قازاق تاريحى الەم سۋرەتشىلەرىنىڭ كوزىمەن - فوتو

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ماسكەۋدى ورتەپ جىبەرگەن قىرىم حانى داۋلەتكەرەيدى ورىس سۋرەتشىلەرى وسىلاي بەينەلەگەن.

«باشقۇرت قازاقتان جول سۇراپ تۇر»، - دەپ اتالاتىن ورلوۆسكيدىڭ كەرەمەت سۋرەتى! 1861 - جىلى سالىنعان. قانداستاردىڭ ءبىر- بىرىمەن ورىسشا ءتۇسىنىسىپ تۇرماعانى انىق. ءبارى قىپشاقتار عوي، قايتسىن جامان ورىستىڭ ءتىلىن!

قۇبىلايدىڭ سايات قۇرىپ شىققان ءساتى..

قۇبىلاي.. . باس كيىمىنە نازار سالىڭىز.. .

قۇبىلايدىڭ اسكەرى مەن جاپون سامۋرايلارىنىڭ اراسىنداعى ايقاس. وردالىقتاردىڭ كوبى وسى شايقاستا اياق استى سوققان داۋىلدىڭ كەسىرىنەن كەمەسىمەن سۋعا باتىپ كەتكەن. جاپوندار كەيىن وزدەرىن قۇتقارىپ قالعان وسى داۋىلدى كاميكادزە (قۇدايدىڭ جىبەرگەن جەلى) دەپ اتاپتى.. .

وسى وتكەن تاريحتان وردالىق تاتارلارعا قاتىستى ءبىر جاڭا دەرەك شىعا قالسا، ورىستاردىڭ جۇگىرىپ بارىپ، الدىمەن تاتارلاردان ءجون سۇرايتىنى جىنىمدى كەلتىرەدى. كازىرگى تاتارلار بۇرىڭعى بۇلعارلار عوي. ولاردىڭ التىن ورداعا اسا كوپ قاتىسى جوق. وردالىقتارعا بايلانىستى وقيعانىڭ ءبارى «تاتار» اتانىپ كەتكەن قىپشاقتاردىڭ تاريحى. ولار كازىرگى قازاقتاردىڭ ارعى اتا- بابالارى. قىپشاق كونفەدەراتسياسىنىڭ بۇگىنگى بىردەن- ءبىر مۇراگەرى بىزدەرمىز.. .

1812 - جىلعى سوعىس كەزىندە ورىنبور، باشقۇرت، تەپتيار پولكتارىنىڭ كوزسىز ەرلىگىنە قايران قالعان فرانسۋز ارمياسىنىڭ پولكوۆنيگى روبەر ارىپتەسىنە بىلاي دەپ جازىپتى:

«ورىستار بىزگە قارسى موڭعول وردالارىن ايداپ سالدى. بۇكىل ءداۋىر بىزگە تاپ بەرگەندەي بولدى. تەرى جامىلعان بۇل ادامدار قورقۋ مەن ۇركۋدىڭ نە ەكەنىن بىلمەيدى ەكەن. سوعىسۋ ادىستەرى دە قىزىق. ۇرەيىڭدى ۇشىراتىن ۇرانمەن ايعاي سالىپ، توپتالىپ كەلىپ تيەدى. زەڭبىرەكتىڭ يادروسى قىناداي قىرىپ جاتسا دا، قارامايدى عوي. ايتسام تاڭعالاسىڭ. ولار ساداق- جەبەمەن عانا قارۋلانعان. ءبىراق سونىسىمەن- اق ءبىزدىڭ كانونيرلەردى باۋداي ءتۇسىردى. كاپيتان كلەمەنستىڭ كيىمىن جەبە جىرتىپ كەتتى. مايدان دالاسىنان تاعى بىرەۋىنىڭ زۋلاپ ۇشقانىن كوزىم شالدى. مۇنداي ەكزوتيكالىق (تاڭعاجايىپ) جاۋىنگەرلەردى بۇعان دەيىن كورمەگەن ءبىزدىڭ سولداتتار ولاردىڭ ۇرانداتقان داۋىسىن ەستي سالا، الدى- ارتىنا قاراماي ۇرىس دالاسىنان جاپپاي قاشىپ جاتىر. ادام سەنەتىن نارسە ەمەس. شىڭعىس حاننىڭ وردالارى قايتا ءتىرىلىپ كەلىپ، بىزگە تۇتقيىلدان ءتيىپ جاتقان سياقتى.. .»
باعزى زامانداعى تۇرىك بيلەۋشىسىنىڭ قورىمىنان تابىلعان مۇسىندەر.

ەۋروپالىق فورۋمداردان تابىلعان تاعى ءبىر «موڭعولدىڭ» سۋرەتى. ەرتەرەكتە سالىنعان كارتينا ەكەن. بارىنەن بۇرىن باس كيىمى كوزىمە وتتاي باسىلدى. Military of the Mongol Empire

توقتامىستىڭ ورداسى. سۋرەتتەگى ۇساق- تۇيەكتىڭ بارىنە نازار اۋدارىڭىز.. .The Court of Khan Tokhtamysh

وتكەندە ءبىزدىڭ ارعى اتالارىمىزدىڭ قولعا مىلتىق الىپ، قىتايلارمەن اتىسىپ جاتقان سۋرەتتەرىن بەرگەنمىن. سول تۇستا جاپوندار دا العاش رەت وتقارۋدى ۇيرەنە باستاعان ەكەن. ءتىپتى ءبىزدىڭ اتالارىمىز مىلتىق اتۋدى ولاردان ءسال ەرتەرەك مەڭگەرگەن ءتارىزدى. ءبىراق، جاپوندار ونى ارى قاراي جەتىلدىرىپ، كەيىن زاماندىق ۇلگىدەگى كەرەمەت ارميا جاساقتاپ شىعاردى. ال ءبىز ونى دامىتا المادىق. جاپونداردان قاي جاعىمىز كەم ەدى؟ ارال حالقى بولعان سوڭ، وقشاۋ ءومىر سۇرگەن سوڭ، جاپوندارىڭ مۇمكىندىگى كوپ بولعان سياقتى.. .

قۇبىلاي پىلمەن كەلە جاتىر. Kublai_at_four_elephants

تاۋ- تاسقا بەكىنىپ العان قازاقتار قىتاي اسكەرىن جاقىنداتپاي، باۋداي ءتۇسىرىپ جاتىر..

توقتامىستىڭ سۋرەتى

اۆتور: دايىنداعان جولىمبەت ماكىشەۆ

Alashainasy.kz