ايەلدىڭ دارەجەسى نەمەسە اجەمنىڭ اڭگىمەسىنەن تۇيگەن وي
«كوپ ەركەكتىڭ اقىلى - تاماعىندا، داستارحانىڭ قاشاندا دايىن تۇرسىن» دەيتىن ەدى ول كىسى. ەر ادام سىرتپەن قارىم- قاتىناسى كوپ بولعاندىقتان، كەيدە كوڭىلدى، كەيدە كوڭىلسىز كەلەدى ۇيگە.
ءتىپتى، قارنى اشىپ كەلگەندە تاماق دايىن بولماي قالسا دا شەكەسى تىرىسىپ، جوق نارسەدەن ىلىك ىزدەي باستايدى. سول كەزدە «سەن جۇمىستان كەلسەڭ، مەن ويناپ وتىر دەيسىڭ بە؟ ءولىپ باراسىڭ با؟» دەگەن ايەلدىڭ وڭعانىن كورگەنىم جوق. ۇرىس تا، كەرىس تە سول ۇيدە. ايەلدىڭ دە، ەركەكتىڭ دە سورلىسى، بالالاردىڭ باقىتسىزى سول ۇيدە بولدى. ونىڭ ءبارى وسىنداي كوزگە كىپ- كىشكەنتاي بولىپ كورىنەتىن بولىمسىز ىستەن باستالادى. ال، جاڭاعىداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟
بارىڭدى داستارحانعا الا جۇگىرىپ، «مىنە قازىر، دايىن بولىپ قالدى نەمەسە قازىر دايىنداپ جىبەرەمىن، مىنانى تىسكە سىزدىق ەتە تۇر دەپ نان بولسا دا الدىنا قويىپ، نازارىڭدى تۇگەل سونىڭ تاپسىرماسىنا بۇرعانىڭدى تولىق اڭعارتاسىڭ. مۇنداي جاعداي باسىمنان كوپ وتكەن سوڭ ايتىپ وتىرمىن. تاماق كەلىپ، ار جاعىنا «ەل قونا» باستاعاندا ەر ادامنىڭ ەسىنە الگىندەگى دورەكى ارەكەتى ءسوزسىز قايتا تۇسەدى. سول كەزدە بار عوي، جوق نارسەنى ءسوز ەتىپ، داۋىسىندا سەنەن ءبىر كەشىرىم سۇراعانداي لەپ بار، سويلەيدى.. . ءتىپتى بالالارعا قاراتا، الدە باسقاعا بولا ما بىردەڭە ايتىپ وتىرعانى سەنەن كەشىرىم سۇراۋ ەكەنىن ەستى ايەل ءوزى- اق سەزىپ وتىرادى.
ەستەرىڭدە بولسىن، ەركەك ەش ۋاقىتتا ايەلدەن اشىق كەشىرىم سۇرامايدى، سۇراتادى ەكەنسىڭ، ول ساعان شىنايى قامقور بولۋدان قالادى. سونىمەن، جاڭاعىداي ساتتەگى ايەلدىڭ دارەجەسىن ايتىپ سۇراماڭىز، ونى ەرى عانا ەمەس، انا ۇيدە وتىرعان اتا- ەنە، مىنا ۇيدە جۇگىرىپ جۇرگەن بالالار... تۇگەلىمەن سەزەدى. مىنە، ايەلدىڭ دارەجەسى! ونىمەن قويماي، ەندى وعان سىيلىق بار. قانداي سىيلىق دەيسىڭدەر عوي؟ ول - قامقورلىق.
جالپى، قيسىن بويىنشا كىم كىمگە قامقور بولۋ كەرەك؟ ءالسىز الدىگە، كەدەي بايعا، ءسابي ۇلكەن كىسىگە قامقور بولمايتىنى سەكىلدى، «سەنىمەن تەڭمىن» نەمەسە «ارتىقپىن» دەپ تۇرعان ايەلگە ەر ادام قالاي قامقور بولادى؟ قامقورلىقتى كەرەك ەتىپ وتىر ما ول ءوزى؟ جوق. ال، ەرىنە جاساعان جاڭاعىداي ازعانتاي ءىلتيپاتى ءۇشىن اتا- ەنەنىڭ ريزالىعى، بالالارىنىڭ قۇرمەتى، كۇيەۋىنىڭ قامقورلىعى، مىنە، اللانىڭ مەيىرىمى تۇسكەن دەگەن.. . ول ايەلدىڭ باقىتتان باسى اينالماي ما!.. ونداي ايەل ءجانناتقا بارادى.. .
بۇل اجەم ايتاتىن اڭگىمەنىڭ ۇزىنىرعا- سۇلباسى. ول كىسىنىڭ ءسوز سويلەۋ مانەرى، جەتكىزۋ شەبەرلىگى كىسى ۇيرەنىپ الا قويارلىقتاي ەمەس، تۋا ءبىتتى ەرەكشەلىكتەي سەزىلەدى ماعان. اسىرەسە، اڭگىمەنىڭ سوڭىندا تامسانىپ وتىرىپ قالاتىنى كوز الدىمنان كەتپەيدى. جانە قيسىنى قانداي كەلىستى ەدى. «سەنەن قاي جەرىم كەم» دەپ، ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ شابەلەنىپ تۇرعان ايەلدى ەر ادامنىڭ شىنايى ىقىلاسىمەن قامقورلىعىنا الۋى تاپال كىسى ۇزىن بويلى ادامنىڭ مويىنىنا قولىن سالىپ قامقورلىق كورسەتكەنىندەي ىڭعايسىز ەمەس پە؟ اجەمنىڭ ءسوزى ادەمى- اق! ەرىن قادىرلەگەن ايەلدىڭ دارەجەسىن اللا وسىلاي كوتەرەدى ەكەن- اۋ! سونى بىلگەن دانا قازاق: «التىن باستى ايەلدەن باقىر باستى ەر ارتىق» دەۋ ارقىلى دا ايەلدىڭ دارەجەسىن كوتەرىپ تۇرعانىن بۇگىنگى ءسوز سىڭبەس جىلتىر سانالار تۇيسىنبەيمىز- اۋ، تۇيسىنبەيمىز.
ەرىنە قادىرىلى بولعان ايەلدىڭ تاسى ورگە دومالاپ، قاجەتتى كەزىندە اقىلىن ايتىپ، اۋلەت تۇگىل، تۇتاس ەلگە قۇرمەتتى بولعان انالارىمىز، تۋرا وسىنداي دانالىقپەن داڭىقتى بولعانى ايدان انىق، كۇننەن جارىق نارسە. «ەركەك ءۇيدىڭ ەگەسى، ايەل ءۇيدىڭ شەگەسى» دەپ شەگەلەپ تۇرىپ ايتقان قازاق ايەلدىڭ قادىرىن ەشقاشان تۇسىرمەگەن ەدى. وتىرعان قىزعا ورىن تاپقان، جەسىر قاڭعىماعان، جەتىم جىلاماعان.. .
كەڭەس ۇكىمەتى كەلىپ، «تەڭەستىرەمىز» دەدى دە ەگەستىردى. اقىر سوڭى - بۇگىنگى شايقالعان شاڭىراقتار، انىعى - اجىراسۋلار، كوز جاسى ىشىنە شەر بولىپ قاتقان جەتىمدەر، ەكى كۇننىڭ بىرىندە ۇرىس- كەرىس، بەرەكەسىزدىك، ۇيىنەن بەزگەن ەركەكتەر.. . مىڭداعان وتىرىپ قالعان قىزدار.. .
مۇنداي سوراقىلىقتار الدەبىرەۋلەر «ارتتا قالعان» سانايتىن اجەمنىڭ تۇسىندا بار ما ەدى؟ جوق دەرلىك بولاتىن. ەندى كىلەڭ «اقىلدى»، «قۇقىق قورعاعىش»، «زاكون بىلگىشتەردىڭ» تۇسىندا نەگە قاپتاپ كەتتى؟ .. سانا تۇكپىرىمىزدە جاتقان وسى اقيقاتتى سەزسەك تە، مويىنداعىمىز كەلمەي، سوڭعىسىنا جاق بولامىز دەپ جار سالامىز... ءبىزدىڭ ەكىبەتكەي، ساياز، تامىرسىز ءھام جەلوكپە بەيشارا كەسپىرىمىز وسى.
ابايدى ويلانتپاعان نارسە بار ما ءوزى؟ ول كىسى دە ايتقان، ايتقاندا دا ءدوپ ايتقان:
«ايەلىڭ سەنى سۇيسە، سەن دە ونى ءسۇي،
قورجاڭ، سۋىق كەلەدى، كەي ساسىق مي.
ەرى اقىلدى، ايەلى مىنەزدى بوپ،
تاتۋ تۇرسا رايىس قوي ۇستىندەگى ءۇي!» - مىنە، ءسوز ءتۇيىنى وسى. الايدا بۇل ولەڭدى قايتالاپ وقۋ كەرەك. شارتتارىنا قايتا ءۇڭىلۋ كەرەك. نەگە ءبىرىنشى «ايەلىڭ سۇيسە...» دەپ باستايدى؟ ءسويتىپ تۇرعان ايەلگە «قورجاڭ، سۋىق» بولعان ەرگە كوزقاراسى قانداي؟ ال نەگە ەرگە «اقىل» ءسوزىن، ايەلگە «مىنەز» ءسوزىن قوسارلاپ تۇر؟ اشۋ، قۋانىش دەگەن سەزىمدەر كەيدە اقىلدى جوعالتىپ نەمەسە الدىنا شىعىپ كەتەتىنى بار عوي، وندا بىردەڭە ءبۇلىنۋى مۇمكىن. ال مىنەز دەگەن دۇنيە بۇلاردى ەركىنسىتپەيتىن دارا قاسيەت قوي! اباي ونىڭ ايەلدە باسىم بولعانىن قالاپتى. ەندى كەيدە اشۋعا الدىرىپ قويعان ەر اقىلدى بولسا مىنەزدى ايەلىنىڭ سول ساتتەن قالاي شۋ شىعارماي ءساتتى وتكىزىپ جىبەرگەنىنە ءتانتى بولماي ما؟ اجەم ايتقانداي داۋىس مانەرىمەن بولسا دا كەشىرىم سۇراعانداي بولىپ، ارتىنشا قامقورلىعىن ۇستەگەن ۇستىنە ۇستەي تۇسسە.. . ارى قاراي اباي اتام ايتپاقشى ول ەكەۋىنىڭ ۇستىندەگى ءۇي رايىس (جۇماق) بولماي ما؟!!
ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى
kazaitys.kz