگەندە كورمەي قالىپپىن. نىعمەت وتە جاقسى دەپ وتىر، بالا دا جاقسى، بىلەم، تابام، دەپ وتىر» دەيدى. «وندا كەلەر دۇيسەنبىدە... جوق، ەرتەڭ... ەرتەڭ تۇستەن كەيىن كەلسىن ماعان، شاقىرىڭدار» دەيدى عابەڭ.
ەرتەڭىنە كوڭىلىم كۇڭگىرت، ۋنيۆەرسيتەتكە، وتكەن تالقىلاۋدىڭ ءماجىلىس حاتىنىڭ جايىن بىلمەككە كافەدراعا بارىپ ەدىم، بەيسەكەڭمەن بىرگە قايتا شىعىپ كەلە جاتقانبىز، بۇل كەزدە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ نەگىزگى وقۋ كورپۋسى جانە فيلولوگيا فاكۋلتەتى - باس پوچتامپتىڭ قاسىندا، ءبىر زامانعى ۇكىمەت ءۇيى، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ دارىستەرىن ءبىز وسى جەردە تىڭدادىق، جازۋشىلار وداعىنا جاقىن، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ ورىنباسار رەداكتورى نىعمەت عابدۋللينگە ەسىك الدىندا، قارسى جولىقتىق. - بەيسەكە، سىزگە كەلە جاتىرمىن - دەدى نىقاڭ.
- كەل، كەل... - دەدى بەيسەكەڭ.
- ءبىر قالاۋىم بولىپ تۇرعانى...
- ال، ال... - دەدى بەيسەكەڭ.
- قالاۋىم - مىنا جىگىتىڭىزدە از عانا شارۋام بار ەدى...
- دۇرىس... - دەدى بەيسەكەڭ. ءبىز نىقاڭ ەكەۋمىز وڭاشا قالدىق.
- كەشەگى تەلەديدارداعى ءسوزىڭدى عابەڭ تىڭداپتى - عابيت مۇسىرەپوۆ، - دەدى نىقاڭ ماسەلەگە بىردەن كىرىسىپ. - قابدىكارىم ارقىلى ءبىلىپ، ماعان شىقتى. سەنى ىزدەپ جاتىر.
- نە ءۇشىن ىزدەيدى؟ - دەدىم مەن بۇل ءسوزدىڭ بايىبىنا بارماي.
- سويلەسكىسى كەلەدى. مۇمكىن جۇمىسقا شاقىرار.
- قانداي جۇمىس؟
- «قازاق ادەبيەتىنىڭ» سىن ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى. ءابىراشتى سىرباي سۇراپ وتىر. ورىن بوسايدى. سوندا كەلگەنىڭدى قالار ەدىم. سەن... - دەدى سودان سوڭ ءوزىمسىنىپ، - ساعان گازەت جۇمىسى قيىنعا تۇسپەۋگە ءتيىس. عىلىمنىڭ ەشقانداي بوگەتى بولمايدى. ادەتتە، - دەدى سودان سوڭ اعىنان جارىلىپ، ءارى مەن كەلىسپەي قويا ما دەگەن قاۋىپ، - بۇرىن باسپا ءسوز ماڭىندا ىستەمەگەن ادامنىڭ جازۋى ويقى-شويقى بولادى. ال مەنىڭ تاڭعالعانىم، سەنىڭ قالىپتاسقان، جاقسى ءتىلىڭ بار. ءبىزدىڭ جازعىشتاردىڭ ماقالاسىن تۇزەۋ، رەداكسيالاۋ قيىنعا تۇسپەيدى. ءارى ءوزىڭنىڭ مىنا ەڭبەگىڭدى بولەك- بولەك ماقالا تۇرىندە جارىققا شىعارۋىڭا جول اشىلادى. باسپا دا قاسىڭدا. جازۋشىلار قاۋىمىمەن جاقىنىراق تانىساسىڭ. كوپ نارسە كورەسىڭ. اكادەميا، ينستيتۋتتاردان بۇرىن وداقتا، باسپا سوزدە ءبىراز قىزمەت اتقارعان ءجون... مەن سەنەر- سەنبەسىمدى بىلمەي، باس يزەگەندەي بولدىم.
- ءجون، - دەدى نىقاڭ قاناعاتتانعان سىڭايمەن. - مەنىڭ ايتىپ تۇرعانىم - قۇداي قالاسا دەگەن ءسوز. عابەڭنىڭ كوڭىلى تۇسسە. قازىر وداققا بارىپ سويلەسىپ، شەت جاعاسىن تاقاتىپ قويام. بۇگىن ساعات ۇشتە قابىلدايدى. وعان دەيىن ماعان ەمەس، قابدىكارىمگە كەل. سول ەرتىپ بارادى عابەڭە. ارتىنان بار جاعدايدى قابدىكارىمنىڭ وزىنەن بىلەم، - دەدى.
قابدىكارىم اعا وتكەندەگىدەي ەمەس، وزىمسىنە، كوتەرىڭكى قارسى الادى. ورنىنان تۇرىپ، قولىمدى الدى. زەرتتەۋ ەڭبەگىمنىڭ ءمان- جايىن تاشپىشتەدى.
- ءجون- اق، - دەدى، - قايىرلى بولسىن! ال، ۇشكە بەس مينۋت قالدى، عابەڭ قابىلداۋعا ءتيىس.
قابەكەڭ مەنى جازۋشىلار وداعىنىڭ وسى، ەكىنشى قاباتىنىڭ ورتالىق الاڭعا قاراعان، سول جاق قاپتالىنداعى، ءبىرىنشى حاتشىنىڭ، اۋىزعى بولمەسىندە سەكرەتار- ماشينيستكا وتىرعان اتشاپتىرىم كابينەتىنە الىپ كىردى. عابيت اعا شالقايا شىرەنىپ، ءتوردىڭ قاق توبەسىندە وتىر ەكەن. وڭ جاق قاتارىندا، ءسال تومەنىرەكتە، ەسىككە دەيىن سوزىلعان ۇزىن، كەڭ ستولدىڭ باسىندا تاعى ءبىر كىسى وتىر - جۇبان مولداعاليەۆ، بىلۋىمشە، وداقتىڭ ەكىنشى حاتشىسى.
- عابە، مىناۋ - كەشەگى، ءوزىڭىز تەلەديداردان كورگەن بالا، - دەدى قابەكەڭ مەنى تورگە تامان، باس ستولدىڭ قارسى الدىنا جەتكىزىپ. ءا- ءا... سەن ن ەكەننسىڭڭ ع عو- ي ي!» دەدى عابەڭ ىڭىرانا قوزعالاقتاپ. سول وتىرعان قالپىندا ەڭسەسىن يمەستەن قولىن سوزدى. ىستىق تا ەمەس، جۇمساق تا ەمەس. مەن سالەمدەسكەن كىسىمنىڭ قولىن قاتتى قىسىپ ۇستايتىنىمدى كەيىن بايقادىم، ءولى بالىق سياقتى، سىلق ەتكىزىپ تاستاي سالاتىندار كوبەيىپ كەتكەننەن بولار، سوعان قاراعاندا، عابەڭ قولىن جاي عانا سوزا سالماعان، ادامشا امانداسقان سياقتى. مەن كەلەسى ءىلتيفاتتى كۇتىپ، سەلتيىپ كۇتىپ تۇرعام جوق، باس يزەگەن يشارات بايقالدى ما، بىلمەيمىن، بىردەن وتىردىم.
- ال ل، بالاا... - دەدى عابەڭ. اتى-ءجونىمدى سۇراعان. مۇحتار ماعاۋين.
- اتىڭ ۇلكەن ەكەن، - دەدى عابەڭ.
- ءوزىڭ دە ۇنادىڭ ماعان. ءسوزىڭ ۇنادى. ال، مۇنىڭ ءبارىن قايدان تەرىپ ءجۇرسىڭ؟
مەن بۇل دەرەكتەردىڭ ءبارىن قادىم كىتاپ، قولجازبالاردان الىنعانىن ايتتىم. پورتفەلىمدە تۇرعان ديسسەرتاتسيانى الىپ كورسەتۋ ىڭعايسىز ءتارىزدى، قولىم بارىپ قانا قايتتى. - تالقىلاۋدان ءوتتى، قورعاۋعا ۇسىنىلدى - دەدىم. وتىرىك ەمەس، تالقىدان شىقتى، قورعاۋعا جىبەرىلدى. جۇبان اعاما كوزىم ءتۇسىپ ەدى، ول كىسى تۇقىرعان قالپى، جاعىن شىنتاعىنا سۇيەپ، ءۇنسىز تۇنجىراپ وتىر ەكەن.
- بويداقسىڭ با؟ دەپ سۇرادى عابەڭ.
- جوق ۇيلەنگەم. كىشكەنتاي قىزىم بار.
- وقۋىڭ... قالاي؟
- اسپيرانتۋرانىڭ بارلىق مينيمۋمى تاپسىرىلعان. 1- قاراشا كۇنى ۋاقىتى دا بىتەدى.
- وندا... بىزگە جۇمىسقا كەلۋگە قالايسىڭ؟ - دەدى.
كۇتكەن ءسوزىم بولسا دا، جۇرەك ءلۇپ ەتە ءتۇستى. قاتىپ قالعان، كەشەگى اتتان، تالاپاي كەزىندە دە سەلت ەتپەگەن جۇيكەم بالبىراي بوساڭسىپ كەتكەندەي. شىنىندا دا عاجاپ ەمەس پە! كەشەگى عالىم اعالارىم وزدەرىنىڭ كوز الدىندا وسكەن بالانىڭ سونى سەرپىن، تىڭ دەرەك، ءماندى تولعام، تۇيىندەرگە قۇرىلعان، قازاقتىڭ ۇلتتىق ادەبيەتىنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتىپ، ءتورت عاسىرلىق باستاۋ كوزىن ايقىنداعان جۇمىسىن الاقايلاپ قارسى الۋى كەرەك ەدى، ال ولار ۇرانداي اتتانداپ، تارپا جابىلدى، باسىمدى ءمۇجىپ، ەتىمدى جەپ، سۇيەگىمدى يتكە تاستاماق بولدى، ال ايدالاداعى، مەنىڭ اتىمدى ەستىپ، ءجونىمدى بىلمەگەن، ءارى اتاق- ابىرويى اسپانداپ تۇرعان اقساقال - ءتىرى كلاسسيك جازۋشى اعامىز، مەنىڭ ەكى- اق اۋىز سوزىمنەن وتكەن عاسىردىڭ سىرىن، ەجەلگى ادەبيەت ءجونىن اڭداپ، ءوزى ىزدەپ تاۋىپ، ءوزى سۇرانىپ، قامقورلىق تاۋىپ وتىر. ماعان ەمەس، ۇلتتىق سانا، ادەبيەت شەرۋى، ەجەلگى مۇراعا جاسالعان قامقورلىق. سول ساتتە دەدىم.
- ونداا - دەدى عابەڭ ىڭىرانىپ، جۇباقاڭا قاراپ ەدى، مەن دە قاراعام، ول كىسى ماناعى قالپى، سۇلىق وتىر.
- عابەڭ قوڭىراۋ باستى.
- «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ سىن ءبولىمىن باسقارۋعا باراسىڭ... ەسىكتەن كىرگەن ورتا جاستارداعى شاشى قيىلعان، تولىقشا، قارا تورى ايەلگە قارادى.
- روزا، - دەدى. - سىربايدى شاقىرىپ جىبەر. جۇباقاڭ از- ماز عانا قوزعالاقتاپ قالدى:
- عابە، ول ورىندى... ول ورىندى ءابىراشقا ۋادە بەرىپ قويىپ ەدىڭىز عوي...
- ءا- ءا... سولاي ەكەن- اۋ... وندا...
- روزا اپاي ءۇنسىز بوگەلىپ قالدى.
- وندا ءابىراشتىڭ ورنى بوساماي ما؟ - دەدى عابەڭ قيىن ەسەپتىڭ ءتۇيىنىن تاپقانداي جادىراپ، قاباعىن كوتەرىپ.
- وندا، قاپاندى شاقىر. روزا اپاي مايدا تىلمەن: «قازىر» دەپ بۇرىلا بەرگەن ەدى. عابەڭ تاعى دا توقتاتتى: «بىرەر مينۋتتان سوڭ سىربايدى دا شاقىر!».
قازىرگى باس رەداكتورلار قىزمەت ورنىندا ۇنەمى وتىرا بەرمەيدى، ءوزىمىز دە ساناتقا ەنگەلى قانشا زامان، رەداكسيا جۇمىسىنىڭ كوبى ۇيدە جاسالادى، كەڭسەدە كوپ بولمايمىز، ول كەزدەگى جۇمىس ءتارتىبى باسقاشا، ءارى ءبىزدىڭ ءىستىڭ ءساتى، «قازاق ادەبيەتىنىڭ» باس رەداكتورى قاپان ساتىبالدين ورنىنان تابىلدى، تەز كەلدى. ورتادان تومەن بويى بار، شاشى جالبىراعان، ۇشپا، قاعىلەز كىسى ەكەن. قاپان، مىناۋ وسىنداي بالا دەپ، عابەڭ ەكى اۋىز سوزبەن مەنىڭ ءمان- جايىمدى ايتتى. «وسى جىگىتتى، ءابىراش «جۇلدىزعا» كەتەدى، سىن ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەتىپ الاسىڭ با؟ - دەدى. قاپەكەڭ قالبالاقتاپ قالدى. «ارينە، ارينە! ءسىزدىڭ سوزىڭىزدەن ارتىق نە كەرەك. الامىن» دەدى. «ال، سىرباي، - دەدى عابەڭ. سىرباي اعامنىڭ قاشان كىرىپ، قالاي وتىرعانىن اڭداماپپىن.
- ەندى مىنا مۇحتار - بالا مۇحتار دەگەن جىگىت ساعان ۇلكەن ماقالا ازىرلەپ بەرەدى، وسى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە. قىرىق بەت. مىنا كوتەرىلىپ وتىرعان ماسەلەنى، ادەبيەت تاريحىنىڭ ءتۇپ نەگىزدەرىن اشىپ كورسەتۋى كەرەك سەنىڭ جۋرنالىڭ. سول ۇلكەن ماقالانى تاياۋداعى العاشقى نومىرىڭە باساسىڭ!». «جارايدى، باسىلادى» دەدى سىراعاڭ سالماقپەن، ءبىر جاق قولىنىڭ بىرنەشە ساۋساعى الدە بىتەۋ، الدە مولاق ەكەن، جاعىن ۋقالاپ- ۋقالاپ جىبەردى، ماعان قاباعىنىڭ استىمەن قاراپ، باس يزەگەندەي بولدى.
- وندا ءبىتتى، جولدارىڭ بولسىن، - دەدى عابەڭ.
مۇحتار ماعاۋين