ۇمىت قالعان ۇرمەلى اسپاپتار تۋرالى دەرەكتەر

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ۇرمەلى اسپاپتار ماڭىزدى ەكى بەلگىسىمەن ەرەكشەلەنەدى. بىرىنشىدەن - تابيعي ءتۇپ تەگى بولسا، ەكىنشىسى - زات تالعامايتىندىعى.

ولار قايسىبىر اسپاپتارعا قاراعاندا قايىڭ قابىعىنان (توزىنان) باستاپ قامىس- قۋراي، بامبۋك، اعاش، تەرى، ساز بالشىق، قىش، پلاستماسسا، سۇيەك، ءمۇيىز، تەمىر، مىس، جەز، مال قۋىعى، تۇيە وڭەشى، بالىق پەن جىلان تەرىسى سەكىلدى زاتتاردان جاسالادى. قايسىبىرىنىڭ اتاۋلارىنا دىبىس شىعارۋ ەرەكشەلىگى ەمەس، جاسالاتىن زاتى انىقتاۋىش رول اتقارادى. تومەندە ۇرمەلى اسپاپتاردىڭ ۇمىت قالىپ بارا جاتقان بىرنەشە ءتۇرى تۋرالى ايتىلادى:

ۇسكىرىك - تۇتاسىمەن سازدان جاسالاتىن اسپاپتىڭ ءبىر ءتۇرى. بۇل اسپاپتىڭ سيپاتى، زاتى، وينالۋ، جاسالۋ ءادىس- ءتاسىلى بۇرىن بەلگىسىز بولىپ كەلدى. اسپاپ العاش رەت 1947-جىلى ماڭعىستاۋ وڭىرىنەن اشىلعان كونە قونىس ورنىنان تابىلعان. جالپى ۇزىندىعى 8-10 س م، اۋماعى 12-15 س م بولىپ كەلەدى. ساپالى سازدان، قىشتان جاسالادى. اسپاپتىڭ دىبىسى ۇسكىرىپ سوققان بوران مەن قاتتى جەلدىڭ ۋىلىنە ۇقساس بولعاندىقتان ۇسكىرىك، كەيبىر جەرلەردە ۋىلدەۋىك دەپ اتالادى. قازىرگى كەزدە اسپاپتىڭ ەتنوگرافيالىق قازبا نۇسقاسى مۇراجايدا ساقتالىپ، دامىتا جاسالىنعان تۇرلەرى شاعىن انسامبلدەردە قولدانىلىپ ءجۇر.

قۇس سايراۋىق - تۇتاسىمەن سازدان جاسالعان ۇرمەلى ارحەولوگيالىق كونە اسپاپتىڭ ءبىرى. وتكەن عاسىردىڭ سوڭىندا تۇركىستان قالاسىنان تابىلعان ەجەلگى قونىستان قازىپ الىنعان. اسپاپ تابيعي ساز، مايدا قۇم سەكىلدى زاتتاردىڭ قوسىندىسىنان قاتتى، تىعىز ەتىپ جاسالعان. اسپاپتىڭ ۇرلەۋ قۋىسىنا جاقىن جانە ەكى بۇيىرىندە دىبىس ويناقتارى بار. ۇرلەۋ قۋىسىنىڭ سالىنۋ ءادىسى بۇعان دەيىن انىقتالعان ۇلتتىق ۇرمەلى اسپاپتاردا كەزدەسپەيدى.

ۇرمەلى اسپاپتاردىڭ سۇيەك پەن مۇيىزدەن جاسالاتىن تۇرلەرى دە ەرتەدەن بەرى ساقتالعان. ولار قامىس- قۋراي، اعاشتان جاسالاتىن ۇرمەلى اسپاپتارعا قاراعاندا، ۇزاق ساقتالىپ، بۇگىنگە جەتىپ وتىر. سونىڭ ءبىرى - بۇعىشاق. اسپاپتىڭ دىبىسى مارال مەن بۇعىلاردىڭ داۋىسىنا ۇقساس بولعاندىقتان، جايىلىپ جۇرگەن مارالداردى ءبىر جەرگە جيناۋ ءۇشىن قولدانعان. اسپاپتىڭ «بۇعىشاق» اتالۋى «بۇعى شاقىرعىش» ، «بۇعى سىبىزعى» دەگەن تۇسىنىكتەردەن تۋىنداعان. جيەكتەرى جۇقا جەز مەتاللمەن قاپتالىپ، سىرتى ويۋ- ورنەكتەرمەن بەزەندىرىلەدى.

ۇرمەلى اسپاپتار ىشىندە تۇتاسىمەن تەرىدەن جاسالاتىن جالعىز نۇسقاسى - جەلبۋاز اتالادى. جالپى تۇرقى تەڭىز قاۋاشاعى سەكىلدى ءىشى قۋىس ەتىلىپ، تۇتاسىمەن كون تەرىدەن جاسالادى. ەكى جەرىنەن داۋىسىن شىعارىپ وينايتىن دىبىس ويىقتارى سالىنعان ءىشى قۋىس ۇزىنشا قامىس تۇتىكشەلەرى ورناتىلادى. اسپاپتىڭ جاسالۋ ءادىس- ءتاسىلى كۇردەلى. ەن دالادا مال باعاتىندار ونى قوزى، ەشكى تەرىسىنەن جاساسا، تەڭىز جاعاسىندا تۇراتىندار يتبالىق اسقازانىنان جاسايدى. اسپاپ جاسالاتىن تەرىنى جارعاق جۇنىنەن تازارتىپ الىپ، قولامتا قىزۋىنا ۋقالاي وتىرىپ جۇمسارتىپ، كەرىپ- سوزىپ كەپتىرەدى.

ۇران - وزەگى الىنىپ، قاققا بولىنگەن ءىشى قۋىس ەكى اعاشتى قايتا بىرىكتىرىپ، سىرتى قايىسپەن وراپ جاسالادى. دىبىسى كۇشتى، جۋان، الايدا، 1-2 دىبىستان ارتىق بەرمەيدى. ەرتەدە جاۋگەرشىلىكتە ۇران شاقىرىپ، قۇس سالىپ، اڭ قاماۋعا قولدانىلعان. تۇركى تىلدەس حالىقتار اراسىندا ول ۇلتتىق مەرەكە، ءدىني سالت- جورالاردا، مەشىت- مازار توبەسىنە شىعىپ بەلگى بەرۋگە قولدانىلادى.

دايىنداعان: ايگەرىم سماتۋللايەۆا

massaget.kz