دۋلات يسابەك. ەسكى ۇيدەگى جاڭا قونىس- اڭگىمە
- ءاي، جىن قاعىپ كەتتى مە، بالانى نەگە ۇردىڭ؟ - دەدى ايەلى تۇككە تۇسىنە الماي. كۇيەۋى سەبەبىن تۇسىندىرمەك بوپ، كوزىن ەجىرەيتىپ ساۋساعىن شوشايتا بەرىپ ەدى، جەر تاعى قيمىلدادى. ەسىركەپ بالاسى مەن ايەلىنە، سونان سوڭ توبەگە قارادى. توبەدەگى لامپوچكا اتكەنشەك تەۋىپ تۇر ەكەن.
- ويباي، قۇرىدىق! دالاعا! - دەدى دە، ەسىركەپ الدى ارتىنا قاراماستان اۋلاعا شىقتى. سول ەكپىنىمەن اۋلانىڭ قاۋىپسىز-اۋ دەگەن قاق ورتاسىنا بارىپ توقتاپ، ارتىنا ەنتىگە قارادى. ايەلى مەن بالاسى ءالى جوق!
- ويباي، كاماسيا! شىق، شىق تەز! - دەپ ول جىڭىشكە داۋىسىمەن جان ۇشىرا ايعايلادى.
جەر تاعى قيمىلدادى. زارەسى كەتكەن ەسىركەپ جايشىلىقتا اۋزىنا المايتىن «ءبىسمىللاسىن» قايتالاپ، جەرگە وتىرا كەتتى.
جارتى مينۋتتاي ۋاقىتتان سوڭ بارىپ تاجال اۋزىنداي بوپ ۇڭىرەيىپ تۇرعان ءۇيدىڭ ەسىگىنەن بالاسىن كوتەرىپ ايەلى شىقتى. ول كۇيەۋىنىڭ قاسىنا تايانعان سوڭ:
- ءيا، جانىڭ قالدى ما؟ - دەدى بالاسىن جەرگە ءتۇسىرىپ.
ەسىركەپ سوندا بارىپ ەسىن جيدى. جازىقسىزدان-جازىقسىز بالاسىن ۇرعانى، جەر قيمىلداعاندا سولاردى سۇيرەلەي شىعۋدىڭ ورنىنا قاراقان باسىن الىپ قاشقانى، ەندى كەپ اۋلانىڭ ورتاسىنداعى ىستىق تاقىردىڭ ۇستىندە وتىرعانىن سەزىپ، ۇيالعاننان دەنەسى شىمىرلاپ كەتتى.
«قاپ، قۇلاعىمدى بەكەر شۇقىعان ەكەنمىن» دەدى ول بارلىق كىناسى سوعان تىرەلىپ تۇرعانداي.
- كەلى جاسايتىن اعاشتاي كۇنگە قاقتالىپ ناعىپ وتىرسىڭ؟ تۇر بىلاي! - دەدى ايەلى ودان بەتەر جەرلەپ. - جانىنىڭ ءتاتتىسىن! بالا كەزىمدە ەكى قاسقىرمەن ايقاسقانمىن دەيدى عوي تاعى! - ايەلى كەنەت قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.- ەكەۋى بىردەي ساعان اۋرە بولاتىنداي قاسقىرلاردىڭ سەنەن باسقا شارۋاسى جوق پا؟!
- بولدى... بولدى،- دەدى باسقا ءسوز تاپپاعان ەسىركەپ قىزاراقتاپ.
- بوسا بولدى، تۇر ورنىڭنان. ەل كورسە ۇيات-تى. انا موتورىڭ ءوشىپ قالار، جۇمىسىڭا كەت.
ەسىركەپ ەڭسەسىن باسقان ۇياتتى ازەر كوتەرىپ تۇرىپ، جان-جاعىنا قارادى. قۇداي ساقتاعاندا مۇنىڭ ەرسى قيمىلىن ەشكىم كورمەپتى.
ول سول ورنىندا از-كەم ايالدادى دا، ارتىنداعى سەمىز تۇيەنىڭ ىزىندەي شاڭىن الاقانىمەن ءبىر-ەكى قاعىپ، ۇندەمەگەن بويى قاقپادان شىعىپ كەتتى.
اقجار - بۇرىنعى ءىرى كولحوزداردىڭ ءبىرى. وسىدان بەس جىل بۇرىن شارۋاشىلىقتى ونان ءارى ىرىلەندىرۋ جايلى جوعارىدان نۇسقاۋ ءتۇسىپ، وسى توڭىرەكتەگى ءتورت-بەس كولحوز جيىلىپ ءبىر سوۆحوزعا بىرىكتى دە، اقجار بولىمشە بوپ شىعا كەلدى. ال ەسىركەپ بولسا «ويماۋىتتان» - قازىرگى سوۆحوز ورتالىعىنان وسى جەرگە موتورشى بوپ اۋىستى.
العاشقى كەزدە ورتالىقتان كوشىپ كەلگەن مامان رەتىندە ول شەتكەرى بولىمشەنىڭ ادامدارىن كوزگە ىلمەي ءجۇردى.. قالت ەتسە ورتالىققا تايادى، ءتىپتى ۇيىندە قالسا دا، ايەلى مەن بالالارىنا «مەنى ورتالىققا كەتتى» دەڭدەر دەپ تاپسىرىپ قويادى دا، ءوزى «قوبىلاندى باتىردى» وقۋعا كىرىسەدى.
بولىمشەنىڭ قىرۋار فەرمالارى بار، ماشينا-تراكتور مەكەمەسى (م ت م) بار، ماگازين، مونشا، كلۋب، بايلانىس بولىمشەسى، تاعى باسقا تولىپ جاتقان اكىمشىلىك-شارۋاشىلىق ورىندارى بار، ءجۇز ەلۋگە جۋىق ءتۇتىنى بار. بارىنە ەلەكتر كەرەك. بولىمشە بولسا جوعارى ۆولتتى جۇيەگە ءالى جالعاسپاعان. سوۆحوز ىرىلەنگەن سوڭ اۋداننىڭ بۇيرىعىمەن بۇل جەرگە ەلەكتر توگىن بەرەتىن ەكى ديزەل ورناتىلدى. اۋىل ادامدارى ءۇشىن بۇل ماسكەۋ مەتروسىن سالۋمەن بىردەي ەدى. ەندى ونىڭ تىكەلەي قوجاسى - موتورشى بولۋ ءاربىر مەحانيزاتوردىڭ ارمانىنا اينالدى.
كوپشىلىگى بولىمشە مەڭگەرۋشىسى تويبولدىنى كەزەك-كەزەك جاسىرىپ ۇيلەرىنە شاقىرىپ، نيەتتەرىن جۇقالاپ ءبىلدىرىپ جاتتى. بولاشاق ەكى ديزەل تويبولدىنىڭ دا اۋىل اراسىنداعى بەدەلىن ءوسىرىپ، كىسىلىگىن ارتتىرىپ كەتتى. بولىمشە تۇرعىندارىنىڭ اراسىندا «اناۋ موتورشى بولادى ەكەن، ول ەمەس، اناۋ بولادى ەكەن» دەگەن لاقاپ قاۋلاپ تۇردى. ءبىر كۇنى سوۆحوز ديرەكتورى تويبولدىنى شاقىرىپ اپ: «سەن ايتقان ادامداردىڭ ءبارىن بىلەمىن، كانديداتۋرالارى كەلمەي تۇر. ازىرگە وسى جىگىتتەن لايىعى جوق»، - دەپ ەسىركەپتى ۇسىندى. ەكى-ءۇش كۇننەن سوڭ ەكى تىركەمەمەن ەسىركەپتىڭ وتباسىسى «اقجارعا» كوشىپ كەلدى.
گۋلەگەن لاقاپ ساپ تىيىلىپ، ۇمىتكەرلەر الدەكىمدى ايىزدارى قانىپ ءبىر بوقتادى. بۇل وقيعا تويبولدىنىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان بەدەلى مەن كىسىلىگىن كىشىرەيتىپ كەتتى. بولىمشە دە جاڭا ومىرگە شۇعىل بەت بۇردى. كرەولين ساسىعان باعانالار كىر كوشەلەردى قازداڭ قاعىپ ارالاپ كەتتى، تارتىلعان سىمدار ءار ءۇيدىڭ بۇعاتىنان كىرىپ، تورىنەن شىقتى. باس-اياعى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە جۇمىس ءبىتىپ، بولىمشە كەڭسەسىنىڭ الدىنداعى العاشقى شام جارق ەتتى. بۇعان دەيىن ەسىركەپكە ەكى كومەكشى موتورشى، ەكى مونتەر بەكىتىلىپ بەرىلدى. ءسويتىپ، بۇل اۆتوماتتى تۇردە ەلەكتر ستانسىسىنىڭ باستىعى بوپ شىعا كەلدى.
ەسىركەپ بولىمشەدەگى ەڭ بەدەلدى ادامداردىڭ بىرىنە اينالدى. ءتىپتى، سوۆحوز ديرەكتورى كەلگەن كەزدە كوبىنەسە قاسىنا ەسىركەپتى ەرتىپ جۇرەتىن بولدى. بۇل وقيعا تويبولدىعا رۋحاني سوققى بوپ ءتيىپ، ول كەلە-كەلە قان قىسىمى جوعارىلايتىن اۋرۋعا دۋشار ەتتى.
سول جىلى بولىمشە تۇرعىندارى ماگازيندەگى تەلەديدار اتاۋلىعا قىرعيداي ءتيىپ، باس-اياعى ءتورت-بەس ايدىڭ ىشىندە ءار ءۇيدىڭ توبەسىنە قالقيىپ مۇنارالار ءوسىپ شىقتى. كەدەيمىن دەگەندە كەڭىردەگى كەۋىپ، ۇيىنە بارعاندا «قارا شىبىن قاعىپ جەپ» وتىراتىن اعايىندى ومباي، دومبايلار دا ەڭ العاشقىلاردىڭ ءبىرى بوپ ءتۇرلى-ءتۇستى تەلەديدار الدى.
ءسويتىپ، سوۆحوز بولىمشەسىنىڭ مادەني جۇمىسى عانا ەمەس،ساۋدا اينالىمى دا ەرەكشە جاندانىپ جۇرە بەردى. ەسىركەپ ءار ۇيدە ەلەكتر ەسەپتەگىشتىڭ بولۋىن قاتال تالاپ ەتىپ، ءار ۇيگە ابونەنت كىتاپشاسىن تاپسىردى. دەر كەزىندە اقشاسى تولەنبەسە، ول ءۇيدىڭ جارىعى كەسىلەتىنىن جانە ءبىر ايعا شەيىن ەلەكتر ەنەرگياسىن پايدالانۋ قۇقىعىنان ايىرىلاتىنىن ەسكەرتتى. ورتالىقتا جۇرگەن كەزدەگى سوڭىنان قالمايتىن قاڭقۋ سوزدەردەن، قۇرداستاردىڭ قاجاۋىنان قۇتىلىپ، ەسىركەپتىڭ كوڭىلى ەسىپ، دۇرىلدەپ-اق كەلە جاتىر ەدى. سىر الدىرماس ءۇشىن شاقىرعان جەرگە سيرەك باراتىن، بارا قالسا كوپ وتىرماي كەتىپ قالاتىن-دى. قىرسىق قىلعانداي ماشينا-تراكتور مەكەمەسى مەڭگەرۋشىسىنىڭ كەنجە قىزى قىرمانباسىنىڭ ۇلكەن بالاسىنا اياق استى كۇيەۋگە شىعا قالدى دا، بۇل امالسىز تويعا قاتىستى. جان-جاعىنان ەس-اعالار قويماعان سوڭ، بۇل ەكى-ءۇش رەت تارتىپ جىبەرگەن. اراق جارىقتىق كوپشىلىكتىڭ الدىندا باياعى ەسىركەپتى تانىتىپ كەتتى. وسى تويدا باتىرلىق، جىگىتتىك جايلى اڭگىمە ءوربىپ-اق كەتسىن. سول كەزدە ەسەكەڭ: «بالا كەزىمدە ەكى قاسقىرمەن ايقاسىپ، ەكەۋىنىڭ دە تەرىسىن سىپىرىپ الىپ ەدىم»، - دەپ قويىپ قالدى.
ەستىگەن جۇرت اۋىزدارىن اشتى. «قالاي، مىلتىعىڭىز بار ما ەدى؟» - دەستى تۇس-تۇستان. «نەعىلعان مىلتىق! قۇر قولمەن. مىنە، مىنا ەكى قولىمنان باسقا تۇگىم دە جوق»، - دەپ ول وتىرعاندارعا قولىن جاعالاي كورسەتىپ شىقتى.
«سەنبەيمىن،- دەدى قىزىڭقىراپ العان، شي توقيتىن قامىستاي شىلميگەن ءبىر جىگىت.- ءسىز تۇگىل مىنا وتىرعان ءبىزدىڭ تاشكەنبايدىڭ ءوزى قولىندا مىلتىعى بولسا دا، ءبىر قاسقىردى اڭىراتىپ قۋىپ بارا جاتىپ، الدىنان ەكىنشىسى شىعا كەلگەندە اڭىراپ كەيىن قاشقان». ەسىركەپ شالت ەتە قالدى. «قاشسا قاشقان شىعار. ول تاشكەنباي مەن ەسىركەپ»، - دەدى ول پەش جانىندا وتىرعان اتباستى جىگىتكە قاراپ قويىپ. داۋ باستالىپ كەتتى. اتباستى جىگىت جاق ءبىر بولەك، ەسىركەپ جاق ءبىر بولەك بوپ توبەلەسەرمەنگە جەتتى.
- ال مىقتى بولساڭىز شىعىڭىز! - دەدى شىلميگەن جىگىت. - ءسىز بالا كەزىڭىزدە ەكى قاسقىردىڭ تەرىسىن سىپىرىپسىز. ال تاشەكەڭ ەكى قاسقىردان قاشقان. قايسىلارىڭىز مىقتى ەكەنسىز، كۇرەسىپ كورىڭىزدەر. تاشەكە،دايىنسىز با؟
- دايىنمىن، - دەدى اتباستى جىگىت گۇج ەتىپ.
ەسىركەپكە ونىڭ داۋسى ۇرەي تاستاپ ءوتتى. سوندا دا ۇندەمەي قالۋدى ار ساناپ:
- مەن دە دايىنمىن، - دەگەن ءسوزدىڭ اۋزىنان قالاي شىعىپ كەتكەنىن بايقاماي قالدى. كۇيەۋىنىڭ ەل الدىندا ماسقارا بولعالى تۇرعانىن كورگەن ايەلى ەبىن تاۋىپ ونىڭ قاسىنا كەلدى دە:
- جازعان-اۋ، قويساڭشى. دەرەكتردەن ۇيات قوي، - دەپ نامىسىن وياتپاق بوپ ەدى، ول ورشەلەنىپ كەتتى.
- نەگە قويام! دەرەكتر بولماق تۇگىلى قۇداي بولسىن، ەسىركەپ نامىستىڭ قۇلى. شىعىڭدار!
كۇرەس ات بايلايتىن باستىرمانىڭ استىندا ءوتتى. ول جەرگە شام ءالى ورناتىلماعان ەكەن، شىلميگەن جىگىت ەسىك الدىنداعى «جيگۋليدىڭ» فارىن جاقتى. كەمپىر-شال، كەلىن-كەپشىك، بالا-شاعا، بولىمشە بەلسەندىلەرى تۇگەل قاراپ تۇردى. مەڭگەرۋشى تويبولدى قانشا ارالاسسا دا، ەشكىمدى توقتاتا المادى. ەسىركەپتى ديرەكتوردىڭ جاقسى كورەتىنىن ءبىلىپ، ءارى كوپ قالماعان الداعى پەنسياسىن ويلاپ، وعان باتىرىپ ەشتەڭە دەي الماي داعدارىپ قالدى.
كۇرەس كوپكە سوزىلعان جوق، قاس-قاعىم ساتتە ءبىتتى. ءتىپتى مۇنى كۇرەس دەپ اتاۋدىڭ ءوزى ارتىق ەدى. وڭكيىپ تۇرعان اتباستى جىگىتكە ەسىركەپتىڭ كىجىنىپ جەتە بەرگەنى سول ەدى، انا بالەنىڭ قانداي ءادىس قولدانعانى بەلگىسىز، اسپانداعى جۇلدىزداردى ءبىر-اق كوردى. اتباستى جىگىت ونىمەن توقتاپ قويماي، شالقالاپ جاتقان مۇنىڭ ەكى قولىن كەۋدەسىنە اكەپ قۇيرىعىمەن باسىپ وتىردى دا، قالتاسىنان تەمەكى الىپ تۇتاتتى.
نامىسقا شىداي الماعان كاماسيا بالاسىن جەتەكتەپ ۇيىنە قاراي بەزدى، مەڭگەرۋشى تويبولدى ءبىر داۋدىڭ بولارىن ءبىلىپ، بالەسىنەن اۋلاق دەگەندەي جىلىستاپ شىعا بەردى.
ەسىركەپتىڭ جەكپە-جەكتە جەڭىلىس تابۋى، جاي جەڭىلىس ەمەس، ماسقارا بوپ جەڭىلۋى سول ساعاتتا-اق بۇكىل بولىمشەنى شارلاپ كەتتى.
ول توپتان شىعىپ، ۇيىنە قاراي بەتتەدى. ءون بويىن نامىس كەرنەپ، اياعى جەرگە تيمەي ۇشىپ كەلە جاتقان سەكىلدى. جۇرتتىڭ ەس-اعالاپ الدان كەس-كەستەگەنىنە،كەشىرىم سۇراعاندارىنا دا قارامادى. كەنەت ول ۇيىنە ەمەس،ەلەكتر ستانسىعا بۇرىلدى. قۇستاي ۇشىپ كەلگەن بويى كەزەكشى وتىراتىن ولشەكتىڭ ەسىگىن جۇلقي اشتى. ماي-ماي تەمىر ۇستەلگە ماڭدايىن قويىپ جۇمات قالعىپ وتىر ەكەن، ويلاماعان جەردەن باستىعىنىڭ كىرىپ كەلگەنىن كورگەندە ورنىنان اتىپ تۇرىپ: جوق! ۇيىقتاعان جوقپىن! دەدى ورشەلەنە داۋلاسىپ.
- ءوشىر!- دەدى ەسىركەپ.
- جوق، ۇيىقتاعان جوقپىن! كەزەكتە تۇرىپ مەن ەشقاشان ۇيىقتامايمىن! - دەدى ءۇنىڭدى ءوشىر دەپ تۇر ەكەن دەپ ويلاعان ول جان داۋىسى شىعا اقتالىپ.
- نە دالباسالاپ تۇرسىڭ؟ ءوشىر. موتوردى ءوشىر!
- موتور-دى؟!
- ءيا.
- ن... نەگە؟ قالاي؟
- سولاي. ءوشىر. كورەيىن اتاڭا نالەتتەردى. تۇرعان-تۇرعان جەرلەرىندە قالشيسىن دا قالسىن. ويناعان ەكەن ەسىركەپپەن!
- ەساعا... قالاي بولدى؟.. جۇرت شاعىم جاسايدى عوي.
- جاساي بەرسىن! گەنەراتور كۇيدى دە، سيليندر قاتىپ قالدى دە. جالپى العاندا، موتور بۇزىلدى. ءبىتتى! بول تەز!
بەس مينۋتتان سوڭ ديزەلدىڭ ءۇنى ءوشىپ، اۋىل ءۇستىن تاستاي قاراڭعىلىق باستى. جارىق وشەتىن ساتتە ولشەكتىڭ توبەسىنە شىعىپ، توي ەتىپ جاتقان ۇيگە قاراپ تۇرعان ەسىركەپ، ول جاقتاعى توپىرلاپ جۇرگەن جۇرتتىڭ شۋ ەتە قالعانىن ەمىس-ەمىس ەستىپ، ايىزى قانعانداي راقاتتانىپ قالدى.
- مەن ۇيگە كەتتىم. سۇراعان ادام بولسا كوردىم-ءبىلدىم دەمەيسىڭ.
تۇككە تۇسىنە الماعان جۇمات ءۇنسىز كەلىسىپ قالا بەردى.
- مەن ءبارىبىر ۇيىقتامايمىن، - دەدى ول ءۇزىلدى-كەسىلدى.
- ءوزىڭ ءبىل.
شاعىن بولىمشەنىڭ شارۋاشىلىعى قاراڭ قالدى. الاسا كلۋبتا ءوتىپ جاتقان ءبي توقتاپ، ءا دەگەنشە جازىقسىز كينومەحانيك قىرۋار بوقتىق ەستىدى. ماگازيندەر مەن قويمالاردىڭ كوزدەرىنە قوس كورىنىپ، دەمبىل-دەمبىل اسپانعا مىلتىق اتىلا باستادى. كوپ ۇيلەردىڭ تەرەزەلەرىنەن سىڭىرايىپ بىلتەلى شامنىڭ ءالسىز ساۋلەلەرى كورىندى.
ەسىركەپ ۇيىنە كەلدى دە، اۋزى اشىلعان بوتەلكەدەن ءبىر ستاكان اراقتى ءسىمىرىپ سالىپ، قورىلداپ تۇرىپ ۇيقىعا باستى.
- ءاي، بالالاردى شوشىتاسىڭ، اناۋ ۇيگە بارىپ جات،- دەدى كاماسيا ونى وياتىپ.- ادام دەگەن شاماسىنا قاراسا قايتەدى. ەلگە ماسقارا بوپ!.. انا جاقتا موتورىڭنىڭ ءوشىپ جاتىسى مىناۋ.
ەسىركەپ ايەلىنىڭ ءسوزىن ەستىگەن جوق. اۋەلگى كەزدە قورىلداعانىن از عانا توقتاتتى دا، ىزىنشە قايتا جاڭعىرتا باستادى. ونىڭ قاسىندا جاتىپ بەرەكە تاپپايتىنىن بىلگەن كاماسيا بالالارىن كورشى بولمەگە بىرتىندەپ كوتەرىپ اكەتىپ، مۇنىڭ ەسىگىن مىقتاپ جاۋىپ تاستادى.
تاڭ اتپاي تويبولدى كەلدى. قالاي بولعاندا دا ستانسىنى جوندەۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ودان سوڭ جوندەۋ مەكەمەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جەتتى.كلۋب مەڭگەرۋشىسى، مونشانىڭ، دۇكەن مەن قويمالاردىڭ قاراۋىلدارى قاپتادى. بارىنە دە: «ديزەل سىنىپ قالعان ورتالىقتان قوسىمشا بولشەك اكەلگەنشە توك بولمايدى» دەگەندى شاقكەستى جاۋاپ قايتارىلدى.
ەسىركەپ ءۇيىنىڭ الدى تۇستەن كەيىن بازارعا اينالىپ كەتتى. بۇگىن كەشكە «قىز جىبەكتىڭ» ەكىنشى سەرياسى. ەلەكتر بولماعاندىقتان، تەلەديدار بولماعاندىقتان، بۇل فيلمدى «اقجار» بولىمشەسىنىڭ ادامدارى ەندى عانا قۇنىعىپ كورىپ جاتقان. ءبارى جاتا كەپ جالىندى. اينالدى،تولعاندى، وزىنە كەپ تىرەلگەنگە دەيىنگى اتا تەگىنە، وزىنەن تارايتىن بۇدان كەيىنگى ۇرپاعىنا نۇر جاۋسىن ايتتى.
ەسىركەپ سەلت ەتپەدى. فيلمدى ورتالىقتا جۇرگەندە كورىپ العان. ايتسە دە، جۇرتتىڭ جالىنا تۇسكەنىن ءىشى قالاپ وتىر. كەشەگىدەي ەمەس، ءسال ءجىبيىن دەدى.
- سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيتىن نارسە بار ما؟ سيليندر قاتىپ قالدى دەگەن نە ول؟ سەن سياقتى شەبەرگە ماڭدايدىڭ ءبىر تەرلەگەنىنەن قالمايتىن جۇمىس قوي، - دەگەن كەشەگى شىلميگەن جىگىتتىڭ ءسوزى ەسىركەپتى ءبىرشاما بەرى قاراتىپ كەتتى. ءبىراق كونە كەتۋگە بولمايدى، كۇتە تۇرۋ كەرەك.
- كەشەگى اتباستى نوقايدىڭ سازايىن بەردىك، - دەدى وت تاعى دا جاندى جەرگە ءتيىپ.- ءوزى دە ۇياتتان جەرگە كىرە جازداپ ماڭدايىن سوعىپ وتىر. «كەشىرە الاتىن بولسا كەشىرسىن، ات-شاپان ايىپ تارتۋعا دايىنمىن»،- دەپ سالەم ايتتى. ءوزىڭنىڭ كەشىردىم دەگەن ءسوزىڭدى ەستۋ ءۇشىن قويىن سويىپ، قولىن قۋسىرىپ، بۇگىن ۇيىندە كۇتىپ وتىر. كەشكە دەيىن ءبىر بالە عىپ ەلەكتردى جاق.
ۇزاق ۇنسىزدىكتەن سوڭ ەسىركەپ باسىن سيپاپ:
- سيليندر دەگەندى جوندەۋ...- دەپ سالماعىن ارتتىرىپ بارىپ كونگەلى ءسوز باستاپ كەلە جاتىر ەدى، توپ ىشىنەن ءبىر شىدامسىز: ءوزىڭ سەنسەڭ م ت م-داعى موتورشىلار جوندەسىن«دەپ بۇلدىرگى ءسوز ايتا قالسىن. ەسىركەپ قايتا تىرسيدى. جالما-جان شىلميگەن جىگىت الگى شىدامسىزعا تارپا باس سالدى.
- م ت م-دا قاي وڭعان بار ەدى؟! سيليندر جوندەيتىن بۇل ماڭدا ءبىر جان جوق. وتىر كوكىمەي، - دەپ ارى كەتىپ بارا جاتقان ەسىركەپتى بەرى تارتىپ الا قويدى.
- جارايدى،- دەدى ەسىركەپ كۇرسىنىپ.- حالىق تىلەگەن سوڭ ايانبايىن. كەشكە ەلەكتر بولادى!
- بارەكەلدى! مىنە، جىگىت، مىنە ازامات! - جۇرت تاراي باستادى.- ەساعا، كەشكە قايدا كەلەيىن، ستانسىعا ما، ۇيگە مە؟ - دەدى شىلميگەن تاراقباي.
- ۇيدەن الىپ كەتسەيشى، - دەدى ەسىركەپ شىرەنىپ.
ول كەزەكشى موتورشى جۇماتتى شاقىرىپ الدى دا،ەلەكتروستانسىعا تارتتى.
- ەشكىمگە ەشتەڭە دەگەن جوقسىڭ با؟ - دەدى ەسىركەپ جول-جونەكەي.
- جوق. بۇزىلدى دەدىم. بولدى.
- ايەلىڭە دە؟
- وعان ايتىپ نە جىنىم بار؟
- جارايسىڭ. سەنى وسىنداي سىرعا بەرىكتىگىڭ ءۇشىن ۇناتام. سونىڭ ءۇشىن كەلەسى جولى ءبىر ۇيىقتاعانىڭدى كەشىرەرمىن.
- مەن ۇيىقتامايمىن! - دەپ جۇمات ەلىرىپ شىعا كەلدى.
- بولدى، بولدى. ءتۇبى ءبىر ۇيىقتايسىڭ عوي.
ەكەۋى ەلەكتر ستانسىعا كەپ، جۇرتقا ءسوز قىلۋ ءۇشىن جازىقسىز گەنەراتور مەن دەنى ساپ-ساۋ موتوردىڭ ايرا-جايراسىن شىعارىپ شاشىپ تاستادى. كەشكە جاقىن ديزەلدى»جوندەپ بىتىرمەك«بولعان ەسىركەپ شاشىپ تاستاعاندارىن قايتىپ ورىندارىنا سالا الماي ابدەن ساستى. سودان ىمىرت ۇيىرىلگەندە بارىپ ديزەلدىڭ داۋىسى گۇر ەتە تۇسكەندە ەكەۋىنىڭ جۇرەكتەرى جارىلا قۋاندى. ەسىركەپ بارىپ تۇتقانى قوسىپ قالعاندا، اۋىلۇستىندە ەلەكتر شامى جارق ەتە ءتۇستى.
كوپ ۇزاماي تارقاباي ماشينامەن كەپ ەسىركەپتى ۇيىنەن الىپ كەتتى: وسىلاي بولارىن ءبىلىپ، موتور وت العان سوڭ-اق ول اسىعىس باسىپ ۇيىنە كەپ وتىرعان. ايەلىن ەرتىپ، ماڭعاز قالىپپەن ماشيناعا وتىردى. ماڭعاز قالىپپەن اتباستى جىگىتتىڭ اۋلاسىنا كىردى.
جۇرتپەن ماڭعاز امانداستى. ماڭعاز قيمىلمەن داستارقاننان ءدام اۋىز ءتيىپ وتىردى.»قىز جىبەك«باستالعانشا قۋىرداق جەلىندى، اراق ءىشىلدى. ەتتى كينودان سوڭ جەۋدى دۇرىس كورىپ، كەيىنگە قالدىرعان. ءۇي يەسى - اتباستى جىگىت كورىنەتىن ەمەس. سونىڭ كەلىپ كەشىرىم سۇراۋىن كۇتىپ ەسىركەپ ەسىك جاققا قايتا-قايتا قاراپ وتىرعان. ول ءالى جوق. شىلميگەن تاراقباي ءجيى-ءجيى دالاعا شىعىپ،الدەكىمدەرگە الدەنەنى مۇقيات تاپسىرىپ ءجۇر. كينو باستالۋعا ون مينۋتتاي قالعان كەز. جۇرتتىڭ ءبارى تەلەديدار الدىنان ورىن الىپ، ءبىر-بىرىنە تىنىش دەي باستاعاندا سىرتتان وقىس ايعاي ەستىلدى. ەسىركەپ انىق تانىدى - اتباستى تاشكەنبايدىڭ ايعايى.»وي نالەتىلەر! تولە، قويىمدى تولەڭدەر!«دەگەن سوزدەن ونىڭ ماس ەكەنىن، ءبىر كەلەڭسىز جاعداي بولعانىن سەزدى.
وقيعا بىلاي بولعان-دى. ەسىركەپ كەشەگى اشۋدان سوڭ بۇگىن موتوردى جۇرگىزبەسىن بىلگەن ادامدار ءوزارا اقىلداسا كەلىپ،»تاشكەنباي قوي سويىپ كەشىرىم سۇراپ جاتىر«دەپ ەسىركەپتى الداپ شاقىرعان. جابىلىپ ءجۇرىپ ءبىر تاشكەنبايدى كوندىرەرمىز دەپ ۇيعارعان-دى. ەسىركەپپەن كەلىسىپ الىپ تاشكەنبايدى ىزدەگەندە ول ۇيىندە جوق بولىپ شىقتى. ەرتەڭ كەلەتىن بوپ سارپاعاشقا»جيگۋليدىڭ«قوسىمشا بولشەكتەرىن ىزدەپ كەتىپ قالىپتى.»وسىلاي دا وسىلاي.ايتىپ قويىپ ەدىك، ماسقارا بولعالى تۇر. كەلگەسىن وزىنە تۇسىندىرەمىز«دەپ تاراقباي تاشكەنبايدىڭ»ايەلىن بەرى قاراتادى.
كەلمەسە كەلمەي-اق قويسا ەكەن دەپ وتىرعاندا تاشكەنباي قىز جىبەك باستالۋعا ون مينۋت قالعاندا جەتىپ كەلدى. ولەردەي قىزۋ. سۋعا ءتۇسىپ، شاڭعا اۋناعان با، قىزىل «جيگۋليى» ساتال-ساتال. ۇيىنە كەلىپ، كۇتپەگەن تويعا تاپ بولعانىنا تاڭدانىپ، ءمان-جايدى سۇراعاندا تاراقباي مايىن تامىزىپ تۇسىندىرەدى عوي. ءبىراق اتباستى جىگىت تۇسىنەر بولمادى. «كەتىڭدەر، تاراڭدار! ءبارىن قىرام دا جويام. قايدا الگى ەكى قاسقىر سوعاتىن وتىرىكشى؟ توي ۇستىندە شامدى وشىرگەننىڭ قالاي ەكەنىن كورسەتەيىن!» - دەپ قايتا دەلەبەسى قوزىپ، ۇلكەن سۇمدىقتىڭ باسىن شىعاردى. جۇرت تاشكەنبايعا جابىلدى دا كەتتى. «ويباي، اكە-كوكە، ءبىر اشۋىڭدى بەر. ءبىز ساعان ەركەلەپ ەدىك. ەسىركەپكە نەسىنە كىجىنەسىڭ، كەشە ۇستىنە شىعىپ تەمەكى شەكتىڭ عوي، سو دا جەتپەي مە؟ ەرتەڭ ءبىر قويىڭدى ەكى قوي عىپ قايتارامىز.اراق-شاراپتىڭ ءبارىن ءوزىمىز ساتىپ الدىق. سەنىكى تەك اتى عانا. سوقىر تيىن دا زيان شەكپەيسىڭ. ودان دا ەسىركەپپەن بارىپ امانداسا سال. ءۇش مينۋتتان سوڭ»قىز جىبەك«باستالادى. ەل قاتارلى سەن كور، - دەپ تۇس-تۇستان انتالاعاندا تاشكەنباي امالسىز يلىكتى.
»قىز جىبەك«باستالعاندا ول ءۇش-ءتورت جىگىتتىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن باسى قالتاقتاپ كينو كورىپ وتىردى. تەك بەكەجان بوپ جۇرگەن اسانالى ءاشىموۆتى كورگەن سايىن»وي اكەڭ!«دەپ ەسىركەپكە الارا قاراپ قويىپ وتىرعانى بولماسا، بوتەن مىنەز تانىتقان جوق.
دەگەنمەن، بۇل وقيعا ەسىركەپتىڭ ەل ىشىندە دۇرىلدەپ تۇرعان بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرىپ، ونىڭ دا وزگەلەردەي پەندە ەكەنىن، ءتىپتى، وسال جاقتارى مول ەكەنىن تانىتىپ كەتتى. بۇل جاقتان دا قۇرداستار تابىلىپ، اشۋلانباق تۇگىلى جارىلىپ كەتسەڭ دە ورتالىقتاعىداي ازىلدەيتىندى، ءارى-بەرىدەن سوڭ كەلەمەج قىلاتىندى شىعاردى. ونىڭ قايسىبىرىنە بولا ستانسىنى توقتاتا بەرەسىڭ! بىرتە-بىرتە كوندىكتى. جانعا باتاتىن قالجىڭ ەستىگەن كەزدە ۇندەمەي وتىرا بەرەتىن باياعى كونە مىنەزىنە قايتا كەشتى.
ەشكىم كورمەدى دەسە دە، بۇگىنگى جەر قيمىلداعان كەزدەگى قىلىعى اۋىلعا تۇگەل تاراپ كەتىپتى. كەشكە ۇيىنە قانتۇلەنىپ كەلدى دە، ايەلىنە تارپا باس سالدى.
- اجىراسامىن! ازار بولسا ەسىركەپ ايەلسىز وتەر. قازىر كەت، قازىر كەت توركىنىڭە! - دەپ شەكە تامىرلارى ادىرايىپ كوزى اقيلانىپ شىعا كەلدى.
- ايەلى ساسقان جوق.
- تاعى نە بولدى-وي ساعان؟ - دەدى جايباراقات قازانعا كەسپە سالىپ جاتىپ. - نەمەنە، جىننىڭ قاسىنا تۇنەپ شىقتىڭ با؟
- ءوي، ايار!- دەدى ەسىركەپ.- ءبارىن بۇلدىرىپ الىپ تۇك بىلمەگەندەي بولا قالۋىن قاراشى! سەن عوي جۇرتقا جايعان.ايتپەسە... بالامدى ۇرعانىمدى كىم كورىپ تۇرىپتى؟ قىز جاۋ دەپ كوبىكتى بەكەر ايتپاعان. قىز دەگەن دە سەن سياقتى قاتىن بولادى. جاۋسىڭ سەن، جاۋسىڭ!
- ءوي، ساندالماشى ءارى،- دەدى كاماسيا ەكىلەنىپ تۇرعان كۇيەۋىنە كوڭىل دە اۋدارماي.- سەن سورلىعا كىتاپ وقۋ دا جاقپايدى. بىلتىر»مىڭ ءبىر ءتۇندى«وقىپ جۇرگەنىڭدە»ايەل دەگەن مەكەر بولادى«دەپ قۇلاعىمنىڭ قۇرت ەتىن جەپ ەڭ. قولىڭا كىتاپ ۇستاماي-اق قويشى، جۇمىسىڭا تۋرا بارىپ، تۋرا كەپ جۇرسەڭ جەتەر. ءدال سەنەن ەشكىم ەشتەڭە سۇرامايدى.
- سيپاقتاتپا، سيپاقتاتپا ءويتىپ! بالامدى ۇرعانىمدى، ۇيدەن قاشىپ شىققانىمدى سەن ايتپاساڭ، كىم ايتادى؟
- كىم ايتۋشى ەدى، بالاڭ ايتقان شىعار. كۇنى بويى دالادا ويناپ ءجۇر عوي.
ەسىركەپ بۇدان ءارى اشۋلانا بەرۋدىڭ رەتىن تاپپاي، اشۋلانبايىن دەسە بىردەن رايدان قايتا سالۋدى بويىنا ار ساناپ، سول ورنىنان تاپجىلماعان كۇيى بالاسىن بىرنەشە دۇركىن بوقتاپ الدى. ءوزىن مۇلدە جازىقسىز سەزىنىپ قالماسىن دەپ، ايەلىن قوساق اراسىندا ەكى-ءۇش رەت بوقتاي سالدى. كۇيەۋىنىڭ قازىرگى حالىن ءتۇسىنىپ تۇرعان كاماسيا ۇندەگەن جوق. تەك ەسىركەپ ساباسىنا تۇسكەن بوپ جۋىنۋ ءۇشىن سىرتقا بەتتەي بەرگەندە: - باسە - دەدى مىرس ەتىپ.
- نەمەنە،»باسە؟«- دەپ كۇيەۋى قايىرا سۇرادى.
- باسە دەيمىن-اۋ، - دەدى ايەلى قاسىقپەن كوجەنىڭ تۇزىن كورىپ جاتىپ، كۇلىمسىرەپ، - ءبىزدىڭ ەسەكەڭ نە جولى وسى بويى اسقاقتاپ قالار ەكەن دەپ ءجۇر ەدىم، بىرتە-بىرتە كەلە جاتسىڭ عوي تاز قالپىڭا. بوقتاۋدى ۇمىتىپ قالعان شىعار دەپ ەم، بۇرىڭعىڭنان دا ماشىقتانىپ اپسىڭ. - ايەلى تاعى كۇلدى.- بۇرىن ءبىر-ەكى رەت قانا بوقتاۋشى ەڭ، بايعۇس، ىشىندە دەم جەتپەي تۇنشىعىپ بارا جاتىر-اۋ، اۋزىڭدى اشقاندا اربا-ارباسىمەن ءتۇستى عوي.
ەسىركەپتىڭ كوزى يت كورگەن ەشكىدەي ەدىرەيىپ، وكپەسى اۋا سورماي قالدى. ايەلىنە ۇزاق قاراپ تۇرىپ، ءۇيدى باسىنا كوتەرەردەي:
- وي، ا-ا-كەڭ...- دەپ ايعايلاپ تۇرىپ بوقتادى. ايەلى قورىقپاق تۇگىلى ايىلىن دا جياتىن ەمەس، قايتا كۇيەۋى بوقتاپ بىتىسىمەن ءىشىن باسىپ تۇرىپ، كوزدەن سۋ اققانشا قارقىلداپ كۇلدى. ەندى ەسىركەپ ءوزى قورقايىن دەدى.
- ءاي-ءاي، بولدى، بولدى! بالالار ەستىپ قويادى، - دەدى ساسقانىنان سىبىرلاي سويلەپ. ءسويتتى دە، دالاعا شىعىپ كەتتى.
قازاق مويىنعا ءبىر مىنسە وڭايشىلىقپەن تۇسە قويا ما؟ وسى وقيعانىڭ اسەرى ءبىرشاما السىرەپ، ۇمىت بولا باستاعاندا بىرەۋدى كەلەكە ەتپەسە جۇرە المايتىن قۇرداستار ەسىركەپتىڭ توڭىرەگىندە جاڭا اڭگىمەلەر ءوربىتىپ، وتىرىكتى شىنداي، شىندى قۇداي ۇرعانداي عىپ ايتاتىن بولدى.ەسىركەپتىڭ ورتالىقتاعى، ءتىپتى، ورتالىققا دەيىنگى وعاش قىلىقتارى تەرىلە باستادى. وتكەن جولى تاراقباي قالاعا بارىپ، اسحانادان تاماق ءىشىپ وتىرسا قاسىنا ءبىر جىگىت كەپ جايعاسىپتى. ءجون سۇراسا كەلگەندە ول ەسىركەپتى بالا كەزىنەن بىلەتىن بوپ شىعادى.»جاقسى جىگىت ەدى، ونىڭ تۇبىنە جەتكەن قالجىڭ بولدى«دەپ وتىرىپ، ەكى-ءۇش اڭگىمە ايتىپ بەرەدى. استىق ورىلىپ جاتقان قاۋىرت كەز بولسا كەرەك، ەسىركەپ تابان استىندا قالاعا جەتكىزەتىن كولىك تابا الماي قاتتى قينالادى. جەكە مەنشىك ماشيناسى بارلار وراق سوڭىندا، سوۆحوز ماشينالارى ەسىركەپكە بولا جەتپىس شاقىرىم جەرگە بارا ما؟ بايعۇستىڭ بارماعان، جالىنباعان ادامى قالمايدى. اينالىپ كەپ تاپقانى وسى جىگىتتىڭ ۆودوۆوزى بولادى عوي.
»ويباي، قاسىما ايەلىم مەن ەمشەكتەن شىقپاعان بالام بار، كابيناعا سىيمايسىڭ«دەيدى بۇل.»ۇزەڭگىدە تۇرىپ بارارمىن«دەيدى ول. جىگىت كونبەيدى،»تۇرمەگە تۇسەتىن جايىم جوق«دەيدى.
ەسىركەپتىڭ قاتتى قينالىپ تۇرعانىن كورىپ جىگىت وعان كەڭەس بەرەدى.»تاعى دا ىزدەپ كور، بولماسا، ءبىر امالىن تابارمىز«دەيدى. اقىرى سول»امالعا«جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى. ۆودوۆوزدىڭ سۋىن توگىپ، ىشىنە كورپە سالسا سۇڭگۋىر قايىقتا وتىرعانداي جاپ-جايلى بوپ شىعادى ەكەن. تەك ماشينا ارى-بەرى تەڭسەلگەندە دۇنيە توڭكەرىلىپ كەلە جاتقانداي بولادى، ءبىراق امال قانشا، شىداۋعا تۋرا كەلەدى.
ەسىركەپ شىدادى. تۇنشىعىپ ءولىپ قالا جازدادى، ءبىراق شىدادى. وراق ناۋقانىنا بايلانىستى وبلىستىق ميليسيا مەن مەملەكەتتىك اۆتوينسپەكسياعا قالاعا كىرەتىن كەز كەلگەن ماشينانى توقتاتىپ، تەكسەرۋگە پراۆو بەرىلگەن-دى. ءتىپتى،سۋ تاسيتىن ماشيناعا دەيىن تەكسەرىلسىن دەگەن نۇقساۋ بار.
دەمەك، سۇعاناق قولدار سۋ تاسيتىن ماشينامەن دە ءبيداي»تاسۋعا«كوشكەن.ءبىر كەزدە ماشينا توقتادى-اۋ، ايتەۋىر! ەسىركەپ جارتىلاي اشىق تۇرعان سيستەرنانىڭ اۋزىنا قاراي ەڭبەكتەدى.مەزگىل كەشقۇرىم بولاتىن. انە، قاقپاق شالقاسىنان اشىلدى.
- كەلدىك پە؟ - دەيدى ەسىركەپ قارلىققان داۋىسپەن. سيستەرنانىڭ اۋزىن اشىپ تۇرعان ادام سالدىر-گۇلدىر قۇلاپ ءتۇستى.
بۇل - سيستەرنانىڭ ءىشىن تەكسەرمەك بولعان ميليسيا ەكەن.
- قۇرىدىق! - دەيدى شوفەر جىگىت ەسىركەپ سىرتقا شىققان سوڭ.- ءولىپ قالماسا بولعانى!
شىنىندا دا، ەكەۋى سوتتالىپ كەتە جازداپ، ۇلكەن ماشاقاتپەن ارەڭ قۇتىلىپتى.
تاراقباي اۋىلعا اسىعىس اتتاندى...
ەسىركەپ بۇعان دا كوندى.
ول كونبىس بوپ الدى. جاسىرعاندى، جاساندىلىقتى قويىپ، و باستا قۇداي قانداي مىنەز بەرسە، سولاي ءومىر سۇرۋگە كوشتى. باياعىدان-اق وسىلاي ەتپەگەنىنە وكىندى. ەندى ول ارالاسقانمەن ارالاسىپ، جاعالاسقانمەن جاعالاسىپ ءجۇرۋدى دە ۇيرەنىپ الدى. وسىلاي ەتۋ الدەقايدا جەڭىل ءارى كوڭىلدى سياقتى. ءتىپتى، رەتى كەلگەندە ءوزى دە باسقالاردى كەلەكە ەتەتىندى شىعاردى. بولىمشە جىگىتتەرىمەن ارالاسىپ كەتكەنى سونشالىق كەي-كەيدە ايەلىنە:»اتاسىنە نالەت، جاڭا ماشينا الىپ جىگىتتەرمەن بىرگە جۇرسەم بە ەكەن«، - دەيتىندى شىعاردى.
ءبارى دە وسىلاي قالىپقا ءتۇسىپ، ءبارى جاراسىمدى بوپ كەلە جاتقان.
بولىمشە جوعارى ۆولتتى جۇيەگە جالعانىپ، ەلەكتروستانسىنىڭ قاجەتى بولمايدى ەكەن دەگەن ءسوزدىڭ شىعا باستاعانىنا ءبىراز بولدى. ءتىپتى، كەيبىر دايىندىقتار دا جۇرگىزىلگەن. سول جىلى جازدا ەسىركەپ دەمالىس الىپ، ومىرىندە ءبىرىنشى رەت قارا تەڭىز جاعالاۋىنا بارىپ دەمالىپ قايتتى. جولداستارى كەۋ-كەۋلەپ شىعارىپ سالعان. ەسىركەپ قايتىپ كەلگەنشە بولىمشە اياق استى جوعارعى ۆولتتى جۇيەگە جالعاندى دا، ءورت قاۋپى كۇشتى بولعاندىقتان وبلىستان كەلگەن ماماندار ەكى سيىر فەرماسى مەن مونشاعا جانە تاۋىقحاناعا جاڭا كەرەك-جاراقتار ورناتۋعا تىيىم سالعان. قايراتى قايتىپ، قادىرى تومەندەگەن ديزەل سولار ءۇشىن عانا امالسىز كۇركىلدەپ تۇرعان-دى.
ەسىركەپتى قۇرداستارى كۇتىپ الادى، تاراقباي،تاشكەنباي، تاعى باسقا»بايلار«مەن»بەكتەر«ۆوكزالدىڭ رەستورانىندا ەسىركەپتىڭ كەلگەنىن جاقسىلاپ اتاپ وتەدى. قۇرداستارىنىڭ الدىنان كۇتىپ العانىنا ءدان ريزا بوپ،جەلپىنىپ وتىرعان ەسىركەپكە تاراقباي تۇرىپ:
- سەن كەتكەلى مىنا قىرمانباسى ابدەن قۇتىرىپ الدى، - دەدى ول شاراسىز ادامنىڭ كەيپىمەن كۇرسىنە سويلەپ.
- ءيا، ايتپاقشى، سونىڭ جىرى بار ەكەن-اۋ، - دەپ قوستادى تاشكەنباي دا جىلقى باسىن شايقاپ.
- نە بوپ قالدى؟ - دەدى ەسىركەپ ولارعا تۇگەل قاراپ شىعىپ.- ول نەگە ەسىرىپ ءجۇر؟
- ەسىرگەندە بىزگە نە ىستەي الادى،- دەدى تاراقباي كادىمگىدەي كۇيىنە سويلەپ. - ەسىڭدە مە، باياعىدا ۇلكەن بالاسى م ت م مەڭگەرۋشىسىنىڭ كەنجە قىزىنا ۇيلەنىپ توي جاساعاندا...ارامىزدا تۇسىنىسپەۋشىلىك بوپ قالىپ ەدى عوي؟
- ءيا-ءيا، - دەدى ەسىركەپ پەن تاشكەنباي وتكەن ىسكە وكىنگەن بوپ باس شۇلعىپ.
- ەندى قىرمانباسىنىڭ كەنجە قىزى م ت م باستىعىنىڭ ۇلكەن بالاسىنا تۇرمىسقا شىققالى جاتىر. بۇگىن كەشكە تويى. قىرمانباسى ايتادى - ەسىركەپتىڭ باياعى قىساستىعىن ەكى دۇنيەدە ۇمىتپاسپىن دەپ. توي بولاتىن كەزدە اۋلاق بولعانى جاقسى بولدى دەپ وتىر. ءبىز ايتتىق-»اقساقال وندا كىنا جوق ەدى عوي دەپ. سويتسەك ايتادى - ءبىراق، بولعان كۇننىڭ وزىندە دە ەكىنشى رەت تويىمنىڭ شىرقىن بۇزاتىن بولسا، ەكى قولىن ارتىنا بايلاتىپ يتجەككەنگە ايداتامىن دەيدى. ايەلىڭدى تويىنا دا شاقىرماپتى. وسى وتىرعان تورتەۋمىز بارىپ قىرمانباسىمەن ۇرىسىپ قايتتىق. ەسىركەپتىڭ ءۇي-ءىشى شاقىرىلماسا، تويىڭا ءبىز دە بارمايمىز دەدىك.
- سۇيتتىك، - دەدى قالعان ۇشەۋى دە بىردەن قوسىلىپ.
- راقمەت، - دەدى ەسىركەپ ۇزاق ۇنسىزدىكتەن سوڭ قاتتى تولقىپ وتىرىپ.- باسىنعان ەكەن، - دەدى سونان سوڭ ەستىلەر-ەستىلمەس قانا كۇبىرلەپ.
- ءياپىر-اۋ دەسەڭشى، ايدالادا جۇرگەن جازىقسىز سەندە نەسى بار؟ بۇگىن كەلگەنىڭ قانداي جاقسى بولدى، قارقىلعاندا اۋىلعا بارعان بويدا موتوردى ءوشىر دە جاتىپ الشى. دالاعا شىقپاي عوي. قىرمانباسى سەنى شىنىمەن ايداتىپ بارا جاتسا، ءبىز دە قاراپ وتىرماسپىز.
- قايدا-ان! - دەدى تاشكەنباي ەرنىن تىرجيتىپ.
- ارتىنا قاراسىن، - دەدى شەگىر جىگىت. ءسويتتى دە، سىراعا ءبىر ءۇزىم ناندى باتىرىپ الىپ، اۋزىنا بۇرالاقتاپ تىعا سالدى.
ەسىركەپ اۋىلعا ارەڭ جەتتى. تورتەۋى ءتورت جاقتان نامىسىن لاۋلاتىپ ەل شەتىنە كەشقۇرىم ىلىكتىردى. ەسىركەپ موتوردى وشىرەتىن بوپ جەتتى. ماشينا تۋرا ستانسىنىڭ جانىنا كەپ توقتادى. ءىشى بىردەڭە سەزە مە جۇمات تا ولشەگىنەن اتىپ شىعىپ، باستىعىمەن جىمىڭداي امانداستى.
- ءوشىر! - دەدى ەسىركەپ.
- نەنى؟
- موتوردى. كورىپ الايىن سەنەن كەلگەندى. بول تەز!
- سيليندر قاتىپ قالدى ما؟
- بۇزىلدى دە. ءبىتتى!
- قۇپ بولادى.
ماشينادا تۇرعان جىگىتتەر ايعايلادى.
- ەساعا، كەتتىك! جۇماتتىڭ ءوزى ءوشىرىپ كەلەر.
ەسىركەپ كابيناعا وتىرىپ، ەسىكتى سارت جاپتى. قىرمانباسىنىڭ ۇيىندە توي بولىپ جاتقانى راس ەدى.ءتورت جىگىت ەسىركەپتى ەسىگىنىڭ الدىنا ءتۇسىرىپ، جالىنسا دا قاراماي كەتىپ قالعان. ال شىندىعىندا ولار تويعا اسىعىپ بارا جاتقان ەدى. ايەلى كاماسيا دا بالا-شاعاسى مەن سوندا بولاتىن. قولجۋعىشتىڭ ىشىنەن كىلتتى الىپ، ىشكە كىردى.«توركىنىنەن ءالى كەلمەگەن ەكەن، - دەدى ىشىنەن.- مەن بولسام عوي بۇگىن تويعا بارىپ، مارە-سارە بوپ جۇرەر ەدى. كوزىم تايىپ كەتىپ ەدى...»
جىم-جىرت ۇيدە كەنەت ول ايەلى بالا-شاعاسىنا جانى اشىپ، كوڭىلى بوساپ كەتتى.
تورگە بارىپ جاتتى دا، سىرتقا قۇلاق ءتۇردى. باسىنىڭ ىشىندە ەسكى ۆاگون ارى-بەرى قاڭعىپ جۇرگەن سەكىلدى زىرق-زىرك، سارت-سۇرت، شيق-شيق، وزگە دىبىستى ەستىر ەمەس. ءسويتىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتىپتى.
دابىر-دۇبىردان كوزىن اشىپ الدى. تانىس داۋىستار سەكىلدى. ايەلىنىڭ داۋىسى عوي!
- كوكەلەرىڭ كەلگەن بە-ەي! كوكەلەرىڭ كەلىپتى عوي! - دەگەن ايەلىنىڭ داۋىسىنان ول ءبىرجولا سەرگىدى.
- تۇ-ۋ، سەندەر دە بۇگىن عانا جەتتىڭدەر مە! ءوي، قوشاقاندارىم!- دەپ ول ورنىنان تۇرىپ، بالا-شاعاسىنا قاراي قوزعالدى. قاراڭعىدا جوبالاپ ءجۇرىپ ەكى بالاسىن قۇشاقتاپ، بەتتەرىنەن ءسۇيدى.
- قاراڭعىدا نەعىپ جاتسىڭ. شام جاقساڭشى!- دەدى ايەلى.
- ونىڭ جايىن ساعان كەيىن ايتام... بۇگىن جارىق بولمايدى...- دەدى ول ايەلىنە.- ماي شام قويا سال.
- ونىڭ جايىن كەيىن ايتامىڭ نە؟ شامعا نە بوپتى؟ قانە؟ ايەلى وشىرگىشتى شىرت ەتكىزگەندە جوعارىداعى ليۋسترا كوز شاعىلتىپ جارق ەتە قالدى.
- ءوي، يت! ءوي يتتىڭ بالاسى! ءالى وشىرمەگەن بە؟ - دەپ ەسىركەپ تابان استى ءبۇلىنىپ، اپىل-عۇپىل باتەڭكەسىن كيە باستادى.
- قايدا.. بايعۇس-اۋ؟- دەدى ايەلى ۇرەيلەنىپ.
ەسىركەپ جاۋاپ بەرۋگە مۇرشاسى كەلمەي سىرتقا اتىپ شىقتى.
اۋىل ۇستىندەگى جارىق كۇندىزگىدەي سامساپ تۇر ەكەن. ديزەلدىڭ دۇرىلدەگەن دىبىسى دا ەستىلمەيدى. ەسىركەپتىڭ ويىنا الدەنە ءتۇسىپ، سول ورنىندا قالشيىپ تۇرىپ قالدى.
- انا تورتەۋىنىڭ سىلق-سىلق كۇلكىسى جامان ەدى، سولار بىردەڭە بۇلدىرگەن جوق پا؟ - دەدى سوڭىنان ىلەسە شىققان كاماسيا.
- قاي تورتەۋى؟!
ايەلى تورتەۋىنىڭ اتىن اتادى.
ەسىركەپ جانسىز ادامداي سول ورنىندا ۇزاق تۇردى. سونان سوڭ اعاش بۇتايتىن دوڭكەگە وتىرا كەتتى دە، بىلەگىنە ماڭدايىن قويىپ... جىلاپ جىبەردى.
* * *
تاڭ اتپاي ەسىركەپ بولىمشە مەڭگەرۋشىسىنىڭ ۇيىنە جەتىپ كەلدى. تويبولدى ءالى ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن، كوزىن اشقاندا سوناۋ قارا تەڭىزگە كەتكەن ەسىركەپتى كورىپ، ءارى كىسى ولتىرەتىندەي تۇتىككەن جۇزىنەن تىكسىنىپ جاستىقتان باسىن جۇلىپ الدى.
- وۋ... ەس... نە بولدى؟- دەدى تۇتىعىپ.
- ەكى تىركەمە كەرەك!- دەدى ەسىركەپ ەنتىگىپ.
- و-ونى قايتەسىڭ! ت-تى-تىنىشتىق پا؟
- تىنىشتىق. كەشكە قايتىپ اكەپ بەرەم.
...ەسىركەپ كۇن شىعار-شىقپاستا ەكى تىركەمەمەن كەپ، ءۇي ءىشىن، شۋىلداتىپ، جۇكتەرىن تيەپ جاتتى.
- قايدا كوشپەكسىڭ سورلى-اۋ!- دەپ ايەلى جىلاپ ءجۇر.
- باس اۋعان جاققا؟.. جىلاماڭدار! ءوشىر ۇندەرىڭدى! - دەپ ول ايەلى مەن بالالارىنا ايعايلاپ قويادى.
جۇك تيەلىپ بولا بەرگەندە تويبولدى باستاعان ءبىر توپ ادام ەسىركەپتىڭ ۇيىنە ساۋ ەتىپ جەتىپ كەلدى. ىشىندە شالا ماس كەشەگى تورتەۋى دە بار. قاقپادان كىرگەن بەتە تورتەۋىنىڭ كوزدەرى شاراسىنان شىعىپ، راس پا، وتىرىك پە دەگەندەي اڭقيىپ-اڭقيىپ تۇرىپ قالدى.
جىلاپ جۇرگەن قاتىن-بالا مەن قاتۋلى ەسىركەپتى كورىپ، تاشكەنباي باستاپ ولارعا لاپ قويدى...
- كەشىر بىزدەي اقىماقتاردى! كەشىر بىزدەي يتتەردى! قايدان بىلەيىك، اۋىل تاعى ءبىر كۇلسىن دەپ ەدىك! - دەپ زار يلەگەندە تورتەۋىنىڭ دە ماستىعى تارقاپ كەتتى.
...ساسكەدە جۇك ءتۇسىرىلىپ، جايعاستىرىلىپ بولدى. تاراقباي ۇلكەن قويىن سويىپ، قالعان ۇشەۋى اراق-شاراپقا شابىلدى.
كەشكە ەسىركەپتىڭ ۇيىندە ۇلكەن توي بولدى. تورتەۋى قايتا-قايتا كەشىرىم سۇرادى. ەندى ازىلدەسەك تىلىمىزگە قوتىر شىقسىن دەستى. كوزدەرىنە جاس الدى. تەرىس قاراپ ەسىركەپ تە ورامالمەن جاسىن ءسۇرتتى. اراق قۇيىلدى. اتباستى تاشكەنباي ستاكاندى قولىنا الىپ:
- قونىس قۇتتى بولسىن! - دەدى ىرجيىپ.
- يتتەر، - دەدى ەسىركەپ ەرىكسىز ەزۋ تارتىپ.
دۋلات يسابەك
