شەرحان مۇرتازا. كوكەمارال گۇلدەگەندە - اڭگىمە
بالاسىن قازاناتتىڭ باقپاي قويما،
جەم ءتۇسىپ اياعىنان قالدى ەكەن دەپ.
(حالىق ولەڭى)
كۇنى كەشە بۇل ەكى كولحوزدىڭ اراسىنا جاياۋ جۇگىرىپ كەتە بەرۋشى ەدىك. ەندى جۇرت ماشيناسىز ءبىر ادىم اتتامايدى. بۇل كۇندە ەكى اراداعى جالعىز اياق سۋىرتپاق جول دا جوعالعان.
بىلاي شىعا بەرە شوپىر جىگىت ساۋساعىن شوشايتىپ:
- بەنزين تاۋسىلدى. قايتار جولىما بەنزين تاۋىپ بەرمەسەڭىز، مەن جولدا قالامىن، - دەپ زارلادى.
ىقىلىق اتا ءىشىپ العانىن كورىپ وتىرمىن. ونىمەن ايتىسىپ وڭبايسىڭ: - كورەرمىز،- دەي سالدىم.
ماشينا وقالاقتاعان سيىر قۇساپ ويقى-شويقى جورتىپ كەلەدى. بەنزين ورنىنا باگىنە اراق قۇيىلعانداي.
- ديرەكتوردىڭ بۇيرىعى بار،- دەدى شوپىر رۋلدەن قولىن الا بەرىپ ساۋساعىن شوشايتىپ، - كولىك بەيساۋات جۇرىلمەسىن دەگەن. بىلسە، مەنى جۇمىستان قۋادى.
ەلگە كەلگەندە وسى شوڭقاراداعى ءاديا اپكەمە جولىقپاسام، بىردەڭە جوعالتىپ العانداي بولامىن دا تۇرامىن. كەلۋىن كەلەمىن-اق، ەندى كورشى كولحوزعا قايتاردا كولىك قينايدى.
جاڭا جيەنىمە ايتتىم:
- ءاي، اينالايىن، ماعان ءبىر ات ەرتتەپ بەرسەڭ جەتەدى، ماشينا ىزدەپ اۋرە بولما، - دەدىم.
كونبەدى:
- ءوزىڭ استانادان كەلىپ، اتقا ءمىنىپ جۇرگەنىڭ نە بولعانىڭ الدەكىم قۇساپ، - دەپ سوگىپ تاستادى. جات تا كەپ ماشينا ىزدەدى. بولىمشە باستىعىنا «اكە-كوكە» دەپ جاتىپ «گازيگىن» سۇراپ الىپتى.
- مەنىڭ دە بالا-شاعام بار،- دەدى شوپىر.- بۇگىن عوي دەمالىس. جۇرت دەمالادى، مەن جۇمىس ىستەيمىن. اندا بار، مۇندا بار... ەل جاتسا دا، ەلەكەم جاتپايدى. ول كىم؟ ول - مەن. «تالاپتىعا» جەتكەن سوڭ بەنزين ۇيىمداستىرىڭىز. سولاي...
جولدىڭ ۇستىندە، قىزىل جوڭىشقانىڭ جاعاسىنداعى كوك وزەكتە جىلقى جاتىر ەكەن. ەسىمە قۋان ءتۇسىپ، شوفەرگە:
- توقتا! -دەدىم.
ول اڭىرىپ، العاشىندا تۇسىنبەي قالدى.
- ال، ەندى قايتا بەر.
- ءسىز شە؟..
- ساۋ بول.
جولدان بۇرىلىپ، جىلقى جۋساپ جاتقان وزەككە قاراي جۇرە بەردىم. جىلقى دەگەندە جيىرما شاقتى ءمىنىس اتتارى ەكەن. مەن جاقىنداعاننان ءبارى دە ودىرايا باس كوتەرىپ، وقشيا قاراسىپ قالدى. اراسىندا بىرەۋى ەرتتەۋلى. دەمەك، قۋان اعا دا وسىندا. ايتسا ايتقانداي، ات باعۋشى وزەكتىڭ قاباعىندا شوق توبىلعىنىڭ تۇبىندە جامباستاپ جاتىر ەكەن. كوكتىڭ يىسىنە ەلتىپ قالعانداي، ىشپەي-جەمەي شالا ماس. مەنىڭ ماشينادان ءتۇسىپ قالعانىمدى كورىپ جاتىپتى.
- كەل، ىنىشەك،- دەدى كوكشىل كوزدەرى كۇلىمسىرەپ. - مىنا جامان اعاڭدى ىزدەپ كەلمەگەن شىعارسىڭ، تاڭسىق ىزدەپ كەلدىڭ عوي. اتقا قۇمارلىعىڭ ءالى قالماعان، ءا، قىزتالاق.
اتتار ەندى الگىدەي ودىرايماي وتقا باس قويىپتى. قىزىل جوڭىشقا گۇلىنىڭ يىسىنەن كوبەلەكتىڭ باسى اينالعانداي قالباڭ قاعادى. جابايى ارانىڭ قۇدايى جارىلقاپ، قاي گۇلگە قونارىن بىلمەي شالقاقتايدى. ماستىقپەن بۇلعاقتاپ كەلىپ، تۇمسىعىڭنان سوعىپ كەتە جازداپ جاناي ۇشىپ وتەدى. ىرعىن توقشىلىق. اتتار دا كولىك مالىنا ۇقسامايدى، بۇيىرلەرى توق، ءجۇنىنىڭ جىلتىلى كوپ، جاۋىر-جاۋتىگى جوق.
- قۋان اعا، جۇمىس ايىرباستاساق قايتەدى؟ ءسىزدىڭ ورنىڭىزعا جىلقى باققىم كەلەدى.
كوزى سىعىرايىپ، كونتەك ەرنى قىبىرلاپ ءبىراز جاتتى. ءسىرا، ايتايىن دەگەن ءسوزىن قايتىپ الدى. مەنى ءبىر بوقتاي جازداپ بارىپ قالدى. سونان سوڭ شىنتاقتاعان جەرىنەن كوتەرىلە بەردى.
- سەنىڭ عوي بالا كۇنىڭدە جىلقى باققانىڭدى بىلەمىن. باقساڭ، قازىر قولىڭنان، بالكىم، كەلەر. ءاي، قايدام، ءبىراق... ال مەن سەنىڭ قىزمەتىڭدى ىستەي الار ما ەكەم؟ جىلقى باققان وڭاي ەمەس، ىنىشەك. قۇيرىعىنان ۇستاپ جۇرمەسەڭ - قيىن. بىرەۋى جوعالسا ەڭ كەمى ءۇش ءجۇز سوم موينىڭا سارت ەتە قالادى. ال مەن مىنا سۇڭعىتتاردىڭ ءارقايسىسىنا ايىنا جازدا 2 سوم 05 تيىننان، قىستا 3 سوم 09 تيىننان اقى الامىن.
مەن قۋان اعانىڭ ەڭبەك اقىسىن ىشىمنەن ەسەپتەپ شىعىپ:
- از عوي،- دەدىم.
- از. قايتەسىڭ؟ كولحوز باستىق تاۋداعى جىلقىدان كۇش-كولىككە دەپ تاعى جيىرما ات بەرمەكشى بولعان. اقى اتتىڭ سانىنا قاراي. مۇندا قىپ-قىزىل اقشا - قوي مەن قوشقار باققاندا عوي. انە، اناۋ جاتقان سامبەتتىڭ قوشقارى. مەرينوس. جاقسى ءجۇن بەرسە، ايىنا ءۇش ءجۇز سومعا دەيىن اينالادى.
ەندى بايقادىم، اۋلاعىراق جاسىل دۇنيە اراسىنا قوناقتاعان اقشا بۇلتتاي بولىپ، سامبەتتىڭ مەرينوس قوشقارلارى جاتىر ەكەن. كەكىرەلەپ تويعاننان بولار، ارقار ءمۇيىز قوشقارلاردىڭ ساق-ساق ءسۇزىسىپ جاتقانى، ولاردى اجىراتىپ، سامبەتتىڭ ايقايلاعانى ەستىلەدى.
اتتار وتتاي-وتتاي جالىقتى ما، كىم بىلگەن، ءبىر جەرگە شوعىرلانىپ، ەكى-ەكەۋدەن قاسىلاسا باستادى. بىرەۋى عانا اۋلاعىراق بارىپ ىڭق دەپ جاتا كەتتى دە، اياقتارى سەرەيىپ ولگەن مال قۇساپ قالدى.
- وۋ، قۋان اعا، اناۋىڭىز جوڭىشقادان ءىشى كەۋىپ جاتقان جوق پا؟
- جوعا،- دەپ كۇلدى ول.- جوڭىشقاعا جىلقى بالاسىنىڭ ءىشى كەپپەيدى. اياعى جارىم عوي بايعۇستىڭ. تانىماي قالدىڭ با؟ انا جىلى كەلگەنىڭدە ەرتتەپ بەرگەنىم كانە، كادىمگى قامبار قاسقا عوي. جاقسى ات اياعىنان قالادى دەگەن تۇپ-تۋرا ەكەن دە.
- اپىراي، شىن با؟ شىمقاي قارا ەدى، قاراگەر تارتىپ كەتىپتى عوي. وعان نە بولعان؟
قۋان اعا اۋزىنا سالىپ تىستەلەپ وتىرعان راڭ ءشوپتى ىزالانا تۇكىرىپ تاستادى.
- نە بولعان؟! نە بولۋشى ەدى؟ جۇرتتىڭ ءبارى ءوزىڭ سياقتى. انا جىلى ءوزىڭ دە تاقىمىڭا ءبىر تيگەن اتتى قان-سورپا قىلىپ قايتارماپ پا ەدىڭ؟ سەنى قويشى، اتتىڭ جايىن بىلە بەرمەيسىڭ... اۋدان بويىنشا بايگەنىڭ الدىن بەرمەپ ەدى، جانۋار. كورىنگەن ءمىنىپ، اقىرى اياعىنا سۋ ءتۇسىپ، ءمۇساپىر بولىپ جاتىسى اناۋ. وسى قوي قىرقىندا قىرقىنشىلارعا سويىلماقشى.
قۋان اعا كۇرسىندى. اكەسى سۇلتان سوعىستان كەلمەي قالعاندا دا بۇلاي كۇرسىنگەنىن كورگەن ەمەن.
قىزىل جوڭىشقانىڭ اراسىنان بودەنە بەزىلدەپ قويا بەردى. ارىرەكتەن تاعى ءبىر بودەنە بىتپىلدىقتادى. ەكەۋى كەزەك-كەزەك سايرايدى.
مەن بۇل كونسەرتكە قۇلاق ءتۇرىپ قالعانىمدى بايقاپ:
- اشىركۇل مەن تامابايدىڭ ايتىسى عوي،- دەدى قۋان اعا.
- ا-ا! - دەپ ءمانىسىن ءبىرازدان كەيىن بارىپ ءتۇسىنىپ، كۇلىپ جىبەرىپپىن. ەرتەرەكتە تاماباي مەن اشىركۇل دەگەن ەرلى-زايىپتى كىسىلەر وتكەن ەكەن. توي-جيىندا، شىلدەحانا، بادىك، باستاڭعىدا ەكەۋى ەكى جاق بوپ، جاڭا تانىسقان قىز بەن جىگىتشە ولەڭمەن ايتىسادى ەكەن. اشىركۇلگە زەينەپ دەگەن كەلىنشەك سەرىك بولاتىن كورىنەدى. تامابايدىڭ سوڭداعى ايتاتىنى:
اشىركۇل، زەينەپ،
وي دەپ، ءبۇي دەپ...
بۇل قىزىق وتەر-كەتەر
وتىرمىن سويلەپ.
مىنا بودەنەلەر دە ءبىرى ەركەگى، ءبىرى ۇرعاشىسى، ەكەۋى بىرىنە-ءبىرى جەتە الماي زارىققان عاشىقتارشا ءۇزىلىپ-ءۇزىلىپ تامىلجيدى.
- ءبىرىن-ءبىرى تابا الماي ءجۇر مە؟ - دەيمىن تاڭدانىپ.
- ءبىرىن-ءبىرى ىزدەمەسە، بالسىنبەسە - ءسان بولمايدى دا، - دەپ كۇلدى قۋان اعا.
وزەك بويىنداعى دۇلەي تەرەكتەردەن قۇس جاستىقتى بىرەۋ سىلكىلەگەندەي مامىق بۇرقىرايدى. باياۋ جەلدەن بايتەرەك باسى شايقالىپ، جاپىراقتارى جامىراپ، جەر بەتىنە جايىلىپ ۇشىپ كەتكەن مامىعىن جوقتاپ تۇرعانداي كۇيزەلىڭكى كۇيدە.
اقجارىلقاپ كۇن تۋعانداي مايدىڭ ايى. ءبىراق سوڭدا دا كوڭىلى ءبۇتىن ەشكىم جوق سياقتى. ءتىپتى كوكشىل اسپان توسىندەگى اق جەلكەن بۇيرا بۇلتتار دا باياۋ قالقىپ، مۇڭلى ءپىشىن تانىتقانداي.
ال ەندى جيىرما اتتىڭ ىشىندەگى جالعىز بايتالدىڭ كۇنى كۇن ەمەس پە دەپ قالدىم. كولحوزدىڭ اتتارىنا جەكەمەنشىك مالدى قوسىپ، باعۋعا باسقارما قاتاڭ تىيىم سالسا دا، قۋان اعا ءوزىنىڭ جالعىز بايتالىن ءۇيدىڭ جانىنا ارقانداپ قويۋعا وبالسىنىپ، اتتارعا قوسىپ باعادى. اقتا بولعان اتتار دۇنيەدە وت وتتاپ، سۋ ىشۋدەن باسقا قىزىقتان ماقرۇم. ولاردىڭ سول توپاستىعىن تۇسىنە الماعان سارى بايتال ءىشى پىسىپ، الاسۇرىپ، ۇرىنارعا قارا تاپپاي تارپاڭ. ءوزى دە جۇنتتاي، ءجۇنى قىزعىلتىم التىنداي جىلتىلداعاي تازا سەمىز.
بايتال ويناقتاپ بارىپ، ۇرىنىپ وتكەن كەزدە، اتتار جاقتىرماي، قۇلاقتارىن جىميتىپ، تىستەرىن اقسيتىپ، قىرجىڭ ەتە قالادى. تەك بۇرىك قۇلاق ءداۋ قاراگەر ات قانا كادىمگىدەي قوقيلانىپ، وقىرانعان بولادى. بۇرىك قۇلاق قىستا قار قالىڭ بولىپ ماشينا، تراكتور جۇرە الماي قالعان كەزدە باستىقتىڭ شاناسىنا جەگىلەدى. سوندىقتان الا جازداي ونىڭ ارقاسىنا شىبىننان باسقا قونبايدى، جەلدەن باسقا مىنبەيدى. سول بۇلان بوستاندىقتىڭ ارقاسىندا ات تا بولسا، الىستا-الىستا قالعان تاي-قۇناندىق ءتاتتى داۋرەن كوزىنە ەلەس بەرىپ وتكەندەي بولادى دا، بۇلعاقتاعان سارى بايتالدى جانىنان قۋمايدى.
سارى بايتال اتتىڭ كارىسى لاقسا جيرەنگە دە بارىپ ۇرىنعاندا، قامبار-قاسقاعا جۋىمايدى. سۇڭعىلالىقپەن ونىڭ جاقىندا جات دۇنيەلىك بولاتىنىن سەزگەندەي اۋلاق جۇرەدى.
ءىش قۇستا بولعان سارى بايتال كەيدە اۋلاقتان ءيىس اۋلاعانداي اۋىل جاققا زارىعا قاراپ، قۇلاعىن تىگىپ كوپكە دەيىن تۇرادى. اقىرى شىداي الماي سالىپ ۇرىپ، كوشەنىڭ باس جاعىنداعى شارباقتىڭ اياعىن الا ارقانداۋلى تۇرعان ساپاردىڭ كۇرەڭ ايعىرىنىڭ جانىنا جەتىپ كەلەدى. سورلى كۇرەڭ، دە قاماۋدا تۇرعانداي، كىسىنەپ-كىسىنەپ الىپ موينىن قازداي ءيىپ، توقپاق جالى كۇدىرەيىپ، قۇيرىعى جەلبىرەي كوتەرىلىپ، تۇلا بويى اتىلاتىن ساداقتاي شيىرشىقتالا باستايدى. بايتال ايعىردى القىندىرا تۇسپەك بولىپ ءبالسىنىپ، شىڭعىرىپ-شىڭعىرىپ، موڭكىپ-موڭكىپ ارتقى اياعىمەن كۇرەڭدى تۇمسىقتان سارت-سارت تەبەدى.
سول كەزدە شاتىرلى ۇيگە بوكسەسىن تىعىپ تۇرعان كيىز ۇيدەن ساپار اتىپ شىعادى.
- ءا، سايقال، ءيتتىڭ مالى! -دەپ جەردە جاتقان بالتانى الا سالا تۇرا ۇمتىلادى.
- ءاي، دۇلەي، ابايلا. بىرەۋدىڭ مالىن جازاتايىم جارىپ تاستاما، - دەپ ىرگەدەن ۇيدەگى بايبىشەسى ايقايلايدى.
بالتا، شىنىندا دا، لايىقتى قارۋ ەمەس ەكەنىن ەندى سەزىپ، ساپار سامبىدەن جاڭا يگەن ۋىقتىڭ ءبىرىن ىلە كوتەرىپ جۇگىرەدى...
سامبى ۋىقتىڭ ءىزى سانىنا ايقىش-ۇيقىش تۇسكەن بايتال ويقاستاپ وتىرىپ، ورىسكە قايتا ورالادى. ول ءبىر ساتكە الگى ءبىر بويىن بيلەگەن بايانسىز قۇمارلىقتىڭ سيقىرىنان سىتىلىپ شىعىپ، مىنا ءورىستىڭ بال اۋاسى مەن جۇپارسان يىسىنە ماس بولىپ، باسى اينالا باستايدى. قىزىل التىن تۇستەس كۇرەڭسە مەن راڭ گۇلى تولقىن-تولقىن. اق سەلەۋ ءار جەردە ءبىر سىلاڭ قاعىپ، سۋسىپ بارا جاتقان كۇمىس قۇيرىق تۇلكىدەي. يتقىزعالداقتان دۇنيە ءجۇزى قىزىل كيىنگەندەي. بىلتىرعى سۇدىگەردىڭ ءۇستىن بيىل سارى گۇل قاپتاپ كەتىپتى، يزەن ءالى گۇلدەمەگەن، بالعىن. ءبىراق ميا باس تارتىپ، اق گۇل اشا باستاپتى. شىرىش بويلاپ، ءار جەردە القىمى كەپكەن كوبرا جىلانداي شاپشي شانشىلىپ تۇر. يمانجاپىراقتىڭ تامىرلارى ادىرايىپ-ادىرايىپ سولگە بۋاز بولعان كەز ەكەن.
وسىنشاما قىزىل-جاسىل دۇنيەنىڭ اراسىندا ءتۇپ-ءتۇپ وسكەن قىلشا عانا ءوڭسىز، سۇرقاي، ءيىسى دە جوق. ءبىراق ينە جۇتىپ، كۇشالا جەگەن يت سۇيرەتىلىپ ءجۇرىپ ورىستەن قىلشا تاۋىپ جەسە، جازىلادى دەسەدى. ال ناسىبايشى شالدار قىلشانىڭ كۇلىن تەمەكىنىڭ كەپكەن جاپىراعىنا ارالاستىرىپ تۇيەدى.
انە، اناۋ قىزىل - جانتاق. ونىڭ دا كوركىمەن ماقتانار ءتۇرى جوق. ءبىراق ءتىلىن بىلگەندەر گۇلدەگەندە ورىپ الىپ، كولەڭكەدە كەپتىرىپ، جاپىراعىن ءشاي ورنىنا قايناتىپ ىشسە، قان تاسىعان اۋرۋعا داۋا كورىنەدى. بۇل جانتاقتىڭ قاسيەتى تۋرالى ءبىر تۇرىكپەن ايەلى دوكتورلىق ديسسەرتاسيا دا قورعاسا كەرەك. دۇنيەنىڭ وسىنشا توقتىعىنا قاراماستان ءومىرى بوتەگەسى تومپايمايتىن قانشىر قۇس شىرعاناق باسىنداعى بىلتىردان قالعان قاتقان ءداندى شوقىپ وتىر. كۇزگە قاراي پىسەتىن شىرعاناقتىڭ سارى جەمىسىن الماتىنىڭ كوك بازارىندا ورىس كەمپىردىڭ دارىلىككە ستاقانداپ ساتىپ وتىرعانىن كورگەن ەم. تەگىندە قانشىر اقىماق قۇس ەمەس.
كوكەمارالدىڭ سارعىش گۇلىنە جاسىل ارا قايتا-قايتا قونادى. تۇمسىعىمەن شانشىلا قونىپ، ءون بويى ءبىر جيىرىلىپ، ءبىر جازىلىپ، بي بيلەپ جاتقانداي بولادى. بارماق باسىنداي جاسىل اراعا وسىنشاما قوماعاي قۇشتارلىق قايدان پايدا بولعان؟ جاسىل مەن سارى ۇيلەسىمدى. ەشكىم وقىتپاسا دا تىرشىلىك ءوزى دانىشپان. جاسىل ارا - ءتىلسىز مۋزىكانت. ءبىراق ونىڭ ىزىڭىن كوكەمارال عانا ۇعاتىن شىعار، ءبىز قايدان بىلەيىك؟
كەشەگى سوعىس كەزىندە شەشەمىز جۇمىستان قايتقاندا، الدەقانداي سارى گۇلدىڭ ءتۇيىر-ءتۇيىر باسىن ۇگىپ اكەلىپ ءشاي جوقتا ءشاي ورنىنا قايناتۋشى ەدى. سول وسى - كوكەمارال بولار ما؟..
كوكشە ءشوپتىڭ تۇيمە باسى ۇركەردەي شوعىرلانىپ ءار-ءار جەردەن كورىنەدى. بۇل - جۋا. بالا كۇنىمىزدە جۋانى قويۋ ايرانعا تۋراپ جەۋشى ەدىك. قازىرگى بالالار ويتپەيدى. قۋان اعادان:
- نەگە؟ - دەپ سۇراسام:
- توقشىلىق، - دەيدى.
«اشارشىلىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ءدامى اۋزىڭنان كەتپەستىڭ» كەرى ەمەس، سول ايرانعا تۋراپ جەگەن جابايى جۋا ءدارى-اۋ دەپ ويلايمىن.
وسىدان وسى سارى بايتال ءبىر كەزدە امان-ەسەن قۇلىنداسا، ونىڭ قىمىزى شىرىن بولار-اۋ. ويتكەنى سارى بايتال الگى ءبىر جەلىك قىسقان كەزىن ۇمىتىپ، ەندى كيىكوتىنىڭ كۇلگىن گۇلىن ىسكەكتەپ سۇيسىنە جەپ موماقان تۇر. ال كيىك وتى - دەرمەنە ءشوپتىڭ اعايىنى عوي.
توبىلعىنىڭ تۇبىندەگى ىننەن كورتىشقان جىلتىڭ-جىلتىڭ ەتەدى.
- ءاب، بالە!- دەپ قۋان اعا قامشىمەن ەتىگىنىڭ قونىشىن سارت ەتكىزىپ سالىپ قالعان سوڭ، كور تىشقان كوپكە دەيىن كورىنبەي جاتادى.
تەڭگەگۇلدىڭ اراسىندا شەگىرتكەنىڭ ەكى كوك قاسقاسى ءبىرىن-ءبىرى شايناپ جاتىر. مەن قۋان اعاعا كورسەتىپ ەم؛
- تۇقىمىڭ قۇرىماعىر، ايعىرلارى عوي،- دەدى. شەگىرتكەدە دە قىزعانىش، باقتالاستىق بولعانى ما؟ اندا-ساندا تەنتەك قۇيىن شالىقتاپ وتەدى. قىزىل جوڭىشقانىڭ باسى ۇيپالانىپ، اسپاندا وق تيگەن قىرعاۋىلدىڭ قاناتىنداي تىپىر-تىپىر ەتە قالادى. ەندى ءبىراز كۇننەن كەيىن ماشينا شىعىپ، جوڭىشقانى شابادى. مەن ويلايمىن: «بودەنەلەر قايتەر ەكەن؟ ۇيا باسىپ جاتقانى دا بار شىعار. اقىماق قۇس بولماسا جوڭىشقانىڭ اراسىنا ۇيا سالىپ نەسى بار!»
سويتكەنشە بولماي قىزىل جوڭىشقانىڭ اراسىنان تاعى دا بودەنەلەر كەزەك-كەزەك بەزىلدەپ سايراپ قويا بەردى. سارى بايتال باسىن جەردەن كوتەرىپ الىپ، كيىك وتىنىن ءبىر تالى ەرنىنە ىلىنگەن كۇيى قىزىل جوڭىشقا جاققا قاراپ، قۇلاعىن تىگىپ قالت تۇرىپ قالدى. سونان سوڭ سىڭعىرلاي كىسىنەپ، بيلەي باسىپ بارىپ اتتارعا قوسىلدى. الگى ءبىر قىزتەكە مىنەزىن تاعى باستادى.
اتتار توق. اۋىزدارىنان كوك ءيىسى اڭقيدى. جاڭا تۇسكەن جاس تەزەكتى قارا قوڭىزدار اپىل-عۇپىل اسىعىس دومالاتىپ، ىندەرىنە اكەتىپ جاتىر. ەندى ىلديعا ءتۇسىپ اقسايدىڭ سالقىن سۋىنان ىشسە دە بولادى. اتتاردىڭ لاقسا كارىسى سيىر پىشىندەس جيرەن اۋىلعا قاراي اياڭدادى. بۇل شولىركەگەننىڭ بەلگىسى. كەش تە ءبىر-ءبىر باسىپ بىلدىرمەي كەلىپ قالعان ەكەن. ويتكەنى ورمەكشى اۋەلەتىپ كۇمىس جىپپەن دەسانت تاستاپتى. سامبەت مەرينوس قوشقارلارىن «كىش-كىشتەپ» اۋىلعا بەتتەتكەن. قامبار-قاسقا ءۇش ۇمتىلىپ ورنىنان تۇردى.
ماسىل اياعىن جەرگە تيگىزبەۋگە تىرىسىپ، ءۇش تاعانداپ اتتار سوڭىنان ىلەستى. جانۋاردىڭ ەسىل باسىن بىرەۋ جوعارى-تومەن تارتقىلاپ بارا جاتقانداي، كەگجەڭدەپ، سۇيىق كەكىلى جەلپ-جەلپ ەتەدى. تەرەكتەن ۇشقان مامىق كەڭ تاناۋىنا تىعىلا بەرىپ، قايتا-قايتا پىسقىرىنادى. ءبىر كەزدە قوس قاناتپەن پارا-پار بولعان شەلەك تاناۋ ەندى ازاپ اپانىنداي.
قايران قامبار-قاسقانىڭ قوي قىرقىندا سويىلاتىنىن ەستىگەنىم قيىن سوقتى. اۋىلدىڭ، اۋداننىڭ اتاعىن شىعارعان جۇيرىكتى تالقانى تاۋسىلعان كۇنى ارۋلاپ كومسە دە بولار ەدى. ونىڭ سورپا-سۋىنا ءبىر تويعاننان نە پايدا؟!
كەشە عانا جاڭاتاستان قاراتاۋ قالاسىنا قايتىپ كەلە جاتقان جولدىڭ ۇستىندە سونادايدان ءبىر ساپ-سارى تۋلاققا كوزىم ءتۇسىپ ەدى. شوپىردىڭ ايتۋىنشا، جاڭاتاسقا كوشپەلى سيرك كەلگەن ەكەن. سيركتىڭ ءبىر «ارتيسى»- كارى ارىستان جول ۇستىندە اۋىرىپ ولگەن. سوندا سيركتىڭ ادامدارى ونى فۋرگوننان لاقتىرىپ تاستاپ كەتە بەرگەن. ەندى ارى-بەرى زاۋلاپ جاتقان ماشينالاردىڭ دوڭگەلەگىنىڭ استىندا تۋلاق قالعان. ەگەر دەيمىن-اۋ بەس-ون مينۋت توقتاپ، جول شەتىندە نە كوپ تاس كوپ، سول تاسپەن كارى ارىستاننىڭ دەنەسىن جاسىرا كەتسە، ول توبەشىك «ارىستان قالعان» اتانار ما ەدى، كىم ءبىلسىن. قانشا ايتقانمەن اتى ايۋان دەمەسەڭ، نەشە جىل قىزمەت قىلعان جولداسى عوي ول ارتيستەردىڭ.
قامبار-قاسقانىڭ دا سۇيەگى شاشىلىپ قالاتىن شىعار. قوي-قىرقىن ناۋقانى وتەر. ەل قىرقىم ورنىنان كوشەر. سوڭدا كەلەر ءبىر جىلدارى قامبار-قاسقانىڭ سۇيەگى قالعان جۇرتقا بۇرىن-سوڭدى ەشكىم كورىپ-بىلمەگەن عاجايىپ قاراقاسقا گۇلدەر ءوسىپ شىعار...
شەرحان مۇرتازا
