دۋلات يسابەك. تاعدىردىڭ كەيبىر كەزدەرى - اڭگىمە
العاشقى كەزدە دوس-جاراندارىنىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرى كەپ، بۇرىن دارىگەر اتاۋلىنىڭ الدىن كورمەگەن ونىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، رۋحىن ءوسىرىپ ءجۇرۋشى ەدى، بەرتىن كەلە مۇنىڭ اۋرۋحانادا جاتقانىنا جۇرت ابدەن ۇيرەنىپ الدى ما، الدە كەلە بەرۋدەن جالىقتى ما، الدە ۇزاق ۋاقىت كورمەگەن سوڭ ادامدار ءبىرىن-ءبىرى ۇمىتا ما، سوڭعى ءۇش-ءتورت ايدا ونى ىزدەپ ايەلىنەن باسقا ەشكىم كەلمەيتىن بولدى. ايەلىنىڭ ءوزى دە العاشىندا اپتا سايىن، ءار جۇمادا كەلەتىن. جول الىس، ۇيدە ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ءۇش بالا بار، سوندىقتان جادىگەر ءبىر جاعى ءجۇزى جاداۋ تارتقان ايەلىن اياپ، ءارى شەشەلەرى كەلگەنشە تاماق ىشپەي تومسىرايىپ وتىراتىن بالالارىنا جانى اشىپ، ەكى ايدان سوڭ اياعىنا مىنگەن ول، ايەلىنە دە ءجيى كەلە بەرۋگە رۇقسات ەتپەگەن-دى. ولار ءبىر پالاتادا بەسەۋ. قالعان تورتەۋدىڭ اعايىن-تۋىستارى تۇگەل وسى قالادا. ولارعا ادامدار ساپىرىلىسىپ كەلىپ جاتادى. اۋەلگى كەزدە جادىگەر جولداستارىنىڭ ازدىعىنا، سول از جولداستاردىڭ ءوزى ات ىزىن سالماي كەتكەندەرىنە ىشتەي قاپالانىپ، تاڭ اتسا بولدى، تەرەزەنىڭ الدىنا بىرەۋىنە بولماسا، بىرەۋىنە قىلقيىپ كەپ تۇراتىن ىزدەۋشىلەرى مول مىنا تورتەۋىنە قىزعانىشپەن قارايتىن. وزىمەن سالىستىرعاندا، ولار مەيلىنشە باقىتتى بوپ كورىنەتىن-دى. ساپىرىلىسىپ كەلىپ تۇراتىن ءدال وسىنداي اعايىن-تۋىس، دوس-جاراندار مول بولسا، وندا بەس اي ەمەس، بەس جىل بويى الاڭسىز اۋىرا بەرۋگە بولاتىنداي كورىنۋشى ەدى.
مۇنداعى ەسكى كەزدەردەن سوڭعى كەزدە ءوزى عانا قالدى. قالعاندارىنىڭ ءبارى الدەقاشان شىعىپ، ورنىنا جاڭا ادامدار كەلدى. اۋرۋحانا قابىرعاسى مۇنى ابدەن قاجىتتى. وت باسىن، وشاق قاسىن ساعىندى. كەشكە شەيىن كورمەسە ساعىنىپ، ۇستىنەن باسپاحانا بوياۋىنىڭ ءيىسى اڭقىعان اكەلەرىنىڭ موينىنا تۇس-تۇستان اسىلاتىن الدى ون ءبىر، سوڭى ءتورت جاسار بالالارىنىڭ ماڭدايىنان ءبىر يىسكەۋدى اڭسادى. بالكىم، ولار مەنى ۇمىتا باستاعان دا شىعار، - دەيتىن ول جارىق ءسونىپ، ۇيىقتاۋعا جاتقاندا.- بالالار بارىنە تەز كوندىگىپ، تەز ۇمىتپاۋشى ما ەدى. مەن دە ءسويتىپ ەدىم عوي. اكە-شەشەم قايتىس بوپ، بىرەۋلەر بالالار ۇيىنە اپارىپ بەرگەن جىلى كورپەنى جامىلىپ الىپ، ەكى-ءۇش اي بويى جىلامادىم با؟ كەيىننەن ۇمىتىپ، بارىنە كوندىگىپ، اكە-شەشە دەگەننىڭ نە ەكەنى دە ەستەن شىعىپ كەتكەن جوق پا ەدى؟! بۇلار دا ءسويتىپ ۇمىتا باستاعان شىعار-اۋ؟«جادىگەردىڭ كوزىنە جاس كەلدى. ءوزىنىڭ ءومىرى جايلى، اكەسىز كۇن كەشىپ جاتقان بالالارى جايلى، ءۇي-ءىشىنىڭ اقشادان تاپشىلىق كورىپ جاتقانى جايلى ويلاعىسى كەلمەدى. ءبىراق ونى ويلاماۋ مۇمكىن ەمەس، قيالى قاي جاقتى شارلاپ كەتپەسىن، ءبارىبىر الدىنان ءۇي-ءىشىنىڭ جاعدايى سوپيىپ شىعادى دا تۇرادى.
بۇل اۋرۋحاناعا تۇسكەننەن كەيىن، ءتورت ايدان سوڭ ايەلى ءۇش بالاسىن دا ەرتىپ كەپتى. ەكى ۇل، ءبىر قىز. مۇنى كورگەن كەزدە ولار باياعى كۇندە كورىپ جۇرگەندەگىدەي تۇس-تۇستان انتالاپ كەپ مويىنعا اسىلعان جوق، ءۇشەۋى دە ۇيالا كۇلىمسىرەپ، تومەن قاراپ تۇرا بەردى. جادىگەر كەپ قۇشاقتاپ بەتتەرىنەن سۇيگەندە عانا ورتانشىسى مەن شالدۋار، تەنتەك كەنجە قىزى كوزدەرىنە جاس الدى. ءۇنسىز جىلادى.
جادىگەردىڭ جۇرەگىنە جۇلدىز قادالعانداي بولدى. بالا كوزىندە، جوقشىلىق پەن ءزابىر كورگەندە ءوزى دە ءۇنسىز جىلايتىن. ءۇنسىز جىلاۋ - باسقا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى تۇسىنۋدەن، سوعان كوندىگۋدەن تۇراتىنىن جادىگەر جاقسى بىلەتىن-دى. دەگەنى بولماسا كونبەيتىن، ايتقانى ورىندالماسا تاڭ اپپاق اتقانشا جىلاۋدان شارشامايتىن شاتاق قىزى دا ۋاقىتشا اكەسىزدىك ءومىر مەن ۋاقىت قيىندىقتارعا كوندىگىپ قالعان سياقتى. جادىگەرگە وسى باتتى. بالالارىنىڭ ەركەلىكتەن قول ءۇزىپ قالعاندارى، تەنتەكتىكتەن مومىندىققا اۋىسىپ كەلە جاتقان كوز جانارلارىنداعى مويىنسۇنۋ مەن موماقان مىنەز وزەگىن ورتەدى. شەشەلەرى ارقىلى ابدەن ءبىلىپ العان بولۋلارى كەرەك، ءۇش بالاسىنىڭ ۇشەۋى دە كوكە، قاشان شىعاسىڭ؟» دەپ سۇرامادى دا.
مۇنىڭ اۋرۋحانادا ۇزاق جاتۋى ءۇي ءىشىنىڭ قارجىدان قىسىلۋىن ۇدەتە بەردى. ونىڭ ۇستىنە، بارلىق كىنا ءوز جاعىندا.
دەمالىس كۇنى بولاتىن. بۇلار بىرنەشە جىگىت كورشى كولحوزعا قىدىرىپ بارىپ، كادىمگىدەي كوڭىل كوتەرگەن بولاتىن. سول كولحوزداعى ءبىر جولداستارى «بەلارۋس» تراكتورىن ايدايتىن. ىشكىلىك تاۋسىلعان سوڭ ءبارى - بەس جىگىت ءبىر تراكتورعا وتىرىپ الىپ، قىرداعى ماگازينگە بارعان. لايساڭ بولاتىن. قايتىپ كەلە جاتىپ بەلارۋس جولدان تايىپ، جانامايلاپ باردى دا، ءبىر جاعىنا جانتايا كەتتى...
مۇنىڭ ءتورت قابىرعاسى، وڭ جاق بۇعاناسى سىندى. اش ىشەككە ەكى جەردەن زاقىم كەلگەن. ميى شايقالعان دەگەن دياگنوزى تاعى بار.
اراق ءىشىپ ءجۇرىپ تاپقان جاراقات.
دارىگەرلەر وسىلاي قورىتىندى شىعاردى. قاتال قورىتىندى. ونىڭ ون ءتورت جىلدىق ادال ەڭبەگى ەسكەرىلمەدى. ونىڭ اراق اتاۋلىنى مۇلدە سيرەك ىشەتىنى ەشكىمنىڭ ويىنا دا كىرمەدى. رۋلدە وتىرعاندىقتان، قىلىعى قىلمىسپەن پارا-پار دەگەن ايىپ تا تاعىلا جازداپ، ءىسىن سوتقا بەرمەي، وعان ۇلكەن جاقسىلىق جاسالدى. اۋرۋحانادا جاتقان كۇندەرى ءۇشىن وعان ءبىر تيىن دا اقشا تولەنبەيتىن بولدى.
- ەكى قويدى ساتتىق، - دەدى ايەلى ءبىر كەلگەندە.
ول ءلام دەمەدى.
- ەكى ۇلدىڭ دا مەكتەپ فورماسى تار بوپ قاپتى. ۇلكەنىنىڭ فورماسى توزىپ تا قالعان ەكەن عوي.
ول ءلام دەمەدى.
- دەن ساۋ بولسىن، - دەدى ايەلى كۇيەۋىنىڭ جۇزىنە قاراماۋعا تىرىسىپ.- جازىلىپ شىقشى ايتەۋىر. ۇيگە كەلگەن سوڭ ەكى قوي قايدا كەتكەن دەپ جۇرمەسىن دەگەنىم عوي. ايتپەسە... نەم بار ايتىپ.
- دارىگەرلەر نە دەيدى ءوزى؟ جادىگەر جاعدايىنىڭ جامان ەمەس ەكەنىن، تەك تىگىلگەن ىشەگى ءبىر رەت سوگىلىپ، دارىگەرلەر قايتا تىككەنىن، سول بىتسە، كوپ ۇزاماي شىعاتىنىن ايتتى.
- قۇدانىڭ قۇدىرەتى، - دەدى ايەلى.- تۇسىمدە... سەنىڭ ورنىڭا باسقا بىرەۋدى الىپتى. ەي، بۇلارىڭ نە. جادىگەر شىققالى جاتىر عوي دەسەم، باسپاحانا باستىعى: بىزگە ىشەگى ءبۇتىن ادام كەرەك دەپ تەرىس اينالادى.
- قىزىق ەكەن،- دەدى جادىگەر مىرس ەتىپ. - كوپ ويلانا بەرمە. جاقىندا شىعامىن.
بۇگىن دارىگەرلەر ۇزاق كەڭەسىپ، جادىگەردى شىعاراتىن بولدى. ونىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيمادى. كۇيەۋى ۇيگە كەلەتىن بولعان سوڭ ايەلى ەكى بالاسىنا قىستىق پالتو الماق بوپ ساقتاپ وتىرعان جيناق كاسساسىنداعى وتكەن جىلعى قويدىڭ اقشاسىن تۇگەل سىپىرىپ اپ، كادىمگىدەي تويعا دايىندالدى. ەسىك الدىندا ەكى ۇيرەك پەن ءۇش تاۋىقتى دا سويىپ تاستادى. كىشى قىزىنىڭ تۋعان كۇنىنە رۋلى بار شانا اپەرمەك بوپ جيناعان اقشانى دا الداپ-سۋلاپ ۋاقىتشا قارىزعا اپ، كۇيەۋىن الىپ كەلۋ ءۇشىن تاڭەرتەڭ جولعا شىقتى.
اكەلەرى كەلەتىن بولعان سوڭ بالالارىنىڭ ەشقايسىسى قاباق شىتقان جوق، قايتا قۋانا كەلىستى.
جادىگەردىڭ بۇگىن كەلەتىنىن ەستىگەن كورشىلەر مەن بىرگە جۇمىس ىستەيتىن ادامدار تۇستەن كەيىن-اق بۇلاردىڭ اۋلاسىنا جيىلىپ، ەركەكتەر جاعى كەشكى سىباعالارىنىڭ ەسەبىنەن جادىگەردىڭ بالالارىنا اراقتى تاپتىرىپ الىپ، باستىرمانىڭ استىنان توتەنشە داستارقان ۇيىمداستىرىپ جاتتى.
- قويساڭدارشى، ۇيات ەمەس پە؟ - دەدى ءبىر ايەل ەركەكتەرگە زەكىپ.
- ۇيات ەمەس، اپام ايتقان، كىسىلەي كەلسە ءشاي بەرە بەلىڭدەل دەگەن. الاقتىڭ قايدا تۇلعانىن دا كولسەتىپ كەتكەن، - دەدى كەنجە قىزى تاقىلداپ. ول شاشىنا ۇلكەن اق كوبەلەكتىڭ قاناتىنداي اپپاق بانتيك تاعىپ الىپتى.
كەشكى ساعات بەستەر شاماسىندا سوناۋ ويپاڭنان قىلت ەتىپ باسپاحانانىڭ «ۋازيگى» كوتەرىلدى.
- كەلە جاتىر. سولار عوي دەيمىن، - دەدى ءبىر ەركەك ءبۇتىن قياردان ءبىر تىستەپ. ول قىزىپ قاپتى.
- ءيا، تاپ سولار! - دەدى باسپاحانا باستىعى ماشيناسىن بىردەن تانىعانىن ءبىلدىرىپ .- ءبىزدىڭ ماشينانىڭ ءجۇرىسى عوي. اعىزىپ كەلە جاتقان ولارعا قارسى جۇگىردى. سالدەن سوڭ «ۋازيك» بالالاردىڭ قاسىنا كەپ توقتادى دا، ىشىنەن اكەسى مەن شەشەسى ءتۇستى. جادىگەر بالالارىنا قاراي قۇشاعىن جايا ۇمتىلدى.
- قۇلىندارىم، قوشاقاندارىم! قانە، كەلىڭدەرشى!
ول ەڭ اۋەلى كەنجە قىزىن، ەركە قىزىن كوتەرمەك بوپ تىزەسىن بۇگىپ ەدى، ەسەيىپ كەتكەندەرىمەن ءىسى جوق ەكى ۇلى دا ءبىرى ارقاسىنان، ءبىرى وڭ يىعىنان جابىستى.
- ال مىنىڭدەر، مىنىڭدەر ءبارىڭ. قۇلاپ قالمايتىنداي مىقتاپ ۇستاڭدار! ۇستادىڭدار ما؟! - دەدى جادىگەر ءماز بولىپ.
- ءيا! - دەپ ءۇش بالاسىنىڭ ءۇشەۋى دە شۋ ەتە ءتۇستى.
- انا ەكەۋى جارايدى، ساعان نە بار-اي ەڭگەزەردەي بوپ، - دەدى بۇلارعا كۇلىمسىرەي قاراپ تۇرعان جادىگەردىڭ ايەلى ۇلكەن بالاسىنا ۇرىسقان بوپ.
جادىگەردىڭ ۇشەۋىن كوتەرىپ ورنىنان تۇردى دا، وزىنە قارسى كەلە جاتقان كوڭىلدى توپقا قاراي كۇلىمسىرەپ جۇرە بەردى. سول كەزدە ىشكى دۇنيەسى تىز ەتە قالدى. لەزدىڭ اراسىندا كوز الدى قاراۋىتىپ سالا بەردى.
- تۇسىڭدەر... تۇسىڭدەر، - دەۋگە عانا شاماسى كەلگەن ول ەڭكەيىپ بالالارىن جەرگە ءتۇسىردى دە، ءوزى ەتپەتىنەن قۇلادى. سول بويى تۇرعان جوق. ماشينا جالما-جان اۋداندىق اۋرۋحاناعا قاراي بەت تۇزەدى. جادىگەر جولدا قايتىس بولدى.
دۋلات يسابەك
