قاناتبەك زايتوللا ۇلى. ەركىن ءىلياس ۇلىن ساعىنا ەسكە الامىن

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات. بەسىننەن كەيىن- اق بەبەۋلەي كوتەرىلەتىن اۋىل دۋمانى، ءدوڭ باسىندا كارتا ويناپ، كەڭەس قۇرىپ، توپتاسىپ راديو تىڭداۋ اۋىل ادامدارىنىڭ كۇندەلىكتى داعدىسىنا ايلانعان- دى.

ءيا، اۋىلدىڭ وسى ءومىرى ويىننىڭ ءتۇبىن تۇسىرەتىن ءبىز، بالالارعا دا تابىلماس وراي. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە ۇلكەندەردىڭ ءبىرى: «تاڭەرتەڭ راديودان ەستىپ قالدىم، جۋىقتا التاي جاقتا ءبىر اقىندار ايتىسى ءوتىپتى. بۋرىلتوعايدان ەركىن دەيتىن عاجايىپ اقىن شىعىپتى. «ولەڭدى تۇيدەك- تۇيدەگىمەن توگەدى» - دەيدى . سول ايتىستى بۇگىن كەشتە ون جارىمنان باستاپ راديودا تاراتادى ەكەن»، - دەپ، توسىن جاڭالىقتى توپ ەتكىزدى. باسقالار قالاي قابىلدادى بىلمەدىم، ايتەۋىر ءوزىم ەلەڭ ەتتىم، بالا كۇنىمنەن ءان دەسە، كۇي دەسە جان- تانىممەن قىزىعاتىن مەنىڭ قۋانىشىمدا شەك بولعان جوق.

- قاشان، ساعات نەشەدە دەيسىز؟ - دەپ، الگى كىسىدەن دەگبىرىم كەتە سۇراپ جىبەرگەنىمدى وزىمدە سەزبەي قالىپپىن.

- «وي، بالا، ءوزىڭ ايتىسقانداي اسىقتىڭ عوي، كەشكى ساعات ون جارىمدا تاراتادى ەكەن»، - دەپ كۇلدى.

- «وسى بالادا ونەرگە دەگەن ءبىر اۋەستىك بار، بولاشاقتا ۇلكەن اقىن بولماسىنا كىم كەپىل.»

- «ءتورت- بەس جاستاعى كەزىندە اشا اعاشقا ءمىنىپ الىپ كۇنى بويى ايعايلاپ، ءان ايتىپ كەلە جاتاتىن.»

- «ءاي، زايتوللا، وسى ايتقانىم كەلىپ جاتسا كەلىستىرىپ وتىرىپ توي جاساتام،» - دەپ اكەمنىڭ قاتارلاستارى ارت- ارتىنان كەۋ- كەۋلەسىپ كەتتى.

مەنىڭ نازارىم باسقادا، كەشكى ساعات ون جارىمدى اسىعا كۇتتىم. سول كۇنى اۋىل ادامدارى ساعات ون بىرگە دەيىن تاراماي، بەرىلىمدى تىڭداپ الىپ ۇيلەرىنە قايتتى. بۇل كۇنى مەن اڭساپ كۇتكەن ايتىس بەرىلمەدى. باستالۋ سالتى، قاتىستى كونتسەرتتەرىمەن اقىرلاستى. امالسىز ەرتەڭگى كۇندى كۇتۋ كەرەك. مەن كىمگە ەكەنى بەلگىسىز ىشتەي رەنجىپ قايتتىم.

وسىلايشا ءبىر كۇنىم ءبىر جىلداي بولىپ تاعاتىم ابدەن تاۋسىلعاندا، ەرتەڭگىلىك بەرىلىم ۋاقىتى دا جەتتى. بۇل كۇندە بىرنەشە اقىندار ايتىستى. ءبىراق مەنىڭ كۇتكەن ەركىنىم ءالى جوق. ءبىر كۇن، ەكى كۇن ... بىرنەشە كۇن وتكەندە ءبىر كۇنى ايتىس اساباسى:

- «كەزەكتە التاي اقىنى ەركىن مەن ىلە اقىنى زيراگۇلدىڭ ايتىسى»، - دەپ جاريالادى. پاي- پاي شىركىن، سول كۇنگى جان تولقىنىسىمدى وزىمدە ايتىپ جەتكىزە الماسپىن .

- «تۇرعان ءدال اسپان باۋىرىن سىزىپ تۇرىپ،

جەلپىدى اق تۇڭلىگىن ۇزىكتى بۇلت.

باس قوستىق اسسا شىڭجاڭ، قالسا وبلىس،

تاكاپپار تابيعاتتى قىزىقتىرىپ.

اكەلدىم تاۋسىلمايتىن جىر ءسىمىرىپ،

ۇلىڭگىر تۇنىعىنان ءتىزىپ تۇرىپ»، - دەپ باستادى ەسىل ەركىن.

مەن وسىدان باستاپ ەركىندى - ايتىس، ايتىستى - ەركىن دەپ قابىلدايتىن بولدىم، وسىدان باستاپ شىركىن مەندە وسىنداي اقىن بولسام دەپ ىنتىقتىم. وسى كۇننەن باستاپ بيىككە قۇلاش سەرمەگەن بالاڭ قيالمەن اكەمنىڭ جان ەركىنە قويماي، دومبىرا الىپ بەر دەپ مازالايتىن بولدىم، اقىرى الدىردىم. بۇل 1998 - جىلدىڭ تامىز ايى ەدى.

2002 - جىلى شىڭگىلدىڭ قارابۋرا جايلاۋىندا التاي ايماعىنىڭ 14 - كەزەكتى اقىندار ايتىسى ءوتتى. مەن وسى رەتكى ايتىستا تۇڭعىش رەت ايماقتىق اقىندار ايتىسى ساحناسىنا شىقتىم. ەرتەڭ ايتىس باستالادى دەگەن كۇنى تۇستەن كەيىن جەتى اۋداننىڭ اقىن، ونەرپازدارى لەك- لەگىمەن كەلە باستادى. قاسىمدا اقىن قۇزاربەك تالاپقان ۇلى بار. ەكەۋمىز دە ون ءۇش، ون تورتكە جاڭا كەلگەن بالامىز عوي، كەلگەن قوناقتاردى قىزىقتاپ، سىرتىنان تاماشالاپ ءجۇرمىز. «كوشەدە مىڭ، كوڭىلدە ءبىر» دەگەندەي ىزدەگەنىمىز ەركىن. سول كۇنى كەشكە تامان بۋرىلتوعايدىڭ اقىن، ونەرپازدارى دا كەلدى.

وسىدان ءسال عانا بۇرىن، ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا التايدا وتكىزىلگەن جاس تالاپكەرلەر ايتىسىنا قاتىناسىپ قايتقان قۇزاربەك: - «اناۋ، كەلە جاتقان ەركىن اقىن،» - دەپ تانىستىردى سىرتىنان.

توپ الدىندا ۇكىلى اق بورىك، وقالى قىزىل تون كيىپ الشاڭ باسىپ كەلە جاتقان ەر اعاڭنىڭ سول بەينەسى ءالى كۇنگە كەشەگىدەي- اق كوز الدىمدا. قۇزاربەك ەكەۋمىز دە جاقىن بارىپ سالەم بەردىك. قولىمىزدى الىپ، ماڭدايىمىزدان سيپادى ەركىن اقىن .

وسى رەتكى ايتىستا كورەرمەننىڭ كوپتىگى سونشا، ايتىستىڭ باسقا تۇسىندا بىتىراپ كەتكەن كوپ قاۋىم، ەركىن اقىن شىققاندا جاپا- تارماعاي ساحنا الدىنا لىق تولدى. سول جولى ايتىسقا حالىق تەك ەركىن ءۇشىن كەلگەندەي اسەر ەتتى ماعان. ەكى مايدان ايتىسىپ بولىپ ساحنادان تۇسۋگە ىڭعايلانعان اقىندى ساحنادان تۇسىرمەي كورەرمەن قولپاشتاپ ۇراندادى، شۋىلداعان ونەرگە عاشىق حالايىققا كىشىلىكپەن ەلجىرەگەن اقىن:

- «ولەڭدى سوعان ايتام كىم جاقتىرسا،

قايتەمىن وندا ونەردى بۇلداپ مۇنشا.

توگىلمەي امالىم جوق تۋعان حالىق،

تۇماعىن الاقايلاپ بۇلعاپ تۇرسا»، - دەپ قيماستىقپەن ساحنادان تۇسكەنىندە، اتان جىلىك ازاماتتار اقىننىڭ اياعىن جەرگە تيگىزبەي كوتەرىپ اكەتتى. ايتىستىڭ اياقتالار ساتىندە شىڭگىل مىنگىزگەن اقبوز اتتىڭ تىزگىنىن قولىنا العان اقىن:

- «ەلىنە اقىن باس ءيۋى ءبىر قۇرمەت قوي،

كۋا بول فاتيقالى كۇلگىن بەتكەي.

مىنگەندە پايعامباردىڭ اقبوزىنا،

كەتەم بە دۇنيەنى دۇبىرلەتپەي»، - دەپ تولقىپ بارىپ توقتادى.

وسىدان باستاپ ۇلكەندى- كىشىلى تالاي ايتىس مايدانىندا بىرگە بولدىق. اعالىق اقىل- تاربيەسىن اياعان ەمەس. قايتا، قولداپ، شابىت بەرىپ تۇراتىن.

ايتىس مايدانىنا ەركىنگە ءتان ەكپىنىمەن قىرانداي ءشۇيىلىپ كەلىپ، اقىن قۇرمانبەك زەيتىنعازى ۇلى، بەردىقان اباي ۇلى، جامالقان قاراباتىر قىزى، اسيا بەركەنوۆا، اسەلقان قالىبەكوۆا، قونىسباي ءابىلوۆ، شورابەك ايداروۆ، ءبۇبۇماري جاقىپباي قىزى سىندى اي ءمۇيىزدى اقىندار باستاعان ايتىس كوشىنە بەلى بەكەم سارداردىڭ ءبىرى بولىپ قوسىلدى.

كۇللى قازاق ايتىسىندا ارىسى اسەت، ءبىرجان، بەرىسى قۇرمانبەك، جامالقاندار اكەلمەگەن جاقۇتتاي جارقىراعان جاڭالىق، سۇلىكتەي قاتقان سۇلۋ ءسوز سايگۇلىگىن بايگەگە قوسىپ، ايتىس ونەرىنىڭ ورەسىن كوتەرىپ، قازاق ايتىسىنا ەركىن ءداۋىرىنىڭ سونى سوقپاعىن سالدى.

«سۇلۋلىق جان- جۇيەنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن شىعادى، سوندىقتان ۇلى تابيعات كورىنىسىندە شارتسىز سۇلۋلىقتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس، مۇنداي سۇلۋلىق ادامنىڭ وزىنە ءتان جان جۇيەسىندە جاسالادى جانە تۇزەلەدى»، - دەيدى ورىس حالقىنىڭ فيلوسوفى بەلينسكي ۆيسساريون گريگوريەۆيچ. بالا كۇننەن دارقان دالا بەسىگىندە تەربەلگەن دارىندى اقىن سول ءوزىن الپەشتەپ وسىرگەن تامىلجىعان تابيعاتتىڭ سۋرەتىن سۇلۋ سوزبەن كوزىڭىزدىڭ الدىنا اكەلىپ، تىڭداعاندى تامساندىرىپ، ايتىس ساحناسىنا الىپ شىعۋى شىنىندا دا عاجايىپ قۇبىلىس. ول بەلينسكي ايتقانداي جان جۇيەسىنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن شىققان سۇلۋلىقپەن «سەمگەن گۇلدىڭ تامىرىنا ءنار بەردى، ولگەن جىردىڭ جانارىنا جان سالدى» تابيعاتقا ءتىل ءبىتىردى. الايدا اقىن ءسوز سۇلۋلىعىنا ءمان بەرىپ، ايتىستىڭ ۇستاسىپ ايتىسۋ تاكتيكاسىن اداستىرىپ قويعان جوق. الماس ءجۇزدى قوس قانجاردى قاتار ۇستاپ، ەركىنگە عانا ءتان ايتىس ونەرى ۇلگىسىن قالىپتاستىرىپ، ولەڭگە قۇشتار ورىمدەي توپتان سانسىز شاكىرت ەرتىپ، جۇرتىنىڭ جۇرەگىنەن تەرەڭ ورىن الدى.

- «تاۋ ۇلى، تاۋ قىزىنىڭ ءبارى قىران،

ول ءوزى ساحارانىڭ سالىمىنان.

اكەم مەنىڭ جاسايتىن ايعا باتا،

بوكتەردە بەي ۋاقىتتا ءبورى ۇلىعان.

انام سوندا قول جايىپ كورىنەتىن،

وت باسىندا تەزەكتىڭ جارىعىنان»، - دەپ كەلەتىن اقىننىڭ اق يىق جىرلارىن بەس جاستاعى بالادان، بەلى بۇكىر كارىگە دەيىن تامسانىپ ايتاتىن بولدى.

2012 -جىلدىڭ 28 - ماۋسىمى كۇنى. كەش. ۇيدە جانات اقماديدىڭ «ەسەنگەلدى ءبي» رومانىن وقىپ وتىرعانمىن. كوكتوعاي اۋدانىندا تۇراتىن اقىن اعامىز مۇرال تەمىرحان ۇلىنان تەلەفون قابىلدادىم، ارعى جاعىندا جاۋاپ جوق، وكسىپ جىلاعان ءۇن ەستىلەدى، جۇرەگىم زۋ ەتتى.

- ۋا، مۇرال اعا، نەگە سويلەمەيسىز، نە ءىس بولدى؟ - دەدىم، تاعاتسىزدانا.

- «باۋىرىم ... ەركىن اعاڭنان...» - اياعىن ايتا الماي جىلاپ جىبەردى. قولىمداعى تەلەفونىمدى جابا سالعانىمدى بىلمەي قالىپپىن. سونداي ءبىر سۋىق حاباردى ەستىپ تۇرسام دا جۇرەگىم سەنەر- سەنبەسىمە ەرىك بەرمەي، دال ۇرىپ وتىرىپ قالدىم. كەۋدەمدى وكسىكتى ۇرەي باستى. سالدەن كەيىن التايدا تۇراتىن اقىن قاليحان قابدىراسۋل ۇلى تەلەفون شالىپ، بولعان جايدى تولىعىمەن ءتۇسىندىردى.

كەلەسى كۇننىڭ تاڭعى ساعات تورتىندە، شىڭگىلدەگى ءبىر قانشا ايتىسكەر ازاماتتار جولعا شىقتىق. ساعات ون بىردە قازاعا جينالعان قارالى جۇرتپەن بىرگە قازاقتىڭ سۇيىكتى ەركىنىن قارا جەر قوينىنا تاپسىرىپ، كوزدەن جاس ەمەس، ونەرگە دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىك پەن قۇرمەتتىڭ بۇرشاق- بۇرشاق ساعىنىشىمەن، وزەكتى ورتەگەن وكىنىشىن اعىزىپ، كۇڭىرەنە وكسىك اتىپ، اۋىلعا قايتتىق.

«ولگەن ادام ءتىرى جاننىڭ جۇرەك تۇكپىرىنە كومىلمەسە، وندا ونىڭ شىنىمەن- اق ولگەنى»، - دەيدى ۇلى جازۋشى لۋشين.

وتكەن ءتۇن ەر اعاڭ مارقۇم تۇسىمە كىرىپتى. ءبىر باس قوسۋدا سەكىلدىمىز، قولىنداعى دومبىراسىن ماعان بەرىپ، ولەڭ ايت دەپ جاتىر. ەندى دومبىرانى الا بەرگەنىمدە ويانىپ كەتتىم.

ەر اعاڭ تۋرالى كوپ تولعاندىم، ولەڭدە جازعىم كەلدى. ءبىراق قالامىم جۇرمەدى. سۇلۋ ءسوزدىڭ، ساۋمال جىردىڭ سۇلەيىنە ارناۋ جازۋ ماعان اۋىر سوقتى...

دايىنداعان: ەرلان تولەۋباي ۇلى

«قامشى» (2014-جىل)