مەن قالاي ۇيلەندىم - بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ اڭگىمەسى
سوعىستان كەلگەن بەتىم، بويداقپىن، - دەپ باستادى بەكادىل، جاستار گازەتىندە ءتىلشى بولىپ ىستەيمىن. مەزگىل اۆگۋست ايىنىڭ اياق كەزى. الماتى - موسكۆا جۇردەك پويىزىمەن وڭتۇستىكتىڭ ش. دەيتىن ستانسياسىنا كەلىپ، تۇسە قالدىم. ش. اۋدانى مال وسىرۋدەن قازاقستان بويىنشا اتى شىعىپ دۇرىلدەپ تۇر. وزات مالشىلاردىڭ ومىرىنەن وچەرك جازباقشىمىن. بۇرىن مۇندا بولعان ەمەسپىن، ءبىرىنشى رەت كەلۋىم.
مەزگىل كەشكى ۋاقىت. كۇنى بويى سىركىرەپ اق جاۋىن جاۋعان. قازىر دە باسىلماي، بۇركىڭكىرەپ تۇر. اۋا سىز، بۇلىڭعىر. بىلايعى جەردىڭ ميى شىعىپ جاتسا كەرەك، ال ستانسيا باسى اسفالتتالعان، ساز ەمەس. ءبىراق، جاڭبىر سۋى كولكىپ شىلقىپ جاتىر. گالوشىم دا جوق ەدى، سۋدىڭ مولداۋ جەرلەرىنەن امالداپ اياعىمدى وكشەلەي باسام.
سول اراداعى جۇرتتان سۇراستىرسام، اۋدان ستانسيا باسىندا ەمەس، بۇدان جەتى كيلومەتر جەردە ەكەن. «وعان قالاي بارۋعا بولادى» - دەپ ەدىم. بىلەگىنە قىزىل بايلاعان تەمىرجولشى:
انا كەتىپ بارا جاتقان جۇرتتى كوردىڭىز بە؟ سولاردىڭ سوڭىنان ىلەسسەڭىز، سوناۋ مۇرجاسى كورىنگەن ءۇي اسحانا، سوعان باراسىز. سول جەردە اۆتوبۋس توقتايتىن ايالداما بار، - دەپ ءجون سىلتەدى.
الگىگە راقمەت ايتتىم دا، شۇبىرىپ كەتىپ بارا جاتقان ون شاقتى ادامنىڭ سوڭىنان ىلەسىپ جونەلدىم. جولدىڭ باتپاعى مي بولىپ جاتىر. گالوشسىز بوتينكامنىڭ مىقتاپ سورلايتىنىن سەزسەم دە، ىستەرگە امالىم جوق. ءوزى ونشالىق جاڭا دا بوتينكا ەمەس ەدى. اۋەلى قورقىڭقىراپ باسىپ، امالداپ كورمەك بولدىم. ءبىراق بۇدان ەشتەڭە شىعاتىن ەمەس. ودان سوڭ نە بولسا دا بولدى عوي دەگەن ويمەن باتىلدانا ءجۇرىپ كەتتىم.
ءبىر كەزدە الدىمدا كەتىپ بارا جاتقان جۇرت ءيىرىلىپ، بوگەلىپ قالدى. سويتسەم الگى ارادا ەنى ەكى مەتر شاماسى، جاعاسى تۇيەتايلى تەرەڭ ارىق بار ەكەن. كوپىر ەشتەڭەسى جوق. جۇرت امالداپ ارەڭ سەكىرىپ ءوتىپ جاتىر. قارتتاۋ ءبىر ادام ارىقتىڭ ىشىنە تايىپ جىعىلىپ، ءۇستى-باسىن وڭدىرماي بىلعاپ تا الدى.
مەن جەتكەنگە دەيىن ارىقتان ءوتىپ بولماعان ءبىر عانا ايەل قالدى. ءبىر قولىندا ساكۆوياجى، ەكىنشى قولىندا قوماقتىلاۋ تورى بار. قالاي سەكىرەتىنىن بىلمەي قينالىپ قورقىنشاقتاپ تۇر. ۇستىندە پلاشى، اياعىندا كەڭ قونىش بوتيى بار.
- قورىقپاڭىز! سەكىرىڭىز! - دەدىم قاسىنا كەلىپ. ايەل ماعان جالت قارادى:
- وي، سەكىرە الاتىن ەمەسپىن. سۋعا قۇلايتىن شىعارمىن.
- ايەل جاپ-جاس كەلىنشەك ەكەن. تۇلعاسى سىرت جاعىنان جۋانداۋ كورىنگەنگە جاسامىستاۋ بولار دەپ جوبالاپ ەدىم، جوق، ءوزىم قۇرالپاس.
- ولاي بولسا مەن سىزگە جاردەمدەسىپ جىبەرەيىن، اۋەلى نارسەلەرىڭىزدى بەرىڭىز، - دەدىم. ايەل نارسەلەرىن بەردى. ءوزىمنىڭ تيتىمدەي عانا چەمودانىم بار. تەز ىرعىپ، ارعى جاعاعا توپ ەتە قالدىم. ايەل سۇيىنگەن داۋىسپەن:
- وي، ءسىز ەلىكشە سەكىرەدى ەكەنسىز، - دەدى.
نارسەلەردى ارمەنىرەك شوپتەۋىن ءبىر جەرگە اپارىپ قويدىم دا، قايتا كەلىپ ايەلگە قايىس بەلبەۋدىڭ ءبىر جاعىن ۇسىندىم.
- مىنادان مىقتاپ ۇستاڭىز. ايىرىلىپ قالىپ جۇرمەڭىز. قانە، سەكىرىڭىز!
ايەل ءتۇيىلىپ، باتىل سەكىردى. مەن دە تەز تارتىپ بار پارمەنىممەن جۇلىپ اكەتتىم. جەرگە ءتۇسىپ ۇلگەرگەنشە قولتىعىنان شاپ بەرىپ ۇستاپ تا الدىم. اپ-اۋىر تىعىز دەنەسى مەنىمەن قاۋىشا كەلىپ، دىك ەتە قالدى.
وي، راقمەت، كوپ جاساڭىز، ءسىز بولماعاندا مەن سەكىرە المايتىن ەدىم. انا جاقتاعى كوپىردى اينالاتىن ەدىم، - دەپ ايەل ءسۇپ-سۇيكىمدى قوڭىر داۋىسىمەن ماعان العىس ايتىپ جاتىر.
ەكەۋمىز قاتارلاسا ءجۇرىپ كەتتىك. ايانار تۇگىم قالعان جوق. اقاۋلى بوتينكالارىم ىشەرىن ءىشىپ، جەرىن جەپ، «تويىپ» العان. اياعىم شىلق-شىلق، ۇستىمدە پلاش ەمەس، كۇزدىك پالتو. سۋ سىڭگەن سايىن اۋىرلاپ بارادى.
جۇرت اۆتوبۋسقا جايعاسىپ وتىرىپ العان ەكەن. كادىمگى كىشكەنە اۆتوبۋس. ايەلگە جول بەرىپ، الدىمەن كىرگىزدىم. ارت جاقتاعى ۇزىنشا ورىن بوس. ايەل سوعان تۇكپىرلەي وتىرىپ جاتىپ:
- وتىرىڭىز، - دەپ قاسىنان ماعان ورىن نۇسقادى.
شامنىڭ جارىعىنان ايەلدىڭ ءجۇزىن انىقتاپ بايقاپ الدىم. سەرگەك ءپىشىندى ءسۇپ-سۇيكىمدى قارا تورى كەلىنشەك. بەتىنىڭ ءار جەرىندە سيا شاشىراعان ءتارىزدى نوقات-نوقات سەكپىلى بار. ونىسى وزىنە ءبىر ءتۇرلى جاراسىپ تۇراتىن ءتارىزدى.
ءجون سۇراستىق:
- وسىندا تۇراسىز با؟
- وسىندا تۇرامىن. ءوزىڭىز قايدان كەلەسىز؟
- كومانديروۆكاعا كەلە جاتقان گازەت قىزمەتكەرىمىن، - دەدىم.
- ە- ە، - دەدى.
- مۇندا قوناق ءۇيى بار ما؟
- بار.
ءبىز اۋدان ورتالىعىنا كەلگەندە، قاس قارايىپ تا كەتتى. قوناق ءۇيدىڭ قايدا ەكەنىن كەلىنشەك ماعان ءتۇسىندىرىپ، نۇسقاپ جىبەردى. كوشەنىڭ باتپاعى تولارساقتان كەلەدى. جاۋىن سىركىرەپ قايتا كۇشەيدى. ءيتىم شىعىپ، ازەر جەتتىم. ەكى عانا بولمەلى شاعىن ءۇي ەكەن. ادام لىق تولى. كوكالا ءتۇتىن.
- ءوزىڭىز كورىپ تۇرسىز عوي. بىردە-ءبىر بوس ورىن بولسا بۇيىرماسىن، ون ادامدىق قوناق ۇيدە ون بەس ادام جاتىر. اياق باسار جەر جوق، - دەگەن سوزدەرمەن قارسى الدى كۇتۋشى ايەل.
ايتقانىنىڭ ءبارى راس. ءارى تەمەكى تۇتىنىنەن تۇنشىعىپ ءولىپ بارامىن. كۇنى بويى كۋپەدەگى ءۇش تەمەكىشىنىڭ ورتاسىندا قاقالىپ-شاشالىپ ازەر شىداپ ەدىم. ەندى ءتىپتى مىنا ۇيدە بوس ورىن بولعان كۇننىڭ وزىندە دە توزە الاتىن ەمەسپىن.
قوناق ۇيدەگى ايەلدەن اۋاتكوم كەڭسەسىنىڭ قايدا ەكەنىن سۇراپ الدىم دا، تىسقا شىقتىم. سوندا بارىپ، ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى ايتىپ، اۋاسى تازا، جىلى كابينەتتەردىڭ بىرىندە ديۆاننىڭ ۇستىندە بولسا دا تۇنەپ شىقسام، سول راقات بولار دەگەن ويعا كەلدىم.
جاۋىن ءالى باسىلماعان. كوشە قاراڭعى. ۇيلەردىڭ تەرەزەلەرىنەن شام جارىعى بوزعىلدانىپ ارەڭ جىلتىراپ كورىنەدى. كوشەدە ءبىرلى جارىم اتتى جاياۋلى ادامدار ۇشىراسادى. سولاردان سۇرانعىشتاپ وتىرىپ، اۋاتكوم كەڭسەسى دەلىنەتىن تەمىر شاتىرلى اعاش ۇيگە كەلدىم.
ەسىگىن تارتسام بەرىك. تارسىلداتىپ ۇرىپ ەدىم، ەشكىم ءتىل قاتپادى. بۇل ءتارىزدى ۇلكەن كەڭسەنىڭ كۇزەتشىسى بولماۋى مۇمكىن ەمەس، كۇزەتشى ءبىر جاققا كەتكەن بولار دەگەن ويمەن بيىك باسقىشتىڭ ۇستىندە توسىپ تۇردىم.
ماڭدايشانىڭ ۇستىنگى جاعىنا شام ورناتىلعاندىقتان بۇل ارا جارىق. ءارى جاۋىن تامبايتىنداي قالقيما بىردەڭەسى بار.
اياق سۋ، ءۇستىم دە سۋ، وزىمنەن ءوزىم جيرەنىپ، بەرەكەم قاشىپ-اق تۇر. بار ارمانىم ىشكە تەزىرەك كىرىپ، شەشىنىپ جان شاقىرۋ.
كەنەت ءۇي بۇرىشىنىڭ تاساسىنان بىرەۋدىڭ كەلە جاتقان اياق دىبىسى ەستىلدى. كۇزەتشى وسى بولسا يگى ەدى دەپ قۋانىپ قالدىم. سويتكەنشە بولمادى، ءبىر ايەل شىعا كەلدى. تاني كەتتىم. الگىندە اۆتوبۋستا وزىممەن بىرگە كەلىپ تۇسكەن كەلىنشەك. مەنى كورىپ ول دا ىركىلىپ توقتاي قالدى.
- نەمەنە، قوناق ءۇيدى تابا المادىڭىز با؟
- جوق مەن بولدىم وندا، قوناق ۇيدە ورىن جوق ەكەن.
- ءيا، ەندى مۇندا نەعىپ تۇرسىز؟
- كەڭسەگە تۇنەپ شىعايىن دەسەم، بەرىك تۇر. ەشكىم دىبىس بەرمەيدى. ءسىرا، كۇزەتشىسى ءبىر جاققا شىعىپ كەتسە كەرەك.
- تانىس ەشكىمىڭىز جوق پا ەدى؟
- جوق.
- كەڭسەگە تۇنەيمىن دەگەنىڭىز نەلەۋ ەكەن... - دەپ ايەل مەنىڭ تۇرىمە باستان اياق قاراپ قالدى. - وندا ءجۇرىڭىز بىزدىكىنە تۇنەپ شىعىڭىز، - دەدى.
- قامقورلىعىڭىزعا مىڭ راقمەت، - دەدىم دە ايەلگە ىلەسىپ بەردىم. ويىمدا ەشتەڭە دە جوق. سەميالى، ءۇيلى-باراندى ادام بولار. مەنىڭ ءتۇرىمدى كورىپ، اياپ، قوناقجايلىلىق كورسەتىپ جاتقان شىعار دەپ ويلادىم. ايەلدىڭ پيعىلى، شىنىندا دا وسى بولۋعا كەرەك. ول مەنى ماڭدايشاسىندا «ش. اۋداندىق كىتاپحانا» دەگەن جارناماسى بار ءبىر ۇيگە ەرتىپ كەلدى. ىرگەسى اشىق ۆەراندانىڭ قاق ورتاسىنا توبەگە ورناتىلعان جالعىز شام ارەڭ جىلتىراپ جانىپ تۇر. ءۇيدىڭ ەكى ەسىگى بار ەكەن. ونىڭ ءبىرىن سويىلداي بەلدەۋ تەمىرمەن كولدەنەڭ باستىرىپ، شوقپارداي قارا قۇلىپ ءىلىپ قويعان. ول ءسىرا، كىتاپحاناعا كىرەتىن ەسىك بولسا كەرەك. ال ەكىنشى ەسىكتىڭ سىرتىنا كوكشىل كلەەنكا قاپتالعان. ايەل قالتاسىنان كىلت الدى دا، وسى ەسىكتىڭ ىشكى قۇلىبىن اشتى.
الگىندە جولدا كەلە جاتىپ ايەلدىڭ اتى-ءجونىن، قايدا ىستەيتىنىن سۇراعام. «اتىم ناعيما، كىتاپحانادا ىستەيمىن دەگەن. - ياپىر-اۋ، بۇل مۇندا جالعىز تۇرا ما؟»
ايەل كىرىپ، شىرت ەتكىزىپ شام جاقتى. سودان سوڭ ماعان:
- كىرىڭىز، - دەدى.
كىردىم. ايناداي جارقىراعان سىرلى ەدەن، تازا الاشا. باتپاق-باتپاق بولعان بوتينكالارىمدى سول ارادا شەشىپ قالدىردىم. پالتومدى دا شەشىپ ءىلىپ قويدىم. بۇل ءوزى و باستا ۇلكەندەۋ ءبىر عانا بولمە ەكەن. سونىڭ الدىڭعى جاعىن جارىم-جارتىلاي ءبولىپ، ىقشامداپ اۋىز ءۇي تارىزدەندىرىپ قويعان. «قانە، تورلەتىڭىز، جوعارى شىعىڭىز»، - دەپ ناعيما بايەك بولىپ جاتىر.
ءتور جاققا ءوتتىم. مۇلىكتەرى جۇپىنى بولعانىمەن تاپ-تازا. ەكى توسەك جانە ءبىر ديۆان تۇر. توسەكتىڭ ءبىرى - بالانىكى. ورتاداعى ستولدىڭ ۇستىندە بىرنەشە گازەت، «وگونەكتىڭ» جاڭا نومەرى جاتىر.
مىنە، ناعيما دا سىرت كيىمىن شەشىپ، ءىلىپ قويىپ، بەرى قاراي كەلدى. كوز توياتتايتىنداي ءاپ-ادەمى تۇلعاسى بار. مەن كەشىرىم ءوتىندىم دە، ونىڭ كىممەن تۇراتىنىن سۇرادىم. ناعيما كۇلىمسىرەپ:
- ءوزىم تۇرامىن. جانە قىزىم بار؟ - دەدى.
- ال جولداسىڭىز؟
- جولداسىم بولەك تۇرادى.
بۇل سۇراعىم ورىنسىزداۋ بولدى ما دەپ تە ويلاپ قالدىم. ويتكەنى، ناعيمانىڭ جۇزىنەن كۇيەۋى جايىندا اڭگىمەلەۋدى قالامايتىنداي سالقىن كولەڭكە سەزىلىپ قالدى.
سوڭىنان اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ ءبىلدىم. ناعيمانىڭ بەس-التىعا كەلىپ قالعان قىزى، وسى ماڭداعى ءبىر كولحوزدا تۇراتىن قارت اكە-شەشەسى بار ەكەن. كەيىن بۇلار قىزى ەكەۋى قارتتارعا قوناققا بارىپتى دا، قىزى سوندا قالىپتى.
شاي ىشتىك. شايدان كەيىن ناعيما ماعان ديۆانعا جاقسىلاپ توسەك سالىپ بەردى دە:
- شارشاعان بولارسىز. جاتىپ دەم الىڭىز، - دەدى. ءوزى ىدىس-اياق جيعان بوپ، اۋىزعى كىشكەنتاي بولمەگە شىعىپ كەتتى.
شايعا تويىپ، جىلىنىپ، ەستى جيناپ العاننان كەيىن كوڭىل قۇرعىر قۋناڭ-قۋناڭ ەتەدى. «ناعيما ءوزى قايدا جاتار ەكەن؟» دەيمىن. مىنا مەنىڭ قارسىمداعى توسەگىنە كەلىپ جاتۋعا ءتيىس. باسقا جاتاتىن جەرى جوق.
تىسقا شىعىپ كەلدىم دە، تەرىس قاراپ جاتىپ قالدىم. سىرتتا جاۋىن باسىلىپ، اسپان جارقىراپ اشىلىپ كەلەدى ەكەن. تاراپ بارا جاتقان الاشابىر بۇلتتىڭ اراسىنان تەرەزەگە بىردە جاپ-جارىق بولىپ، بىردە كۇڭگىرتتەنىپ اي ساۋلەسى تۇسەدى.
ءبىر كەزدە ناعيما دا بەرى كىردى. شامدى ءوشىردى. اي جارىعى تۇسكەندىكتەن ءۇي ءىشى الا كولەڭكە. ۇيىقتاماسام دا ۇيىقتاعانداي بولىپ، ءبىراق كوزىمدى باقىرايتىپ اشىپ جاتىرمىن. توسەكتىڭ جۇمساق سەتكاسى سىقىرلاپ، قۇلاعىما ناعيمانىڭ شەشىنگەن سىبىسى كەلدى. تۇيمە اعىتقانى، شۇلىق سىپىرعانى - ءبارى تۇگەل ەستىلىپ، ونىڭ ءار قيمىلىن كوڭىلىممەن كورىپ، ءبىلىپ جاتىرمىن. مىنە، ول دا جاتىپ قالدى.
مەن جالپى، جاسىمنان ۇيقىشىل اداممىن. توسەككە باسىم تيىسىمەن قور ەتە قالام. ال ەندى كوزىم ىلىنسەشى؟ ۇيقىم شايداي اشىلدى دا كەتتى. ويىمدا دا، كوزىمنىڭ الدىندا دا ناعيما. الگىندە شاي ۇستىندە ەپتەپ قالجىڭ- قاقپاي ايتىپ، تامىرىن باسىپ كورگەندەي بولعامىن. سىپايى قالجىڭنان ارعىعا اياق اتتار ءتۇرى بايقالماعان. ال مەنىڭ كوڭىلىمدەگى ەلەگىزۋ نەمكەتتىلىك ەمەس. وزىنە كەرەمەتتەي كوڭىلىم قۇلاپ، سوندىقتان دا بولار، شەشىلىپ ەشتەڭە دە ايتا العان جوقپىن. ءارقاشان دا سولاي عوي. بىرەۋدى شىنايى ۇناتىپ قۇشتار بولساڭ ءتىلىڭ كۇرمەلەدى دە قالادى. ال نەمكەتتى، وسىعان ءبىر ءتيىسىپ كورەيىنشى دەسەڭ سوزبەن دوڭگەلەتىپ اكەتەسىڭ.
ەندى مىنە سول الگىندەگى ورالىمسىزدىعىما كۇيىنىپ، وپىق جەگەندەي بولىپ جاتىرمىن. ۇناتقان ادامىڭا كوڭىل ءبىلدىرۋ قاشان دا ەركەكتىڭ پارىزى. وندا تۇرعان نە بار دەيمىن وزىمە ءوزىم. ءبىراق ءبىر كورگەن ادامعا بىردەن ءويتىپ قالدىم، ءبۇيتىپ قالدىم دەپ جاتۋ دا جاراسىمسىز... تىم قۇرىسا بۇرىن ءبىرىمىزدى-ءبىرىمىز بىلەتىن بولساق ەكەن. ءۇيدىڭ وڭاشالىعىنان ءوزىنىڭ ادەپسىزدىك مىنەزىن تەجەي الماعان ادام تارىزدەنىپ كورىنۋىم دە مۇمكىن عوي. باسىما وسى ءتارىزدى ويلار ورالادى.
ءبىرتالاي ۋاقىت ءوتتى. الگىندە تىم-تىرىس جاتقان ناعيما پىش-پىش ەتىپ ۇيقىعا كەتتى. قىبىر ەتپەي جاتۋدان مەنىڭ جامباسىم تالا باستاعان. ديۆاندى سىقىرلاتىپ الماس ءۇشىن، بارىنشا ەپتەپ، اقىرىن عانا اۋناپ، بەتىمدى ناعيما جاققا بۇردىم. تەرەزەدەن قيعاشتاپ ءتۇسىپ تۇرعان اي ساۋلەسىنىڭ تاپ وسى كەزدە سۇتتەي بوپ جارقىراپ قالماسى بار ما؟ ءوزى تاعى ناعيمانىڭ تۋرا بەتىنە ءتۇسىپ تۇر.
ال ەندى ناعيمانىڭ قالاي جاتقانىن ايتىپ بەرەيىن. باسى ماعان قاراي انتەك بۇرىلىڭقىراپ، شالقاسىنان جاتىر. ءبىر بۇرىمى توسەكتەن سىلبىراي ءتۇسىپ كەتكەن. مەن جاقتاعى قولىنىڭ بىلەگى مەن يىعى كورپەنىڭ شەتىنەن توپ- تولىق، اپپاق بولىپ كورىنەدى. اق سەيسەپكە كيگىزىلگەن قىزىل اتلاس كورپەنىڭ كەۋدە تۇسى تومپايىپ، ونىڭ تىنىس الۋىنا قاراي ءبىر باسىلىپ، ءبىر كوتەرىلگەندەي بولادى.
ماس ادامشا ماۋجىراپ، الگى ايتقان عاجاپ كورىنىستەرگە كوزىمنىڭ الماسىن سورعىزىپ، جاتا بەردىم. ناعيما قىبىر ەتسە كوزىمدى تارس جۇمىپ، ولە قالماقپىن. ىشتەگى سەزىم اساۋ اتتاي بۇلقىنىپ جۇگەن سالعىزبايدى. الا قاشىپ، نە ورعا، نە جارعا قۇلاتپاق بولادى. ءبىراق مەن دە تابانداپ، قاسارىسىپ تىزگىندى قولدان شىعارمايمىن. وسىنداي الپارىسپەن قالجىراپ ۇيىقتاپ كەتىپپىن.
بىرەۋ اقىرىن يىعىمنان ءتۇرتىپ وياتادى. سويتسەم ناعيما. ءالى كۇن دە شىقپاعان، تىم ەرتە ۋاقىت.
- ۇيقىڭىزدى بولگەنىمە كەشىرىڭىز. وسىندا ەل اياعى قوزعالماي تۇرىپ كەتكەنىڭىز ماقۇل بولار. جۇرت دەگەندى بىلەسىز عوي، مۇندا قونىپ شىققانىڭىزدى بىرەۋ كورىپ، بىلسە، وسەك قىلادى، - دەيدى.
تۇرىپ كيىندىم دە، كەتە باردىم.
- تۇندە قالپىڭىزدى كوردىم دە، اياپ كەتتىم. ايتپەسە ۇيگە ەركەك اكەپ قوندىرار جاعدايىم جوق ەكەنىن ءوزىڭىز كوردىڭىز. تاڭ اتپاستان قۋدى دەپ ايىپقا بۇيىرا كورمەڭىز، - دەگەن سوزدەرمەن شىعارىپ سالدى ناعيما.
- مەنىڭ قازىرگى ءحالىم تۇندەگىدەي دە ءماز ەمەس، - دەدىم مەن كەتىپ بارا جاتىپ. قانداي ماعىنادا ايتقانىمدى ناعيما بىردەن ءتۇسىندى:
- جاردەم ەتۋ قولىمنان كەلمەيدى.
اۋەل باستاعى جوسپارىم اۋدانداعى باسشى مەكەمەلەرگە كىرىپ جولىققاننان كەيىن بۇگىن مالشىلارعا شىعىپ كەتۋ بولاتىن. ەندى ول قاراڭ قالدى. كۇنى بويى شيىرلاپ، اۋدان ورتالىعىندا ءجۇردىم دە قويدىم. تۇستەن كەيىن كىتاپحاناعا كىردىم. ناعيما مۇندا مەڭگەرۋشى بولىپ ىستەيدى. وتىر ەكەن. قاسىندا جانە ءبىر ايەل «سالەمەتسىزدەر مە»، - دەپ امانداسا كەلدىم.
ناعيما كۇلىمسىرەپ:
- تورلەتىڭىز، - دەدى. - كولحوزعا شىقپادىڭىز با؟
- ەرتەڭ شىعاتىن بولدىم.
وسىمەن اڭگىمەمىز ءبىتتى.
بۇگىن اقىر مۇندا قوناتىن بولعاننان كەيىن بارىپ، قوناق ۇيدەن ورىن الىپ قويدىم. كەشكە كلۋبقا كينوعا كەلدىم. ادام ازداۋ ەكەن. زالعا كىرسەم، ناعيما وتىر. ءدال ءبىر ۋادەلەسكەن ادامداي كەزدەسە كەتتىك.
- قاسىڭىزداعى ورىن بوس پا، - دەپ ەدىم، - بوس دەدى. وتىردىم.
كينودان بىرگە شىقتىق. كەشەگىدەي ەمەس، كەش بۇگىن مولدىرەپ، اي جارقىراپ تۇر. اسپاندا ينە شانشار بۇلت جوق. كينودان العان اسەرىمىزدى ورتاعا سالىپ، قاتارلاسىپ كەلەمىز. بەت الىسىمىز الگى كىتاپحانا، ناعيمانىڭ ءۇيى.
- بۇگىن قوناق ۇيدە ورىن بار ما ەكەن؟ - دەدى ناعيما. جوق ەكەن دەپ ايتا المادىم.
- ماعان ايتەۋىر ءبىر ورىن ۋادە ەتكەندەي بولدى، - دەدىم. ۇيگە كەپ قالدىق.
- ال ەندى قوشتاسايىق. شىعارىپ سالعانىڭىز ءۇشىن ۇلكەن راقمەت، - دەدى ناعيما.
- بۇگىنگى كەش سونداي تاماشا ەكەن. ءبىراز سەيىلدەپ قايتساق قالاي بولادى؟ ۇيىقتار الدىندا بوي جازىپ ءجۇرۋ پايدالى دەپ ايتادى عوي.
ناعيما ويلانىپ قالعانداي بولدى. توڭىرەگىنە قارادى. سودان سوڭ:
- جارايدى، - دەدى.
ەكەۋمىز جۇرە سويلەسىپ، پوسەلوكتىڭ شەتىنە شىعىپ كەتتىك. الدىمىز جازىق دالا. جايىلىپ جۇرگەن تۇساۋلى اتتار قاراڭداپ كورىنەدى. قايتادان كەيىن قاراي بۇرىلدىق. ءبىراز سىرلار اقتارىلدى. مەن ءوزىمنىڭ مايداننان جۋىردا ورالعانىمدى، ءومىردىڭ قيىنشىلىعىن كوپ كورىپ، جەتىم وسكەنىمدى، قازىر بويداق ەكەنىمدى ايتتىم.
ناعيمانىڭ ءومىرى دە كەدىر-بۇدىرسىز ەمەس ەكەن. كۇيەۋى وسى اۋداندا بىرنەشە جىل پروكۋرور بولىپ ىستەپتى. اۋەلگى كەزدە ىسىنە تىڭعىلىقتى، بەدەلدى ەكەن. ءبىراق اراق ءازازىل كىمدى جولدان تايعىزباعان. جۇرە-كەلە ىشىمدىككە سالىنىپ، ادامشىلىق قاسيەتىنەن جۇرداي بولا باستاپتى. جۇرتتان پارە الاتىن، ماس بولىپ كەلسە، ءۇي-ءىشىنىڭ بەرەكەسىن ۇشىراتىن بولىپتى. ءسويتىپ ءجۇرىپ قىزمەتىنەن قۋىلىپتى. ناعيمانىڭ ونىمەن وتاسا الماۋىنا وسىنداي سەبەپتەر بولعان.
ءبىراق ەكەۋى ءۇزىلدى-كەسىلدى اجىراسىپ كەتپەپتى.
- قانشا دەگەنمەن مەن ونىمەن ءسۇيىپ قوسىلدىم. سوندىقتان ونى ايايمىن دا، ەگەر ىشۋدەن شىن تيىلسا، اۋلاق كەت دەمەس ەدىم... - دەگەن سوزدەردى ايتادى ناعيما.
- ناعيما، - دەدىم باتىلدىعىمنىڭ بارلىعىن جيىپ- تەرىپ. - ەگەر سەن كەلىسەر بولساڭ، مەن سەنى الماتىعا اكەتەر ەدىم.
- ە- ە، مەنى وندا اپارىپ نە ىستەمەكسىڭ؟
- نە ىستەۋشى ەم. قۇسىم ەتىپ تورىمە قونعىزىپ قويام.
- ءجا، ونداي ءسوزدى ايتىپ قايتەسىڭ. سەن دەگەن ءالى گۇلىڭ اشىلماعان جاس جىگىتسىڭ. ءوز جولىڭ بار. ساعان قاراعاندا مەن بۇل ماسەلەدە تاجىريبەلىرەك بولىپ قالدىم. سوندىقتان ەشقاشان دا شۇعىل جاساماۋ كەرەك.
- مەن ءبارىن دە بولجاپ، ابدەن ويلانىپ، تولعانىپ ايتىپ تۇرمىن. سەن مەندىك بولساڭ، ءومىر بويىنا مەن سەندىك.
- قوي، بەكادىل، البىرت سويلەمە. كەرەك دەسەڭ ءبىز ءالى ءبىرىمىزدى-ءبىرىمىز از بىلەمىز. ودان سوڭ مەنىڭ ەسەيىپ قالعان بالام بار. ونى دا ۇمىتۋعا بولمايدى.
- بالاڭدى ۇمىتىپ تۇرعان مەن جوقپىن.
- جوق، اتتىڭ جالى، تۇيەنىڭ قومىندا مەن ساعان جاۋاپ بەرە المايمىن. ودان دا ۇيگە قايتايىق. ءبىرتالاي ۋاقىت بولىپ كەتتى، قوناق ۇيىڭە بارىپ، ۇيقىڭدى قاندىر. تۇندە جوندەپ ۇيىقتاي المادىڭ عوي دەيمىن. حوش.
ەكەۋمىز حوش ايتىستىق.
ىلگەرى اتتاپ جۇرە السامشى. جۇرە المايمىن. كەجەگەم كەيىن تارتىپ، باستىرمايدى. ارتىندا قۇلىنى قالعان بيە ءتارىزدىمىن. قوناق ءۇيدىڭ ىرگەسىنە كەلىپ، قايتا قايتتىم. كىتاپحانا مەن بۇل ەكى ارا ءبىرقاۋىم جەر. ءتۇن ورتاسى بولىپ قالعان. تاعى دا كىتاپحاناعا كەلدىم. تەرەزەدە جارىق جوق. جاتىپ قالسا كەرەك. وياتۋعا باتا الماي، ءبىرقاۋىم تۇردىم.
ىزىممەن قايتا قايتتىم. قوناق ۇيگە كەلدىم... ەندى مۇنداعىلار جاتىپ قالىپتى. ەگەر ەل جاتقانشا كەلمەسەم، وندا كەلمەگەنىم، ماعان دەگەن توسەكتى باسقا ادامعا بەرە بەرۋىڭىزگە بولادى دەپ كەتكەن ەدىم. ول توسەكتە قازىر، ءسوز جوق، تىرايىپ باسقا بىرەۋى ۇيىقتاپ جاتىر. كوشەدە تىرس ەتكەن ءبىر جان جوق.
مىنە، مەن تاعى دا كىتاپحاناعا كەلە جاتىرمىن. قالايدا ەندى ناعيمانىڭ ەسىگىن قاعىپ وياتپاقشىمىن. ەندى مەنىڭ باسقا بارىپ قونار جەرىم دە جوق.
ۆەرانداعا كوتەرىلىپ كەلەمىن. اياعىمدى ۇشىنان باسامىن. جۇرەگىم ءلۇپ-ءلۇپ. تىنىسىم توقتاپ قالىپ، توقتاپ قالىپ، قايتا اشىلعانداي بولادى. بەيساۋات جۇرە قالعان بىرەۋ-مىرەۋ بايقاي قويمايدى... باتىلىم جەتپەي ءبىر ساعاتتاي تۇردىم. اياعىم تالدى. قولىمدى ەسىككە ون رەت اپارىپ، ون رەت قايتىپ الدىم.
سوناۋ شەتتەن تاۋىقتىڭ شاقىرعان داۋىسى ەستىلدى. تاڭعى تاۋىق پا، نەمەنە؟
جۇرەكسىزدىگىم ءۇشىن ءوزىمدى-ءوزىم جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ سوگە باستادىم. قايرادىم. سونىڭ ارقاسىندا مىنەكي تىق-تىق ەتىپ قاقتىم ەسىكتى. ءۇن جوق. ءسال توقتاپ، قايتا قاقتىم. الگىندەگىدەن گورى قاتتىراق.
- بۇل كىم، - دەگەن وزىمە تانىس داۋىس ەستىلدى.
- مەن...
ايەل داۋىسى جىم بولدى. مەن دە ءۇنسىز تۇرا بەردىم. الگىدەن باسقا ەشقانداي دا سىبىس جوق. تاعى قاقتىم تىقىلداتىپ. تاعى توستىم.
الدەن ۋاقىتتان كەيىن تابالدىرىقتىڭ تۇبىنە جۇمساق باسىپ كەلگەن اياق دىبىسىن ەستىدىم.
- ءسىز نەگە كەلدىڭىز؟
باعانا سەنمەن سويلەسكەن ناعيما ەندى سىزگە كوشىپ تۇر.
- كەشىر، ناعىش. قوناق ۇيدەگىلەر جاتىپ قالىپتى. ماعان ورىن قالدىرماپتى.
تاعى دا ءۇن جوق. ەسىكتىڭ ول ار جاعىندا مەن بەر جاعىندا تىم-تىرىسپىز.
- ءسىز ءالى تۇرسىز با؟
- تۇرمىن.
ىلگەشەك تەمىر اقىرىن سىلدىر ەتە قالدى. سودان سوڭ ەسىك جايىمەن اشىلا بەردى.
- بەكادىل، مۇنىڭىز قالاي، بەيمەزگىل ۋاقىتتا... مەن جاۋاپ بەرۋ ورنىنا بويىنان جىپ-جىلى توسەك ءيىسى بۇرقىراعان ناعيمانى قۇشىرلانا قۇشاقتاپ، قاتتىم دا قالدىم...
ارادا ءۇش جىلعا تارتا ۋاقىت ءوتىپ كەتتى. ناعيمامەن سودان كەيىن قايتىپ كەزدەسكەن جوقپىن. سول جولى ش. اۋدانىندا ءتورت-بەس كۇن بولىپ، ءار كەشتى، ءار ءتۇندى ونىمەن بىرگە وتكىزگەن ەدىم. مەن ءۇشىن ناعىز ەستەن كەتپەس باقىتتى كۇندەر ەدى. سويتكەن ناعيمامەن حابار-قاتىناسىم ءبىرجولا ۇزىلگەندەي بولعان.
ءبىراق بۇعان مەن كىنالى ەمەسپىن. كەيىن الماتىعا كەلگەن سوڭ بىرنەشە رەت حات جازدىم. جاۋاپ بەرمەدى. سوعان قاراپ، الدە ءبىر جاققا اۋىسىپ كەتتى مە؟ نەمەسە كۇيەۋىمەن قايتادان تابىسىپ، مەنى مۇلدەم ۇمىتقىسى كەلدى مە دەپ ويلادىم. حات جازۋدى سونىمەن دوعارىپ ەدىم. ءبىراق ءار كەزدە ەسىمە العان سايىن كوڭىلىم كۇن شۋاقتاي قۇلپىرىپ، «ويحوي، داۋرەن-اي» دەگەن تارىزدەنىپ، ءبىر جەلپىنىپ قالاتىنمىن.
ءتىرى ادام ءبارىن كورەدى دەگەندەي بۇل ءۇش جىلدىڭ ىشىندە مەنىڭ باسىمنان دا ءبىراز ءجايتتار كەشىپ ۇلگەردى. ءبىر سۇلۋ وفيسيانتكاعا، شىنىمدى ايتسام، ءولىپ-ءوشىپ ۇيلەنىپ ەدىم. ونىم ءساتسىز بولدى. باسى-اياعى ءبىر جىلداي وتاسقاننان كەيىن ەكەۋمىز اجىراسىپ كەتتىك. ايتەۋىر ابۇيىر بولعاندا، بالامىز بولمادى. بالا بولسا، وندا مەنىڭ ساۋدام بىتەر ەدى. ار-ۇيات دەگەننەن دىم سەزبەيتىن كوكايىل پالەكەتتىڭ ءوزى بولىپ شىقتى الگى انتۇرعان. قانشا ۋاقىت ىزىمە ءتۇسىپ الدى دەسەڭىزشى. ءبىر جىل بويىنا ىشكەنىمدى ءىرىڭ، جەگەنىمدى جەلىم ەتىپ ءبىتتى. ارىز جازباعان جەرى، ۇستىمنەن ءۇيىپ-توكپەگەن پالە جالاسى قالعان جوق.
قاتىننان اجىراسىپ، ەڭسەم ءتۇسىپ ءۇي-كۇيسىز جۇدەپ جۇرگەن كەزىم. كوكتەم ايى. ءبىر كۇنى جاپادان جالعىز ءوزىم دەمالىس پاركىنە باردىم. ماۋەلەگەن كوك توعايدىڭ ساياسىندا، ءبىر ءوزىم ءبىر سكامەيكادا دەم الىپ قيالدانىپ وتىردىم. يىعىمنان اسىپ العان فوتواپپاراتىم بار. ءبىر كەزدە ارت جاعىمنان بىرەۋ الگىنى بۇلكىلدەتىپ تارتقانداي بولدى. جالت بۇرىلىپ قاراسام، باسىندا اق قالپاشىعى بار، ەكى جاستار شاماسىندا ءسۇپ-سۇيكىمدى كىشكەنتاي بالا فوتواپپاراتتىڭ قۇنداعىن اشقىسى كەلىپ، تيەگىن تارتقىلاپ جاتىر.
- كورگىڭ كەلە مە بەرى كەل، - دەدىم دە بالانى قاسىما الىپ، فوتواپپاراتتى كورسەتە باستادىم. ءوزى ءتىپتى كىسى جاتىرقامايدى. ءسابي تىلىمەن قىزىق بىلدىرلاپ، بىردەڭەلەر ايتادى.
وسى كەزدە ارت جاقتان:
- بەكادىل! بەكادىل! - دەگەن داۋىس شىعادى. ايەل داۋىسى. مەنى ىزدەپ جۇرگەن بۇل كىم دەپ، جالتاق-جالتاق قارادىم. سويتكەنشە بولمادى، بۇتانىڭ قالقاسىنان اقشۇبار كويلەكتى جاس كەلىنشەك شىعا كەلدى. الگىنى كورگەندە قولقا جۇرەگىم سولق ەتىپ، اۋناپ تۇسكەندەي بولدى. بۇل باياعى سول ناعيما ەدى.
- ناعيما! - دەپ، ورنىمنان ۇشىپ تۇرا كەلدىم. - سەن قايدان... كوكتەن ءتۇستىڭ بە، جوق الدە جەردەن شىعا كەلدىڭ بە؟ جارىق دۇنيەنىڭ بەتىندە بارمىسىڭ ءوزىڭ؟
- بارمىن، - دەيدى ناعيماش ءتاتتى كۇلىمسىرەپ. ءوڭى اشاڭداپ، جۇدەۋىرەك تارتقان با، قالاي. ءبىراق ءالى دە سول باياعى ادەمى قالپى.
ارت جاعىندا الاڭدايتىن جانە بىرەۋ بار ما دەپ ويلاپ.
- جالعىزسىڭ با؟ - دەدىم.
- جوق، ەكەۋمىز، - دەپ، مەنىڭ قاسىمداعى كىشكەنتاي بالانى نۇسقايدى.
- سەنىڭ بالاڭ با؟
- ازىرشە وزىمدىكى دەپ ءجۇرمىن.
- ءيا، كۇيەۋىڭمەن قايتا تاتۋلاستىڭ با؟
- جوق.
- ەندى مىنا بالانى... ايتسا دا، مۇنىڭ اتى قالاي؟
- اتى بەكادىل.
- مەنىڭ اتىمدى قويىپسىڭ عوي؟
ناعيما جىميادى:
- اۋزىما ءتۇسىپ كەتكەن ات بولعان سوڭ قويا سالىپ ەدىم.
ءاي تۇسىنبەستىڭ مەن دە بىرەۋىمىن عوي. جاڭا ءتۇسىندىم. بالانىڭ ءتۇر-ءتۇسى وزىمنەن اۋماي قالعان ەكەن. تۇلا بويىم شىمىرلاپ بىردەڭە بولىپ كەتتىم...
ناعيما الماتىعا جولاۋشىلاپ كەلگەن ەكەن. مەنىمەن كەزدەسەرمىن دەپ ويلاماعان. ەكەۋمىز سىر شەرتىسىپ كوپ وتىردىق.
- و باستا كۇيەۋىمنەن مەن بەزگەن ەدىم. سوڭىنان مەنەن ول بەزدى. ەندى مىنە، جەسىرلىك تۇرمىستىڭ قامىتىن موينىما مىقتاپ ءىلىپ، ءومىر كەشىپ ءجۇرمىن، - دەيدى.
- سەن ەندى جەسىر ەمەسسىڭ. ءبىز ناعىز باقىتتى جاندار ەكەنبىز. تاعدىردىڭ ءوزى ايداپ اكەپ كەزدەستىرۋىن قاراشى. ەندى ءبىزدى، مىنا تۇرعان ءتامپىش مۇرىن كىشكەنتاي بەكادىل ۇشەۋمىزدى ءبىر-بىرىمىزدەن قۇداي ايىرماسا، ەشكىم ايىرماۋعا ءتيىس، - دەدىم.
مەن بايعۇستا ول كەزدە بەلگىلى مەكەن جاي دا جوق. سول كۇنى قالانى زىر قاعىپ ءجۇرىپ پاتەر ىزدەدىم. تومەنگى نەفتەبازا جاقتان بىرەۋدىڭ ءبىر بولمە ناشارلاۋ ءۇيىن تاپتىم. بار مۇلكىم كوكەزۋ ايەلىم بەرگەن ءبىر جامان كورپە، جامان ماتراتس. سولاردى الىپ، ءتوردىڭ قاق توبەسىنە شوقيتىپ ءۇيىپ قويدىم. سودان سوڭ ناعيما مەن كىشكەنتاي بەكادىلدى الىپ باردىم.
ءبىر بوتەلكە شامپانسكيدى تارس ەتكىزىپ اشتىم، بىردە ءبىر ورىندىعى جوق ۇيدە ەكەۋمىزدەن ەكەۋمىز تۇرەگەپ تۇرىپ: «باقىتتى سەميالىق تۇرمىسىمىز ءۇشىن!» - دەپ، قىرلى ستاكاندارمەن توست كوتەردىك. مىنە، مەن وسىلاي ۇيلەندىم، شىنايى باقىتىمدى وسىلاي تاپتىم، - دەپ اياقتادى بەكادىل ءسوزىن.
