دۋلات يسابەك. اي-پەتري اقيقاتى- اڭگىمە
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وسى جەرگە كەلمەسە وعان باسقا جەردىڭ ەمى قونبايتىنداي كورىنەدى دە تۇرادى، ءارى اراعا ەكى-ءۇش جىل سالىپ كەلىپ تۇرعاندىقتان با، بۇل ساناتوريدىڭ بۇكىل دارىگەرلەر قاۋىمى مەن وزگە دە اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى ونىڭ ەجەلگى تانىستارىنداي، كەيبىرەۋلەرى ءتىپتى ءوز اعايىندارىنداي جاقىن بوپ كەتتى.
«مەن جامال ايدارويۆامىن عوي» دەگەننەن-اق انا جاقتان تۇتقانى كىم كوتەرسە دە قالبالاقتاپ قۋانىپ جاتقانى. اۋەجايدا ۇشاقتان تۇسكەندە ونى كەيدە باس دارىگەر ءوزى، نە كومەكشىسى قارسى الادى. اپپاق «ۆولگا» كوكپەڭبەك كيپاريستەرمەن كومكەرىلگەن قارا جولعا ءتۇسىپ الىپ، جۇرگەنى سەزىلمەي، ساناتوريگە قاراي بەت تۇزەيدى.
بۇل جولى كەلگەندە ونى باس دارىگەردىڭ ءوزى قارسى الىپ، كۇنى بۇرىن ازىرلەپ قويعان بولمەگە ورنالاستىردى. استە بۇل ءاۋ باستا ەمدەۋشىلەر جاتاتىن پالاتا ەمەس، اكىمشىلىك بولمەلەردىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك. ويتكەنى مۇنداعى قابىرعالاردا ۇزاق ۋاقىت تۇرعان مەديسينالىق جابدىقتاردىڭ سارعىش ىزدەرى، تەرەزە پەردەسىن ءىلۋ ءۇشىن قاعىلعان شەگەلەر، كىرگەن بەتتەن مۇرىنعا ۇراتىن ءدارى-دارمەكتىڭ وتكىر ءيىسى، ءبارى-ءبارى دە بۇل بولمەنىڭ جامال كەلەردىڭ از-اق الدىندا پالاتاعا اينالعانىن ايقىنداپ تۇر. بولمە ءىشى كەڭ، كىرە بەرىستە كيىم شەشەتىن كىشىرەك ءدالىزى بار، كەڭدىگى جاعىنان ادامى قۇرتتاي قۇجىناپ جاتقان قىرىم جاعدايىمەن قاراعاندا ءبىر كىسىگە مولىنان جەتەتىن، تەلەديدار، تەلەفون جانە توڭازىتقىش ورناتىلعان «جاساۋلى» بولمە ەكەن.
جامال باس دارىگەردىڭ مەيىرباندىعى مەن كىشىپەيىلدىلىگىنە قاتتى ريزا بوپ، ءوزىنىڭ، كۇيەۋىنىڭ اتىنان العىس ايتتى.
...بۇگىن كۇن سەنبى. ساناتوريدە ءبىر عانا كەزەكشى دارىگەردەن باسقا ەشكىم جوق، ونىڭ ءوزى دە كابينەتىنە كىرىپ السا بولدى، ول جاقتان سيرەك شىعادى. ەمدەلۋشىلەردىڭ ءبارى كوڭىلدى، كەيبىرەۋلەرى تەڭىز جاعالاپ،كەيبىرەۋلەرى اۋلاداعى الاڭدا سەرۋەندەپ، اركىم كوڭىلى قالاعانشا ۋاقىت وتكىزىپ ءجۇر. جامال ساعاتىنا قارادى. ونعا بەس مينۋت قاپتى. ول تەز-تەز جەڭىل سپورت كيىمىن، كروسسوۆكاسىن كيىپ، ءوزىن-ءوزى سوڭعى رەت ءبىر تەكسەرۋ ءۇشىن اينا الدىنا كەپ توقتاعاندا، تەڭىز جاقتان كەمەنىڭ گۋىلدەگەن ءۇنى دە ەستىلدى. جامال ەرىن بوياۋىن اسىعىس-ۇسىگىس قول سومكەسىنە سالدى دا، ەسىك الدىندا ءىلۋلى تۇرعان فوتواپپاراتىن جول-جونەكەي يىعىنا ىلە ساپ سىرتقا شىقتى.
اسپان بۇلىڭعىر، اۋا دىمقىل. باتىس جاقتان ەسىپ تۇرعان قوڭىر جەلدە قاراعاي مەن كوكتەمنىڭ، بالىق پەن تەڭىزدىڭ ءيىسى بار.
«چەليۋسكينشىلەرگە» جانە ونىڭ كاپيتانى ەۆگەنيي ستەپان ۇلى نازارويۆقا جالىندى سالەم،- دەدى جامال تەپلوحود بورتىنا كوتەرىلە بەرىپ، ازىلدەي كۇلىپ. نازاروۆ ونى قولىمەن تارتىپ، بورتقا مىنگىزىپ الدى.
- جامال ساعات قىزى، چەليۋسكينشىلەر ءسىزدى ءوز بورتىندا كورگەنگە وتە قۋانىشتى، - دەدى نازاروۆ ءىرى تىستەرىن كورسەتە، شىن ىقىلاسپەن كۇلىمسىرەي سويلەپ. - قالاي، ءبىزدى كوپ كۇتىپ قالعان جوقسىز با؟
- و نە دەگەنىڭىز، ەۆگەنيي ستەپانوۆيچ. مەن ءسىزدىڭ ۋادەگە سونشالىقتى اينا-قاتەسىز ءدال ەكەنىڭىزگە مەيلىنشە ءتانتى بوپ كەلە جاتىرمىن. ءسىز تۇپ-تۋرا ساعات وندا سيگنال بەردىڭىز. مەنىمشە، ساعاتتىڭ مينۋتتىق سترەلكاسى عانا ەمەس، سەكۋندى دا سول كەزدە وندى كورسەتىپ تۇرعان شىعار-اۋ. مۇندايدى ءبىزدىڭ ەلدە «نەمىسشە دالدىك» دەپ اتايدى.
- وكىنىشتى، وكىنىشتى، جامال ساعات قىزى تەڭىزشىلەرشە ۇقىپتىلىق دەسە الدەقالاي ورىندى بولار ەدى. قالاي،جاقسى دەمالىپ جاتىرسىز با؟
- راقمەت. ازىرگە ەشكىمگە ايتار ارىزىم جوق.
- مىنە، تاماشا! سىزگە تەڭىز اۋاسى وتە جاعادى ەكەن، وتكەن جولعىدان... ا، كەشىرىڭىز، ارينە، وتكەن جولى دا ادەمى بولاتىنسىز، ءبىراق بۇل جولى ودان دا قۇلپىرىپ كەتىپسىز.
- قويىڭىزشى، ەۆگەنيي ستەپان ۇلى، ءسىز دە ارتىق ءازىل ايتاتىن بولعانسىز با؟ مەنىڭ جاسىمدا قايداعى قۇلپىرۋ؟
- و، ءسىز ءوزىڭىز جايلى قالاي بولسا سولاي ويلاماڭىز مەن ءسىز جايلى ءسىزدىڭ وزىڭىزدەن الدەقايدا جوعارى ويلايمىن. مەنىڭ ءبىر دوسىم ايتادى: «ايەل ادام قاشان دا سۇلۋ بولۋى كەرەك، ال ول سۇلۋلىقتى قايدان الادى - وندا مەنىڭ شارۋام جوق» دەيدى. مەنىمشە، اسا باتىل ايتىلسا دا، كوڭىلگە قونارلىق ءسوز عوي دەيمىن.
- ءيا، ءيا، قالاي دەگەنمەن جانى بار ءسوز... ال بۇگىن مارشرۋت قالاي؟
ولار باسقىش ارقىلى پالۋبادان تومەن ءتۇستى دە، تەپلوحودتىڭ الدىڭعى جاعىنا تامان ورنالاسقان ءبىر كىسىلىك كايۋتاعا كىردى.
- بۇل ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ دەمالاتىن بولمەسى،- دەدى نازاروۆ ۇستەل ۇستىندە قالىپ قويعان اراقتىڭ بوس بوتەلكەسى مەن ستاكاندارعا قاراپ تۇرىپ: - ءاي، قۋلار-اي، وزدەرى جيناپ، ارتىنشا بىرسىتىپ جۇرگەنى. - ول تەپلوحودتىڭ قاراڭعىلاۋ بۇرىشى جاعىنا قاراپ داۋىستادى. - ميچمان پانين! - تۇپكىر جاقتان «مەن مۇندامىن» دەگەن داۋىس ساڭق ەتە قالدى. - ەندى سەن وندا بولما، مۇندا بول.
جارتى مينۋتتان سوڭ كايۋتانىڭ ەسىگىنەن جيرەن مۇرتتى،كوزى ويناقشىعان، قاعىلەز سارى جىگىت سىعالادى.
- نە بۇيىراسىز، جولداس كاپيتان؟
نازاروۆ وعان ءبىر، ۇستەل ۇستىندەگى بوتەلكەگە ءبىر قاراپ الدى دا:
- بوساعان بوتەلكەنى سىيلامايسىڭدار، ءا، - دەدى باسىن شايقاپ.
- دۇرىس ايتاسىز، جولداس كاپيتان، بوساعان نارسەنى ونشا سىيلاي بەرمەيتىنىمىز راس ەدى.
- نەمەنە، ەگەر مەن كاپيتاندىقتان بوساپ قالسام، مەنى دە سىيلامايسىڭدار ما سوندا؟
- سىيلايمىز، نەگە سىيلاماسقا؟ ءبىراق ءبىر وكىنىشتىسى، سول ءسىز بەن ءبىز كەزدەسپەي كەتەمىز عوي، - جىگىت ۇستەل ءۇستىن قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ جيناپ، ءسۇرتىپ الدى دا، جامالعا قۋاقى كوزدەرىمەن كۇلىمسىرەي قاراپ شەگىنشەكتەپ كەتتى.
- كەمە بورتىنداعى تازالىقتى ساقتاماعانىڭ ءۇشىن كىنالىسىڭ، - دەپ ايعايلادى نازاروۆ ونىڭ سوڭىنان. - قالىڭدىعىڭا قوشتاسۋ حات جاز دا، الگى بوتەلكەگە سالىپ سۋعا لاقتىر. ايلاقتان ۇزاعان سوڭ بورتتان ءوزىڭدى لاقتىرامىز.
جىگىتتەن جاۋاپ بولعان جوق، سوعان قاراعاندا ول لەزدىڭ اراسىندا كاپيتاننىڭ سوڭعى سوزدەرىن ەستىمەيتىندەي الىسقا كەتىپ قالعان بولۋى كەرەك.
- ءازىلىمىز عوي، - ەشتەڭە تۇسىنبەي، ىڭعايسىزدانىپ وتىرعان جامالعا نازاروۆ كۇلە قارادى.
- قۇداي ساقتاسىن،- دەپ كۇرسىندى جامال. - نەتكەن كىسى شوشىرلىق ءازىل.- «ميچمان پانين. ميچمان پانين». ماعان وسى ەسىم تانىس سياقتى.
- وسى اتتاس فيلم بار، بالكىم سول ەسىڭىزگە ءتۇسىپ تۇرعان شىعار.
- ءا-ءا... - جامال قولىمەن اۋا كەسىپ، سىقىلىقتاپ كۇلدى. - سول ەكەن عوي ويىمدا تۇرعان.
- باسە. بىزدەن باسقا تاعى ءبىر كەمەمەن تانىس پا دەپ شوشىپ قالسام... الگى جىگىتتىڭ فاميلياسى پاناسيۋك. ازىلدەي كەلە جىگىتتەر ونى «ميچمان پانين» دەپ اتاپ كەتتى. قالاي، جۇرۋگە كوماندا بەرەمىز بە؟
- ەركىڭىز ءبىلسىن. ءسىز مەنى شەتەل دەلەگاسياسىنىڭ باستىعىنداي قابىلدادىڭىز عوي ءتىپتى... كۇن اشىلار ما ەكەن؟
- سينوپتيكتەردىڭ حابارىنا قاراعاندا: «تۇستەن كەيىن وڭتۇستىك قىرىم جاعالاۋلارىندا كۇن اشىق بولادى، باتىستان سوققان جەل ءسال كۇشەيە تۇسەدى. اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى- 23-24 گرادۋس».
- ءسىز بۇگىن ەرەكشە كوڭىلدىسىز، ەۆگەنيي ستەپان ۇلى.
- ەندەشە، مەن جۇرۋگە كوماندا بەرەيىن.
نازاروۆ ءسال ويناقى قيمىلمەن ءيىلدى دە، ىڭىلداي اندەتىپ ءجۇرىپ كەتتى. سالدەن سوڭ جۇك تەپلوحودى ورنىنان قوزعالىپ، اشىق تەڭىزگە قاراي بەت تۇزەدى.
جامال جاسى ەلۋگە تاياپ قالسا دا، كيىم كيىسى مەن ءجۇرىس-تۇرىسىنان ەرەكشە تالعام تابى سەزىلىپ تۇراتىن، سويلەگەنى مەن كۇلگەنىنە، ءتىپتى بىرەۋگە كوز تاستاپ قاراعانىنا دەيىن ادەمىلىك پەن ادەپتىلىك بەلدەۋىنەن شاشاۋ شىقپايتىن، تۋا ءبىتتى قاسيەتى بار، تاكاپپارلىق پەن قاراپايىمدىلىقتى ءبىر بويىنا بىلدىرمەي قاتار سىڭىرە بىلگەن ايەل ەدى. ول ءوزىن ەشقاشان جۇرتتان بولەك ۇستاۋعا تىرىسپايتىن، ءارقاشان توپ ىشىندە بولا بىلەتىن جانە سول توپتان وقشاۋ دا كورىنە الاتىن-دى، كوپشىلىكتىڭ قاتارىندا كەلە جاتىپ الدا جۇرە بىلەتىن-دى. جاز ايلارىندا ءبىر اپتا ايالداۋ ءۇشىن اتان تۇيەنىڭ قۇنى كەتەتىن، تۋعان ەلدەن تىم قياندا جاتقان وسى ءبىر الاقانداي تەڭىز قويناۋىنىڭ ادامدارى ونى كىسىگە جاعىمدى جايدارى مىنەزى ءۇشىن ۇناتا ما، الدە كۇيەۋى زامانبەكتىڭ سوناۋ الماتىداعى بەدەلىنىڭ سارىنى بۇل جاققا دە جەتىپ جاتاتىندىعىنان با، جامال ءار كەلگەن سايىن ىستىق ىقىلاس پەن ءىلتيپاتتان تىس قالىپ كورگەن ەمەس. بۇل جاقتاعى جاۋاپتى قىزمەتتە جۇرگەن كىسىلەردىڭ ءبىرازى ونىڭ ءوزىن، نەمەسە كۇيەۋىن نە سىرتتاي، نە ىشتەي بىلەتىن بولىپ شىعادى.
زامانبەك الماتىداعى قىزمەتىنە اۋىسقانعا دەيىن قازاقستاننىڭ كوپتەگەن اۋداندارىندا، وبلىس ورتالىقتارىندا باسشىلىق جۇمىستاردا ءجۇردى. بۇل جاقتاعى كەيبىر كىسىلەردىڭ ونىمەن قىزمەت بابىندا نەمەسە ماسكەۋدەگى ۇلكەن-ۇلكەن جيىنداردا كەزدەسىپ، تانىس-ءبىلىس بوپ جاتاتىندارى دا سوندىقتان. ءتىپتى، بۇلاردىڭ جەر بەتىندە بار-جوعىنان بەيحابار كولدەنەڭ بىرەۋلەر كەزدەسە قالسا دا، سويلەسە كەلە، تانىسا كەلە جامالدىڭ ەجەلگى دوستارىنداي جاقىن بوپ كەتىپ جاتادى. سوندىقتان شىعار، جامال قانداي تىلەك ايتسا دا جەرگىلىكتى اكىمدەر قاباق شىتپاي كومەكتەسۋگە دايىن تۇرادى. كەزدەسە قالسا ءبارى دە اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ: «قالاي زامانبەك اكىم ۇلى تەلەفون سوقتى ما؟ دەنساۋلىعى جاقسى ما؟ دەمالىسقا قاشان شىققالى جاتىر؟» دەپ ەرەكشە ىقىلاسپەن سۇراپ جاتقانى. جامال دا ولارعا بار تىلەيتىنى - اپتاسىنا ەكى رەت اشىق تەڭىزدە سەرۋەندەپ، اي-پەتريگە جيىرما-وتىز شاقىرىم قاشىقتىقتان قاراۋ. اسىرەسە، كۇن اشىق بوپ، تەڭىز ۇستىندە مايداقوڭىر عانا تولقىندار جۇگىرىپ جۇرگەن تىمىق شاقتا اي-پەتري ەرەكشە اسقاق تا اسەم كورىنەدى. جامالعا بۇدان وزگە قىزىقتىڭ دا، بۇدان وزگە سەرۋەننىڭ دە قاجەتى جوق. ول بۇل كورىنىسكە قاراۋدان ەشقاشان جالىقپايدى، ءتىپتى، ساعاتتار بويى كوز الماي تۇرا بەرۋگە دايىن.
بۇل جارتاستى جامال العاش رەت وسىدان ون جەتى جىل بۇرىن، كۇيەۋى ەكەۋى دەمالۋعا كەلگەندە كورگەن. «ياپىر-اي»،دەپ تاڭعالۋدىڭ ورنىنا ول كۇيەۋىن قايران قالدىرىپ:
«زامانبەك، مەن... مەن... مىنا تاۋدى تۇسىمدە كورگەم، - دەدى. ءيا، ءيا، وسىدان ءبىر جەتى بۇرىن... كۇن كوزى ءتۇسىپ تۇر ەكەن-اۋ دەيمىن. سول ساۋلەدەن جارتاس جان-جاعىنا اپپاق نۇر شاشىپ تۇر». زامانبەك ونىڭ يىعىنان قۇشاقتاپ كەڭكىلدەي كۇلىپ: «سەن ارىستىڭ جاعاسىنداعى جارقاباقتى»اي-پەتريمەن«شاتىستىرىپ تۇرعان شىعارسىڭ» دەگەن ونى ىزالاندىرىپ. باقشاساراي اڭىزىنان كەيىن ونىڭ اي-پەتريگە دەگەن سۇيىسپەنشىشىلىگى بۇرىنعىدان دا كۇشەيىپ، كەۋدەسىنەن وعان دەگەن مۇڭلى ءبىر ساعىنىش ءبىرجولا ورىن تەپتى.
گارەمدە ەكىقابات بوپ، سول ءۇشىن قاتال جازالانىپ، الدە تۇرىك، الدە اعىلشىن ساۋداگەرلەرىنە ساتىپ جىبەرىلگەن ايەلدىڭ داۋىلدى ءتۇنى كەمەلەرى اپاتقا ۇشىراعاندا بىرنەشە كۇن بويى تاقتاي ۇستىندە جالعىز جۇزگەنى، جەر باسۋدان كۇدەرىن ءۇزىپ، ءوزىن ەندى تۇڭعيىق تەڭىزگە لاقتىرماق بوپ بەل بۋعاندا نايزاعاي وتىمەن اي-پەتريدىڭ جارق ەتىپ كورىنىپ، ايەل مەن ونىڭ ىشتەگى بالاسىنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالعانى جامالدىڭ وي-قيالىن ءبىرجولا شىرماپ الدى.
باتىس تا جوق، شىعىس تا جوق، اينالاڭ ءۇشى-قيىرسىز تەڭىز. ۋىسىنا تۇسسەڭ قاس-قاعىم ساتتە جۇتىپ قويادى دا، تۇك كورمەگەندەي كەرەناۋ تولقىپ جاتا بەرەدى. ول تۇڭعيىققا ءبارىبىر - ادامسىڭ با، نادانسىڭ با، دانىشپانسىڭ با، اقىماقسىڭ با، ەركەكسىڭ بە، ءسابيسىڭ بە تاڭداپ، تالعاپ جاتپايدى. مىنا كەمەنىڭ ءتۇبى تەسىلسە، ونى دا جۇتا سالادى. تەڭىز بىتكەن جەردەن جەر باستالادى-اۋ، سول جەر ۇستىندە جامال ايەلدىڭ بالاسى مەن كەلىنى بار-اۋ دەمەيدى، ونىڭ الىس ءبىر الماتى دەگەن كوپ ادام شوعىرلانعان ەلدى مەكەندە بەس بولمەلى ءۇيى، كۇيەۋى بار ەكەنىمەن، كۇيەۋىنىڭ ۇلكەن قىزمەتكەر ەكەنىمەن، بۇل جاققا دەنساۋلىعىن تۇزەپ الۋعا كەلگەنىمەن ساناسپايدى دا. قاپ-قارا بوپ تۇنەرىپ جاتقان تۇڭعيىق تەڭىز جامالدىڭ دەنەسىن تۇرشىكتىرىپ، بويىنا قورقىنىش تۋعىزادى.
- جامال ساعات قىزى، ءسىز ابدەن ويلانسىن دەپ ساعات بويى جانىڭىزعا ادام جولاتقان جوقپىن، - دەدى ونىڭ قاسىنا كەلگەن نازاروۆ.- وي تەڭىزدەن دە تەرەڭ، ونىڭ تۇبىنە جەتە المايسىز.
- ءيا، دۇرىس ايتاسىز، - دەدى جامال تەڭىزگە سۇڭگىگەن ويىن تەز كەرى شۋماقتاپ، كەۋدەسىن جوعارى كوتەرىپ. - مەن سىزدەردى جولدان قالدىردىم-اۋ، ءسىرا.
- جو-جوق. ءبىز بۇگىن ارتەككە ءبىر رەيس جاساساق تا جەتەدى. ال كەشكە دەيىن كوپ ۋاقىت بار. ءسىزدى سەرۋەندەتۋ دە ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز عوي، - دەدى نازاروۆ وتتىعىمەن تەمەكى تۇتاتىپ جاتىپ وعان كوز استىمەن كۇلىمسىرەي قاراپ.
- راقمەت. دەگەنمەن، ىڭعايسىز ەكەن. ورىنسىز تىلەك ايتىپ، ماسىل بولعان سياقتى سەزىنەسىڭ دە جۇرەسىڭ.
- دەمەك، ءسىز ءبىزدىڭ وزىڭىزگە دەگەن شىن پەيىلىمىز بەن ىقىلاسىمىزعا شۇبا كەلتىرەسىز. سولاي عوي؟ ارينە، ارينە،سولاي، - نازاروۆ جاس بالاداي بۇرتيىپ، تەمەكىسىنىڭ كۇلىن تەڭىزگە قاراي ءبىر-ەكى رەت ىزالانعانداي شەرتىپ-شەرتىپ قويدى.
- وعان رەنجىمەڭىز،- دەدى جامال، ويىنى ما، شىنى ما دەگەندەي كاپيتانعا جاي عانا جىميا قاراپ.- ايتۋ پارىز عوي. سىي-قۇرمەتتى تەڭىز سياقتى ءۇنسىز جۇتا بەرۋگە دە بولماس.
نازاروۆ ساعاتىنا قارادى دا، مۇلدە جايدارى ۇنمەن:
- جامال ساعات قىزى. ءبىزدىڭ كەمە وسى ارادا ءبىر ساعاتتاي ايالدايدى. كەمە ەكيپاجىنىڭ تىلەگى بويىنشا، ول ءبىر ساعاتتى ساسكەلىك اس ىشۋگە ارناعالى وتىرمىز، - دەدى. - قانە، ءجۇرىڭىز، - نازارويۆ وڭ قولىمەن پالۋبانىڭ قيىر ءبىر شەتىن كورسەتىپ، سول قولىمەن جامالدىڭ قارىنان ۇستادى.
- ياپىر-اي، سىزدەر سونشا نەگە اۋرەلەندىڭىزدەر؟ تاماق دەگەن وندا دا جەتكىلىكتى ەدى عوي،- دەدى جامال يەگىمەن كورىنبەيتىن جاعالاۋ جاقتى مەزگەپ.
- البەتتە، ول جاقتاعى ءجۇرت اش وتىر دەگەن ويدان اۋلاقپىن، ايتسە دە، ءبىزدىڭ بورتقا اياق باسقان سوڭ قوناقاسى بەرمەۋ دە كورگەنسىزدىك ەمەس پە؟
توبەدەن كۇن ءتونىپ، اۋا تىمىق، اسپان اشىق بوپ تۇرعاندىقتان ولار تاماقتى كاپيتاننىڭ كايۋتاسىنان پالۋباعا كوشىردى. «ميچمان پانين» باستاعان ەكى-ءۇش ەلگەزەك جىگىت ءاپ-ءساتتىڭ ىشىندە پالۋبانىڭ قاق ورتاسىنا كوشپەلى شاتىر، ۇستەل مەن ورىندىقتاردى اكەپ، ءار ءتۇرلى شاراپ پەن تاعامداردى ءۇيىپ تاستادى.
جامالدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن بىرنەشە رەت توست كوتەرىلدى. الىستاعى زامانبەك تە ۇمىت قالعان جوق. ونىڭ اقىلدى، ىسكەر، دارىندى ۇيىمداستىرۋشى، كورەگەن باسشى ەكەنى تالاي رەت ايتىلدى. ارال تەڭىزىندە جاي جۇمىسشى بوپ جۇرگەندە ونى وقۋعا جىبەرۋگە كومەكتەسكەن زامانبەك ەكەنىن ايتىپ، نازاروۆ ونىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن دە توست كوتەردى.
- كىنا وزىمنەن بولدى، - دەپ ەكىنىپ قويدى ول ءسوز اراسىندا باس شايقاپ.- مەن ول كىسىنى الداپ كەتكەندەي بولدىم. ماحاببات جارىقتىق ەسىمدى الدى دا، قارا تەڭىزدەن ءبىر-اق شىقتىم. دەمالىس العان سوڭ ول كىسىگە ارنايى كىرىپ سالەم بەرەمىن دە، ءۇمىتىن اقتاماي كەتكەنىم ءۇشىن كەشىرىم وتىنبەكپىن. ەگەر مەنەن ءۇمىتىن ءبىرجولاتا ۇزبەگەن بولسا دا، ول جاعىن دا بايقاپ كورمەك ويىم بار.
- جولداس كاپيتان، سوندا ءسىز ءبىزدى تاستاپ كەتپەكسىز بە؟- دەدى «ميچمان پانين» ريۋمكالارعا كونياك قۇيىپ جاتىپ.
- جوق، كەمەلەرىڭمەن قوسا ارقالاپ كەتەمىن. - ەلىگىڭكىرەپ العان جىگىتتەر دۋ كۇلدى.
- مادەنيەت پەن ەتيكاعا ادام بالاسىن ەش ۋاقىتتا ۇيرەتۋگە بولمايدى.- دەدى نازاروۆ الدەن سوڭ تىڭ اڭگىمە باستاپ. - ونى قۇداي بەرەدى. ول اداممەن بىرگە تۋىلادى.
ول انا سۇتىمەن ەنىپ، سۇيەككە سىڭەدى. مەنىڭ ءبىر تانىسىم بولدى، ءوزى ەكى ينستيتۋت، ءبىر ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن. العاش وقۋعا كەتكەندە قانداي نادان بولسا، ەكى ينستيتۋت، ءبىر ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەننەن كەيىن دە سونداي نادان بولىپ ورالدى.- ول قولىن سەرمەپ، كەڭكىلدەي كۇلدى.- قازىر ساحاليندە. تاعى ءبىر ينستيتۋتقا سىرتتاي تۇسكەلى ءجۇر دەپ ەستىدىم.
- تاعى ما؟- دەدى «ميچمان پانين» كوزى ەجىرەيىپ.
ءسويتتى دە، نازاروۆتىڭ جاۋابىن كۇتپەستەن-اق ەكى سانىن شاپاتتاپ ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلدى. جۇرتتىڭ ءبارىن كۇلكىگە قارىق قىلعانىنا ماساتتانعان نازاروۆ ورامالىمەن كوزىن، ماڭداي تەرىن ءسۇرتىپ، بوكالىن جوعارى كوتەرگەڭدە جىگىتتەر كۇلكىلەرىن كىلت تىيا قويدى.
- ادام ۇلى قولباسشى، ۇلى اقىن، ۇلى عالىم بولۋى مۇمكىن، ءبىراق مادەنيەتتى بولا بەرمەيدى. مادەنيەتتىلىك پەن ىزەتتىلىك - ادام بويىنداعى ەڭ ءبىر اسىل قاسيەت. مەن، جولداستار، جامال ساعات قىزىنىڭ بويىنداعى وسىنداي تۋا بىتكەن اسىل قاسيەتى سىمباتتى مەن پاراساتىنىڭ ادام تاڭعالارلىقتاي ۇيلەسە بىتكەنى ءۇشىن تاعى ءبىر توس كوتەرگىم كەلەدى. قانە، جامال ساعات قىزى، ءسىز ءۇشىن.
- راقمەت، شەكسىز ريزامىن،- دەدى جامال بوكالداعى شامپاننان از عانا ۇرتتاپ.
- «ميچمان پانين»، سەن نەمەنە، توڭكەرىپ سالعانسىڭ با؟ مىنا كەمەنى قايتپەكسىڭ؟
- جوق، جولداس كاپيتان. اۋزىماءبىر تامشى دا العام جوق.
- الدىڭداعى ستاكان نەگە بوساپ تۇر؟
- سوعان ءوزىم دە تۇسىنبەي تۇرمىن، جولداس كاپيتان.سوعان قاراعاندا بۇعان ەش نارسە قۇيىلماعان بولۋى كەرەك.
- سەن بار عوي، «ميچمان پانين»، مىناۋ كەمەمىز كەمە بولماي، اربا بولسا، باياعىدا اۋدارىپ تاستار ەدىڭ، ءا؟
- اربا سۋمەن جۇرە المايدى، جولداس كاپيتان.
- تىلىڭە قوتىر شىقسىن سەنىڭ، «ميچمان پانين. بار، كەمەنى جاعاعا قاراي بۇر. اي-پەتريگە. - سوڭعى ءسوزدى ايتقاندا نازاروۆ»ءبارى دە ءسىز ءۇشىن عوي«دەگەندەي جامالعا قاراپ قويدى.
ارادا ءبىر ساعاتتاي وتكەندە»چەليۋسكين«اي-پەتريدىڭ قارسى الدىنا، ايگىلى ۆورونسوۆ سارايىنىڭ وڭتۇستىك فاسادىنىڭ ءدال ماڭداي تۇسىنا كەپ ءجۇرىسىن باياۋلاتتى. توڭىرەك كوك جاسىل تۇسكە بويالعان، سول كوك جاسىل الەمنەن كوككە قاراي موينىن سوزىپ، بار دۇنيەگە اسقاقتاي قاراپ اي-پەتري تۇر. مىنا شەتسىز دە شەكسىز تىلسىم تەڭىز سياقتى، وعان قاراعان سايىن جامال دا ءتۇپسىز ويعا شومىپ بەرەدى.
كۇندە ايعاي سالعاندا قىڭ ەتپەيتىن وسى ءبىر كەرەڭ-مىلقاۋ اق جارتاستىڭ ادام قيالىن شارتاراپقا جەتەلەپ،جان تۇبىندە تۇنىپ جاتقان ءار قيلى ويلاردى قوزعاي الاتىن قانداي قاسيەتى بار ەكەنىن جامال تۇسىنبەي-اق قويدى. ءدال وسىلاي ماڭقيىپ ول قانشا ۋاقىت تۇرادى ەكەن؟ قانشا مىڭ، قانشا ميلليون، قانشا ميلليارد جىل؟ بالكىم ول ماڭگىلىك دەگەن ۇعىمنىڭ تەتەلەسى دە شىعار؟ ءدال وسى قاڭقيعان اق تاۋعا ءدال وسىلاي، جامال سياقتى كىمدەر قارامادى، كىمدەر ويعا باتپادى، كىمدەر قۋانبادى؟ اياعىمەن جەر باسىپ، توق جۇرگەن بەيعام ادام مىنا جالعاندا وزىنەن وزگە قۇدىرەت جوقتاي، تامنىڭ باسىنان شاققانىنا ءماز بولىپ، ءوزىن بار دۇنيەنىڭ قوجاسىنداي سەزىنەتىنىنە ءبىر ءسات كۇلەسىڭ، وسى ۇلى جاراتىلىستى وزىڭە تابىندىرماق بولعانىڭا ىشتەي قىسىلاسىڭ.
جامالدىڭ كوز الدىنداعى كورىنىس ءبىر ساتكە عايىپ بوپ، ونىڭ ورنىنا قاپ-قاراڭعى داۋىلدى ءتۇن، تاقتايعا جابىسقان ەكىقابات ايەل ەلەستەدى. ءدال قازىر ول بايعۇستىڭ ويىنا سۇراپىل ءولىم قاۋپىنەن باسقا نە كەلىپ، نە كەتىپ جاتىر ەكەن؟ تەك ولىمگە بەل بۋۋ ما؟ جو-جوق، ول مۇمكىن ەمەس، ولىمگە ءوزى تاۋەكەل ەتپەگەنشە ادام ءومىر ءۇشىن كۇرەسىپ باعادى، قاراڭعى تۇندە، ءۇشى-قيىرسىز داۋىلدى تەڭىز ۇستىندە، جاپادان-جالعىز تاقتاي قۇشاقتاپ قانا قالعان ءالجۋاز، ەكىقابات ايەلدىڭ ءوزى ءومىر ءۇشىن ارپالىسادى، ادامنان بولسىن، اللادان بولسىن مەڭىرەۋ تابيعاتتان بولسىن، ايتەۋىر ءبىر ءۇمىت ونىڭ كەۋدەسىنەن وشە قويمايدى. مىنە، داۋىل دا باسىلدى، تەڭىز ۇستىندە تىنىشتىق ورنادى. ءۇمىت بار - ەندى ول تولقىن سوعىلىپ، وپات بولۋدان امان قالدى.
جو-جوق، ول دا الدامشى، ۋاقىتشا ءۇمىت ەكەن. سۋ بەتىندە وسىلايشا قالقىپ قاشانعى جۇرە بەرۋگە بولادى؟ ءبىر كۇن، ەكى كۇن، ارى قاراي نە بولماق، ارعى كۇننەن نە كۇتپەك؟
ايەل بويىنداعى سوقىر ۇرەيدى ساناعا جەڭدىرە ءبىلدى، ەرتەڭگى كۇننىڭ بۇدان دا وتكەن ازابىنان سەسكەندى. سول ازاپتى كورمەۋ ءۇشىن ول ءوزىن-ءوزى سۋعا تاستاۋعا، ءسويتىپ، بىرتە-بىرتە جاقىنداپ كەلە جاتقان قارالى تاعدىرىنىڭ الدىن وراۋعا بەل شەشتى. قانشا قاتىگەز بولسا دا، جارىق دۇنيە سىيلاعان مىنا يت ومىرمەن قوش ايتىسىپ، ءوز يمانىن ءوزى ۇيىرە بەرگەندە، قارا تۇنەكتى قاق ايىرىپ، نايزاعاي وتى جارق ەتە ءتۇستى. سول نايزاعاي وتىمەن بىرگە ونىڭ قارسى الدىنان تۇلعاسى اسقاق اق جارتاس ەلەس بەرىپ وتكەندەي بولدى. ايەل ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. سەنبەسەڭ انىقتاپ كورىپ ال دەگەندەي، نايزاعاي تاعى جارق ەتتى. بۇل جولى اق تاۋ اپ-انىق كورىندى.»اي-پەتري! قۇداي-اۋ، مىناۋ اي-پەتري عوي!«قۋانىش تولقىنى ايەل كەۋدەسىن جارىپ كەتە جازدادى. ول ءوزى جابىسقان تاقتايدى جارتاسقا قاراي جانتالاسىپ ەسە باستادى. ول جىلايمىن دەپ ويلاعان جوق، جىلاۋعا مۇرشاسى دا بولمادى، ءبىراق ەكى كوزىنەن جاس سورعالاپ كەلە جاتقانىن ءوزى دە سەزەر ەمەس...
- جامال ساعات قىزى، تاعى دا جاقىندايىق پا، الدە وسى قاشىقتىق جەتە مە؟ - دەگەن تۋ سىرتىنان ەستىلگەن نازاروۆتىڭ ۇنىنەن جامال سەلت ەتە ءتۇستى. نازاروۆ جامالدىڭ ءتۇرىن كورىپ، ءسال اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. - جامال ساعات قىزى، سىزگە نە بولعان؟ ياپىر-اۋ...- ول شىن ابىرجي باستادى.- ءسىز نەمەنە... ءسىز جىلاعانسىز با؟
- م... م. جو-جوق.- جامال ءسال ابدىراپ، قول سومكەسىنەن ورامالىن ىزدەي باستادى. - نەگە جىلايىن...
- قىزىق ەكەن،- دەدى نازاروۆ تۇككە تۇسىنبەي. - جاڭا عانا ارامىزدا ويناپ-كۇلىپ وتىرعان ادام، ەندى كەپ، ءسال وڭاشا قالعاندا... ايتىڭىزشى، نە بوپ قالدى؟
- ەشتەڭە دە.
- بالكىم، ەلدەن ءبىر جاعىمسىز حابار كەلىپ، ءسىز ونى بىزدەن جاسىرىپ جۇرگەن شىعارسىز؟
- جوق، قۇداي ساقتاسىن. ءبارى دە ويداعىداي.
- ەندى نە؟ - نازاروۆ ايەلدىڭ جۇزىنەن الدەنەنى ەجەلەپ وقىعىسى كەلگەندەي وعان ءيىلىپ، ءسال ءۇنسىز قارادى.
- ءسىز بار عوي، ءسىز وسى اي-پەتريگە كوپ كەلەسىز.بالكىم، ومىرىڭىزدەگى ۇلكەن ءبىر وقيعا وسى تاۋمەن تىعىز بايلانىستى شىعار، ءا؟ سولاي ما؟ ايتالىق، سەزىم، العاشقى ماحاببات، العاشقى قۇرباندىق دەگەندەي...- نازاروۆ ونى سەرگىتپەك بوپ، كوڭىلدى ۇنمەن سەكەكتەتە سويلەپ بارا جاتىر ەدى، جامال تىك قادالعان سالقىن كوزقاراسپەن ونىڭ ءسوزىن كىلت ءۇزىپ تاستادى. - نە، ءسىز رەنجىپ قالدىڭىز با؟ بايقاماي كوڭىلىڭىزگە تيسەم عافۋ ەتىڭىز!
- و نە دەگەنىڭىز،- دەدى جامال زورلانا كۇلىمسىرەپ،اپپاق ورامالىنىڭ ءبىر ۇشىمەن عانا كوزىنىڭ الدىن قۇرعاتىپ. - كەشىرىم سۇرايتىنداي ءسىزدىڭ نە كىناڭىز بار؟ قايتا سىزدەردى جۇمىستان ءبولىپ، وسىنشا ابىگەرگە سالعانىم ءۇشىن مەن كەشىرىم سۇراۋىم كەرەك.
نازاروۆ كوزىن قۋلانا سىعىرايتىپ جامالعا از-كەم قاراپ تۇردى دا:
- دەگەنمەن ايتىڭىزشى، ول نە؟ - دەدى ءبىر-بىرىنەن سىر جاسىرمايتىن سەنىمدى ادامنىڭ ۇنىمەن داۋىسىن ىشكە تارتا سويلەپ.
جامال ەندى وزىنە-ءوزى تولىق كەلگەن ادامنىڭ قالپىمەن يىعىن قوزعاپ، جايدارىلانا كۇلدى دە:
- ە-ە، ول ءبىر ۇزاق اڭگىمە، - دەدى تەرەڭ دەم الىپ. - ءسىز ونى ايتقانمەن تۇسىنبەيسىز. -»تۇسىنبەيسىز«دەگەن ءسوزدى نازاروۆ كوڭىلىنە الىپ قالدى ما دەگەن ويمەن ول ءوز سوزىنە ىزىنشە تۇزەتۋ ەنگىزدى. - كەرەك دەسەڭىز، ونى ءوزىم دە تۇسىنە بەرمەيمىن. الدە قيال، الدە ءتۇس سياقتى بۋالدىر بىردەڭە...
- وندا ءوزىڭىز ءبىلىڭىز، جامال ساعات قىزى. ايتەۋىر بىزگە وكپەلەپ جۇرمەسەڭىز بولعانى. - ول بىلدىرمەي ساعاتىنا قاراپ قويدى. - قالاي، تاعى ءبىراز ايالدايىق پا، الدە قوزعالامىز با؟
- ارينە، ارينە قوزعالامىز. سىزدەر ونسىز دا ءۇش ساعات ۋاقىتتارىڭىزدى جوعالتتىڭىزدار،- دەدى جامال تاپ قازىر كەمەدەن تۇسە سالىپ، ءجۇرىپ كەتۋگە جينالعان ادامداي جىڭىشكە باۋلى سومكەسىن يىعىنا اسىعىس اسىپ.
-»ميچمان پانين«. - نازاروۆ پالۋبانىڭ تومەنگى جاعىنا قاراپ داۋىستادى دا، ول جاقتان جاۋاپ كۇتپەي-اق، جارلىعىن ايتا باستادى. - كەتتىك قالاعا. وتكەن جولعىداي اي-پەتريدى جاعالاي ءجۇر.
اي-پەتريدىڭ جانىنا جاقىنداعاندا جامال اق جارتاستى تاعى دا الدەنەشە رەت سۋرەتكە ءتۇسىردى. تەڭىزدەگى سەرۋەن تاماشا ءوتتى.
جامال نازارويۆقا، كەمەدەگى وزگە دە جىگىتتەرگە كوپ-كوپ راقمەت ايتىپ، كەزەكتى سەرۋەندى كەلەسى سارسەنبىگە بەلگىلەپ، كورپۋسكا ورالدى. بولمەسىنە كەپ، فوتواپپاراتى مەن سومكەسىن كيىم ىلگىشكە ىلگەندە، ءوزىنىڭ كادىمگىدەي شارشاعانىن، دەنەسى سالقىن توسەكتى قالاپ تۇرعانىن سەزدى. ول دۋش قابىلداپ بولعان سوڭ ۇستىنە حالاتىن كيىپ، ءبىر ساعات الاڭسىز ۇيقىعا كىرىسپەك بوپ ءوزى كەتكەندە عانا اۋىستىرىلعان اق سەيسەپتى ەرەكشە لاززاتپەن كوتەرە بەرگەندە، تەرەزە جاقتاعى جۇرنال ۇستەلىنىڭ ۇستىندە تۇرعان گۇل شوعىن كوردى. جامال تاڭدانعانداي از عانا قيمىلسىز تۇردى دا، ونىڭ قاسىنا كەلدى. جەتى تال قالامپىر گۇلى ەكەن. گۇل شوعىنىڭ اراسىندا تىلدەي عانا قاعاز جاتىر. جامال ونى قولىنا الدى.
»قۇرمەتتى جامال ساعات قىزى. ءسىزدى ومىرىڭىزدەگى قۋانىشتى كۇنىڭىزبەن - سۇيىكتى جۇبايىڭىز زامانبەك اكىم ۇلىنىڭ تۋعان كۇنىمەن قۇتتىقتايمىز. سول قۋانىشتى ءبىزدىڭ وتباسى داستارقانىندا، بۇگىن، 16- شىلدە، كەشكى ساعات 19.00-دە اتاپ وتۋگە شاقىرامىز.
فەدورچۋكتەر وتباسى«.
ساناتوريدىڭ باس دارىگەرى جازعان مىنا ءبىر تىلدەي قاعازدىڭ الدىندا جامال قاتتى قىسىلدى.»ياپىر-اي، مەن ونىڭ تۋعان كۇنىن قالاي ۇمىتىپ كەتكەنمىن؟ كەشە عانا ەمەس پە ەدى، قۇتتىقتاۋ تەلەگرامماسىنىڭ تەكسىن جازىپ قويماق بوپ ۇمتىلعانىم؟«
ولاردىڭ وتباسىندا تۋعان كۇندى تويلاۋ، وعان دۋىلداتىپ ءمان بەرىپ جاتۋ سالتقا اينالماعان-دى. جاستىق ءومىردىڭ سوناۋ العاشقى شاقتارىندا-اق زامانبەك بۇل وقيعاعا سالقىن قارايتىن.»نەسى بار؟ ال تۋدىم، كەلدىم ومىرگە، ەندى سونى جىل سايىن دابىل قاعىپ وتكىزۋىم كەرەك پە؟ بۇل تىرشىلىككە كىم كەلىپ، كىم كەتپەگەن، ونىڭ نەمەنەسى قۋانىش؟ مەنىمشە، وسى قۋانىش پەن قۇتتىقتاۋلاردىڭ ءار جاعىندا جاساندىلىق جاتادى«دەپ، وزگە جۇرتتاردىڭ ءبىر-ءبىرىن وتىرىك كۇلكىمەن قۇتتىقتاپ جاتاتىندارىنا جاراتپاي قارايتىن. الىس جاقتا جۇرگەن سوڭ جامال وعان تەلەگرامما سالماق بوپ ويلانعان ەدى، بۇگىن سەرۋەن كۇيەۋىنىڭ تۋعان كۇنىن دە ەستەن شىعارىپ جىبەرىپتى. سوندا دا بولسا بۇگىننەن قالدىرماي تەلەگرامما سالماق بوپ قايتا كيىندى.
سول كۇنى كەشكە ول فەدورچۋكتەردىڭ ۇيىنە قوناققا باردى. ولاردىڭ داستارقانىندا ساناتوريدىڭ بەلدى قىزمەتكەرلەرى، جەرگىلىكتى باسشىلاردان دا ەكى-ءۇش كىسى بولدى. جامالدىڭ ءوز باسىنا، كۇيەۋىنىڭ دەنساۋلىعىنا ارناپ الدەنەشە رەت توست كوتەرىلدى.
كەش ءارى كوڭىلدى، ءارى ماعىنالى ءوتتى.
ساناتوريدەگى العاشقى ون كۇننىڭ قالاي تەز وتە شىققانىن جامال بايقاماي دا قالدى.
* * *
الدىن الا كەلىسىم بويىنشا جامالدىڭ قايتۋىنا ءبىر جەتىدەي ۋاقىت قالعاندا الماتىدان زامانبەك تە كەلمەك ەدى. بيىلعى جىلى قازاستاندا اۋا رايى وتە قۇبىلمالى بولىپ، اسىرەسە، كوكتەم ايلارىندا مال مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوپ قولايسىزدىق تۋدىرىپ ءوتتى. سونىڭ سالدارىنان زامانبەك كەزەكتى دەمالىسىن تۇگەل پايدالانۋدى وزىنە ىڭعايسىز ساناپ، ءبىر جەتى عانا ۋاقىتقا قارا تەڭىز جاعالاۋىنا كەلىپ كەتپەك بوپ شەشكەن.
جامال كەشە ۇيىمەن سويلەسكەندە ول جوسپاردىڭ ءالى بۇزىلماعانىن، ونىڭ كەلۋگە دايىندالىپ جاتقانىن ەستىپ ىشتەي قۋانعان. جامال عانا ەمەس، بۇل حاباردى ەستىگەن وزگە كىسىلەر دە قۋاندى. جامال اشىق تەڭىزگە الدەنەشە رەت سەرۋەنگە شىقتى. الدەنەشە رەت نازاروۆتىڭ كەمەدەگى داستارقانىنان ءدام تاتىپ، الدەنەشە رەت ماقتاۋ ءسوز ەستىدى، الدەنەشە رەت اي-پەتريگە ءۇنسىز قاراپ تۇرىپ، تالاي رەت سان ءتۇرلى ويعا شومدى.
كەزەكتى ءبىر سەنبى ەدى. بۇگىن اۋا رايى جەلكەمدى بولىپ، تەڭىز بۇلاردى جاقتىرماعانداي مىنەز تانىتقان سوڭ ولار كوپ كەشىكپەي جاعاعا ورالدى. تۇسكى تاماققا دەيىن ءالى ءبىر جارىم ساعاتتاي ۋاقىت بار، جامال ەش نارسە المايتىنىن بىلسە دە، ۋاقىت ولتىرمەك بوپ دۇكەندەردى اسىقپاي ارالاپ،ەكىگە جيىرما مينۋت قالعاندا تاكسي ايالداماسىنا كەلدى.
سول ساتتە ونىڭ الدىنا كەپ اق»ۆولگا«كولدەنەڭدەپ تۇرا قالدى دا، اشىق تەرەزەدەن ەر ادامنىڭ:»جامال ساعات قىزى، وتىرىڭىز«، دەگەن قوماقتى داۋسى ەستىلدى. جامال سوندا عانا تانىدى: وتكەن جولى فەدورچۋكتىڭ داستارقانىندا بىرگە بولعان نيكولاي سەرگەەۆيچ ەكەن.
- ءا-ءا... سالەماتسىز با؟ - دەدى ول ابدىراپ.- سىزدەردى جولدان قالدىرارمىن.
- وقاسى جوق، يالتا كىشكەنتاي قالا، ۇلگەرەمىز، - دەدى نيكولاي سەرگەەۆيچ جامالعا الدىڭعى جاقتاعى ورىندى كورسەتىپ جاتىپ.
ساناتوريي كورپۋسىنا جەتكەنشە ولار اۋا رايى، كوشەلەردىڭ تارلىعى، جولداماسىز»جابايى«ادامداردىڭ قاپتاپ كەتكەنى جايلى ۇساق-تۇيەك نارسەلەردى ءسوز ەتتى. ءار نارسەنىڭ باسىن ءبىر شالىپ وتىرعاندا ولار ساناتوريگە جەتىپ قالدى دا، جامال راقمەت ايتىپ، ءتۇسىپ كەتتى.نەگە ەكەنى بەلگىسىز، جامال نيكولاي سەرگەەۆيچتىڭ جولىققانىنا، تاكسيگە وتىرا سالماي، ونىڭ ماشيناسىمەن كەلگەنىنە وكىندى، ويتكەنى وتكەن جولعىداي ەمەس، ول شەكتەن تىس رەسمي، شەكتەن تىس سىپايى بوپ قاپتى. جول-جونەكەي وعان»وتىر«دەۋىنىڭ ءوزى دە جولداستىق پارىزدىڭ امالسىز اسەرى ەكەنىن بايقاعانداي بولدى. وسىنداي ءبىر جاعىمسىز، سالقىن كۇيدەن جامال بىرنەشە كۇن بويى ارىلا الماي قويدى. ءتىپتى فەدورچۋكتىڭ ءوزى ءبىر كەزدەسكەندە سالقىن قاباق تانىتىپ، وعان بۇرىنعىداي جالپاڭدامايتىن سياقتى.
كەشكە ول ۇيىنە تەلەفون سوقتى. ۇيىندە كەلىنى مەن بالاسى بولۋى كەرەك ەدى، ءبىراق تۇتقانى ەشكىم كوتەرمەدى.
ونىڭ ىشتەي مازالانۋى بىرتە-بىرتە بەلگىسىز كۇدىككە اينالىپ، بويىنا ۇرەي ۇيمەلەي باستادى. ول ۇيىنە ءتۇنى بويى تەلەفون سوعۋمەن بولدى. انا جاقتان تىرس ەتكەن دىبىس ەستىلمەدى.»قۇداي-اۋ، بۇلار قايدا ءجۇر؟ بالا قايدا؟ كەلىن قايدا؟ زامانبەك قايدا؟
بىرەۋى بولماسا بىرەۋى بولۋى كەرەك قوي. الدە تەلەفون ىستەمەي قالدى ما ەكەن؟«وزدەرىنىڭ ۇيىندەگى تەلەفوننىڭ ىستەمەي قالۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنى ەسىنە تۇسكەندە ايەلدىڭ جۇرەگىنە تاعى دا بەلگىسىز ۇرەي تولقىنى كەلىپ قوسىلعانداي بولدى. ول ءبىراۋىق كورشىلەرىمەن حابارلاسام با ەكەن، دەپ ويلادى دا، ارتىق دابىرانى قالاماي امالسىز تاڭ اتۋىن كۇتتى. قىرىمنىڭ ءتۇنى مۇنداي ۇزاق بولار ما؟ الماتىعا تاڭعى ساعات سەگىز بولدى-اۋ دەگەندە تەلەفونعا تاعى جارماستى. ءبىر كەزدە تۇتقانى بىرەۋ كوتەردى-اۋ. جامالدىڭ جۇرەگى اتتاي تۋلاپ؛
- ءاي، بۇل كىم؟ ءامينا، سەنبىسىڭ؟ - دەدى القىنىپ.
- ءيا، - دەدى كەلىنى ار جاقتان سامارقاۋ ۇنمەن.
- ءامينا، داۋسىڭ نەگە سىنىق؟ تىنىشتىق پا؟
- تىنىشتىق.
- ءاي، سەن مەنى تانىماي تۇرسىڭ با؟ مەنمىن عوي. مەن، مەن، اپالارىڭمىن.
- تانىپ تۇرمىن. سالەمەتسىز بە؟
جامالدىڭ كەۋدەسىن قورقىنىش بيلەپ، ارى قاراي نە دەرىن بىلمەي قالدى.
- ءامينا، ءامينا دەيمىن. ساعان نە بولعان؟ شىنىڭدى ايت، امانسىڭدار ما؟
- امانبىز.
- ەربول قايدا؟
- ۇيىقتاپ جاتىر... - كەلىنىنىڭ داۋىسى تۇنشىعا شىقتى.
- نەگە ۇيىقتاپ جاتىر؟
- ول... ول تۇندە تاعى كەش كەلدى.
- ءامينا، سەن... جىلاما، جىلاما، ءبىلدىڭ بە؟ جىلاما دەيمىن. بارعان سوڭ وعان كورسەتەمىن كورەسىنى. - ايتەۋىر ءۇي-ءىشىنىڭ امان ەكەنىن ءبىلىپ، ونىڭ جۇرەگى ورنىنا تۇسەيىن دەدى.- كوكەلەرىڭ جۇمىسقا كەتىپ قالدى ما؟
- ءيا... جوق... ءىس ساپاردا...
- ءس ساپار؟ ول نەعىلعان ءىس ساپار؟
- ءبىر قالادا كومبينات اشىلادى ەكەن، سونىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا كەتتى.
- قاي قالادا؟
بىلمەيمىن... سولتۇستىكتەگى ءبىر قالا.
- جارايدى، امان بولساڭدار بوپتى. جىلاما، جىلاما دەيمىن. ساعان كوپ جىلاۋعا بولمايدى. بالاڭا زيان. كەشكە قاراي تاعى ءبىر حابارلاسارمىن. جاراي ما؟ ال ساۋ بول.
ول تەلەفون تۇتقاسىن قويىپ:
- نەتكەن بالالار؟ جالعىز اكەلەرىڭنىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەيدى، - دەدى تەرەڭ كۇرسىنىپ.
سارسەنبى كۇنى ول ادەتتەگىدەي جاعالاۋعا كەلدى. وزىنە ەتەنە تانىس كەمە باسقىشقا باۋىرىن سۇيكەپ، ونى كۇتىپ تۇر ەكەن. بۇل جولى»ميچمان پانين«كۇتىپ الدى.
- ەۆگەنيي ستەپان ۇلى قايدا؟ - دەدى جامال تراپتان پالۋباعا تۇسە بەرىستە سۇيەمەلدەمەك بوپ قولىن سوزعان»پانينگە«ەكى-ءۇش ساۋساعىن عانا ۇستاتىپ.
- ول كىسى كوپ-كوپ كەشىرىم ءوتىندى. بۇگىن ازداپ سىرقاتتانىپ قالعان سەكىلدى.
- سەكىلدى مە، الدە سىرقاتتانىپ جاتىر ما؟
- تاڭەرتەڭ ءوزى سولاي دەگەن، - دەدى»پانين«ازداپ بوگەلەكتەپ.»اۋىرىپ تۇرعان سياقتىمىن، دەنەمدە قىزۋ بار«، - دەدى. ءبىراق ءسىز قام جەمەڭىز، ءسىزدى سەرۋەندەتىپ قايتۋ ءبىزدىڭ دە قولىمىزدان كەلەدى.
- بۇگىن جۇك تاسىمايسىڭدار ما؟
- جوق. تۇستەن كەيىن ۇساق-تۇيەك جوندەۋگە تۇرامىز.ابدەن مەزى قىلعان ەكەنمىن عوي، - دەدى جامال ءوزىنەن-ءوزى قاتتى قىسىلىپ. - مەنىكى نە وسى، سونشا جابىستىم كەپ. بۇلار نە، مەنىڭ ەكى تۋىپ، ءبىر قالعاندارىم با؟ وسى كەزگە شەيىن مۇنى نەگە ۇقپاي كەلگەنمىن؟»
جامال نە ىستەرىن بىلمەي، پالۋبادا ءبىراز قيمىلسىز تۇردى دا «پانينگە»:
- ءبىر جاعىنان نازاروۆتىڭ كەلمەگەنى دە دۇرىس بوپتى، - دەدى ول باياعى كوڭىلدى كەيپىن ساقتاۋعا تىرىسىپ. - مەنى دە قىدىرۋعا ەشقانداي زاۋقىم سوقپاي كەلە جاتىر ەدى. - ول ساعاتىنا قاراپ قويدى.- ءبىر ساعاتتان سوڭ الماتىدان كەلىنىم تەلەفون سوعۋى كەرەك... سويلەسەتىن ءسوز بار ەدى. مەن قايتايىن.
- جامال... ساعات قىزى، - دەدى «پانين» ونىڭ اكەسىنىڭ اتىنا كەلگەندە ءسال ساتكە مۇدىرىپ. - مۇنىڭىز قالاي؟ نازاروۆ رەنجيدى عوي.
- رەنجىمەس. ءتۇسىندىرىپ ايتارسىز. - جامال جايلاپ باسىپ باسقىشپەن تومەن تۇسە باستادى. ول «پانيننىڭ» قۋاقى دا زالىمدىككە تولى كوزدەرى وزىنە قادالىپ تۇرعانىن سەزىپ، جاۋىرىنى شىمىرلاپ كەتتى. سونان سوڭ اياعىن تەز-تەز باسىپ، كەمەدەن ۇزاي بەردى.
«پانين» ونى توقتاتقان جوق.
سىرت قاراعاندا مۇنىڭ ءبارى كىشكەنتاي وقيعا بوپ كورىنگەنمەن ءبارىبىر ول جامالدى جاسىتىپ كەتكەندەي بولدى. ءوز ويىمەن ءوزى ارپالىسىپ، ءوزىن-ءوزى ۇرىسىپ، تانىستارىنىڭ سوڭعى كۇندەرى سالقىن قاباقتارىن ءوزىنىڭ تىم ەركىنسىپ كەتكەندىگىنەن كورىپ، سول ويدان ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي ىڭعايسىزدانىپ، كورپۋسقا قالاي جەتكەنىن بايقاماي قالدى.
ول ۆاحتاعا بۇرىلىپ، بولمەسىنىڭ كىلتىن العالى ۇيرەنشىكتى «137» دەگەن جازۋعا قول سوزا بەرگەندە، كىلتتىڭ ورنىندا ەمەس ەكەنىن كوردى. ۆاحتادا ەشكىم جوق. وڭ جاقتاعى قاراڭعى تۇكپىردە دۋسيا اپاي عانا ەدەن جۋىپ ءجۇر ەكەن.
- دۋسيا اپاي، مەنىڭ بولمەمنىڭ كىلتى سىزدە ەمەس پە؟ - دەپ سۇرادى بولمەنى رەتتەپ بولعان سوڭ كىلتتى ورنىنا ءىلۋدى ۇمىتىپ كەتتى مە دەپ ويلاپ.
دۋسيا اپاي وعان جايلاپ جاقىندادى دا:
- ونىڭ كىلتىن كومەندانت العان،- دەدى.
- نەگە؟
- نەگە ەكەنىن ولار ماعان ايتا ما؟
- قىزىق ەكەن، - دەپ جامال يىعىن قوزعادى. - «كومەندانتقا كىلتتىڭ نە قاجەتى بار؟» - ول تۇككە تۇسىنبەگەن حالدە ەكىنشى قاباتتاعى ءوز بولمەسىنە كەلدى. بولمە كىلتتەۋلى ەكەن. ول نە ىستەرىن بىلمەي، ءارى-ءسارى بوپ تۇرعاندا قاسىنا ەكىنشى قاباتتىڭ كەزەكشىسى جاقىندادى.
- جامال ساعات قىزى، - دەدى ول باياۋ ۇنمەن. - ءسىز...كومەندانتتىڭ بولمەسىنە كىرىپ شىعاسىز با؟ ول ءسىزدى كۇتىپ وتىر ەدى.
جامال اياعىنىڭ استىنداعى ەدەن ويىلىپ كەتەردەي جايلاپ باسىپ، دەمى جيىلەپ، كومەندانتتىڭ ەسىگىن اشتى.
- رۇقسات پا ەكەن؟
- و-و، كەلىڭىز تورلەتىڭىز،- دەدى تولىق كەلگەن، الدىڭعى تىستەرىن تۇگەل التىنداعان ايەل وعان قارسى ءجۇرىپ. - كوڭىل كۇيىڭىز، دەنساۋلىعىڭىز جاقسى ما؟
- راقمەت. ءبارى ويداعىداي.
كومەندانت ۇزاققا سوزىلعان كەرەكسىز اڭگىمەدەن سوڭ ماسەلەنىڭ تۇيىنىنە كوشتى.
- جامال ساعات قىزى، - دەدى ول جالىنعانداي كومەسكى ۇنمەن. - ءسىز ايىپقا بۇيىرماسسىز. ءسال ءبىر كەلەڭسىزدەۋ جاعداي بولىپ تۇر. م... قالاي دەسەم ەكەن... بىزگە، ماسكەۋدەن تەكسەرۋ كەلگەلى جاتىر. ورىن ماسەلەسى عوي باياعى.
- ءسىزدىڭ بولمەڭىز - بۇرىنعى دارىگەرلەر بولمەسى. كوميسسيا سەزىپ قالسا، جاقسى تيەتىن ءتۇرى جوق. بارىمىزگە دە. - ول ءبىر قولىمەن شەڭبەر جاساپ، بۇكىل ساناتوريدى قامتىعانداي بولدى.
- ارينە، ارينە،- دەدى جامال باسىن يزەپ.
- ءسويتىپ... ءسىزدى ءۇش كىسىلىك بولمەگە كوشىرسەك دەپ ەدىك... وعان... قالاي قارايسىز؟
جامالدىڭ ءون بويى مۇزداپ كەتتى. كوز الدى ءبىر ساتكە بۋالدىر تارتىپ، بولمە ىشىندەگى وتتەگىنى الدەكىم سورىپ اكەتكەندەي تىنىسى تارىلدى.
- ءا... ءا... مەيلى. مەيىلدەرىڭىز، - دەدى ول ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا دىرىلدەي سويلەپ. - قالاۋلارىڭىز ءبىلسىن...
- تەكسەرۋ كەلە جاتىر، امال بار ما... فەدورچۋك تە قينالا-قينالا كەتكەن.
- ول كىسى قايدا؟
- وبلىس ورتالىعىنا كەتتى. سيمفەروپولدە جينالىس بار ەكەن. ءتورت-بەس كۇننەن سوڭ كەلەدى. كوميسسيا تابان استىندا كەلىپ قالا ما دەپ رەنجىمەڭىز... قىزمەت قوي...
- ارينە، ارينە... قىزمەتتىڭ اتى قىزمەت...- جامال ويلانباستان ونىڭ ىعىنا جىعىلىپ سويلەي بەردى. سوڭعى ءسوز جۇرەگىنە جۇالدىزداي بولىپ قادالسا دا، شىداپ باعۋعا تىرىستى.
ەكەۋى ۇزاق ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. ىشكى دۇنيەسىندە ءسات سايىن ۇلعايىپ، كەنەرەسىن بارعان، سايىن كەمىرىپ بارا جاتقان نامىس پەن ىزا وتىنىڭ اسەرىنەن جىلاپ جىبەرۋدەن قورىققان جامال ازدان سوڭ ءوزىن-ءوزى ارەڭ جەڭىپ:
- تىم اسىعىس بولعان ەكەن،- دەدى كۇبىرلەپ. - تىم بولماسا... بۇگىن تۇنەپ شىعايىن. ءۇش كىسىلىك ورىنعا...تاڭەرتەڭنەن باستاپ اۋىسارمىن...
كومەندانت ايەل ءسال عانا ويلانىپ العان سوڭ:
- جارايدى. سولاي-اق بولسىن، دەدى ۇلكەن تاۋەكەلگە بارعانداي قولىن سىلتەپ.
جامال تۇسكى تاماققا دا، كەشكى تاماققا دا بارمادى. ول سىرتقا شىقسا دۇيىم جۇرتقا كۇلكى بولاتىنداي بولمەسىنەن شىقپاي جاتىپ الدى. ءوزىن-ءوزى قور ساناپ، ەگىلىپ جىلادى.
كەشكە الماتىمەن سويلەستى. تۇتقانى تاعى دا كەلىنى الدى.
- ءامينا ،- دەدى ول كەلىنىنىڭ جىلاپ تۇرعانىن ەستىپ، شوشىنا ايعايلاپ.- ءامينا، ساعان نە بولدى؟ قۇداي بىلەدى، سەندەردە ءبىر جاماندىق بار؟ ايت قازىر. ەربول ۇيدە مە، تاعى كەشىگىپ كەلدى مە؟
- ەنە، ەنە... ول ۇيدە... ول... وتكەن جولى دا ۇيدە بولاتىن...
- نە دەيدى؟ ەندى نەگە جىلاپ تۇرسىڭ؟ ساعان جىلاۋعا بولمايدى دەگەنىم قايدا؟.. كوكەلەرىڭ ءىس ساپاردان كەلدى مە؟
- جوق... ءىمم، كەلدى... ەنە.. ول ەشقايدا كەتكەن جوق. ول وسىندا...
- قۇداي-اۋ، سەن نە دەپ تۇرسىڭ؟ ەسىڭ دۇرىس پا؟ ايتساڭشى، نە بولدى سەندەرگە؟
- ەنە... ەنە... كوكەم قىزمەتتەن بوسادى... باسقا جۇمىسقا اۋىسۋىنا بايلانىستى...
جامالدىڭ قولىنان تۇتقا ءتۇسىپ كەتتى.
- مىنە، گاپ قايدا؟!
زاتتارىن شالا-شارپى جيناپ، شابادانىنا سالدى دا، ەل جاتار-جاتپاستان اۆتوۆوكزالعا تارتتى.
تاڭعا جۋىق ول الماتىعا ۇشتى.
تومەندە كوك جاسىل كيپاريستەرگە كومىلگەن شاعىن قالا، بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە ءوز تۋىستارىنداي جاقىن بوپ كەتكەن«سول قالانىڭ ادامدارى، زامانا شەجىرەلەرىن ءۇنسىز عانا قوينىنا تىعىپ، عاسىرلاردان عاسىرلارعا ساپار شەككەن، تىرشىلىك دەگەن قۇبىلىستىڭ ۇساق-تۇيەگىنە سەلت ەتپەيتىن اسقاق تا ماڭعاز اي-پەتري قالىپ بارا جاتتى. قايتىپ كەلەر-كەلمەسى بەلگىسىز مۇندا ەتكەن ءوز عۇمىرىنىڭ ءبىر بەلىگى دە اي-پەتري اڭىزداي ەجەلگى ەرتەگى سياقتى ءسات سايىن الىستاپ بارادى.
شىر ەتىپ تۋىلعاننان ەڭ سوڭعى اقتىق دەمنىڭ اراسى ءومىر دەپ اتالاتىن بولسا، سول ءومىر جولىندا ادامدار تىرشىلىگىنىڭ كوپ بەلىگى ءوزىن-ءوزى الدارقاتۋمەن، ەسى كىرمەگەن سابيدەي الدانۋمەن وتەتىنىن دە جامال جەر ۇستىندە ەمەس، جەردەن الىستا، شىرقاۋ بيىكتە بەلگىسىز نۇكتە بوپ بارا جاتىپ العاش رەت ويلاندى.
بالكىم، تىرشىلىك دەگەن دە اڭىز شىعار؟ الدە، راسىمەن اقيقات شىندىق پا؟
- اي-پەتري اقيقاتى...
دۋلات يسابەك
