كوردەن شىققان كەمپىر
ادامداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، مالىنىڭ سانىن ەسەنبايدىڭ ءوزى دە بىلمەيدى. سول ماڭدا وتار قوي، تابىن سىيىر، ءۇيىر جىلقى كورىنسە «بۇل ەسەنبايدىڭ مالى» دەيتىن.
ەسەنبايدىڭ مالىنىڭ سانسىز كوپ ەكەنىن سودان دا اڭعارۋعا بولاتىن. سوعان قاراعاندا ول ماڭدا ەسەنبايدىڭ مالىنان باسقا مال جۇرمەسە كەرەك. بىلەتىندەر «اۋىلداعى قالعان ادامداردىڭ بۇكىل مالىن قوسقاندا ەسەنبايدىڭ مالىنىڭ وننان بىرىنە جەتپەيدى» دەۋشى ەدى.
سول ەسەنبايدىڭ بايلىعىن اۋزىن اشقاندا بىردەن كورۋگە بولاتىن. ەسەنباي اۋزىن اشقاندا وتىز ەكى التىن ءتىس جارقىراپ كورىنەتىن (سول كەزدەرى التىن ءتىس مودا بولعان). سونى كورسەتكىسى كەلە مە بولمىشى نارسەگە اۋزىن ايقارا اشىپ، اقالاپ كۇلە بەرەتىن.
ەسەنبايدىڭ اناسى مەن ايەلى دە التىننان قۇر ەمەس ەدى. بىلەگى مەن ساۋساعىنداعى التىنعا قوسا ولاردىڭ دا بار ءتىسى التىنمەن اپتالعان بولاتىن. التىن بار جەرگە جىلان ءۇيىر دەۋشى ەدى. ءبىراق ەسەنبايدىڭ ۇيىنە ادامدار ءۇيىر بولاتىن. ەسەنبايدىڭ ءۇيىنىڭ شارۋاسىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن باراتىن (جاعىمپاز) ادامدار كوپ ەدى.
كەيبىر ۇيگە شاقىرسا بارمايتىن، اۋىلدىڭ انا شەتىندە تۇراتىن مولدا دا اۋىلدىڭ مىنا شەتىندە تۇراتىن ەسەنبايدىڭ ۇيىنە كۇندە ءبىر رەت باس سۇعىپ، اتا-باباسىنا قۇران باعىشتاپ كەتەتىن. سوندىقتان قۇرداستارى ونى «ەسەنبايدىڭ جەكە مولداسى» دەپ كەلەمەجدەيتىن. ءتىپتى، ەسەنبايدىڭ كوكپارعا سالاتىن اتىن باپتاۋعا تالاساتىندار دا كوپ تۇعىن. شاماسى جاقسى اقى تولەيتىن بولۋ كەرەك.
ءبىر كۇنى سول ەسەنبايدىڭ اناسى قايتىس بولدى. اناسىن توي جاساپ جاتقانداي داستارحان جاساپ، سوڭعى ساپارعا اتتاندىردى. كىسى وتە كوپ بولدى. كورشى اۋىلدىڭ ءبارى تاي-تۇياعىمەن كوشىپ كەلگەندەي. ەرتەڭىندە ەسەنباي بايدىڭ اناسىن اۋىل ماڭىنداعى مازاراتقا اپارىپ جەرلەدى. قىزىق سودان كەيىن باستالدى.
مولا قازىپ، ەسەنبايدىڭ اناسىن ارۋلاپ قويعان جەر قازۋشىلار كەمپىردىڭ التىن تىسىمەن بىرگە كومىلىپ جاتقانىن بايقاعان. «التىن كورسە پەرىشتە جولدان تايادى» دەمەكشى التىندى كورگەن جەر قازۋشىلاردىڭ ويى بۇزىلادى.
جەرلەۋدەن سوڭ ءوزارا اقىلداسقان جەر قازۋشىلار تۇندە بارىپ مولانى اشىپ، كەمپىردىڭ التىن تىستەرىن الماق بولىپ ۋاعدالاسادى. كەلىسىلگەندەي، ولار ءتۇن قاراڭعىسى تۇسكەندە مازاراتقا بارادى. مولانى قازىپ، كەمپىردىڭ دەنەسىن سىرتقا شىعارادى. ولگەن ادامنىڭ جاعى سەمىپ قالۋى ءتيىس، الايدا كەمپىردىڭ اۋزى وپ-وڭاي اشىلا كەتەدى.
ارالارىندا كوپتى كورگەن ەرەسەكتەۋ راحىم قاسىنداعىلارعا كۇدىگىن جەتكىزەدى. الايدا التىننىڭ بۋىنا ەلىككەن قالعان ەكەۋى تىستەۋىكپەن التىن ءتىستى جۇلۋعا كىرىسەدى. تىستەۋىكپەن ءتىستى تارتقان كەزدە كەمپىر ىڭىرانادى. مۇندايدى كۇتپەگەن ۇشەۋدىڭ زارەسى كەتەدى. سالدەن سوڭ، ءوز قۇلاقتارىنا سەنبەگەن ولار كەمپىردىڭ مۇردەسىنە جاقىنداپ بەتىنە ءۇڭىلىپ تىڭ تىڭدايدى. سول ساتتە كەمپىر كۇرسىنەدى. التىن ءتىس ساتىپ بايىماق بولعان ۇشەۋ ءبىر-بىرىنە قارايلاماي قاشا جونەلەدى. ولار اۋىل شەتىنە كەلىپ ەس جيادى. سونان سوڭ بۇل جايلى ەشكىمگە ءتىس جارماۋعا كەلىسىپ، ءۇي- ۇيىنە تاراسادى.
ارادان ءبىراز ۋاقىت وتكەندە كەمپىر ەسىن جيادى. جان-جاعىنا قاراپ، قايدا جاتقانىن بىلگەن سوڭ ءمان جايدى ۇعادى. بىردەن ۇيگە بارسام، بالالارىم قورقىپ قالار دەپ ويلاپ، اقيرەتتىك اق ماتانى ۇستىنە ورانىپ، اۋىل شەتىندە تۇراتىن موللانىڭ ۇيىنە كەلەدى.
ءۇيدىڭ قاسىنا كەلىپ، قورعان سىرتىنان مولدانىڭ اتىن اتاپ شاقىرادى. قورعان سىرتىنا شىققاندا، كەشە عانا ءوزى جانازاسىن شىعارعان ەسەنبايدىڭ اناسىن كورىپ، مولدا ەسىنەن ايىرىلا جازدايدى. «كەت، كەت!» دەپ سۋدىراتىپ قۇران اياتتارىن وقي باستايدى. ءبىراق كەتەيىن دەپ تۇرعان كەمپىر جوق.
قايتا، «مەن پەرى دە، پەرىشتە دە، ارۋاقتا ەمەسپىن، ءوزىڭ كۇندە كورىپ جۇرگەن ەسەنبايدىڭ اناسى قاليما اپاڭمىن، ەسىڭدى جي» دەيدى. كورىپ تۇرعانى ارۋاق ەمەس ەكەنىنە كوزى جەتكەن مولدا ءبىرازدان سوڭ وزىنە كەلەدى. كەمپىر ەسىن جيعاندا مولا باسىندا جاتقانىن، ءبىراق مولادان قالاي شىققانىن بىلمەيتىنىن ايتادى. سودان سوڭ ۇيىنە ەرتىپ بارىپ، الدىمەن بولعان جايدى ەسەنباي مەن كەلىنىنە ءتۇسىندىرىپ، سودان سوڭ ءوزىن ۇيگە ەرتىپ كىرۋىن وتىنەدى.
ءتۇن ورتاسىندا ۇيىنە كەلگەن مولدانى ەسەنباي ۇناتپاي، ەسىك الدىنان سۋىق قارسى الادى. مولدا تىعىز شارۋا بار ەدى، ۇيگە كىرىپ اڭگىمەلەسسەك دەيدى. ۇيگە كىرگەن سوڭ قارىزعا اقشا سۇراپ كەلگەن بولار دەگەن ەسەنباي مولداعى ءجۇزىن تەرىس سالىپ وتىرادى. مولدا اڭگىمەنى نەدەن باستارىن بىلمەيدى. ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن «اناڭ ءتىرى» دەپ دۇڭك ەتكىزەدى. ەسەنباي مىنانىڭ ەسى اۋىسقان با دەگەندەي مولداعا باجىرايا قارايدى. «ءيا، ءيا، اناڭ ەسىك الدىندا وتىر» دەيدى مولدا. ەسەنباي «ءتۇسىندىرىپ ايتساڭشى، نە دەپ كەتتىڭ» دەپ مولداعا شۇيلىگەدى. مولدا ەسەنبايدى سابىرعا شاقىرىپ، بولعان جايدى ايتادى. ەسىك الدىنا اتىپ شىققان ەسەنباي مەن اناسى جىلاپ كورىسەدى. جىلاعان داۋىستى ەسىتىپ دالاعا شىققان كەلىنى دە ولارعا قوسىلادى.
ەرتەڭىندە ەسەنبايدىڭ اناسى ءتىرلىپ كەلىپتى دەگەن ءسوز اۋىلعا تەز-اق تاراپ كەتتى. ەسەنباي مال سويىپ، سول كۇنى تۇستە بۇكىل اۋىلدى جيناپ اس بەردى. ارادان ەكى جىل وتكەن سوڭ ەسەنبايدىڭ اناسى شىنىمەن دە قايتىس بولدى.
بۇل جاعدايدى اركىم ءارتۇرلى جورىدى. بىرەۋلەر ەسەنباي مالدى ارامدىقپەن جيعان، سوعان قۇدايدىڭ كورسەتكەنى دەسە، ەندى ءبىر اللانىڭ قۇدىرەتى دەدى. بۇگىندە ويلاسام، ەسەنبايدىڭ اناسى لەتارگيالىق ۇيقىدا نەمەسە كلينيكالىق ءولىم كۇيىندە بولعان اۋ، شاماسى.
اۆتور: ەرجان دوسمەتوۆ
Alashainasy.kz