ناپولەون اسكەرىنىڭ بەتىن قازاقتار قايتارعان
پاتشا ۇكىمەتى يمپەريا حالقىنا ۇندەۋ تاراتىپ، رەسەيدى قورعاپ الۋعا شاقىردى. ول ۇندەۋدىڭ مازمۇنى ورىنبور ولكەسىنىڭ گۋبەرناتورى گ. س. ۆولكونسكي ارقىلى سول جىلدىڭ كۇزىندە قازاق اۋىلدارىنا دا جەتتى. مانيفەست تاتار تىلىنە اۋدارىلىپ، مۇسىلمان حالىقتارىنا، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنا دا تاراتىلدى.
رەسەي مەملەكەتىن قورعاۋ ءۇشىن ورىنبور ولكەسى سوعىسقا 31 اتتى اسكەر پولكىن اتتاندىردى. ولارداعى سولداتتار ءار ءتۇرلى حالىقتاردىڭ وكىلدەرى: ورىنبور كازاكتارىنىڭ 5 پولكى، جايىق كازاكتارىنىڭ 5 پولكى، باشقۇرتتاردىڭ 19 پولكى، تەپتيارلاردىڭ 2 پولكى ەدى.
قازاقتاردىڭ دەربەس اسكەري قۇراماسى جاساقتالعان جوق. ءبىراق قازاقتار بۇل سوعىسقا باشقۇرت جانە تەپتيار پولكتەرىنىڭ قۇرامىندا قاتىستى. شوقىنعان قازاقتاردىڭ ەداۋىر بولىگى ورىنبور پولكتەرىنىڭ قۇرامىندا بولدى. گەنەرال م. ي. پلاتوۆتىڭ كازاك كورپۋسىنىڭ I تەپتيار پولكىنىڭ قۇرامىندا قازاقتار فرانسۋز باسقىنشىلارىنا قارسى اتاقتى بورودينو شايقاسى كەزىندە ەرەكشە ەرلىكپەن سوعىستى.
وسى شايقاستاعى ەرلىگى ءۇشىن قازاق جاۋىنگەرى مايلىباي ۇلى كۇمىس مەدالمەن ماراپاتتالدى. ال ستارشينا قارىنباي زىنداعۇل ۇلىنا كوگىلدىر لەنتاعا تاعىلىپ، ارنايى مەدال الدى. ەر جۇرەك جاۋىنگەرلەر مۇرات قۇلشوران ۇلى مەن ەركىن ازامات ۇلىنا «حورۋنجي» شەنى بەرىلدى. فرانسۋز باسقىنشىلارىنا قارسى شايقاستاردا قاتارداعى جاۋىنگەر بورانباي شاشۋباي ۇلى مەن جاساۋىل ىقسان اۋباكىر ۇلى دا ەرەن ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. ۆيازما تۇبىندەگى شايقاستا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن I تەپتيار پولكىنىڭ جاساۋىلى ساعيت حاميت ۇلى ءۇشىنشى دارەجەلى قاسيەتتى اننا وردەنىمەن ماراپاتتالدى. باشقۇرت قۇرامالارىنىڭ قاتارىندا سوعىسقان نارىنباي جانجىگىت ۇلى گەورگي وردەنىنە يە بولدى.
وسى قۇرامانىڭ پولكتەرىندە باسقا دا قازاقتار سوعىستى. ماسەلەن، امەن بايباتىر ۇلى لەيپتسيگ پەن گلوگاۋ تۇبىندە بولعان شايقاستاردا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن كۇمىس مەدالمەن ماراپاتتالدى. ولار ورىس اسكەرىنىڭ شەتەلدەگى جورىقتارىنا دا قاتىستى.
وسى سوعىستارعا قاتىسقانداردىڭ اراسىندا شوقىنعان قازاقتاردا از بولعان جوق. ماسەلەن، ز- ورىنبور پولكىندە قىزمەت ەتكەن ياكوۆ بەلياكوۆ ورىستىڭ اتاقتى اسكەري قولباسشىسى، گەنەرال-فەلدمارشال م. ي. كۋتۋزوۆتىڭ ءوز قولىنان ناگرادا العان بولاتىن. كەيىن پولوتستاۆكاعا شىعىپ، ءوزىنىڭ تۋعان اۋلىنا قايتىپ ورالادى، قايتادان يسلام ءدىنىن قابىلدايدى. سوعىسقا قاتىسقان ءبىرقاتار قازاقتار نايزا، سويىل، ايبالتا، شوقپار، ساداق سياقتى ۇلتتىق قارۋ-جاراقتارىمەن شايقاسقا ءتۇستى. ولارعا ورىس حالقى قۇرمەتپەن قارادى.
وسى سوعىس باستالا سالىسىمەن قازاق-ورىس ساۋدا قاتىناسى كۇشەيە ءتۇستى. ويتكەنى مايدانعا مال، ازىق-تۇلىك جانە كيىم-كەشەك كوپ كەرەك بولدى. ىشكى وردانىڭ، كىشى ءجۇز بەن ورتا ءجۇزدىڭ قازاقتارى ورىس اسكەرىنە سوعىس كەزىندە مايدان قاجەتىنە كيىز ۇيلەر مەن جىلى كيىمدەر، قىرۋار كوپ جىلقى بەردى. ماسەلەن، ىشكى وردانىڭ قازاقتارى 1804-جىلدان 1815-جىلعا دەيىن 47,2 مىڭ جىلقى جونەلتتى.
شىعىس قازاقستانداعى ريددەر، زىريان كەنىشتەرىندە جۇمىس ىستەيتىن قازاقتار رەسەيدى باسقىنشىلاردان قورعاۋ ءۇشىن 22 مىڭ سوم اقشا جينادى. ەلتونداعى تۇز كەنىشتەرىندەگى قازاقتار اسكەردىڭ مۇقتاجىن وتەۋ ءۇشىن ميلليون پۇت ءتۇز جىبەردى. قازاقتار مايدانعا قاجەتتى جۇكتى تەگىن تاسىدى، ت. ب. كومەكتەرى از بولعان جوق.
ورىس حالقىنىڭ فرانسۋز باسقىنشىلارىنا قارسى جۇرگىزگەن 1812-جىلعى سوعىسىنا قازاقتاردىڭ بەلسەنە قاتىسۋىنىڭ وراسان زور تاريحي ماڭىزى بولدى. قازاقتار كەسكىلەسكەن شايقاس دالاسىندا جاۋىنگەرلىك رۋحى ءارقاشان جوعارى بولاتىنىن دالەلدەپ شىقتى. وسىنىڭ الدىنداعى جىلداردا وزدەرىنىڭ جالپى جاعدايى وتە اۋىر بولعانىنا قاراماي، تاماشا ەرلىك ۇلگىلەرىن كورسەتتى.