پۋتيندى جەڭگەن قازاق كىم؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «پۋتينمەن كۇرەسكەن پالۋان سەمەيدە تۇرادى» دەگەندى ەستىگەندە كەزدەسكەنشە تاعات تاپپاعانىم راس. «كىم بولدى ەكەن، قالاي كەزدەستى، قاشان كۇرەستى، قانداي ادام بولدى ەكەن؟» دەگەن ساۋالدار ساناعا تىنىم بەرمەي، سەمەيگە جول تارتقانمىن.

ەسىكتى الپىستى القىمداعان ەل اعاسى اشتى. قاراپايىم، ورتا بويلى، مىعىم دەنەلى، جايدارى ءجۇزدى جانمەن اڭگىمەمىز بىردەن جاراسىپ جۇرە بەردى.

- 1968-جىلى قاراشا ايىندا اسكەرگە شاقىرىلدىم، - دەپ باستادى اڭگىمەسىن مۇرات كەرىمبايەۆ. - بارا سالىسىمەن سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەر نورماتيۆىن ورىندادىم. كوپ ۇزاماي مەنى سپورتتىق روتاعا قابىلدادى. ارينە، اۋەلى فيزيكالىق دايارلىعىمدى، كۇش-قۋاتىمدى تەكسەرىپ كوردى. راسىندا، مەن سپورتتان قارا جاياۋ ەمەس ەدىم. سەمەيدىڭ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى جانىنداعى دەنەشىنىقتىرۋ كۋرسىندا ءبىر جىل وقىعانىم بار. سودان نە كەرەك، مەن ءوزىمىزدىڭ اسكەري ءبولىمنىڭ ستراتەگيالىق راكەتالار پولكىنىڭ جاتتىقتىرۋشىسى بولىپ جۇمىس ىستەي باستادىم.

ءتۇرلى تۋرنيرلەرگە قاتىستىق. كوماندالىق ەسەپتە دە، جەكەلەي سىندا دا اۋەلى ديۆيزيانى جەڭدىك، ودان كەيىن بۇكىل ارميانى تىزە بۇكتىردىك. 58 كەلى سالماق دارەجەسىندە زابايكالە اسكەري ايماعىنىڭ چەمپيونى بولدىم. ول كەزدە سامبو كۇرەسىندە ەڭ جەڭىل سالماق 58 كەلى بولاتىن. سونداي جارىستاردىڭ بىرىندە رەسەيدىڭ بۇگىنگى پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن جولىم ءتۇيىستى. ەكەۋمىز ءبىر توپقا ءتۇسىپپىز. پۋتين ول كەزدە ستۋدەنت ەدى. لەنينگرادتىڭ زاڭ فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەن كەزى ەكەن.

ءبىراق ول كەزدە مەن ونىڭ زاڭ فاكۋلتەتىندە وقيتىنىن بىلگەن جوقپىن. كەيىن ءومىربايانىن وقىعاننان سوڭ عانا ءبىلدىم عوي. سول كۇنى ءبىر توپتا ءتورت اداممەن كۇرەستىم. سونىڭ ءبىرى پۋتين بولدى. شىنىمدى ايتسام، مەن ول كەزدە ونىڭ پۋتين ەكەنىن بىلگەن ەمەسپىن. اسكەري بورىشىمدى وتەپ ەلگە ورالعاننان كەيىن 1972-جىلى تومسكىدە سەرگەي ۆيتسەماننىڭ جۇلدەسى ءۇشىن سامبودان بۇكىلوداقتىق تۋرنير ءوتتى. سول جولى سەمەيدەن كەرەي قويشىبەكوۆ، سەرىك توقتارعازين سەكىلدى جىگىتتەردى باستاپ مەن دە باردىم.

سول كەزدە ءبىر سالماقتا 66 ادام كۇرەستىك. ءبىر قىزىعى، بۇل جارىسقا پۋتين دە كەلىپتى. ءبىراق باسقا توپتا كۇرەستى. قاراپ قويامىن، ءتۇرى تانىس سەكىلدى. ايتپاقشى، سول كۇنى ونىمەن جاقىنىراق تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. تانىستىرعان - اسكەردە بورىشىمىزدى بىرگە وتەگەن چەليابىلىك انوتولي بوندارەنكو دەگەن جىگىت. پۋتيندى تانيدى ەكەن. بۇرىن بىرگە كۇرەسكەن بە، الدە ءبىر جەردە بىرگە بولعان با، ايتەۋىر، ءبىرىن-ءبىرى جاقسى بىلەدى ەكەن.

سول كورگەننەن كەيىن پۋتيندى 28 جىلدان كەيىن ءبىر-اق كوردىم عوي. ءوز ۇيىمدە، تەلەديداردان. جەڭگەڭ ەكەۋمىز تەلەديدار كورىپ وتىرعانبىز. تەلەديداردان رەسەيدەگى پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتكەن پرەزيدەنتتىڭ ۇلىقتاۋ ءراسىمى كورسەتىلىپ جاتتى. پرەزيدەنت كەلە جاتىر. قارايمىن، ءتۇرى تانىس سەكىلدى. ايەلىمە: «مەن مىنانى تانيمىن عوي. مەنىمەن كۇرەسكەن بالۋان»، - دەيمىن. مىنە، وسىلايشا، پۋتينمەن كۇرەسكەنىمدى 28 جىلدان كەيىن ەسىمە ءتۇسىردىم.

- پۋتينمەن اراداعى كۇرەس قالايشا ءوربىدى؟ قايسىلارىڭىز باسىمدىق تانىتتىڭىزدار؟

- مەن ول كەزدە 20 جاستامىن. پۋتين - 18 جاستا. ەكى جاس ۇلكەندىگىم بار. سوعان قاراماستان، پۋتين جاقسى كۇرەستى. ءبىراق مەن ۇپاي سانىمەن جەڭىسكە جەتتىم.

- مىنا قۇلاعىمدى سىندىرعان - ياكۋتتار، - دەيدى اعامىز وتكەن كۇندەرىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ. - اسكەردە جۇرگەندە باستىعىم مەن سامبوشى بولسام دا، «ويباي، كەرىمبايەۆ، وكرۋگتىڭ بالۋاندارى كۇرەسەتىن تۋرنيردە ەركىن كۇرەستەن دە قاتىسا سالشى. سەنى جىعاتىن ەشكىم جوق مۇندا» دەگەن سوڭ شىعا سالعانمىن. سول جارىستا رومان دميتريەۆ، گاۆريل دميتريەۆ، پلانوتوۆ دەگەن ياكۋتتارمەن كۇرەسكەندە مىنا قۇلاعىمدى سىندىردى.

- جەڭىپ سىندىردى ما، جەڭىلىپ سىندىردى ما؟

- جەڭگەنىمىز دە بار، جەڭىلگەنىمىز دە بار.

- قۇلاعىڭىزدى ياكۋتتارعا بەرىپسىز. يىعىڭىزدى كىم سىندىردى؟

- يىعىمدى سىندىرعان - ءبىر ورىس جىگىتى. نەگىزى، مەنىڭ قولىم قىسقا عوي. ەكىنىڭ ءبىرى بوليەۆويعا (كۇرەستەگى قولدى مايىستىرۋ - ا. ق) الا المايدى. ءبىر جارىستا الگى ورىسپەن كۇرەستىم. نەگىزىندە، بوليەۆويعا بۋىندى الادى عوي. انا جىگىت بۋىندى ەمەس، مۇقىم يىقتى الدى. ءبىر قولىم ونىڭ مىتىپ ۇستاعان قولدارىندا، ەكىنشى قولىم ونىڭ استىندا قالدى. سوندا دا ۇپاي بويىنشا ۇتىپ جاتقانمىن. ەسەپ 3:1 بولاتىن. ومسكىدە قازاقتار كوپ تۇرادى. ءبىر توبى الگى تۋرنيردى كورۋگە كەلسە كەرەك.

كۇرەسىپ جاتقاندا «مۇرات، مۇرات، شىدا، شىدا. 30 سەكۋند قالدى» دەگەندەرى ەسىمدە. تانىس داۋىس. قازاقتىڭ داۋىسى. سول داۋىس ماعان كۇش بەردى عوي دەيمىن. قينالىپ جاتسام دا، كىلەمدى سوعىپ بەرىلمەدىم. سوندا ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى جەكپە-جەكتىڭ اياقتالۋىنا ساناۋلى سەكۋندتار قالعاندا الگى جىگىت قولىمدى قاتتى باسىپ جىبەرگەندە، تالىقسىپ كەتىپپىن. تورەشىنىڭ ىسقىرىعى شىر ەتكەندە ەسىمدى جيدىم. وسىلايشا ونى جەڭىپ كەتتىم. ءبىراق يىعىمدى شىعاردىم. تورەشى قولىمدى كوتەرگەندە ايعاي سالعانىم ءالى ەسىمدە. بىردەن دارىگەرلەر الىپ كەتتى. ەكىنشى ورىن الدىم. كەيىن كەزدەسكەندە الگى جىگىت: «سەن جىندىسىڭ با؟ مەن قولىڭدى جۇلىپ الا جازدادىم عوي»، - دەيدى. سويتسەم، ول ءبىر زاستاۆا باستىعىنىڭ ورىنباسارى ەكەن.

بىلە جۇرەر ءبىر دەرەك

مۇرات كەرىمبايەۆ 1950-جىلى سەمەي وبلىسىنىڭ اقسۋات اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاستايىنان جانىنا سپورتتى سەرىك ەتكەن ازامات سەمەي قالاسىنىڭ 250 جىلدىق تويىندا 52 كەلى سالماق دارەجەسىندە قازاقشا كۇرەستەن چەمپيون اتاندى. اباي قۇنانبايەۆتىڭ 125 جىلدىق تويىندا ءوز سالماعىندا قارسىلاس شاق كەلتىرمەدى. ھاكىمنىڭ 150 جىلدىق تويىندا ۇلتتىق ويىنداردىڭ باس تورەشىسى بولىپ، سپورتشىلاردىڭ شەرۋىن وتكىزۋگە ۇلكەن ەڭبەك ءسىڭىردى. اقسۋات اۋدانىنىڭ ۆولەيبول، فۋتبول قۇراما كومانداسىنىڭ ساپىندا ويناپ، بىرنەشە رەت سەمەي وبلىسىنىڭ جەڭىمپازى اتاندى. مۇرات كەرىمبايەۆ - سامبو مەن ەركىن كۇرەستەن سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەر بولسا، قازاقشا كۇرەستەن سپورت شەبەرى اتانعان ازامات.

«الاش ايناسىنىڭ» مۇراعاتىنان

اۆتور: ازامات قاسىم