كاۆكازداعى قازاقتار. كوزقاراس پەن كەزەڭدەر

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - كاۆكازداعى قازاق حاندىعىنىڭ تاريحى كوپشىلىككە بەيمالىم. جەتپىس جىل بويى سوتسياليستىك جۇيە مەن كولحوز قۇرىلىسىن دارىپتەپ، وسى ەڭبەكتەرىنە دوكتور، اكادەميك اتاعىن يەمدەنگەن قازاقستاندىق تاريحشىلار، ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن الىسىمەن كومۋنيستەرگە ءتان كاسىپكەرلىكپەن، بولشيەۆيكتىك قايسارلىقپەن ءتول تاريحىمىزعا قايتا ورالىپ، داۋ- دامايمەن وتكەنىمىزدى تۇگەندەۋگە كىرىستى.

مەنىڭ پىكىرىمشە وتان تاريحىن زەرتتەۋ كەنجەلەپ قالعان سەكىلدى. كەڭ اۋقىمداعى ويلار جەتىسپەيدى. وقۋلىقتارعا كوز جۇگىرتسەك - ءار ءتۇرلى تاريحي وقيعالار مەن قازاقستاننىڭ ىشكى جانە سىرتقى جاعدايى، مەملەكەتارالىق بايلانىستار جايلى، اقپاراتقا كوزىمىز سۇرىنەدى. وسىنىڭ اسەرىنەن بالكىم ادەبيەت كەنجەلەر، الەمدى باعىندىراتىن باتىر - ساياحاتشى بەينەسى بولماس. بۇل پوستكەڭەستىك ەلدەردەگى تاريح عىلىمىندا كەزدەسەر قۇبىلىس. «جەرىڭدى ساقتاعىڭ كەلسە، تاريحىڭدى تۇزە» دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماسا كەرەك.

جاقىندا عانا قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆتىڭ ارمەنيانى كەدەندىك وداققا كىرگىزۋ جونىندەگى ۇسىنىسى رەسەيلىك جانە ارمياندىق ب ا ق تاراپىنان جەدەل تۇردە سىنعا ۇشىرادى. باسىپ الىنعان قاراباق ماسەلەسى جاۋاپسىز قالدى. قازاقستان ءۇشىن بۇل ماسەلە تۇركىلىك ىنتىماقتاستىق ەمەس، كاۆكاز ايماعىمەن تاريحي بايلانىس بولىپ تابىلادى. تەك قانا تاريحي ەمەس، رۋحاني قۇندىلىق تۇرعىسىنان كاۆكاز ايماعى ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى.

تۇرىك- وعىزداردىڭ سىرداريا جاعالاۋلارىنان باتىسقا كوشۋى، جول بويىنداعى حالىق ەتنوگەنەزىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. ىزىنشە تۇرىك- قىپشاق كوشى ءوز جالعاسىن تاپتى. بۇل جەر- سۋ اتاۋلارىنا دا اسەر ەتپەي قويمادى. ماسەلەن ءازىربايجاندا الماتى وبلىسىنداعىداي ءۇرجار اتاۋ بار. اۋىل اتاۋلارى وڭتۇستىك قازاقستان مەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ سىڭارى ىسپەتتەس. بىرنەشە جىل بۇرىن ارمەنيادا قىپشاق دەپ اتالاتىن ءىرى ەلدىمەكەن بولعان. بۇگىنگى تاڭدا ونىڭ اتاۋىن وزگەرتىلگەن.

ءبىراق مەنى بارىنەن بۇرىن ءازىربايجانداعى قازاق دەپ اتالاتىن قالا مەن اۋدان جانە ارمەنياداعى ءدال وسى اتتاس وزەندەر توپونيمى قىزىقتىردى. كەڭەستىك كەزەڭدە كاۆكازداعى «قازاق» اتاۋى ورىس كازاكتارىنىڭ ارقاسىندا پايدا بولعان دەپ قابىلداندى. الايدا قاي تاريحتا بولماسىن قايداعى «كاۆكازدىق كازاكتار» ارمەن قارايعى كۋبان جەرىندە بولعانى جايلى ءسوز قوزعالمايدى.

زامانىندا قازاق ورداسى كاۆكاز ايماعىندا تانىمال بولعان. تانىمال قازاقستاندىق كاسىبي جازۋشى- تاريحشى مۇحتار ماعاۋين «x عاسىردا تۇرىك- قىپشاق تايپالارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى اتىراق حاننىڭ باسشىلىعىمەن، كاۆكازدىڭ ءدال ورتاسىنداعى ارمەنيا مەن گرۋزيانىڭ اراسىنداعى كۋرى وزەنىنىڭ جوعارى، اعىسىنداعى جازىق جەرگە قونىستارىن تىگەدى» دەگەن پىكىردە. ارعى قازاقتار - دەربەس ۇلىس قازاق حاندىعىنىڭ جالاۋىن كوتەرەدى، ۆيزانتيامەن دوستىق قارىم- قاتىناس ورناتىپ، ارابتارمەن سوعىسادى، سونداي، اق تۋىسقان وعىزدارمەن وداقتاسادى. حاندىق گرۋزين- كارتلي پاتشالىعىمەن جاعالاسا ءجۇرىپ 150 جىل ءومىر ءسۇردى. الايدا كاۆكازدىق قازاقتار وعىز تۋىسقاندارى سەكىلدى ءوزارا ءتىل تابىسا الماي يراننان جەڭىلەدى.

ورتا عاسىرلىق جىلناماشى 1160- 1233 - جىلدارى عۇمىر كەشكەن يبن ءال- اسير ءوزىنىڭ «تاريح ءال- كاميل» دەگەن ەڭبەگىندە كاۆكازدىق قازاقتاردىڭ ايماققا قوسقان ساياسي ۇلەسى جايلى بىلاي دەپ جازادى: «موڭعولدار قىپشاق جەرىن باسىپ الىسىمەن، سوڭعىلارى ورىس جەرىنە، ءبىر بولىگى تاۋعا، باسىم بولىگى دەربەنت پەن شيرۆانعا بەت تۇزەدى... گياندجا ءامىرى ولارعا ءوز اسكەرىن جىبەرىپ ولاردىڭ ءوز اۋماعىنا كەلۋىنە كەدەرگى بولدى...قىپشاقتاردىڭ الدىڭعى شەپتەگى جەر قايىسقان قالىڭ اسكەرى گۇرجىلەرگە(گرۋزيندەرگە) شابۋىل جاساپ ولاردى شەگىنۋگە ءماجبۇر ەتىپ، كوپتەگەن ادامداردى تۇتقىنعا ءتۇسىردى. وسىدان كەيىن قىپشاقتار كيلكۋن تاۋىنا ورالىپ، ومىرلەرىن جالعاستىرا بەردى» .

جۇرە كەلە قىپشاقتار تۋىسقان، ءتىلى مەن ءدىنى ءبىر وعىز حالقىنا ءسىڭىسىپ كەتتى. ءقازىر ءازىربايجان جەرىندەگى بۇل ءوڭىر قازاق اۋدانى دەپ اتالادى. ءوزىنىڭ قازاقى قالى كىلەمدەرىمەن تانىمال بۇل ءوڭىردىڭ كىلەمدەرى قازاقى كىلەمدەردىڭ ءدال كوشىرمەسى بولىپ تابىلادى.

قازاقى قالى كىلەم

قىپشاقتاردىڭ كەلۋىن ەسكە تۇسىرەتىن كوپتەگەن ەسكەرتكىشتەر ارمەنيادا ءالى ساقتالعان. سوڭعى جىلدارى، ولار جويىلا باستادى. اسىرەسە جازبا ەسكەرتكىشتەر. ماعان ارمەنيالىق قىپشاقتاردىڭ ۇرپاقتارى تاعىلىقپەن تالقاندالعان كونە بالبال تاستاردىڭ سۋرەتتەرىن جىبەردى. كاۆكاز ايماعىنىڭ بالبال تاستارىندا تەك قانا ادامداردى ەمەس، ولاردىڭ جىلقىلارى مەن ەر- توقىمدارىن، ۇزەڭگىلەرىن بەينەلەۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇگىندە ولار كەلمەسكە كەتىپ جويىلۋدا. رەسمي قازاقستان وسى بالبالداردى ارمەنيادان ساتىپ السا وتە دۇرىس بولار ەدى.

باكۋدەگى قىز مۇناراسىندا بالبال ەسكەرتكىشكە ۇقساس ستاتۋيادا، قىپشاق بەينەسى قانىق بەينەلەنگەن. جانىنداعى مازارلار قۇلپىتاسقا ۇقساس.

ارمەنيادا تۇرىك- قىپشاقتار كەزەڭىن باسقاشا تۇسىندىرەدى: « ХVІعاسىردا پارسى شاحتارى ءوز تىلىندا ءجيى باس كوتەرەتىن ارميان، گرۋزين سەكىلدى حريستيان دىنىندەگى حالىقتاردان قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ارميان دالاسىنا قازاق تايپالارى مەن شامشادين تاتارلارىن قونىستاندىردى. بۇرىنعى ارميان اتاۋلارى جاڭادان كەلگەندەردىڭ اتاۋلارىمەن اتالا باستادى» («Republic of Armenia, Tavush Region, History» ، tavush.am/history) .

ارمياندىق نۇسقانىڭ بۇلاي ءتۇسىندىرىلۋى زاڭدى دا، بۇل ەلدەگى تۇرىك تەكتەرىن باسقاشا قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟ ارميان جەرىندەگى تۇرىك توپونيمدەرى مەن تاريحي ەسكەرتكىشتەردىڭ پايدا بولۋىن قالاي تۇسىندىرگەن ءجون؟ ارميان ەسكەرتكىشتەرى ساقتالماعان دا. ال حانگەلديان، كاراباليان، دجانيبەكيان، كاراپەتيان تەكتەرىن تارقاتا تۇسىندىرە كەتسەك وسىنىڭ ءوزى تالاي سىردى اشىپ تۇرعان جوق پا؟ باسقا كوپتەگەن مىسالداردى كەلتىرە كەتسەك بولادى. ماسەلەن ءجيى كەزدەسەر كازاحەتسيان جانە كازاحيان دەگەن تەكتەر.

جەرگىلىكتى تۇرىك- قىپشاقتاردى ارميانداندىرۋ جۇمىسى 1801 - جىلى ارمەنيانىڭ سولتۇستىك لوري، قازاق، شامشادين اۋداندارى گرۋزيامەن بىرگە ورىس مەملەكەتىنىڭ قۇرامىنا كىرگەننەن باستالعان. دالىرەك ايتساق ءالى كوپ ۋاقىت وتە قويعان جوق.

ءازىربايجاندىق نۇسقاسىندا كەيبىر دەرەككوزدەرىنە سۇيەنگەن تاريحشىلار «قازاق» توپونيمىن زامانىندا يسمايل شاح سەفيەۆي جەر ءبولىپ بەرگەن «كازاحلۋ» دەپ اتالاتىن وعىز تايپالارىنا جاتقىزادى. دالىرەك ايتساق ەكى نۇسقادا دا ازداعان ۇقساستىقتار بارشىلىق. باسقا ءازىربايجاندىق تاريحشىلار قىپشاقتىق شىعۋ تەگىنە تىكەلەي الىپ كەلەدى. ەندىگى ءبىر نۇسقادا ءازىربايجانداعى «قازاق» پوليتونيمى قازاقستاننان بۇرىن پايدا بولعان دەپ كورسەتىلەدى.

ХVI عاسىرعا تيەسىلى سوڭعى ءبىر قىزىقتى مالىمەتتەردە وزبەك حانى ۋبايدۋللا حان قازاق حانى قاسىمنان يسمايل شاحقا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن كومەك سۇراعان دەسەدى. قاسىم ءوز ۇلى ءابىلحايىردى باس قىلىپ، يسمايل شاحقا جىبەرەدى، الايدا يسمايل ولاردىڭ تاس- تالقانىن شىعارادى. جەيحۇن وزەنىنە قاراي شەگىنگەن اسكەرلەر وزەن جاعالاۋىنا كەلگەن كەزدە، ۋبايدۋللانىڭ ادامدارى پارومدى وزدەرىمەن بىرگە الىپ كەتەدى. وتىز مىڭ ادام ارعى بەتتە قالىپ كەتىپ، تۇتقىنعا تۇسەدى.

وسى تۇتقىندار ءازىربايجاندىق قازاقتار بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار دا بار.

بۇل نۇسقا قانشالىقتى شىندىققا جاناسىمدى، ءبىراق مۇنداي وقيعا ورنى بولۋى ءتيىستى. قازاق رۋىنا ەسىمى ءبىر، 1336- 1431 - جىلدارى وڭتۇستىك (يراندىق) ءازىربايجاندى بيلەگەن جالايىرلار اۋلەتى سەكىلدى از زەرتتەلگەن. وسى ارادا دالەلدەنبەگەن بولەك- بولەك وڭتۇستىك ءازىربايجاندا «قازاق» ەسىمدى كوشپەلى تايپانىڭ بولعانى جايلى مالىمەتتەر بار. بىزگە بەلگىسىز ءازىربايجاندىق «قاراپاپاح» سۋبەتنوسىن قازاقشا «قارابورىك» دەپ ءجيى اتايدى.

مۇحتار ماعاۋين «كاۆكازدىق قازاقتاردىڭ ەرلىككە تولى تاريحى مەن تراگەديا تۇتاسقان تاعدىرى ءبىزدىڭ ادەبيەتتە ءوز ورنىن تاپقان جوق، ەشكىم ولاردىڭ ونەر ەسكەرتكىشتەرى مەن، كونە زامان ادەبيەتىنىڭ ۇلگىسىن زەرتتەمەيدى» دەپ بەكەر جازعان جوق.

تۋىسقان ءازىربايجان جەرىنەن بولەك كاۆكاز ايماعىنىڭ باسقا جەرىندە «قازاق» دەپ اتالاتىن جەر اتاۋى بار. وندا بار قازاق تۇسىنەر «تۇمار» ، «ەگار» ت. ب سوزدەرى كەزدەسەدى. كاۆكازدا دايىندالاتىن حيناگالدى ول جەردە «يايما(جايما) حيانگال» دەپ اتايدى.

ول جەردە تانىمال اسكەر باسىلار دۇنيەگە كەلدى. «ورىس ارتيلەرياسىنىڭ قۇدايى» دەپ تانىلعان الي اگا شيحلينسكيي وسىندا ومىرگە كەلدى. ونىڭ اكەسىن يسمايل كازاح- وگلى دەپ اتاعان.

نيگيار گۋسەين ەفەندي- قىزى

اتى ءماشھۇر ارتيلەريا گەنەرالىنىڭ ايەلى نيگيار گۋسەين ەفەندي- قىزى ءوز ەركىمەن جۇمىسشىلار باتالونىنداعى قازاقتار ەمدەلەتىن گوسپيتالدارعا بارىپ، ۇيلەرىنە قازاقشا حات جازىپ بەرىپ وتىرعان.

فاررۋح- اگا مامەدكاريم- اگا- وگلى گايبوۆ - ءبىرىنشى ءازىربايجان اسكەري ۇشقىشى قازاق اۋدانىنىڭ تۋماسى

قىزىقتى دەرەككە كوز جۇگىرتسەك، وتىرىقشى ەلدەردە اتتى اسكەر ەليتا بولىپ سانالعان. 1914 -جىلى رەسەي يمپەرياسىندا ەليتالى كاۆكاز تۇزەمدىك اتتى اسكەر ديۆيزياسى (تاعىلار ديۆيزياسى) قۇرىلدى. بۇل اتتى اسكەر قۇرامىندا ءازىربايجان اتتى اسكەر پولكى بولسا، ونىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن قىپشاقتار ۇرپاعى تۇراتىن قازاق ۋەزدىندە جاساقتادى. بۇلاي بولۋى ءتيىس ەدى، سەبەبى ات ۇستىندە تۋىلعان قىپشاقتار ۇرپاعى ەدى عوي ولار.

رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنا كىرگەلى قازاقستان مەن ءازىربايجاننىڭ ارا- قاتىناسى وتە ءالسىز بولدى. ماڭعىستاۋداعى قازاقتاردىڭ دەربەنت پەن استراحاننان كەلەر ءازىربايجان كوماندالارىن توناۋ ارەكەتتەرىن ساناۋدىڭ قاجەتى جوق.

ارىپتەستىك قارىم- قاتىناس رەسەي يمپەرياسىنىڭ وزگە ۇلتتارى مەملەكەتتىك دۋما جۇمىسىنا قاتىسۋ قۇقىعىن العاندا عانا جولعا قويىلدى. سول كەزدە عانا مۇسىلمان فراكتسياسىنىڭ جۇمىسى اياسىندا قازاق ءازىربايجان ينتەليگەنتسياسىنىڭ اراسىندا بايلانىس ورناتىلدى. «الاش» پەن «مۋساۆات» پارتياسىنىڭ ۇستانىمدارى توقايلاساتىن ەدى. بۇرىنعى تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر- ءمينيسترى مۇستافا شوقاي بولشيەۆيكتەردەن ءباس ساۋعالاعاندا ءبىرىنشى باسپانانى باكۋدەن تاپقان ەدى. قوقانداعى قىرعىندا (40 مىڭعا جۋىق قازاق، وزبەك قازا بولعان) ، تەك قانا بولشيەۆيكتەر بولماعان، كومينتەرن ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا ارميان ۇلتشىلدىق ۇيىمى «داشناك تسۋتيۋن» ساربازدارىدا قاندى قىرعىنعا ءوز ۇلەستەرىن قوسقان.

ءبىرىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس بارىسىندا كوپتەگەن قازاقتار كاۆكاز باعىتىنداعى جۇمىسشى باتالوندارىنا جىبەرىلگەن. بۇل كەزەڭ ءازىربايجان مەن قازاقستان تاراپىنان ءالى زەرتتەلگەن جوق. ءازىربايجاندى بولشيەۆيكتەر مەن بريتاندىقتاردان، داشناكتاردان ازات ەتكەن نۇري پاشانىڭ ەرىكتى ارمياسىنا قاتىسقان قازاقتار ءالى ءوز باعاسىن العان جوق. بۇل ارميانىڭ قۇرامىنا جۇمىسشى باتالونىنىڭ بۇرىنعى جۇمىسشىلارى دا كىرگەن.

1926 - جىلدىڭ 26, اقپانىنان 6 - ناۋرىزىنا دەيىن باكۋدە ءبىرىنشى تۇرىك تانۋ كونگرەسى بولدى. ءىس- شاراعا قازاقستاندى قوسقاندا بۇكىل تۇرىك الەمىنىڭ عالىمدارى قاتىستى. ءبىرىڭعاي تەرمينولوگيا قاجەتتىگى جايلى احمەت بايتۇرسىنوۆ ءسوز سويلەدى. باكۋدە تۇرىك حالىقتارىنا قاجەت لاتىن ءالىپبيىن تاڭداۋ جايلى قارار قابىلداندى. قازاق ءالىپبيى ءازىربايجان ءالىپبيىنىڭ نەگىزىندە قابىلداندى. بۇل تۇرىكتانۋ كونگرەسىنىڭ باسى ءارى سوڭى بولدى. بارلىق قاتىسۋشىلارى نكۆد تۇرمەسىنە توعىتىلىپ، ادام توزبەس ازاپتاۋلاردان سوڭ اتىلىپ كەتتى. قازاقتار مەن ءازىربايجاندارعا، باسقا دا تۇرىك تەكتەس حالىقتارعا - كيريلليتسانى كۇشتەپ تاڭىلىپ، جالپىعا ورتاق فونەتيكالىق سيمۆولدارعا ءار ءتۇرلى ءارىپ ويلاپ تابىلدى.

شىندىعىنا كەلسەك ك س ر و تۋىسقان حالىقتاردىڭ بايلانىسىن قۇپ كورمەدى. الايدا كىشىگىرىم بايلانىستار بولدى. ءازىربايجاندىقتار ايتپاقشى و. سۇلەيمەنوۆتىڭ «ازيا» كىتابىنىڭ شىعۋى ماڭىزدى رول اتقاردى. تيىم سالىنعان بۇل كىتاپتىڭ باكۋدەگى تانىمالدىعى سونداي، كىتاپتى جاڭا ماشيناعا ايىرباستايمىز دەگەن حابارلاندىرۋ جايلى، اڭىز پايدا بولدى.

ءازىربايجان حالقىنىڭ ۇلتتىق كوسەمى گەيدار الييەۆتىڭ ۇزاق جىلدار وققاعارى بولعان وسمان جاپاروۆ (گوسمان جاپاروۆتىڭ) ۇلتى قازاق بولدى. گ. الييەۆتىڭ ءوزى قازاقتارعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىن جاسىرمايتىن ەدى. 1986 -جىلى الماتىدا جاستارعا جاسالعان قاندى قياناتتا، تسك كپسس ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە م. گورباچيەۆتى وتكىر سىنعا العان بولاتىن. 1987 - جىلى گ. اليەۆتىڭ ساياسي بيۋرودان شىعارىپ، زەينەتكە شىعارىپ سالادى.

الايدا گورباچيەۆتىڭ كەتۋىنە- دە كوپ قالعان جوق ەدى. كەڭەس وداعىنىڭ ىرگەسى 1986 -جىلعى جەلتوقساننان سوڭ اق شاتقاياتاي باستادى. ماسكەۋ بيلىگىنە قارسى ارەكەتتەر بارلىق ايماقتى شارپىپ جاتتى. قاراباحتا ارمەنيا مەن ءازىربايجان اراسىنداعى ۇزاققا سوزىلعان قاندى قاقتىعىس باستالدى. ەكى جاقتان دا شىعىن از بولعان جوق.

بۇل سوعىستا قازاقستان ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. گايك دەمويان «تۇركيا جانە قاراباح قاقتىعىسى» دەگەن مونوگرافياسىندا 1992 - جىلى قازاقستاندا قاراباحقا ەرىكتى بولىپ 300 ادام جازىلىپ، 30 ەرىكتىنىڭ كومەككە بارعانى جايلى جازدى. قارجىلاي كومەكتە جينالدى. ارمەنيانىڭ بۇرىنعى باسشىلارى ءبىر سۇحباتىندا «ءازىربايجان تاراپىنان بۇرىنعى كەڭەستىك ەلدەردىڭ كوپتەگەن قارۋلى توپتارى «پايدالانىلدى» دەدى. بۇل ءسوزدى كوپتەگەن ناسيحاتشىلار ءىلىپ اكەتتى. مىسال رەتىندە يگور مۋراديان، رەسەيلىك ب ا ق تەگىن ميناسوۆ دەپ وزگەرتتى.

ءازىربايجاندا بولعانىمدا كەڭەس ارمياسى قاتارىنداعى ەتنيكالىق قازاقتار جايلى كوپ ەستىدىم. ولار تۇندە تۋىسقان حالىققا قارسى سوعىسقىسى كەلمەي تۇندە كومانديرلەرىنەن كەتىپ قالعان دەسەدى. بۇل جايلى رەسمي مالىمەت جوق. تۇرىكتەكتەس(تۇرىك، قازاق، وزبەك، گاگاۋز) ەرىكتىلەردىڭ قاراباح سوعىسىنا قاتىسقانى جايلى تۇرىك ءتىلشىسى اردان زەنتيۋركتىڭ كىتابىندا جازىلعان. مۇنداي جازبالار ارميان گازەتتەرىندە- دە جارىق كورگەن ەدى.

ايماقتا بەيبىتشىلىك ورناتۋ قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ءبىرىنشى اكتسيالارىنىڭ ءبىرى بولدى. 1991 - جىلى 22 - قىركۇيەكتە قاراباحقا اراعايىندىق ميسسيامەن ق ر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ بارعان بولاتىن. ول قالىڭ قاقتىعىس پەن كوتەرىلىس وشاعى ستەپانكەرتتە- دە (حانكەندي) بولدى. 23 - قىركۇيەك كۇنى ق ر مەن ر ف پرەزيدەنتتەرىنىڭ تىكەلەي ارااعايىندىق ەتۋىمەن جەلەزنوۆودسكدە ەكى تاراپتى بەيبىتشىلككە اپارار كومميۋنيكەگە قول قويىلدى.

الايدا 1991 - جىلى 20 - قاراشادا قاراكەند اۋدانىندا بورتىندا قازاقستان مەن رەسەي بەيبىتشىلىك تىكۇشاق اتىپ قۇلاتىلدى. ق ر ءى ءى م ورىنباسارى گەنەرال- مايور سانجار سەرىكوۆ قازا تاپتى. ءازىربايجان جاۋاپكەرشىلىكتى ارمەنيا تاراپىنا جۇكتەدى، ال ارمەنيا ۇشۋ اپپاراتىنىڭ قۇلاعانى جونىندە مالىمدەدى.

سوندا دا، قازاقستان ءازىربايجاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن جاقتاۋ تۇرعىسىندا قالادى. رەسمي استانا ە ق ى ۇ ءتوراعالىق ەتكەندە بۇل ماسەلەنى شەشۋگە تىرىستى. 2013 - جىلى تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ گابالادا وتكەن سامميتىندە تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ارىپتەستىك كەڭەسىنىڭ قورىتىندى دەكلاراتسياسىندا «ارميان- ءازىربايجان قاراباح قاقتىعىسى ايماقتاعى تۇراقتىلىق پەن ارىپتەستىككە كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعان ەڭ ۇلكەن ماسەلە» دەپ اتاپ كورسەتىلدى. قۇجاتتا سامميتكە قاتىسۋشىلار «حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالعان ءازىربايجان شەكاراسىنداعى قاقتىعىستى بەيبىت تۇردە شەشۋ» قادامدارىن قۇپتايدى دەلىنگەن.

ەلباسى ن. نازاربايەۆ سول سەبەپتى دە ارمەنيانىڭ كەدەندىك وداققا قاتىسۋىن، قاراباح ماسەلەسىنە بايلانىستى شەكتەيدى.

كاۆكازداعى بەيبىتشىلىك قازاقستان ءۇشىن ءتيىمدى، سەبەبى ەۋروپا نارىعىنا كومىرسۋتەگى مەن مۇناي ونىمدەرىن ايماق ارقىلى ەشبىر قيىندىقسىز وتكىزۋ ءۇشىن. سول ءۇشىن- دە رەسمي استانانىڭ ايماقتاعى ساياسي پروتسەستەرگە قاتىسۋى زاڭدىلىق تا.

اسقار وماروۆتىڭ «كازاحي كاۆكازا وسوبوە نا تو منەنيە» اتتى «ماڭگىلىك ەل» جۋرنالىنا شىققان ماقالاسى، اۋدارعان ولجاس بەركىنبايەۆ

e-history.kz/kz