ءجۇز جىلدىق جالعىزدىقتىڭ قىتايداعى حيكاياسى
سونداي- اق، شەتەلدىڭ ەشبىر كلاسسيك شىعارماسىنىڭ بەينە «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق» رومانىنداي سونشالىقتى كوپ زاڭسىز باسىلعان نۇسقاسى جارىق كورگەن ەمەس. بۇل شىعارما قىتايعا كەڭىنەن تاراعان 30 جىلدان كەيىن گارسيا ماركەس اقىرى قىتاي تىلىندەگى باسىلىمىنا باسپا قۇقىعىن بەرۋ جونىندەگى قاستەرلى لەبىزىن ءبىلدىردى. ايتسە دە، سول كەز قىتاي ادەبيەت ورلەۋىنىڭ قولامتاسى سۋىپ، «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىقتىڭ» زاڭدى باسىلىمىنىڭ ءوزى «جالعىزدىق» تاعدىرىنان قاشىپ قۇتىلا المادى.
نە ءۇشىن گارسيا ماركەس قىتايدا «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىقتى» باسۋعا رۇقسات ەتپەدى؟!
1990 - جىلى گارسيا ماركەس ءوزىنىڭ باسپا قۇقىعى وكىلىن ەرتىپ قىتايعا ساپارلاي كەلدى.
ءدال سول كەز ونىڭ شىعارمالارىنىڭ قىتايدا كەڭىنەن تارالعان جىلى بولاتىن. « ءجۇز جىلدىق جالعىزدىعى بولسىن، الدە «حولەرا تاراعان تۇستاعى ماحابباتى» بولسىن بارلىعى دا ادەبيەت اۋەسكەرلەرىن وزىنە تابىندىردى.
1967 - جىلى گارسيا ماركەس « ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق» رومانىن جازىپ بولدى. سودان 15 جىلدان كەيىن 1982 - جىلى 55 جاسىندا نوبەل ادەبيەت سىيلىعىن قانجىعاسىنا بايلادى.
سول جىلى مىندوزا ەسىمدى تاعى ءبىر كولۋمبيا جازۋشىسى وعان سالەمدەسە بارىپ، « ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق» رومانىن جازعان ساتتەرى تۋرالى ونىمەن ارقا- جارقا اڭگىمەلەسكەندە:
«مەن ءار كۇنى تاڭەرتەڭ توعىزدان تۇستەن كەيىنگى ۇشكەي دەيىن تۇپ- تۋرا ءبىر جارىم جىل جازدىم. كىتاپتى جازىپ بولعان كۇنى مولشەرى تۇستەن بۇرىنعى ساعات ون ءبىر بولاتىن- دى. سول كەزدە ايەلىم ۇيدە جوق ەدى. بۇل قۋانىشىمدى تەلەفون شالىپ، باسقالارمەن بولىسكىم كەلدى. ءبىراق، ەشكىمدى تابا المادىم. مەنىڭ سول كۇنى اسىپ قالعان ءبىرتالاي ۋاقىتتى قالاي وتكىزەرىمدى بىلمەي، قولىم الدىما سيماي دەگبىرسىزدەنىپ، قينالعانىم، امالسىزدان قيلى- قيلى قيالدارعا بەرىلىپ، تۇستەن كەيىنگى ساعات ۇشكە ارەڭ جەتكەنىم ءالى اپ- انىق ەسىمدە. سول كەزدە كوڭىلىم ەل كوشكەندەي قۇلازىپ، دوستارىمنىڭ بارلىعى قىرىلىپ قالعانداي سەزىندىم» دەپتى.
وسى قايسار شال: «جازۋشىلىق - ءوزىڭدى- ءوزىڭ ولتىرەتىن ماماندىق» دەگەن ەكەن. اۆتور 29200 تال شىلىم شەگىپ، ەكى جىل ۋاقىتىن جۇمساعاننان كەيىن قولىنا تيگەنى تەك كىتاپ قۇنىنىڭ وننان ءبىر بولىگى عانا بولدى. ال، لاتىن امەريكاسىندا ونىڭ شىعارماسى قۇتىرىنا ۇرلانىپ باسىلىپ جاتتى. «زاڭ تاراۋلارى قانات استىنا العان زاڭسىز باسىلىمدار مەن سارى ىزىنە ءشوپ سالىنعان زاڭدى باسىلىمدار ەلەس رەاليزمنىڭ ۇشار باسىنا شىقتى». ماركەستىڭ بويىن اشۋ كەرنەپ، كولۋمبيادان 400 مىڭ دانا كىتابىن جيناپ الىپ، لاتىن امەريكاسى باسپا سالاسىندا ءبىر مايدان دۇربەلەڭ تۋدىردى.
ال سول كەزدە قىتاي «دۇنيە جۇزىلىك اۆتورلىق قۇقىعى كەلىسىمىنە» ءالى كىرمەگەن ەل بولاتىن. ماركەستىڭ كوڭىلىن قالدىرعان جاعدايدان مۇلدە بەيحابار ەدى. بۇل جولعى قىتايعا ساپارىن ول شات- شادىمان كوڭىلمەن باستادى. دەسە دە، كىتاپ دۇكەندەرىندە تۇرعان ءوزىنىڭ ءارتۇرلى نۇسقاداعى شىعارمالارىنىڭ بارلىعى ءوزىنىڭ رۇقساتىنسىز باسىلعانىن بىلگەندە كىشىپەيىلدىلىگى مەن مەيىرىمدىلىگى سەڭدەي بۇزىلدى. كەتەرىندە قاباعىنان قار جاۋىپ: «مەن ولگەننەن كەيىن 150 جىل وتسە دە قىتايدا شىعارمالارىمنىڭ باسىلۋىنا، اسىرەسە، « ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق» رومانىمنىڭ باسىلۋىنا رۇقسات ەتپەسپىن» دەپتى كارلەنىپ.
رومان دەپ وسىنى ايت!
ماركەس قانشا وت الىپ، قوپاعا تۇسكەنىمەن «زاڭسىز تاسىلمەن» باسىلعان «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىقتىڭ» قىتاي تىلىندەگى نۇسقاسى لاتىن امەريكا داۋىلىن قىتايدا سوقتىرعانى داۋسىز ەدى.
مو يان ەسىمدى جازۋشىنىڭ كىتاپحانادان «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىقتى» تۇڭعىش رەت وقىعان ءساتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوكەيىندە سايراپ تۇر.
1984 -جىلدىڭ اياق شەنى بولاتىن. ۋاڭ فۋجيڭ كوشەسى باياعىداي دۋماندى. كىتاپحانادا تۇرىپ روماننىڭ باسىن وقىپ كورگەن 29 جاستاعى مو يان ىشىنەن «رومان دەپ وسىنى ايت» دەپ تامساندى دا، قاباعىن شىتىپ، الدەبىر جازۋشىنىڭ رومانىن وسىلاي باستاعانىن ەسىنە الدى.
سول كەز ونىڭ 8 جىل اسكەري مىندەت وتەپ، ازاتتىق ارميا كوركەمونەر ينستيتۋتىنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، ەلدەن ەرەك دارىنىن ايگىلەي باستاعان كەزى ەدى. سول كەزدە وقىعان ء«جۇز جىلدىق جالعىزدىقتىڭ» سول ءبىر نۇسقاسى شاڭحاي اۋدارما باسپاسىنان باسىلىم كورگەن «20 - عاسىر شەتەل ادەبيەتى» اتىمەن جارىق كورگەن 95 كىتاپتىڭ ءبىرى ەدى.
«اكەسى ءوزىن مۇزدى كورۋگە ەرتىپ بارعان، سول ءبىر الىس كەشتى پولكوۆنيك اۋرەليو بۋەنديا كەيىن ارادا تالاي جىل وتكەن سوڭ اتىلار الدىندا ەسىنە العان» دەپ باستالاتىن گارسيا ماركەستىڭ وسى ءبىر كلاسسيك سارىنى، ءبىر الىپ تۇراقتى جۇلدىزدىڭ عارىش تورىندە تاپجىلماي تۇرىپ- اق تارتۋ كولەمىنە ەنگەن قىدىرما جۇلدىزداردى ءبىر- بىرلەپ ۇستاپ قالعانى ءتارىزدى، وسى زامان قىتاي جازۋشىلارىن دا ءبىر- بىرلەپ وزىنە باۋرادى.
مو يان وسىدان ەكى جىلدان سوڭ « قىزىل گاۋلياڭ» دەگەن شىعارماسىن جاريالادى.
شاندۇڭنىڭ گاۋمي دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن وسى جازۋشى كەيىن قىتايدىڭ گابريەل گارسيا ماركەسى اتاندى. سودان كەيىن دە كوپتەگەن قىتاي جازۋشىلارىنىڭ روماندارىندا - ما يۋاننىڭ «جالعان»، حان شاۋگۋڭنىڭ «نايزاعاي اپاتى»، ليۋ فڭنىڭ «جالعان سيپات»، سۋ تۋڭنىڭ «1934 - جىلعى بوسۋ»، چىن جۋڭشىنىڭ «باي لۋ يۋان» سەكىلدى روماندارىنان، 2005 - جىلعى يۋ حۋانىڭ «اعايىندىلار» رومانىنا دەيىن گارسيا ماركەستىڭ ەلەسى كەزىپ ءجۇردى.
ينتەرنەت ادەبيەتىندەگى ءبىر قولدانۋشى ءبىر توپ اتى تانىمال وسى زامان قىتاي جازۋشىلارىنىڭ روماندارىنىڭ باستاماسىن زەردەلەپ كورىپ، ماركەستىڭ جازۋ ستيلىنە سالىپ ءوزىنىڭ جەكە بلوگىندا «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق» رومانىن تۇڭعىش رەت وقىعان سول ءبىر الىس كەشتى قازىرگى زامان قىتاي جازۋشىلارى اراعا كوپ جىل سالىپ، ءوز روماندارىنىڭ باسىن باستاپ جازعاندا ەستەرىنە العان- دى» دەپ جازىپتى.
ماركەستى اسەرلەندىرگەن ءبىر پارشا حات
ماركەستى اشۋعا بۋلىقتىرعان قىتاي ساپارىنان كەيىن جازۋشىنىڭ ءوز رۇقساتىن الۋعا بىرىنەن كەيىن ءبىرى تالپىنىس جاساۋ قىتاي باسپا سالاسىنىڭ داستۇرىنە اينالدى.
1992 - جىلى قىتاي «دۇنيە جۇزىلىك اۆتورلىق قۇقىق كەلىسىمىنە» قول قويدى. كەيبىر ساناققا نەگىزدەلگەندە جۇزدەن استام قىتاي باسپا مەكەمەلەرى باسپا قۇقىعىن الۋ ءوتىنىشىن تاپسىرىپ، ماركەستىڭ وزىمەن، ونىڭ اۆتورلىق قۇقىعى وكىلىمەن، كولۋمبيانىڭ قىتايداعى ەلشىلىگىمەن، ماركەس كوپ جىل مەكسيكادا تۇرعاندىقتان سونداعى قىتاي ەلشىلىگىمەن دە بايلانىس جاساۋعا قۇلشىنىس جاساپ كورگەن. دەگەنمەن ءبارى دە ەش جاۋاپسىز قالىپ قويعان.
1998 - جىلى «دۇنيە ادەبيەتى جۋرنالىنىڭ ورىنباسار باس رەداكتورى لين- ي- ان بارسەلوناداعى ماركەستىڭ اۆتورلىق قۇقىق كومپانياسىنا شاڭحاي اۋدارما باسپاسىنىڭ مىندەتتەمەسىن الا بارىپ، كارمان بارسە حانىممەن تۇپ- تۋرا ەكى ساعات اڭگىمەلەسىپ، ولجاسىز ورالادى. يۋننان حالىق باسپاسىنىڭ باسپا قۇقىعى توبى دا ءدال وسىنىڭ كەبىن كيىپ قۇر الاقان قايتادى. ماركەس ۋادەسىنەن اينىماۋعا ءبىرجولا بەكىپ العانداي ەدى.
ونىڭ ۇستىنە سول كەزدە «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىقتىڭ» اۆتورلىق قۇقىق اقىسى 250 مىڭ ا ق ش دوللارى بولىپ، قىتاي باسپالارى جونىنەن العاندا بۇل قول جەتپەس باعا بولدى. كوپتەگەن باسپا كومپانيالارى مۇنى بىلگەن سوڭ تايىپ تۇردى.
سولاي بولعانىمەن دە، وسى 20 جىل ىشىندە «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىقتىڭ» وتىزعا جۋىق نۇسقاسى باياعىسىنشا باسىلىپ شىعىپ، ءارقايسىسى ءىرى كىتاپحانالاردىڭ ساتىلىم ارناسىنا شىقتى. ونىڭ بۇل روماننان وزگە دە رومان- پوۆەستەر جيناعى ارتى- ارتىنان اۋدارىلىپ باسىلدى. ارينە، بارلىعى دا رۇقساتسىز، زاڭسىز باسىلىم ەدى.
2008 - جىلى چىن ميڭجۋن ەسىمدى قىتايلىق ماركەسكە: «قۇددى ءسىزدىڭ سول ءبىر جىلى پاريجدە كوشەنىڭ قارسى جاعىندا تۇرىپ، شىن نيەتىڭىزبەن «ۇستاز» دەپ ايعاي سالىپ، ءوزىڭىز تابىناتىن ەرنەست حەمينگۋەيگە قۇرمەت بىلدىرگەنىڭىز سياقتى ءبىز دە تىنىق مۇحيتتىڭ قارسى جاعالاۋىندا تۇرىپ، بار داۋسىمىزبەن «ۇستاز!» دەپ ايعاي سالىپ، وزىڭىزگە سالەم بەرەمىز. ەگەر ءسىز ءۇنىمىزدى ەستي الساڭىز، حەمينگۋەي قۇساپ قولىڭىزدى بۇلعاپ «دوستار، سالەمەتسىزدەر مە؟» دەپ ءتىل قاتاتىنىڭىزعا بەك سەنەمىز» دەپ حات جازادى.
چىن ميڭجۋن «جاڭا كلاسسسيكالىق مادەنيەت» باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى جانە باس مەڭگەرۋشىسى بولاتىن. ەستۋىمىزشە، ونىڭ ءدال وسى حاتتاعى شىنايى لەبىزى سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان ماركەستى جىبىتكەن ەكەن.
ماركەستىڭ قىتايعا كوڭىلسىز ساپارىنان كەيىن 20 جىل وتكەندە 2009 - جىلى كارمان بارسە حانىم تاعى ءبىر رەت وندا ساپارلاي بارىپ، قىتايدىڭ اۆتورلىق قۇقىعى مەن وسى باسپانىڭ تولىمدىلىعىن تەكسەرىپ كورىپ، بۇل باسپانىڭ بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا تاتيتىندىعىن، ونىڭ ۇستىنە قىتايدىڭ اۆتورلىق قۇقىق جاعدايى مەن اۆتورلىق قۇقىق تانىمىنىڭ سوناۋ جىلدارداعىدان كوپ وڭالىپ قالعانىن بايقايدى.
ءسويتىپ، 2010 - جىلدىڭ باسىندا «جاڭا كلاسسيكالىق مادەنيەت» باسپاسى اقىرى ماركەستىڭ رۇقساتىن الادى. بۇل رۇقساتنامانىڭ تاعى ءبىر تالابى - قۇقىقتى ادامنىڭ رۇقساتىنسىز ماركەستىڭ ەڭبەكتەرىن ءوز بەتىمەن باسىپ شىعارعان باسپالارعا قاتاڭ سوققى بەرۋ بولدى.
بۇل ءبىزدىڭ جالعىزدىعىمىزدىڭ شەشىلمەس ءتۇيىنى.
سودان كەيىن- اق ولار تىڭنان اۋدارماشى ىزدەي باستادى.
34 جاستاعى فان يە ۇسىنىستى تاپسىرىپ العان ساتتە يسپانيانىڭ وڭتۇستىگىندەگى ءبىر شاعىن قالاشىقتاعى كۋڭ زى ينستيتۋتىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن. وسىدان بۇرىن ول يسپانيا پوەزياسىن زەرتتەپ كەلە جاتقان بولاتىن. ارگەنتينا جازۋشىسى كورتازاردىڭ «ات اينالىپ قازىعىن تابادى» رومانىن اۋدارعان. « ءجۇز جىلدىق جالعىزدىقتى» اۋدارۋ - ونىڭ ءوز سوزىمەن ايتقاندا «ۇلى ۇستازبەن قارىم بايقاساتىن» وراي ەدى. سونىمەن، ول بۇل جولعا تاۋەكەل ەتەدى.
وسى اۋدارما نۇسقا جايلى تالاس- تارتىس ەندى عانا باستالعاندا فان يە ميكروبلوگتان وقىرماندارىنىڭ كوزقاراسىن جيناقتاپ كوردى. كوپتەگەن وقىرمان وسى ءبىر قارا مۇقابالى جاڭا اۋدارما نۇسقانى كوپ جىلداردىڭ الدىنداعى اۋدارما نۇسقامەن ءسوز- سويلەم بويىنشا ءبىر- بىرلەپ سالىستىرىپتى.
«ماركەستىڭ عۇمىرناماسىنا شولۋدى» جازعان قىتاي قوعامدىق عىلىم اكادەمياسى شەتەل ادەبيەتىن زەرتتەۋ بولىمشەسىنىڭ باستىعى چىن جوك- ي جاڭا باسىلىمداعى نازىك بۋىنداردى ماقتاپ، فان يەنىڭ قولداۋشىسى بولا ءبىلدى.
«پولكوۆنيك اۋرەليانو (بۇرىن اۋرە- راننو دەپ اۋدارىلعان ەكەن) سول ءبىر كەش اكەسىنە ىلەسىپ سىعاندار اكەلگەن مۇزدى كورۋگە بارعاندا مۇزدى سيپاپ قالىپ ەدى، ونە بويى تىتىركەنىپ كەتتى» دەگەن ءسوز بۇرىن «بۇل نارسە قولدى قاريتىنداي ىستىق ەدى» دەپ اۋدارىلعان، ال فان يە ونى «ول كۇيىپ تۇر ەدى» دەپ اۋداردى.
«بۇل وتە ماعىنالى بولدى. سول كەزدە ماكاندو قىستاعىنىڭ ەسىكتەرىنىڭ تەمىر تيەكتەرى تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ىسىعاندا مايىسىپ قالاتىن. ول وسىنداي ءبىر نازىك بۋىندى وتە تاماشا وزگەرتتى» دەپ جازدى چىن جوك- ي.
بۇل نۇسقا ماركەس شىنايى مويىنداعان «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق» بولىپ، وسى رومان قىتاي تىلىنە اۋدارىلىپ باسىلعانعا دەيىن 20 جىل جىلىپ وتە شىققان- دى. وسى كەزدە ماركەس پەن لاتىن امەريكاسى ادەبيەتىنىڭ تاسقىنى تولاستاپ، جاستار «ماكاندو» دەيتىن سول ءبىر قىستاقتى تامسانا اڭگىمەلەيتىن بولعان.
وسى روماننىڭ جاڭا نۇسقاسىنا وڭ قاباقپەن قارايتىن چىن جوڭ- ينىڭ ءوزى دە بۇقارالىق مادەنيەتتىڭ كوبىنىڭ بەرەتىن رۋحاني ازىعى «دايىن اسقا» اينالىپ كەتكەندىكتەن، 80-90 - جىلداردان كەيىن تۋعان جاستاردىڭ وسىنداي ۇلكەن تومدى وقۋى قيىنداۋ ەكەنىن مويىندادى.
بۇل قيىندىق ماركەستىڭ نوبەل سىيلىعىن العان كەزدە ايتقان سوزىندەگى «مەيلى اقىن، الدە قايىرشى، سازگەر، الدە ساۋەگەي، سارباز نەمەسە جات نيەتتى پەندە بولسىن قيالعا جۇگىنە بەرمەيدى. ويتكەنى، ءبىز جونىنەن العاندا ەڭ ۇلى سىن - ءومىردى سەنىمگە اينالدىرۋعا قاجەتتى كادىمگى بايلىق كەمشىل. دوستار، مىنە بۇل ءبىزدىڭ جالعىزدىعىمىزدىڭ شەشىلمەس ءتۇيىنى» دەگەن سوزدەرىن ەسكە تۇسىرەدى.
دايىنداعان: الشىن ماتاي
massaget.kz