عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «بارى» مەن «جوعى» تۋرالى
مۇسىرەپوۆ ءار جانردا جالپى سانى 500 دەن استام شىعارما جازعان. جازۋشىنىڭ شىعارمالارى الەمنىڭ 34 تىلىنە اۋدارىلعان. ءبىراق، ءبىز بۇگىن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ەمەس، پەنداۋي تىرلىگى، وتباسىلىق ءومىرى، عۇمىردارياسىنىڭ باياندى ءهام بايانسىز بەتتەرى تۋرالى اڭگىمەلەۋدى ءجون كوردىك.
عابەڭنىڭ تۋعان توپىراعى
عابيت مۇسىرەپوۆ - قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان ءوڭىرىنىڭ تۋماسى.
ازان شاقىرىپ قويعان اتى - عابدە ءال-عابيت. نەمەسە، كەي دەرەكتەر بويىنشا، عابدۋل-عابيت. اراب تىلىنەن اۋدارعاندا «قۇدايدىڭ قۇلى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن كورىنەدى. اناسىنىڭ اتى دينا دا، اكەسىنىڭ اتى - ماحمۇت. وتباسىندا جەتى بالانىڭ بىرەۋى. حاميت، ءسابيت، بايازيت، قاجىم، ءاشىم دەگەن باۋىرلارى، گۇلسىم ەسىمدى جالعىز قارىنداسى بولعان.
ۇلكەن باۋىرى حاميت ەسكىشە ساۋات اشىپ، كەيىننەن مۇعالىمدىك كۋرستا وقىپ، ءوزىنىڭ زەرەكتىگىنىڭ ارقاسىندا اۋىلدا قىرىق جىلدان استام ۇستازدىق ەتىپتى. ەكىنشى باۋىرى ءسابيت ءۇيدىڭ شارۋاسىنا مىعىم، ونان وزگەدە ءىسى جوق مومىن بولعان كورىنەدى. ەرتەرەك ءوتىپتى دۇنيەدەن.
بايازيت ەسىمدى ءىنىسى مۇعالىم دە بولعان، ساياسي قىزمەتتەر دە اتقارعان، جازۋ-سىزۋعا دا جوق ەمەس ەكەن. التى ۇلدىڭ ورتاسىنداعى جالعىز قىز دا مۇعالىمدىك قىزمەت اتقارىپتى. ابىرويلى ۇستازدىق ەتكەن گۇلسىم اپاي كەزىندە ك س ر و حالىق ءارتىسى ەرمەك سەركەبايەۆتى دا وقىتقان ەكەن. ءبىر ءىنىسى قاجىم بەس جاسىندا شەتىنەپ كەتىپتى. ءاشىم دەگەن ءىنىسى دەنساۋلىعى دۇرىس بولماعانىمەن، كەرەمەت ۇستا بولعان دەسەدى. جاس كۇنىندە باسپادا جۇمىس ىستەپتى.
جازۋشىنىڭ اكەسى ماحمۇت شارۋاعا مىعىم، ءوز ىسىنە بەرىك جان بولعان كورىنەدى. قيىن-قىستاۋ كۇندەردە دە تۇڭعىشى حاميتتى جالشىلىققا بەرمەي، وقىتىپتى. ءبىراق، عابەڭ ءسابيت اعاسىمەن بىرگە ءبىر كەزدەرى جالدانىپ جۇمىس ىستەپ، سيىر باققان ەكەن. وقۋدى اۋىل مولداسىنىڭ الدىنان باستاپ، ودان كەيىن ورىنبور بارىپ، بىرنەشە وقۋدى تاۋىسقان.
عابەڭنىڭ ەڭ ۇلكەن باقىتى
جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ەڭ ۇلكەن باقىتى، باعى، بايلىعى نە دەگەنگە كەلسەك، البەتتە، قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا ماڭگىگە التىن ارىپتەرمەن جازىلىپ قالعان ەسىمى دەر ەدىك. ارتىندا قالعان ماڭگى وشپەس مۇراسى دەر ەدىك. قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىلارىنىڭ كوش باسىندا بولۋى دەر ەدىك. شىققان بيىگىنەن تۇسپەۋى، كەز كەلگەن قىزمەتتى ابىرويمەن اتقارۋى دەر ەدىك. اكادەميك اتانۋى، كلاسسيك جازۋشى، كەمەل دراماتۋرگ رەتىندە تانىلۋى دەر ەك.
سونىمەن بىرگە، عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ەڭ ۇلكەن باقىتى - قىلىشىنان قان تامعان سول زاماننىڭ وزىندە «بەيىمبەت حالىق جاۋى بولسا - مەن دە حالىق جاۋىمىن» دەپ قاسقايىپ ايتا ءبىلۋى. سۇيىكتى بي-اعاسىن ۇستاپ اكەتىپ بارا جاتقاندا، «مەنى دە الىڭدار!» دەگەن ەرلىككە بارۋى. جالپى، عابەڭ مەن بەيىمبەت مايليننىڭ قارىم-قاتىناسى ەرەكشە. ءتىپتى، جازۋشىنىڭ «ەكىنشى بياعا» دەگەن اڭگىمەسى دە بار. ول اڭگىمەنىڭ شىعۋ تاريحىنىڭ ءوزى قىزىق.
جازۋشى شەرحان مۇرتازانىڭ ەستەلىگىنە قاراعاندا، عابيت مۇسىرەپوۆ پەن بەيىمبەت مايلين بىردە الىس اۋدانعا ساپارلاپ بارىپتى. اۋدان باسشىلارى جاقسىلاپ كۇتىپ، سول كۇتكەن جەرلەرىندە قونۋعا قالدىرىپ كەتىپتى. ءتۇننىڭ ءبىر جارىمىندا تەرەزە تىقىلدايدى دەيدى. ءجون سۇراسا كەلسە، الىستان اربامەنەن تولعاتقان ايەلدى الىپ كەلىپتى. سويتسە، اۋداندا مەيمانحانا جوق بولعاندىقتان، ەكى جازۋشىنى پەرزەنتحاناعا ورنالاستىرعان ەكەن. عابەڭ مەن بي-اعاڭ الگى ايەلدى بوساندىرىپ الىپتى. نارەستەنىڭ اتىن بياعا دەپ قويىپتى.
البەتتە، مۇسىرەپوۆتىڭ «بەيىمبەت جاۋ بولسا، مەن دە جاۋمىن» دەگەنى ەلەۋسىز قالا بەردى دەسەك، قاتتى قاتەلەسەمىز. كەرىسىنشە، عابەڭ ۇنەمى اڭدۋدا بولعانى انىق. ءتىپتى، بىردە ايگىلى اكتەر شاكەن ايمانوۆتى قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى شاقىرىپ الىپ، «عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ نە ىستەپ، نە قويعانىن جەتكىزىپ وتىرۋعا» جۇمساپتى. اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەتىن شاكەڭ تىڭشى بولا المايتىنىن كەسىپ ايتىپتى. ونىمەن شەكتەلمەي، بولعان جايتتى عابەڭنىڭ وزىنە بارىپ ايتىپ، «بۇدان بىلاي ماعان باعىناسىڭ» دەپ قالجىڭداعان كورىنەدى.
عابيت مۇسىرەپوۆتەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتكەن تاعى ءبىر ءسوز بار. ول «قازاقتىڭ جاۋى - قازاق» دەگەن ءسوز. جاسىندا ميليسيادا قىزمەت ەتكەن، اسكەري كوميسسارياتتا دا جۇمىس ىستەگەن، كەيىننەن رابفاكتا وقىپ، شىعارماشىلىق جۇمىسقا ارالاسقان جازۋشى ءوز ومىرىندە ادىلەتسىزدىكتى، كوپە-كورنەۋ بۇرمالاۋشىلىقتى از كورمەگەنى ايدان انىق. ەندەشە، «قازاقتىڭ جاۋى - قازاقتى» دا اشىنعاندا شىققان اششى داۋسى دەپ قابىلداعان دۇرىس.
عابيت مۇسىرەپوۆ شىعارماشىلىعىنداعى ەڭ نەگىزگى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى - انا جانە ايەل تاقىرىبى. جازۋشى ماكسيم گوركيدىڭ شىعارمالارىن ەرەكشە ىلتيپاتپەن قابىلداعانىنىڭ دالەلى شىعار، «ادامنىڭ اناسى»، «ءولىمدى جەڭگەن انا»، «انا كەسىمى اينىمايدى» دەگەن اڭگىمەلەرىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. ال ءوزى «ۇلپاندى» ايتپاعاننىڭ ءوزىندە، «انانىڭ اناسى»، «انانىڭ اراشاسى»، «اشىنعان انا» سىندى كەرەمەتتەي تۋىندىلاردى دۇنيەگە الىپ كەلدى.
عابەڭنىڭ كۇندەلىگىندە دە ايەل زاتى تۋرالى ءتۇرتىپ قويعان جازبالار از ەمەس كورىنەدى. جازۋشى تۋرالى ەستەلىكتەردەن بىلگەنىمىز، «ايەل اشۋلانسا - جەڭىلەدى، ەركەلەسە - جەڭەدى»، «ايەل شىنىن ايتسا دا سەبەبى بار، وتىرىك ايتسا دا سەبەبى بار»، «مەنىڭ بايقاۋىمشا، سۇلۋ ايەلدى ءيت قاپپايدى. ولاي بولسا، سۇلۋلىقتى ءيت تە سەزىنەدى»، «ايەل اسقاقتاسا جىلاعانى، ەركەك اسقاقتاسا - قۇلاعانى» دەپ ءتۇرتىپ قويعان ەكەن.
عابەڭ مەن سابەڭنىڭ دوستىعى
عابيت مۇسىرەپوۆ جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆپەن ءبىر توپىراقتان. ول از دەسەڭىز، ەكەۋىنىڭ رۋى دا ءبىر. قوس تارلاننىڭ دوستىعى دا ەرەكشە بولعان كورىنەدى. سوناۋ جيىرماسىنشى جىلداردىڭ باسىندا اۋداندىق ميليسيادا جۇمىس ىستەپ، قاتالدىعىمەن كوزگە ءتۇسىپ قالعان عابەڭدى ورىنبورعا بارىپ وقۋعا ۇگىتتەگەن دە سابەڭ كورىنەدى. ايتپاقشى، مۇقانوۆتىڭ اتىن «ءسابيت» دەپ عابەڭنىڭ اتتاس باۋىرىنىڭ قۇرمەتىنە قويعان ەكەن.
ورىنبوردا ەكەۋى ءبىر پاتەردە تۇرادى. ولاردىڭ تۇرعان پاتەرى ساكەن سەيفۋلليننىڭ ءۇيى ەكەن. ەكەۋى ءبىر توسەكتە قۇشاقتاسىپ جاتادى. كەيىن مەيمانحانادا دا تۇرادى.
رۋلاس بولعانىمەن، جەتى اتاعا تولعاندىقتان، عابەڭ مەن سابەڭ قان قۇدا دا بولادى. مۇقانوۆتىڭ ارىستان دەگەن ۇلى مۇسىرەپوۆتىڭ عاليا دەگەن قىزىن الادى. وتباسىمەن ارالاسادى. ءبىراق، كەيىننەن دوستىققا سىزات تۇسكەندەي بولىپتى...
عابەڭنىڭ ايەلدەر
جازۋشىنىڭ ءبىرىنشى ايەلىنىڭ اتى - قانشايىم. ول ءبىر بايدىڭ كەلىنى بولعان كورىنەدى. اۋىلدا اسكەري قىزمەتتە جۇرگەن عابەڭ قانشايىمدى الىپ قاشىپ، ۇيىنە اكەلىپ تۇسىرگەن ەكەن. كوپ ۇزاماي، ءوزى ورىنبورعا رابفاكقا وقۋعا كەتەدى دە، قانشايىم اكە-شەشەسىنىڭ قولىندا قالادى.
ورىنبوردا جۇرگەنىندە پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا وقيتىن قۇسني ياعفاروۆا دەگەن تاتار قىزىنا عاشىق بولادى. كوپ ۇزاماي ەكەۋى ۇيلەنەدى. عابەڭ قۇسني اپايمەن قىرىق جىل وتاسادى. كوپ ءسوزى جوق، اقىلىنا كوركى ساي، پاراساتى ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلاتىن قۇسني ايەل رەتىندە باقىتتى بولدى ما، بولمادى ما، ول جاعىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. ءبىراق، عابەڭنىڭ بارلىق ەركەلىگىن كوتەرگەنى - شىندىق. جازۋشىنى الاقانىنا سالىپ، ايالاپ وتكەنىن كوزكورگەندەر جىر عىپ ايتادى.
ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ۇيىندەگى ءماريام اپايدىڭ سوزىمەن ايتساق: «قۇسني ءبىر اياۋلى جان ەدى. بيازى، جىبەكتەي ەسىلگەن، جۋاس ادام ەدى. عابيتتىڭ قانداي قىلىعى بولسا دا، ءۇنسىز ءتوزدى. كۇيەۋىن بالاشا ماپەلەي كۇتتى، ءبىر اۋىز قاتتى ءسوز ايتپادى، ءسوز قايىرمادى. تاماقتى قانداي ءدامدى ءپىسىرۋشى ەدى، ۇستاعان دۇنيەسى قانداي!.. جۇرگەن ءجۇرىسى بىلىنبەيتىن، زيانسىز، كونبىس ادام بولاتىن. عابيت نە ايتسا دا - زاڭ، ءتۇن كەلە مە، كۇن كەلە مە، ءبىر اۋىز ءسوز ايتپايتىن. بار ءدامدىسىن اۋزىنا توسىپ، ءۇستى-باسىن مۇنتازداي عىپ كۇتتى. شالباردى ۇتىكتەگەن كەزدە سۋ ەمەس، حوش ءيىستى ءاتىر قۇيىپ ۇتىكتەگەندى سول قۇسنيدان كوردىم».
قۇسني اپاي اقىلى دا، ايلاسى دا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلاتىن پاراسات يەسى بولعان دەپ بىلەمىز. اقىن قادىر مىرزا ءالي «ءيىرىم» اتتى ەستەلىك-ەسسەسىندە دە وسى قۇسني اپايدىڭ ايەل زاتىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر اقىلدىسى ەكەنىن اشىپ كورسەتكەن.
الايدا، جاراتىلىسىنان سەرى، سال عابەڭ جاس اكتريسا رايسا مۇحامەدياروۆاعا عاشىق بولىپ قالعان. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى رايسا - رايا مۇحامەدياروۆا قىزىلوردا ءوڭىرىنىڭ تۋماسى. اكەسى ءماجيت تورە تۇقىمىنان، ال اناسى مەڭسۇلۋ تاتار قىزى ەكەن. ماڭدايعا جازعاننان اسپايسىڭ دەگەن راس. ايتپەسە، رايا اپاي ءوزى تۇسكەن شەت تىلدەر ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، اعىلشىن ءتىلىنىڭ مۇعالىمى بولىپ شىققاندا ۇلى جازۋشىمەن جولى تۇيىسەر مە ەدى، تۇيىسپەس پە ەدى، كىم ءبىلسىن؟!
ۇلى جازۋشى مەن تالانتتى اكتريسانىڭ اراسىنداعى دراما 1962 - جىلدان باستالادى. اراعا ەكى جىل سالىپ، عابەڭنىڭ قىرىق جىل وتاسقان جارى قۇسني اپاي دۇنيە سالادى. جىلعا جەتپەي عابەڭ توسەك جاڭعىرتىپ، وزىنەن 37 جاس كىشى رايسا سۇلۋمەن شاڭىراق كوتەرەدى. ءبىراق، ەكەۋىنىڭ وتباسىلىق عۇمىرى باياندى بولدى دەۋ قيىن. وعان اراداعى جاس ايىرماشىلىعى، رايسا اپايدىڭ ونەردەن قول ۇزگىسى كەلمەۋى، ال عابەڭنىڭ وعان قارسى بولۋى ىقپال ەتكەن دەپ توپشىلاۋعا بولادى.
ايتپاقشى، ءسابيت مۇقانوۆ پەن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ اراسىنىڭ سۋىسىپ كەتۋىنە رايسا اپايدىڭ دا ازداپ قاتىسى بولۋى مۇمكىن. سەبەبى، سابەڭ قۇداسىنىڭ قۇسنيدىڭ جىلى وتپەي توسەك جاڭعىرتۋىن اسا قۇپتاماعان كورىنەدى. ءتىپتى، عابەڭ مەن رايسا اپايدىڭ ۇيلەنۋ تويىنا دا بارماپتى (توي شاعىنداۋ وتسە كەرەك - ج.ا.). كەيىننەن دە بىرنەشە رەت سوزگە كەلىپ قالىپ جۇرگەن كورىنەدى. وتىرعان جەردە ءىلىپ-شالىپ، ءتيىسىپ وتىراتىن بولىپتى. ءبىراق، ءبىر-بىرىنەن ءبىرجولا سۋىسىپ كەتپەگەن. تاعدىر قوستى دەگەن سول شىعار، بۇگىندە مۇسىرەپوۆ پەن مۇقانوۆتىڭ مۋزەيىنە دەيىن بىرگە.
جازۋشىنىڭ ءتورتىنشى جانە سوڭعى ايەلى - عازيزا بيسەنوۆا. ماماندىعى ماشينيستكا. كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ماشينيستكاسى بولعان، عابەڭمەن دە شىعارمالارىن باسىپ بەرىپ ءجۇرىپ تابىسقان. بۇلار باس قوسقاندا عازيزا اپايدىڭ جاسى الپىستىڭ ار جاق، بەر جاعىندا بولعان.
ءبىراق، بۇلاردىڭ تورتەۋى دە ەسىل ازاماتتى ەڭ ۇلى مۇراتقا جەتكىزبەگەن...
عابەڭنىڭ «ءبىر كەم دۇنيەسى...»
عابيت مۇسىرەپوۆ تولەبايەۆ پەن قازىرگى قاراساي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسقان تۇسىندا تۇرعان ەكەن. سول ماڭدا ديماش احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ ەسكەرتكىشى بار. كلاسسيك جازۋشى سول توڭىرەكتە تىنىعىپ، دەمالاتىن كورىنەدى. بىردە جازۋشى شەرحان مۇرتازا سەرۋەندەپ ءجۇرىپ عابيت مۇسىرەپوۆپەن كەزدەسىپ قالادى. شەر-اعاڭنىڭ ايتۋىنشا، سول جولى جازۋشى:
«جالعىز ۇلى باردىڭ شىعار-شىقپاس جانى بار. ەكى ۇلى باردىڭ وكپە-باۋىر، جالى بار. ءۇش ۇلى باردىڭ بۇحارادا مالى بار. ءتورت ۇلى باردىڭ اسپانعا سالعان جولى بار... مەندە سونىڭ بىرەۋى دە جوق»، - دەگەن ەكەن. «بىر كەم دۇنيە» دەمەسكە امالىڭ جوق. ءبىراق، قۇدايعا شۇكىر، جازۋشىنىڭ ۇيىندە كەستەتىگەرلەر از بولماعان.
عابەڭنىڭ ۇرپاقتارى
قۇسني اپايدان عاليا (ەنگەلينا)، روزا، مارا، رايحان دەگەن ءتورت قىزى بولعان. ماراسى ەرتەرەك قايتقان. رايحان مەن روزا دا دۇنيەدەن ەرتە كەتكەن. ال عاليا، باعانا ايتقانىمىزداي، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ كەلىنى.
رايسا مۇحامەدياروۆادان گاۋحار، گۇلنار ەسىمدى ەكى قىز بار. بۇل ەكى قىزدان بۇگىندە جازۋشىنىڭ ادەليا، ءمادي جانە وزىمەن اتتاس عابيت ەسىمدى نەمەرەلەرى بار.
جازۋشىنىڭ ءسۇت كەنجەسى گۇلنار مۇسىرەپوۆا - اكەسىنىڭ زاڭدى مۇراگەرى. ءبىز گۇلنار اپايعا وسىدان ءبىر اي بۇرىن الدەبىر كەلىسىم-شارتقا قول قويدىرۋعا بارعان بولاتىنبىز. تەلەفون ارقىلى بىرنەشە رەت تىلدەسكەندە بايقاعانىم، وتە اشىق ەكەن. «كوكتەم» ىقشاماۋدانىنداعى ۇيىنە بارعانىمىزدا، ەسىك اشىپ، تورگە وزدىردى. «شاي ىشەسىز بە، الدە شىرىن بەرەيىن بە؟» دەپ قوناقجايلىلىق تانىتتى. اداممەن تەز شۇيىركەلەسىپ كەتەتىن، مىنەزى اشىق، قاراپايىم ءارى كىشىپەيىل، اۋراسى جاقسى ادام ەكەن.
ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، گۇلنار اپايدىڭ اناسى رايسا مۇحامەدياروۆانى قۇسني اپايدىڭ قىزدارى وزەككە تەپپەگەن. بالكىم، ىشتەي انالارىنىڭ ورنىن باسقانىن قالاماعان دا شىعار، ءبىراق اقىلدى، پاراساتتى قىزدار ونىسىن انىق بىلدىرمەپتى. كەرىسىنشە، رايا اپاي عابەڭمەن رەنجىسىپ قالعاندا نەمەسە عابەڭ ۇيگە ۇلكەن-كىشىنى جيناپ الىپ، پرەفەرانس سىزاتىن كەزدەردە رايحان مەن روزانىڭ ۇيىنە كەتىپ قالادى ەكەن. قىزدار كەزەك-كەزەك قوناققا دا شاقىرىپ تۇرىپتى.
بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، عابەڭ دۇنيە سالعاننان كەيىن ارتىندا قالعان مۇراسى ءبىراز تالاس-تارتىسقا، داۋ-دامايعا ارقاۋ بولىپتى. ال بۇگىنگى كۇنى ۇلى جازۋشىنىڭ ۇرپاقتارىنىڭ اۋىزبىرشىلىگى قانداي ەكەن؟ بۇل جونىندە گۇلنار مۇسىرەپوۆا بىزگە بەرگەن جاۋابىندا بىلاي دەيدى:
«وكىنىشكە قاراي، ۇلكەن اپكەلەرىمىز دۇنيەدەن ءوتىپ كەتتى. ءبىراق، گاۋحار اپكەم ەكەۋىمىز روزا، رايحان اپالارىمىزدىڭ بالالارى ساۋلە، جانات، بەكەتپەن جانە ولاردىڭ بالالارىمەن ارالاسىپ تۇرامىز، بىزدەردىڭ بالالارىمىز دا ارالاسادى. وتباسىلىق مەيرامداردى، بالالاردىڭ تۋعان كۇندەرىن، تويلارىن بىرگە اتاپ وتەمىز. بىلتىر ءبارىمىز اكەمنىڭ تۋعان جەرىنە، قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋماعىنداعى جاڭاجول اۋىلىنا بارىپ، 110 جىلدىعىن وتكىزىپ قايتتىق».
1983 - جىلى 83 - جاسقا قاراعان شاعىندا عابەڭ ارتىندا قالعان مۇراسىنىڭ كىمدەرگە تيەسىلى ەكەنىن تاپتىشتەپ جازىپ، وسيەتناما قالدىرعان ەكەن. وندا جازۋشى ءوزىنىڭ مۇراگەرلەرىنىڭ ءتىزىمىن بىلايشا ءتۇزىپتى:
«1. ايەلىم عازيزا نۇرعالي قىزى بيسەنوۆا.
2. ءالى وقىپ جۇرگەن كىشى قىزدارىم - گاۋهار مەن گۇلنار مۇسىرەپوۆالار.
3. ەڭ ۇلكەن قىزدارىم - ەنگەلينا مەن روزا مۇسىرەپوۆالار.
4. روزا مۇسىرەپوۆانىڭ تۇڭعىش قىزى دينانى مەنىڭ قايتىس بولعان ءبىرىنشى ايەلىم قۇسني ياعفار قىزى باۋىرىنا سالعان ەدى.
5. مەنىڭ قايتىس بولعان قىزىم رايحاننىڭ جالعىز ۇلى بەكەت مۇسىرەپوۆ.
6. مەنىڭ قايتىس بولعان اعامنىڭ بالاسى ەكپىن ماحمۇتوۆ.
7. مەنىڭ قايتىس بولعان ءىنىم ءاشىم ماحمۇتوۆ.
8. مەنىڭ قايتىس بولعان بايازيت ءىنىمنىڭ ايەلى شامەش ماحمۇتوۆا. بارلىق الىس-جاقىندارىم وسىلار».
جازۋشى بۇلاردىڭ قايسىسىنا قانشا دۇنيە تيەسىلى ەكەنىن تاپتىشتەپ جازىپ، قارجىعا بايلانىستى بارلىق جۇمىستى كومپوزيتور ەركەعالي راحماديەۆ پەن عالىم ماناش قوزىبايەۆقا امانات ەتكەن. سونىمەن بىرگە، تەاتردان، باسپا ورىندارىنان، باسقا دا مەكەمەلەردەن تۇسەتىن قالاماقىنىڭ گاۋهار مۇسىرەپوۆاعا، گۇلنار مۇسىرەپوۆاعا جانە بەكەت مۇسىرەپوۆكە تەڭدەي ءتيۋىن امانات ەتىپ قالدىرعان.
عابەڭ ءبارىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ، جازىپ كەتكەنىنە قاراماستان، كوزى كەتكەننەن كەيىن ارتىندا قالعان مۇراسى ءبىراز شۋعا ارقاۋ بولعان.
ءماريام اپاي مۇقانوۆا ءوز ەستەلىكتەرىندە: «عابيت وتباسىنا كوپ كوڭىل بولمەيتىن سال-سەرىنىڭ ءومىرىن كەشتى. قارا جەر حابار ايتپاسىن، سەميالىق ءومىردىڭ باقىتى بۇيىرماعان ادام بولدى. ءوزى قايتىس بولىپ، ارتىندا قالعان مۇراسى تالان-تاراجعا ۇشىراپ، الدەكىمدەردىڭ قولىندا كەتكەنىن ەستىگەندە، جانىم اشىدى»، - دەپ جازادى.
اۋىر دا بولسا، «اكەڭىزدىڭ باعى مەن سورى نەدە دەپ ويلايسىز؟» دەگەن ساۋالدى گۇلنار اپايعا قويعان ەدىك. «اكەمنىڭ باقىتى، البەتتە، ونىڭ ادەبيەتتەگى الار ورنى، تۋما تالانتى، ەڭبەكقورلىعى، مىنەز-قۇلقىنىڭ مىزعىماس بەرىكتىگى، ادامدارمەن تەز ءتىل تابىسا بىلەتىن ەرەك قاسيەتى جانە كوپ ادامنىڭ بويىنان تابىلا بەرمەيتىن وزىندىك سۇيكىمى دەر ەدىم. اكەم عيبراتتى عۇمىر كەشتى. ونىڭ اينالاسىندا ءاردايىم تالانتتى، پاراساتتى ادامدار ءجۇردى. ونەر مەن مادەنيەتتىڭ مايتالماندارىمەن ەتەنە ارالاستى. ارتىندا قىرۋار ەڭبەك قالدىردى. عىلىمي جۇمىسپەن دە اينالىستى، قوعامدىق جۇمىستان دا تىس قالعان جوق. اكەم سۇيىكتى بولدى. ءوزى دە سۇيە ءبىلدى. مۇنداي ادامداردىڭ باقىتسىز بولۋى مۇمكىن ەمەس»، - دەپ جاۋاپ بەردى جازۋشىنىڭ قىزى.
گۇلنار مۇسىرەپوۆا دا اكەسى سياقتى ادىلەتتىلىك ءۇشىن جانىن قۇربان ەتۋگە دايار. ەر مىنەزدى جانە ادال جان. «بۇل قاسيەتتەر ماعان اكەمنەن بەرىلدى دەپ ويلايمىن. بىلگەنىممەن شەكتەلمەي، ۇنەمى وقىعاندى، ءبىلىمىمدى تەرەڭدەتۋدى جاقسى كورەمىن. الدىما قانداي دا ءبىر ماقسات قويسام، سوعان جەتپەي تىنبايتىن تاباندىلىعىم بار. مۇقتاج ادامدارعا تيتتەي دە بولسىن كومەگىم تيسە، قاتتى قۋانامىن»، - دەيدى گۇلنار اپاي.
«مۇسىرەپوۆا» دەگەن فاميليانىڭ ءوزى مويىنعا ارتىلعان اسا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ەكەنى داۋسىز. وسى جاۋاپكەرشىلىكتى گۇلنار مۇسىرەپوۆا قالاي سەزىنەدى؟ جالپى، اتى اڭىزعا اينالعان جازۋشىنىڭ ۇرپاعى بولۋ گۇلنار اپايعا نە بەردى؟ بۇل جونىندە جازۋشىنىڭ قىزى بىزگە بەرگەن جاۋابىندا بىلاي دەدى:
«ارينە، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. ول جاۋاپكەرشىلىكتى مەن دە سەزىنەمىن، مەنىڭ بالالارىم دا، اكەمنىڭ فاميلياسىن ارقالاپ جۇرگەن ءبىزدىڭ وتباسىنىڭ بارلىق مۇشەسى دە تەرەڭ سەزىنەدى. جاۋاپكەرشىلىك دەگەن نە؟ اكەمنىڭ اتىنا لايىق بولسام، ەڭ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك سول دەپ ويلايمىن. سوعان لايىق ءومىر سۇرگىم كەلەدى. اكەم ءبىلىمدى، اقىلدى، ەڭبەكقور ادامداردى جاقسى كورەتىن. تاباندى، وزىندىك ماقسات-مۇراتى بار، كەز كەلگەن ءىستى ۇلكەن ىلتيپاتپەن ىستەيتىن ادامداردى قۇرمەتتەيتىن. مەن دە سولاي ءومىر سۇرۋگە تالپىنامىن. «مۇسىرەپوۆا» دەگەن فاميليا ماعان كوپ نارسە بەردى. اكەمدى دە، انامدى دا ماقتان تۇتامىن، سونداي ادامداردىڭ ۇرپاعى بولعانىما ماقتانامىن. اكەم مەن انامنىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىس جاندار ولارعا دەگەن قۇرمەت-ىلتيپاتىن بىزدەرگە دە ءبىلدىرىپ جاتادى. وسىنىڭ ءوزى كەيدە جانعا جاعىمدى اسەر سىيلايدى».
عابيت مۇسىرەپوۆ پەن ءسابيت مۇقانوۆتىڭ تۋعان قۇدا ەكەنىن ايتتىق قوي. نەمەرەلەر دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن بۇرىنعى بارىس-كەلىس تىپتەن جاندانا تۇسكەنگە ۇقسايدى.
ءبىراق، ومىرلىك سەرىگى ماريام اپايدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءسابيت مۇقانوۆ قىزعانشاقتاۋ ادام بولىپتى. نەمەرەلەرىن عابەڭنىڭ ۇيىنە كوپ جىبەرگىسى كەلمەيدى ەكەن. ءتىپتى، بارا قالسا، شىداماي، ترامۆايعا وتىرا سالا، ءوزى بارىپ الىپ قايتاتىن كورىنەدى. مۇندايدا اقىلدى قۇسني اپاي دىم دا رەنجىمەيدى ەكەن. كەرىسىنشە، كۇلە قارسى الىپ، «باسە، ءسابيت قالايشا شىداپ وتىر دەپ ويلاپ ەدىم»، - دەپ كۇلەدى ەكەن. عابەڭنىڭ كۇندەلىكتەرىندە جازاتىن اقىلدى ايەلى ناق وسى قۇسني اپاي دەمەي كورىڭىز ەندى!
عابيت مۇسىرەپوۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆ
عابەڭ مەن مۇحاڭنىڭ قارىم-قاتىناسى جونىندە دە ءارقيلى پىكىر بار. ەكى ۇلى تۇلعانىڭ اراسىنداعى كەيبىر كەلىسپەۋشىلىكتەر مەن تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر، بالكىم، تۇيمەدەي-اق شىعار. ءبىراق، ونى تۇيەدەي قىلاتىندار بولماي قالعان جوق. ارالارىنا سىنا قاققىسى كەلگەندەر دە تابىلدى. ءبىراق، مۇسىرەپوۆتىڭ دە، اۋەزوۆتىڭ دە ۇلىلىعى سوندا، ولاردىڭ ەكەۋى دە ءبىر-بىرىنەن ءبىرجولا بەزىپ كەتكەن جوق. ءبىر-ءبىرىنىڭ شىعارماشىلىعىن اسا جوعارى باعالادى. ءبىر-ءبىرىن قاتتى سىيلادى، قۇرمەتتەدى. شىن تالانت رەتىندە مويىندادى.
اراداعى ازعانتاي سالقىندىققا قاراماستان، مۇحاڭ عابەڭدى توبەسىنە كوتەرە كۇتەدى ەكەن. ۇيىنە قوناق شاقىرعاندا باسقالارى ءبىر توبە ەكەن دە، عابەڭ وزىنشە ءبىر توبە ەكەن. «عابەڭ كەلىپ داستارحان باسىنا جايعاسقانعا دەيىن مۇحاڭنىڭ مازاسى قاشىپ، كوڭىل-كۇيى بولماي، تەك سول كىسى كەلگەننەن كەيىن عانا كوڭىلى ورنىنا تۇسكەنىنە كۋا بولعانمىن»، - دەيدى تالاپبەك اعا اكىموۆ.
تالاپبەك اقساقال 1964- جىلى اشىلعان حالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جۇمىس ىستەگەن، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ مۇراجايىندا ەڭبەك ەتكەن. ۇلى جازۋشىنىڭ ەلۋ تومدىعىن باسپاعا دايىنداعان ادام. تالاپبەك اعانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ەكى ۇلى جازۋشىنىڭ اراسىنداعى ازداعان سىزات بولماشى نارسەدەن تۋعان. ءبىراق، ونى ءارى قاراي قوزداتا تۇسۋگە مۇددەلىلەر از بولماعان كورىنەدى. ءبىر عاجابى، ەكەۋى كەيىن ەمەۋرىنمەن-اق ءتۇسىنىسىپ كەتە بارىپتى.
عابيت مۇسىرەپوۆ حالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ساباق تا بەرگەن ەكەن. العاشقى لەكسياسىندا ادەبيەت مەن مادەنيەتتىڭ توڭىرەگىندە سويلەيدى. ەكىنشى رەت شىعارماشىلىق شەبەرحاناسىنان سىر شەرتەدى. ءبىراق، كوپ ۇزاماي، ناۋقاستانىپ قالادى دا، سول كۇيى حالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە قايتىپ كەلە المايدى.
«لەكسيا اياقتالعاننان كەيىن شاي بەرەتىن ءداستۇر بار ەدى. عابەڭدى دە شاقىردىق، قۋانا-قۋانا كەلىستى. سول جولى ءوزى ءبىر ەرەكشە شابىتپەن كوسىلىپ اڭگىمە ايتتى. سول جولى مۇحاڭمەن اراداعى جاعداي تۋرالى دا ءسوز بولدى. شاي ۇستىندە مەن عابەڭە سۇراق قويدىم. مۇحاڭنىڭ 20 تومدىعىن دايىنداپ جاتقانىمىزدى العا تارتىپ، ەكەۋىنىڭ بىرىگىپ جازعان شىعارماسى، ياكي «اقان-زايرا» تۋرالى اڭگىمەلەۋىن ءوتىندىم. سول شىعارمانى 20 تومدىققا بەرۋىن سۇرادىم.
«ول شىعارمانى جازۋىن جازدىق. ءبىراق، مۇحتارمەن بىرىگىپ شىعارما جازامىن دەپ ابدەن قيىنشىلىققا قالدىم. تۇنگى ءۇش پە، ءتورت پە، تاڭعى بەس پە، تەلەفون سوعادى. «قالاي، شىعارما دۇرىس ءجۇرىپ جاتىر ما؟» دەپ سۇرايدى. مەن ۇيقىدان تۇرىپ كەلگەنىمدى بىلدىرمەي، «وي، مۇحا، قاتىرىپ جاتىرمىن» دەپ قويامىن. قاتىرىپ جاتقان تۇگىم جوق، دەمالىپ جاتام. مەنىڭ جازعانىم جاي انشەيىن دۇنيە بولىپ قالدى، كوپ كادەگە جاراعان جوق. سول ەڭبەكتە مەن مۇحاڭمەن سواۆتور بولىپ قالدىم»، - دەدى عابەڭ اعىنان جارىلىپ.
ەكى ۇلى جازۋشىنىڭ اراسىنداعى سىزاتتىڭ نەدەن پايدا بولعانىن سۇراعانىمىزدا، تالاپبەك اقساقال «بولماشى نارسەدەن» ەكەنىن ايتتى. «1947 - جىلى ورتالىق كوميتەتتىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ احۋالى تۋرالى قاۋلىسى شىقتى. اۋەزوۆ ول ۋاقىتتا قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى تۋرالى ەڭبەگىن دايىنداپ جاتقان. قاۋلى شىققاننان كەيىن ءارتۇرلى سىن بولعان، وداق پەن كوميتەت بىرىگىپ، ءتۇرلى جيىندار وتكىزگەن. سونداي جيىنداردىڭ بىرىندە اۋەزوۆكە دە بايانداما جاساتقان. سوندا مۇحاڭ:
«ماعان جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرسەڭىزدەر، ءارتۇرلى ينتريگالارعا تارتپاساڭىزدار»، - دەپ ايتقان. جالپى، مۇحاڭنىڭ ارتىق نارسەگە ۋاقىتى بولماعان. ونىڭ ۇستىنە، ارتىق قيمىلدان قورىققان دا. سەبەبى، قىراعى باقىلاۋدا بولعان. ەجوۆ ەكەۋى 1918- جىلى بىرگە جۇمىس ىستەپ، سونىڭ ارقاسىندا امان قالعان بۇل كىسى»، - دەيدى تالاپبەك اعا.
ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت، «الەمدىك ادەبيەت كىتاپحاناسى» دەپ اتالاتىن 200 تومدىققا قازاق جازۋشىلارىنان ەنگەنى مۇحتار اۋەزوۆ پەن عابيت مۇسىرەپوۆ قانا. بۇل جيناققا مۇحاڭنىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسى مەن عابەڭنىڭ «ەتنوگرافيالىق اڭگىمەسى» كىرگەن.
ءتۇيىن: عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ جازۋشىلىق قىرى، ادامگەرشىلىك كەلبەتى مەن ادامدىق بولمىسى تۋرالى اڭگىمە ءبىر ماقالانىڭ اياسىنا سىيمايتىنى ايدان انىق. دەسە دە، ءبىز بۇل ماتەريالدا جازۋشىنىڭ كەيبىر جۇرتقا ءمالىم دە بەيمالىم قۇپيالارىن قامتۋعا تىرىستىق.
جۇلدىز ءابدىلدا
«جاس وركەن» جۇرنالى
