دۋلات يسابەك. ەسەپشوت، كۇركەتاۋىق جانە دومينو- اڭگىمە
ءوزى تۋرالى مۇنداي بەرىك بايلام ونىڭ كەۋدەسىنە نان-پىسىرىپ، كوشەگە شىعا قالسا بىلايعى جۇرتتى كوزگە ىلمەي، بويىن تاكاپپار ۇستاۋعا تىرىساتىن. ءدال وسى مىنەزىنىڭ ارقاسىندا ول اۋىلداعى قۇربى-قۇرداستارىمەن عانا ەمەس، سوۆحوزدىڭ بۋحگالتەرى، تۋعان كۇيەۋى سوپىتايمەن دە ءجيى-ءجيى ءجۇز شايىسىپ قالا بەرەتىن.
پىستەكۇل ءوزىن اۋىلداعى ەڭ اجارلى، ءوجەت، ەكى سويلەۋ دەگەندى بىلمەيتىن جانە كوزى اشىقتىعى جاعىنان وزگەلەرگە قاراعاندا وق بويى وزىق ايەلمىن دەپ ساناۋشى ەدى. ءوزى تۋرالى مۇنداي بەرىك بايلام ونىڭ كەۋدەسىنە نان-پىسىرىپ، كوشەگە شىعا قالسا بىلايعى جۇرتتى كوزگە ىلمەي، بويىن تاكاپپار ۇستاۋعا تىرىساتىن. ءدال وسى مىنەزىنىڭ ارقاسىندا ول اۋىلداعى قۇربى-قۇرداستارىمەن عانا ەمەس، سوۆحوزدىڭ بۋحگالتەرى، تۋعان كۇيەۋى سوپىتايمەن دە ءجيى-ءجيى ءجۇز شايىسىپ قالا بەرەتىن. سوپىتاي بولسا باز-باياعى مىنەزىنەن مىسقال دا اۋىتقىماي، ايەلىنىڭ اشۋ ۇستىندە كۇيىپ-پىسكەنىنە كوڭىل دە اۋدارمايدى. ونىڭ بۇل نەمكەتتى كۇيىن كورگەندە پىستەكۇل ءوز اشۋىنا ءوزى تىعىلىپ،تۇنشىعىپ ءولىپ قالا جازدايدى. مىنە، سوۆحوزدىڭ ەكونوميكالىق بولاشاعى مەن جىلدىق تابىستارى «بالاپان اشاتىن» سوپىتايدىڭ اياداي بولمەسىنە جاڭا عانا اشۋ-ىزامەن كىرگەن پىستەكۇل كۇيەۋىنىڭ نەمقۇرايدى مىنەزىنە تاعى ماڭداي سوعىپ، ەسەپ-قيساپ كىتاپتارىنىڭ ورتاسىنداعى شۇڭعىل كرەسلوعا سىلق ءتۇسىپ وتىرا كەتتى. سوپىتاي كەزەكتى ايلىق قورىتىندىمەن باسى قاتىپ، وزىمەن ءوزى بولەك اۆتونوميا بوپ وتىرعان.
ءبىر مىڭ سەگىز ءجۇز سەكسەن بەس، - دەدى ول كۇبىرلەپ. - جەتى مىڭ سەگىز جۇز الپىس ءتورت. ون جەتى مىڭ ءۇش ءجۇز قىرىق التى. مىنە، مىنە! بۇل جولى دۇرىس شىعاتىن ءتۇرى بار.
پىستەكۇل بۇدان ارى توزە الماي بۇرق ەتە ءتۇستى.
- و قۇداي-اي! وسىنىڭ ەسەپشوتىنىڭ ءۇنى وشەتىن كۇن بار ما ەكەن! تىق-تىق، تىق-تىق! ميدى تەسىپ ءبىتتى ابدەن!
- ا؟ بىردەڭە دەدىڭ بە؟- دەدى كۇيەۋى ەسەپشوتتان نازارىن اۋدارماي.
- دەدىم. دەمەگەندە قايتپەكپىن!
- نە بوپ قالدى؟
- نە بولۋشى ەدى! بولدى بولاتىن ءىس!
- نە، بىرەۋلەرمەن تاعى ۇرسىسىپ قالدىڭ با؟
- ۇرىسقان مەن ەمەس وزدەرى. وسىنىڭ بارىنە سەن كىنالىسىڭ، سەن! سەنەن جان بالاسى اياعىن تارتپايدى، ءبارى باسىنىپ العان. ەگەر سەنەن جاسقاناتىن بولسا، ەستىپ كورىنگەننەن ءسوز ەستىپ جۇرەر مە ەم؟!
- ءيا، ولار ساعان ناعىل دەدى؟
- «ناعىل دەدى» دەمە، نەعىل دەمەدى دە. سوۆحوز دەرەكتىرىنىڭ، ءتىپتى، اناۋ مەڭگەرۋشىنىڭ ايەلىنىڭ بەتىنە قاراپ وسى ماڭدا ءبىر ادامنىڭ سويلەگەنىن كوردىڭ بە؟ جوق! ال ماعان، بىلدەي بۇعالتىردىڭ ايەلىنە... ايتپاعاندارى قالمادى. - پىستەكۇل ءسوزىن ارەڭ ءبىتىرىپ، ەكى الاقانىمەن بەتىن باستى. سوپىتاي يىعى سەلكىلدەپ، كادىمگىدەي جىلاپ وتىرعان ايەلىنە ءبىر كوز تاستادى دا:
- نەسى بار. سەن دە ايت، - دەدى شوتتى تىق ەتكىزىپ.
- ەندى ايتپايمىن، ساعان قىرسىققاندا اۋىز اشسام ناعىل دەگەن ەكەنسىڭ،- دەدى ول ۇزىك-ۇزىك سويلەپ. - ساعان ايەلىڭنىڭ نامىسى سوقىر تيىن. سەن مەنىڭ نامىسىمنىڭ اياققا تاپتالىپ جاتقانىنا پىسقىرمايسىڭ دا.
- نەگە؟ پىسقىرامىن.
پىستەكۇل قولىن ءتۇسىرىپ، كۇيەۋىنەن الدەقالاي ءبىر ءۇمىت كۇتكەندەي وعان قادالا قارادى.
- وندا... نەگە ارا تۇسپەيسىڭ؟
- ەسى جوق، ەندى مەنى ايەلدەرمەن ۇرىستىرايىن دەپ پە ەدىڭ.
- ۇرىسپا، - دەدى پىستەكۇل اقىل ايتا سويلەپ. - ولارعا الىستا ءجۇرىپ-اق قاهارىڭدى توگە ءبىل. تومەن قاراپ، تابان جولىڭا ۇڭىلگەندى قوي. قاتال بول. وتكەن جولى انا پاداشى جولىمبەتتىڭ ايەلىنە سىيلىق اقشا جازدىرعان سەن ەكەنسىڭ عوي. وندا نەڭ بار ەدى، ا؟ ول سەنىڭ قاي ەكى تۋىپ ءبىر قالعانىڭ ەدى. سول-سول ەكەن، ول توبەمىزدى ويىپ شىعا كەلدى. سول ايەلدىڭ مەنى قالاي تالكەك ەتكەنىن بىلەسىڭ بە وتكەن جولى؟ بىلمەيسىڭ ارينە! جەلوكپە دەدى. ال قۇلاعىڭا قۇيىپ ال!
سوپىتاي باسىن كوتەرىپ، ءبىر كوزى شىتىناعان ەسكى كوزىلدىرىگىن ايەلىنە قادادى.
- جەلوكپە؟! - ول كەنەت قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى. - جەلوكپە! قىزىق ەكەن... ە-حە-حە...
پىستەكۇل دەمىن ىشىنە تارتىپ، سازارىپ وتىرىپ قالدى.
- سەن... سەن نەڭە جەتىسىپ كۇلەسىڭ؟ سورلى-اۋ، سەندە نامىس دەگەن بار ما؟- دەدى ورنىنان تۇرىپ، تۋرا ونىڭ بەتىنە ءۇڭىلىپ.
- سول، كۇلەتىن بولعان سوڭ كۇلەمىن،- دەدى كۇيەۋى جايباراقات.
- ەزسىڭ! نامىسىڭ جوق! قۇداي-اي، ەندى نە دەرسىڭ بۇعان! سول قاتىننىڭ مەنى قالاي قورلاعانىن بىلەسىڭ بە؟
- ءبىر مىڭ ءتورت ءجۇز... جوق، بىلمەيمىن.
- وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن، قۇدىقتان سۋ تارتىپ جاتقانىمدا...- ول بۋلىعىپ، ارەڭ سويلەدى. - ...تارتىپ جاتقانىمدا، و بالە ەسەگىن جەتەكتەپ كەلدى دە... ارام قاتقىر ەسەگى شەلەگىمدى يىسكەدى.
- ەشتەڭە ەمەس. شايىپ الا سالاسىڭ عوي.
پىستەكۇل ەسى اۋىسقان ادامداي تار بولمەنىڭ ىشىندە تەڭسەلىپ كەتتى. ەندى ول ءوز-وزىنەن كۇبىرلەپ، اسپانعا قاراپ ەكى قولىن جايىپ، تاڭىرگە جالبارىنعانداي تۇسىنىكسىز بىردەڭەلەردىڭ باسىن شاتا باستادى.
ءاۋ باستا سوپىتايدىڭ وسى مومىن مىنەزىن ۇناتىپ ەدى.ۇستىنەن تۇيە ءجۇرىپ وتسە دە، سەلت ەتپەيتىن جىگىتتىڭ بار ءبىتىمى مەن بولمىسى پىستەكۇلدى قىزىقتىرعان دا. بەرتىن كەلە، ءۇيلى-باراندى بولعان سوڭ، جۇرتپەن ارالاسار كوز تۋعاندا شاڭىراق يەسىنىڭ قويدان جۋاس مىنەزى ونى جالىقتىرىپ، بىرتە-بىرتە ونىڭ نامىسىن وياتا باستادى. ءۇي يەسى مومىن بولعان سوڭ، وسى اۋىلدىڭ يتىنە دەيىن بۇلاردىڭ اۋلاسىنا كىرىپ، شالدۋار ايەلدىڭ اشۋ-ىزاسىن كەلتىردى.
وزگە جۇرت بۇلاردى سىيلاۋدان قالىپ بارا جاتقانداي كورىندى. وزگە ايەلدەردىڭ، اسىرەسە، سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ،باس اگرونومنىڭ، باس زووتەحنيكتىڭ ت. ت. «بەتكە شىعارلاردىڭ» ايەلدەرىنىڭ الدىندا ۇلكەن بەدەلگە يە بولىپ جۇرۋىنە كۇيەۋىنىڭ ىنجىقتىعى عانا كەسىر كەلتىرەتىن سياقتاندى. ول ءۇشىن سوپىتاي بۇدان گورى قاتالداۋ،قىتىمىرلاۋ، اشۋشاڭداۋ بولۋ كەرەك. پىستەكۇل كۇيەۋىنىڭ داۋىس كوتەرىپ بىرەۋ-مىرەۋگە ۇرىسقانىن، زەكىگەنىن كورگىسى كەلدى. كىم بولسا و بولسىن، - قاراۋىلعا ما، ساۋىنشىعا ما، ۇساق تيىندارىن قايتارۋدى ۇمىتىپ كەتكەن دۇكەنشىگە مە، ايتەۋىر بىرەۋگە ۇرىسسا ەكەن دەپ تىلەدى.
ءبىراق قاس قىلعانداي سوپىتاي دا وزگەرمەي-اق قويدى.قايتا، كۇننەن-كۇنگە كەيىن كەتىپ بارا جاتقان سەكىلدى. پىستەكۇلدى بۇل نامىس پەن اشۋ-ىزانىڭ تۇيىعىنا تىرەپ، شايپاۋلىعىن ورشىتە ءتۇستى. «شايىپ الا سالاسىڭ»، «قۇداي-اۋ، ارينە شايىپ الا الامىن. ءبىراق مۇنىڭ ءتۇپ-توركىنىندە اياققا تاپتالعان نامىس جاتقانىن ول نەگە بايقامايدى؟».
كەنەت ول بولمەنىڭ قاق ورتاسىنا كەپ، كۇيەۋىنەن كوز الماي قالشيىپ تۇرىپ قالدى. سوپىتايدىڭ جانارى الدەقانداي بەلگىسىز ءبىر نۇكتەنى ءىشىپ-جەپ، ۇشقىن شاشىپ، كۇلىم قاعىپ تۇر ەكەن. ەركەكتەردە مۇنداي كوزقاراس دجوردجونونىڭ «ۇيقىداعى ۆەنەرا» اتتى تۋىندىسىن، نەمەسە،ايتەۋىر ءبىر جالاڭاش ايەلدىڭ دەنەسىن كورگەندە پايدا بولادى. «ەسى دۇرىس پا مىنانىڭ؟ تاعى نە پالە ويلاپ وتىر ،- دەپ پىستەكۇل شوشىنا باستادى. - بالكىم، اقىلى كىرە باستاعان شىعار».
- تاپتىم!- دەدى سوپىتاي كەنەت ايعاي ساپ. - تاپتىم! - وقىس داۋىستان پىستەكۇل تالىپ قۇلاي جازدادى. - باسە-ە، سۇرلەم تاسۋعا جۇمسالعان اقشا ەسىمنەن شىعىپ وتىر ەكەن عوي! ەندى ءبارى جونگە كەلدى دەگەن ءسوز. - ول الاقانىن ىسقىلاپ، ەسەپشوتقا تىڭ ءبىر قاجىرمەن كىرىستى. كۇيەۋىنىڭ تاراپىنان نە ماتەريالدىق، نە رۋحاني كومەك بولماعان سوڭ، ايەلى بولمە ورتاسىندا ۇزاق تۇرىپ، ەشكىمنىڭ كومەگىنسىز ءوزى ەسىن جيدى دا، سىبىسىن بىلدىرمەي سىرتقا شىعىپ كەتتى.
ارادا ءبىراز كۇن ءوتىپ، پىستەكۇلدىڭ اشۋ-ىزاسى ءبىرشاما ۇمىت بوپ كەلە جاتقان كەز ەدى. ادەتتە، بۇرق ەتپەسە ايەلدەردىڭ اشۋى جازعى جاڭبىرداي وتكىنشى كەلەدى.پىستەكۇل دە سولاردىڭ قاتارىنا جاتاتىن. ونىڭ ۇستىنە وتكەن جەكسەنبىدە شىمكەنتتەن ۆوكالدى-ينسترۋمەنتالدى انسامبل كەپ كونسەرت قويىپ، بۇل دا ديرەكتوردىڭ، باس اگرونومنىڭ، باس زووتەحنيكتىڭ ايەلدەرىمەن بىرگە ءبىرىنشى قاتاردا قالىپ قويدى. كونسەرتتەن شىققان سوڭ، ولار قاتارلاسىپ ءجۇرىپ وتىرىپ، قازىرگى رەسپۋبليكالىق ەسترادالىق قوزعالىس جايلى پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى. بولىمشە مەڭگەرۋشىنىڭ ايەلىن ەسەپتەمەگەندە ولار تورتەۋ ەدى. پىستەكۇل سول كەزدە شەشىلىپ ءبىر قويا بەردى دەيسىڭ. ول حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بەلگىلى بوپ كەلە جاتقان «بون ي م»، «اببا»،«باك - قارا» انسامبلدەرى جايلى ءسوز قوزعاپ، ءبارىن ءوزىنىڭ اۋزىنا قاراتتى دا قويدى. سول كەزدە فيزيكادان ساباق بەرەتىن سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ ايەلى ويلاماعان جەردەن پىستەكۇلدى ماقتاپ الا جونەلسىن. «قازىرگى ايەل - وت باسى-وشاق قاسىنىڭ ادامى ەمەس. ول - ادال جار، مەيىرىمدى انا، بەلسەندى قوعام قايراتكەرى. سونىمەن بىرگە ول - قالا مەن اۋىل مادەنيەتىنىڭ اراسىنداعى الشاقتىقتى جويۋشى بىردەن-ءبىر قوزعاۋشى كۇش. پىستەكۇل -مەنىڭ ۇعىمىمدا سول دەڭگەيدەن تابىلاتىن بۇگىنگى زامانعا لايىق ايەل»، - دەدى.پىستەكۇلدىڭ كەۋدەسىن ماقتانىش كەرنەپ، اياعى جەرگە تيمەي كەتتى.
سول قۋانىشتىڭ تابى ءالى باسىلا قويماعان ءبىر كەشتە دالادان سوپىتايدىڭ قارق-قارق كۇلگەن داۋىسى ەستىلدى.كۇيەۋى سيرەك كۇلەتىن، اسىرەسە، قارقىلداپ كۇلۋ ونىڭ تابيعاتىندا جوق ەدى. قامىر يلەپ جاتقان پىستەكۇل ەڭسەسىن كوتەرىپ، نازارىن سىرتقا باعىشتاپ تۇرعان ساتتە ىشكە سوپىتاي دا كىرىپ كەلدى. كۇلكىسى ءالى باسىلماپتى. ەكى يىعى سەلك-سەلك ەتەدى.
- ەي، نە بولعان، دەنىڭ ساۋ ما؟- دەدى ايەلىنىڭ كوزى الارىپ.
- ساۋ، دەنىم ساۋ،- دەدى سوپىتاي قولىمەن ءىشىن باسىپ.- ۋه، كۇلكىدەن ىشەگىم ءۇزىلىپ كەتەر مە ەكەن!
- ايتساڭشى، نەگە ءماز بوپ كەلەسىڭ!
- مىنە، كور... ءبىز... وتكەن جولى... - ول ايەلىنە ءبىر پاراق قاعاز ۇسىندى.
پىستەكۇل قولىنىڭ قامىرىن دا سۇرتپەستەن كۇيەۋىنەن قاعازدى جۇلىپ الدى. ولەڭ ەكەن. بار-جوعى ءبىر-اق شۋماق.
ءاي، پىستەكۇل. پىستەكۇل.
سەن قىلاتىن ءىس پە بۇل؟
ساعان جاقسى ات اپەرمەس
ۇرىس دەگەن تۇسپەگىر.
پىستەكۇل جۋعان ماتاداي بوپ-بوز بوپ تۇرىپ قالدى. الگى ءبىر كوتەرىڭكى كوڭىلدىڭ كۇلى كوككە ۇشتى. وعان بارىنەن باتقانى - ولەڭنىڭ مازمۇنى ەمەس، ولەڭدى كوشىرىپ جازىپ العان كۇيەۋىنىڭ ءوز قولى ەدى.
- مۇنى... قايدان الدىڭ؟ - دەدى ول ارەڭ تىلگە كەپ.
- بالالاردان. قالاي تەز جەتىپ قالعان!..
- نە؟
- ولەڭدى ايتام.
- بولدى، دوعار! - ول اشۋعا سىيماي ستولدى قويىپ قالعاندا بىرتە-بىرتە باسەڭسىپ كەلە جاتقان سوپىتايدىڭ كۇلكىسى كىلت تىيىلدى. - ءوزىم كوشىرىپ الدىم دە! نەتكەن ۇيات، نەتكەن ماسقارا!
پىستەكۇلدىڭ كوز الدى بۇلدىراپ، ورىندىققا بارىپ وتىرا كەتتى دە، ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. قارسى بولمەدەن جىلاعان بالانىڭ داۋسى ەستىلدى.
سوپىتاي نە بولعانىن تۇسىنبەي اڭىراپ تۇرىپ قالدى.تۇككە تۇرمايتىن ولەڭگە بولا ايەلىنىڭ ەبىل-دەبىل بوپ جىلاعانى نەسى؟ «باس-اياعى جىپ-جيناقى جاقسى ولەڭ. كۇلۋگە بولادى. ال ول...» ول ايەلىنە جاقىندادى.
- ەي، بالانى ەمىزسەڭشى.
ايەلى ونىڭ ءسوزىن ەستىمەدى دە- .
- بالانى ەمىز دەيمىن!
- ءوزىڭ، ءوزىڭ ەمىز!
- مەن؟.. قالاي؟.. نەمدى ەمىزەم؟
- وندا مەنىڭ شارۋام جوق. قالاي ەمىزسەڭ سولاي ەمىز.
سوپىتاي ەڭكەيىپ، ونىڭ بەتىنە ءۇڭىلدى.
- ەي، دەنىڭ دۇرىس پا؟- دەدى ول سىبىرلاپ.- نەگە جىلاپ وتىرسىڭ؟ بالالار شۋىلداپ ايتىپ ءجۇر ەكەن، جازىپ الدىم. وندا تۇرعان نە بار. ءبارى كۇلەدى، ال سەن جىلايسىڭ. بولا ما ەكەن سول...
- بارشى، بارشى، شىقشى ۇيدەن، - دەدى ايەلى جارىلا جازداپ.
بالانىڭ جىلاۋى كۇشەيە ءتۇستى.
- قازىر، قازىر،- دەدى سوپىتاي ساسقالاقتاپ.- ءسۇتى قايدا ەدى. ءا، مىنە تاپتىم. ەمىزىگى شە؟ - ول جان-جاعىنا كوزبەن شارلاپ تۇردى دا، «جەلىم» دەگەن كىشكەنە بوتەلكەنىڭ اۋزىنا مۇقيات كيگىزىلىپ قويعان ەمىزىكتى جۇلىپ الىپ، بالا جىلاپ جاتقان بولمەگە قويىپ كەتتى.
بالاعا تاماق بەرىپ تىنىشتاندىرعان سوپىتاي ايەلى وتىرعان بولمەگە قايتا كەلدى. ءالى جىلاۋىن توقتاتپاعان ايەلىنە جانى اشىدى. ونىڭ كوڭىلىن جۇباتار، اشۋىن تارقاتىپ، جانىنا مەدەۋ بولار جىلى-جىلى سوزدەر ايتقىسى كەلدى. ءبىراق ونداي سوزدەردى قايدان تابارى، تابا قالسا دا قالاي ايتارىن ويلاپ ءبىراز باسىن قاتىرىپ تۇردى دى، اقىرىن باسىپ كەپ، ەرتەڭگى ءشاي ۇستىندە قالدىرىپ كەتكەن ەسەپشوتىن الىپ، ءوز بولمەسىنە بىلدىرمەي كىرىپ كەتتى. كەلىپ ورىندىققا وتىردى دا، الدىندا سيفر تولى ءبىر قاعازدى قويىپ الىپ، جايلاپ تاستاردى اۋدارا باستادى.
«جەتى ءجۇز سەكسەن ءبىر. ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز وتىز ەكى... سەگىزءجۇز توقسان ءبىر.
پىستەكۇلدىڭ شىدامى شەگىنە جەتىپ، ول بولمەگە كىرىپ كەلدى.
- بايعۇس ەسەپشى! - ول سوپىتايدىڭ قولىنان شوتتى جۇلىپ الدى.- ارسىز، نامىسسىز!
سوپىتاي»توقتاي تۇر«دەگەندەي قولىن كوتەرە بەرىپ ەدى، ايەلى ونى الاقانىمەن قاعىپ جىبەردى.
- وسى مەن ساعان كىممىن ا؟ مەن سەنىڭ ايەلىڭمىن بە،الدە كۇڭىڭمىن بە؟
- ايەلىمسىڭ.- سوپىتاي بۇل جولى وزىنە تونگەن پىستەكۇلگە كوز توقتاتىپ قارادى.
- ءبارىبىر، مەن كەتەمىن.
- قايدا؟
- توركىنىمە.
- نەگە؟
- مەن ەندى سەنىمەن تۇرمايمىن، ءبىلدىڭ بە. تۇرمايمىن! ەندى جەتتى مە جەتەڭە؟! قۇداي-اي، وسىنىڭ ەسەپشوتى قاشان قۋراپ قالار ەكەن!
سوپىتايدىڭ كوزىلدىرىك ار جاعىنداعى جانارى جالت ەتە قالدى. سونان سوڭ ورنىنان جايلاپ كوتەرىلدى دە:
- ەكىنشى قايتىپ مۇنداي ءسوزىڭدى ەستۋشى بولمايىن، -دەدى ەجەلەي سويلەپ. - ول - مەنىڭ نانىم، كاسىبىم، وعان ءتىل تيگىزۋگە ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق. سەنىڭ دە!
- وندا ءوزىڭ ءبىل. مەن كەتتىم. قال ەسەپشوتىڭدى قۇشاقتاپ.
ول بولمەدەن اتىپ شىعىپ، ەسىكتى سارت جاپتى.
- پىستەكۇل!- دەدى سوپىتاي ونىڭ سوڭىنان ايعايلاپ.- اقىماق بولما، قايت كەيىن. ەرتەڭ ارىسقا جۇرەم. كويلەك... تازا كويلەك كەرەك. ەسەپ بەرۋگە بارام...- بارلىق ماسەلە وسىمەن شەشىلدى دەپ ويلاعان سوپىتاي جۇمىسىنا قايتا كىرىستى.
- تا-اك... سەگىز ءجۇز توقسان ءبىر. بەس ءجۇز الپىس ەكى...
* * *
پىستەكۇل سول كۇنى كەشكە كورشى سوۆحوزدا تۇراتىن اعاسىنىڭ ۇيىنەن ءبىر-اق شىقتى. اعاسى ءالى جۇمىستان كەلمەگەن ەكەن. جەڭگەسى قارشىعاعا بولعان جايدى تۇگەل ايتىپ بەردى.
- م-م، سولاي دە، - دەدى قارشىعا كۇرسىنىپ.
- جاقسى ەمەس ەكەن.
- سولاي. ودان ارىعا توزە المادىم.
- تەنتەك بولما، قايتىپ بار. ۇيالساڭ ءوزىم-اق اپارىپ سالامىن. ءبىرىڭ اكە، ءبىرىڭ شەشە بولعان كەزدە بۇلارىڭ قالاي؟ قۇداي بەرگەن مىنەزى بولسا قايتەسىڭ، ار جاعىندا جاماندىعى جوق بولسا بولدى عوي.
- ەندى سەندەر دە مەنى سىپايىلاپ قۋايىن دەدىڭدەر مە؟ - دەدى پىستەكۇل اشۋ شاقىرۋعا ىڭعايلانىپ.
- قيت ەتسە توركىنگە قاشۋ دەگەن نە ول؟ ماسقارا ەمەس پە؟ ەگەر اعاڭنىڭ قىلىعىنا وراي تىرلىك ەتسەم، الدەقاشان جەسىر بوپ وتىرار ەدىم. كوپ ۇزاماي اعاڭ كەلەدى. بەرەر اقىلىم، - ول كەلمەي تۇرعاندا كوزىڭدى قۇرت.
- كەلسە كەلسىن. ءبارىن ايتام. قارىنداس نامىسى قىمبات بولماسا ءوزى ءبىلسىن. نەمەسە، اناۋ ىنجىقتى بارىپ ەسەپشوتىن قيراتىپ، كوزىن اشىپ قايتسىن.
اۋەلگىدە قوڭىر داۋىسپەن باستالعان جاي اڭگىمە بىرتە-بىرتە ەكپىن الىپ قىزا ءتۇستى دە، اياعى وزىنىكىن ءجون دەگەن قىزىل وڭەش داۋعا اينالدى. بۇل داۋدىڭ اياعى نەمەن بىتەتىنى ءبىر قۇدايعا عانا ايان بوپ ءورشىپ-اق كەلە جاتىر ەدى، ءدال وسى كەزدە الدىنا ارباسىن سۇيرەتكەن»بەلارۋس«ارىلداپ كەپ توقتاي قالدى دا، قۇدىققا قۇلاپ كەتكەندەي ءبىردەن وشە قالدى.
- قارنى اش ەكەن،- دەدى قارشىعا داۋىسىن بىردەن وزگەرتىپ. ءسويتتى دە، ستول ءۇستىن قايتا جابدىقتاۋعا كىرىسىپ كەتتى.
سالدەن سوڭ ۇستىنداي ۇزىن، تۇتقىشتاي قارا، اپيىنشىداي ارىق، كوزى ءشولدىڭ قۇدىعىنداي تەرەڭ، ەكى قۇلاعى سىپىراداي قالقيعان، جىلقى ءتىستى بوتباي كىرىپ كەلدى. ول كىرىپ كەلگەندە سولياركا مەن جۇگەرى ساباعىنىڭ، كۇن مەن سۇرلەمنىڭ، تەر مەن شاڭنىڭ - قىسقاسى، بۇگىن نەمەن اينالىسسا، سونىڭ ءبارىنىڭ ءيسى ءۇي ءىشىن الىپ كەتتى. ول قارىنداسىن كورگەن بەتتە سويعان تۇلكىدەي ىرجيىپ كۇلدى.
- وي، پىستەش! التىنىم، قايدان ءجۇرسىڭ!- دەدى وعان قاراي قۇشاعىن جايا ۇمتىلىپ.
ۇيرەنشىكتى اماندىق-ساۋلىق سۇراۋدىڭ، جايراڭداپ ەركەلەۋدىڭ ورنىنا بۇل قارىنداسى جىلارمان حالدە بۇرىلىپ،موينىنا كەپ اسىلا كەتتى دە، جاس بالاداي سولقىلداپ قويا بەردى.
- قىدىرىپ كەپتى، قايدان كەلۋشى ەدى،- دەدى قارشىعا پىستەكۇل ءۇشىن جاۋاپ بەرىپ.
- انەۋكۇنى عانا كەلىپ كەتىپ ەدى عوي، - دەدى بوتباي كەۋدەسىندە جاتقان قارىنداسىنىڭ شاشىنان سيپاپ، - ءاي،پىستە! - اعاسى ونىڭ جىلاپ تۇرعانىن ەندى بايقاپ، نە ىستەرىن بىلمەي تابان استى-ابدىراپ قالدى.- نەگە جىلاپ تۇرسىڭ، ا؟ قانە، ايتشى ماعان ءبارىن، كىم دە بولسا قابىرعالارىن قاۋساتىپ قاپقا ساپ بەرەيىن. قانە، ايتا عوي. - اعاسىنىڭ ەركەلەتە سويلەگەن ۇنىنەن قارىنداسىنىڭ ەت جۇرەگى ەلجىرەپ، جىلاۋى ۇدەي ءتۇستى.
- مەن... مەن... ەندى ول جاققا بارمايمىن.
تۇككە تۇسىنە الماعان بوتباي اڭىرىپ ايەلىنە قارادى.
- ءيا، سولاي،- دەدى قارشىعا كۇرسىنىپ، - سۇيتەدى. بارمايدى.
- نە دەيدى، نە دەيدى! قانە، جوندەپ ايتشى، - بوتباي قارىنداسىنا ورىندىق قويىپ، ءوزى وعان قاراما-قارسى ورنالاستى.
- نە، ول سەنى ۇردى ما؟
- جوق...
- بوقتادى ما؟
ول باسىن شايقادى. بوتباي شاراسىز ادامنىڭ كەيپىمەن يىعىن قوزعادى.
- م-م... ۇرماسا، بوقتاماسا...
- ەسەپ...- دەپ كۇبىرلەدى پىستەكۇل،- ەسەپشوت...
- ەسەپ شوت؟!
- ءيا... بىلاي...- قارىنداسى كۇيەۋىنىڭ شوت قاققانىن سالىپ، قولىن ارى-بەرى قوزعالتتى. - ازاننان كەشكە دەيىن كەشتەن تاڭعا دەيىن. تىق-تىق، تىق-تىق.
بوتباي مەن قارشىعا ءبىر-بىرىنە قارادى.
- مەيلى قاعا بەرسىن، - دەدى اعاسى ءبىرىنشى تىلگە كەلىپ.- وندا سەنىڭ شارۋاڭ قانشا؟
- ميىمدى جەپ ءبىتتى.
- ال سەن باسقا بولمەگە كىر دە، ەسىگىڭدى تاس قىپ جاۋىپ ال. سوندا تۇك تە ەستىمەيسىڭ.
- سوپىتايعا ەبىن تاۋىپ رەزەڭكە ەسەپشوت جاساپ بەرۋ كەرەك، سودان داۋاسى جوق، - دەپ قارشىعا ءبىر بۇيىردەن امەريكا اشا قويدى، بوتباي قۋانعاننان ايعايلاپ جىبەردى.
- يدەيا!»بەلارۋستىڭ«ەسكى دوڭعالاعىنان مەن وعان قاتىرىپ تۇرىپ ەسەپشوت جاساپ بەرەيىن! جاتسىن شوتتىڭ داۋىسىن ءوزى دە ەستي الماي.
- جوق، جوق!- دەپ پىستەكۇل ىزاعا بۋلىقتى.- سەندەر تۇكتى دە تۇسىنبەي تۇرسىڭدار!
- نە تۇسىنبەيتىنى بار، - دەدى بوتباي قارىنداسىنا سۇراۋلى پىشىندە قاراپ.- بايعۇس، ءتىپتى بوقتاماپتى دا، قارشىعا،»بەلارۋستى«وت الدىرشى. ۇيىنە تىركەمەمەن اپارىپ تاستايىق.
- نەمەنە؟! تىركەمە! قۇداي-اۋ، نەتكەن ادامسىڭدار ءبارىڭ، تۇيسىك دەگەن بولا ما سەندەردە! ول مەنى ادام عۇرلى كورمەيدى. مەن ۇيدە بارمىن با، جوقپىن با وعان ءبارىبىر.
جۇرت مەن جايلى ولەڭ شىعارىپ، ماسقارا عىپ جاتسا دا سەلت ەتپەيدى.
- ولەڭ؟ - دەدى بوتباي تاڭدانىپ.
- ءيا. مازاق ولەڭ!
- م-م... ولەڭ... ولەڭ. قىزىق ەكەن، ەسىڭدە بولسا ايتىپ كورشى.
پىستەكۇل ىزالانىپ تۇرىپ ءبىر شۋماق ولەڭدى تاقىلداتىپ وقىپ شىقتى. بوتباي مەن قارشىعا وت تيگەن دارىدەي جارىلا كۇلدى. پىستەكۇل ۇرەيلەنىپ، ەكەۋىنە كەزەك-كەزەك قارادى.
- توقتاتىڭدار كۇلكىنى! كەڭكەلەستەر وڭشەڭ! سەندەر كۇلىڭدەر، مەن جىلايىن! - ول اياعىمەن جەر تەپتى.
- جوق، - دەدى بوتباي كۇلكىسىن ارەڭ تەجەپ.- مەنىڭ تاڭعالىپ تۇرعانىم ولەڭنىڭ ءوزى ەمەس، ونىڭ سەندەر جاققا قالاي تەز جەتكەنى.
پىستەكۇل ءوز قۇلاعىنا سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەدى.
- سوندا... سوڭ... سەندەر دە بىلەسىڭدەر مە ول جايلى؟
اڭگىمەگە بايىپتى ۇنمەن قارشىعا ارالاستى.
- وتكەن جولى ول ولەڭدى اعاڭنىڭ ءوزى شىعارعان.
- قالاي، قالاي؟
- سولاي. سول جولى سوپىتاي ماعان ولەڭ شىعاردى، ال سەنىڭ اعاڭ ونىڭ ايەلىنە ولەڭ شىعاردى.
پىستەكۇلدىڭ كوز الدى تەڭسەلىپ كەتتى.
- جەتىسكەن ەكەنسىڭدەر! جەتتىم دەڭدەر سوعان دا! بارىڭدە ار، نامىس دەگەن جوق. كەتەمىن، كەتەمىن بۇل ۇيدەن، ءبىر مينۋت تا تۇرمايمىن. - ول ەسى اۋىسقان ادامداي اپىل-عۇپىل زاتتارىن جيناي باستادى.
- قايدا؟- دەدى اعاسى.
- اجەمنىڭ ۇيىنە.
بوتباي ءسال ءمۇدىرىپ قالدى دا، تۇكىرىگىنە شاشالعانداي ۇزىك-ۇزىك ءتىل قاتتى.
- شىنىن ايتسام... مەنىڭ ايەلىمە ارنالعان ولەڭدى اجەم شىعارعان. ايتپەسە، سوپىتايدا قانداي اقىندىق بولسىن...
پىستەكۇلدىڭ جانارى مۇنارتىپ، تۇلا بويى ىزادان قالشىلداپ، تەڭسەلە باسىپ باردى دا، كەرەۋەتكە گۇرس ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى.
بوتباي مەن قارشىعا ءبىر-بىرىنەن كوز الماي، ەندى نە ىستەرىن بىلمەي دال بولىپ تۇرعاندا سىرتقى ەسىك ايقارا اشىلىپ، ىشكە سوپىتاي كىرىپ كەلدى.
- كەش جارىق، - دەدى ول سىپايى عانا جىميىپ.
- ەشكىڭ ارىق! وۋ، قايدان ءجۇرسىڭ؟- دەدى بوتباي تاڭدانىپ.
سوپىتايدىڭ ويدا جوقتا كىرىپ كەلىپ، الگى ءبىر تۇيىقتان الىپ شىققانىنا بوتباي قۋانىپ قالدى.
- وي، كەلگەنىڭ جاقسى بولدى، تورلەت!- دەدى ول وعان جۇمساق ورىندىق قويىپ.- قالاي، ءۇي-ءىشىڭ امان با؟
- ولار وسىندا عوي.
- ءا-ءا، ولار وسىندا ەكەن عوي. ءانى، ايەلىڭ...قارىنداسىمىز... وسىندا. جاتىر. جىلاپ جاتىر عوي دەيمىن. قارشىعا، جۇگىر كۇركەتاۋىق سوي. اششىلاپ قۋىرداق جاسا. ءبىز سوپىتاي ەكەۋمىز دومينو ويناپ جىبەرەيىك.
ولار ءاپ-ساتتە ۇستەل باسىنا جايعاستى.
- قالادان جاڭاسىن اكەلدىم، - دەدى سوپىتاي.- ءپىل سۇيەگىنەن جاسالعان، اپپاق دومينولاردى ستول ۇستىنە ساۋ ەتكىزدى.
بوتبايدىڭ اۋزى اڭقيىپ كەتتى.
- ءماس-سا-عا-ان!- دەدى ول ەسىن جيناعان سوڭ.- مىناداي دومينومەن ءبىر جەتى ويناساڭ دا جالىقپاسسىڭ. جارايسىڭ، سوپىتاي، جارايسىڭ! ال قانە، باستاپ جىبەرەيىك.ءبىراق سەن ەزىپ كوپ ويلانبا؟
- ارينە، ارينە. تراكتورىڭ نەعىپ ەسىك الدىندا تۇر؟
- جاي. بۇگىننەن باستاپ سۇرلەمگە شىقتىم. كوڭ تاسۋعا قاراعاندا تازا جۇمىس.
- دۇرىس. قانشا؟ ءتورت تە بەس پە؟ ال ءجۇردىم. كەزەك سىزدىكى.
- ءا-ءا، قۋ بالا.»بالىق«جاساماقسىڭ ءا!..
بىرنەشە مينۋت وتكەن سوڭ، بوتبايدىڭ جاعدايى قيىندادى. ول جەردەن بىرنەشە رەت تاس الىپ، ءتورتىنشى تاستى العاندا عانا كەرەكتى سانعا ىلىكتى.- ال ءجۇر،- دەدى ول قىزاراقتاپ.
سوپىتاي ويلانباستان»اشىق«قاناتتى قايتا جاپتى.
- تاعى ما؟!- دەدى بوتباي اشۋلانىپ. - سەن بار عوي،سەن بارىپ تۇرعان قۋسىڭ!
- سابىر ساقتاپ ويناڭىز. جەكە باسقا تيىسۋگە بولمايدى. مادەنيەت كەرەك، مادەنيەت.
- مەن - مادەنيەتسىزبىن، ويتكەنى ايدايتىنىم تراكتور، ال سەن - مادەنيەتتىسىڭ، ويتكەنى قاعاتىنىڭ ەسەپ شوت، بۇعالتىرسىڭ، سول ما ايتايىن دەگەنىڭ؟
- وي، لاعىپ كەتتىڭىز، - دەدى ول جايباراقات جاۋاپ بەرىپ.- ال ءجۇرىس سىزدىكى.
- جۇرمەيمىن.
- نەگە؟
- سول، جۇرمەيمىن.
- وندا ۇتىلدىڭ.
- تاپقان ەكەنسىڭ اقىماقتى!
- وندا ءجۇر.
- ال جۇرمەيمىن.
- وندا ۇتىلدىڭ.
- ۇتىلعام جوق.
- وندا ءجۇر.
- جۇرمەيمىن.
- ەندى نە ىستەيمىز؟
- ءوزىڭ ءجۇر.
- ەكى رەت جۇرەمىن بە؟
بوتباي ورنىنان تۇردى.
- بار عوي، - دەدى ول ىزالى ۇنمەن، سەنىڭ بار عوي،مىنا شىلميىپ تۇرعان موينىڭدى ءشىبيدىڭ موينىنداي جۇلىپ الامىن دا، تەرەزەدەن لاقتىرىپ جىبەرەمىن. نەمەنە،»ءجۇر دە ءجۇر«،»ۇتىلدىڭ دا ۇتىلدىڭ!«باسقا ءسوز قۇرىپ قالدى ما؟
- ارينە، باسقا ءسوز كوپ. ءبىراق ونىڭ ءبارىن نەمەنەگە ايتا بەرەم. ايتپاقشى الگى كۇركەتاۋىقتى كىم سويادى؟
- ول قانداي كۇركەتاۋىق؟
- الگى... جاڭا عانا ءوزىڭ ايتقان جوقسىڭ با؟
- ايتسام قايتۋشى ەدى! داۆاي، ودان دا ءجۇرىسىڭدى ءبىل.
- جارايدى،- دەدى سوپىتاي وڭاي كەلىسىپ.- ال ءجۇرىڭىز.
بوتباي ءتىزىلىپ جاتقان دومينو تاستارىنا ۇزاق ءۇڭىلىپ وتىردى دا، قايتادان اشۋلانا باستادى.
- يتتەن جارالعان، - دەدى ول نە ايتقانىن ءوزى دە بايقاماي.
- بوقتاماڭىز، - دەدى سوپىتاي ەسكەرتۋ جاساپ.
- سەنى ەمەس، تاستى بوقتاپ وتىرمىن.
- تاس - مەنىكى. دەمەك، قوساق اراسىندا مەن دە كەتەم. ءبىراق ءبارىبىر - ويىن ءبىتتى.»بالىق!«
بوتباي جىلاپ جىبەرە جازدادى.
- قايتا وينايىق،- دەدى ول دومينو تاستارىن اسىعىس ارالاستىرىپ.
ويىننىڭ ەكىنشى راۋندى باستالدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ بوتباي قايتادان ۇتىلا باستادى.
- تاعى جاپتى! - دەدى بوتباي جاعدايدى بايقاعان سوڭ تەرىسىنە سىيماي،- اتاڭا نالەت!
- بوقتاماڭىز،- دەدى سوپىتاي ەكىنشى رەت ەسكەرتۋ جاساپ. ونىڭ جايباراقات قالپى بوتبايدىڭ جىنىن قوزدىرا ءتۇستى.
- شوشقانىڭ عانا دومينوسى!
- تاعى ايتام، ارعا تيمەڭىز،- دەدى سوپىتاي ۇستامدىلىق ساقتاپ.
- سەنىڭ ارىڭا تيگەن ەشكىم جوق!
- جاڭا نە ايتتىڭىز؟
- بوقتاسام شوشقانى بوقتادىم.
- شوشقا دا قۇدايدىڭ ماقۇلىعى، - دەدى سوپىتاي سالماقتى ۇنمەن. - ول دا ءوزىمىز سياقتى جانۋار.
بوتباي ورنىنان اتىپ تۇردى.
- نەمەنە، نەمەنە؟ شوشقا دا ءوزىمىز سياقتى جانۋار؟
- البەتتە.
- دەمەك، مەن دە شوشقا سياقتى ماقۇلىقپىن با؟
- كىم ءبىلسىن، - دەدى سوپىتاي يىعىن قوزعاپ. - ايتەۋىر، ءبارىمىزدىڭ ءبىر ماقۇلىق ەكەنىمىز ايان. ءبىراق ءبىرىمىزدى شوشقا دەپ، ەكىنشىمىزدى ادام دەپ اتاپ كەتكەمىز. بار ايىرماشىلىق سوندا عانا.
بوتباي بۇدان ءارى تاجىكەلەسە بەرۋدى قاجەتسىز دەپ تاۋىپ، ونى بۇركىتتەي باس سالدى. ءبىرىن-ءبىرى اياماس، ءبىتىمسىز، ىمىراسىز ايقاس باستالدى دا كەتتى.
- شوشقاشىلىن مۇنىڭ! شوشقا بولعىڭ كەلسە ءوزىڭ بول، مەندە نەڭ بار، ا! وي، سۇمەلەك، ىنجىق! كورسەتەيىن ساعان شوشقا بولۋدى!
ادىردىڭ سەكسەۋىلىندەي بوتباي ارىق جاعاسىندا وسكەن جالبىزداي سوپىتايدى جامان شاپانداي سىلكىلەدى. جاڭجال ءا دەپ باستالعاننان كوزىنىڭ جاسىن تىيىپ، ولارعا تاڭ-تاماشا بوپ قاراپ وتىرعان پىستەكۇل بۇل ەكەۋى ۇمار-جۇمار الىسىپ كەتكەندە، ءوز باسىنىڭ قايعىسىن» ءبىرجولا ۇمىتىپ، شىرىلداپ كەپ اراشا ءتۇستى.
- ەستەرىڭ دۇرىس پا، نە بولعان سەندەرگە! - سول كەزدە بارلىق يلەۋگە قارسىلىقسىز كونىپ، بوتبايدىڭ استىندا بەيعام جاتقان كۇيەۋىنىڭ كوزىنە كوزى ءتۇستى دە، نامىسى بۇرق ەتە قالدى. - سەنى دە ەركەك دەيدى-اۋ، نەمەنەگە ءماز بوپ جايباراقات جاتىرسىڭ! تۇر بىلاي!
- قايتىپ؟ - دەدى سوپىتاي اقىل سۇراپ.
بوتبايدىڭ ونى جۋىق ارادا بوساتاتىن ءتۇرى بايقالمايدى. ۇرىپ جاتىر، يلەپ جاتىر، مىجعىلاپ جاتىر.
- بوتباي، جالىنامىن جىبەرشى. ولتىرەتىن بولدىڭ عوي بايعۇستى! - دەدى پىستەكۇل ونىڭ جاۋىرىنىنا جابىسىپ.
- اۋلاق! - دەدى بوتباي ونى سىلكىلەپ تاستاپ. - شىرىلداي قالۋىن قاراشى!.. كۇركەتاۋىق! كۇركەتاۋىق جەگىسى كەلەدى تاعى. جەگىزەرمىن مەن ساعان. وزىڭنەن چاحوحبيلي جاسايىن!
وسى كەزدە ماڭدايىنان تەرىن ءسۇرتىپ، كۇركەتاۋىق قۋىپ شارشاعان قارشىعا كىرىپ كەلدى.
- ارەڭ ۇستاسام بولار ما؟ بوتباي، كۇركەتاۋىقتى قايسىسىڭ سوياسىڭدار؟ ەي!..- دەدى ول كيىزدىڭ شاڭىن كوتەرىپ الىسىپ كەتكەن ەكەۋىنە ۇرەيلەنە قاراپ.- مىنالار توبەلەسىپ جاتىر ما، نەمەنە؟
- ءيا،- دەدى پىستەكۇل دىرىلدەي جاۋاپ بەرىپ.
- ال سەن نەعىپ تۇرسىڭ؟
ەكى ايەل ەكى جاقتاپ ءجۇرىپ ەكەۋىن ارەڭ اجىراتتى. ەكى دومينوشى ورىندارىنان تۇرىپ، قاعىپ-سىلكىنە باستادى. كوپ قايرات جۇمساعان بوتباي ەكى يىعىنان دەمالىپ بولدىرىپ تۇر، ال تىنىش جاتقان سوپىتاي ۇيىقتاپ تۇرعانداي تىپ-تىڭ.
- تەنتەك كوبەلەكتەي جالپ-جالپ ەتىپ ساعان نە جوق ءا؟ - دەدى بوتباي قارىنداسىنا القىنا قاراپ.
- ول... ول... سەنى عانا ەمەس، ءوزىن دە شوشقا دەدى عوي...
- دەسىن! شوشقا بولماق تۇگىلى ءوزىن ەسەك دەسىن، دوڭىز دەسىن، كەسىرتكە، جىلان، قۇرت-قۇمىرسقا، ماسا-شىركەي، باقا-شايان دەسىن. ءبىراق مەنى قوسپاسىن.
- ەندى... سولاردىڭ بىرەۋىنە توقتاۋ كەرەك قوي، - دەدى سوپىتاي تەرەزەگە قاراپ.
- ءانى، ءانى! ەسىتتىڭدەر مە نە دەگەنىن؟! ءوي، مەن سەنى قازىر!..- ول ورنىنان ۇشىپ تۇرا بەرىپ ەدى، ەكى ايەل اكە-كوكەلەپ قايتا وتىرعىزدى.
قارشىعا سوپىتايعا جاقىندادى.
- اينالايىن، قۇلدىعىڭ كەتەيىن، ۇيىڭە قايتشى. سەن دە سۇتتەن اق، سۋدان تازا ەمەسسىڭ.
سوپىتاي قارشىعاعا «سولاي ما؟» دەگەندەي ءبىراز قاراپ تۇردى دا، كوزىلدىرىگىن ءبىر ىرعاپ، ءۇن-ءتۇنسىز ەسىككە قاراي بەتتەدى.
- ال... كۇركەتاۋىق شە؟ - دەدى ول جالپىعا ورتاق ساۋال تاستاپ.
- ەسىك الدىندا بايلاۋلى تۇر، الىپ كەت، - دەدى قارشىعا.
- وڭباعان! نامىسسىز! - دەپ بوتباي كۇيىپ كەتىپ جەرگە ءبىر تۇكىردى.
- جو-جوق! - دەپ پىستەكۇل كەنەت ايعايلاپ جىبەردى. - ول ونداي ەمەس!
-ءا-ءا، سولاي ما! - دەدى بوتباي قارىنداسىنا الارا قاراپ. - ءوزىڭ ەدىڭ عوي ءسوزدى ءبىرىنشى باستاعان. سول ءۇشىن اجىراسقالى كەلىپ وتىرعان جوقسىڭ با؟
- جوق، - دەدى ول كۇمىلجىپ. - ول جاقسى ادام...
- سولاي دەڭدەر! دەمەك، ول ساعان مەنەن گورى جاقىن بولعان ەكەن عوي. ەندەشە، باتىرىڭدار قارالارىڭدى! كورىنبە كوزىمە! - ول ايۋداي اقىرىپ، جەر تەپكەندە ەكەۋى دە ەسىككە قاراي جىلىستاي باستادى. تابالدىرىقتان اتتاي بەرگەندە بوتبايدىڭ ءامىرلى داۋىسى قايتا ەستىلدى.
- پىستەكۇل! توقتا! تىركەمەمەن ءوزىم اپارامىن، ازىرگە مىنامەن بىرگە ولسەم دە جىبەرمەيمىن!
ەسىك الدىندا از-كەم ايالدادى دا، سوپىتاي شىعىپ كەتتى.
- ەي، كۇركەتاۋىققا ءتيۋشى بولما!- دەدى بوتباي ونىڭ سوڭىنان ايعايلاپ.
ەرتەسىنە كەشقۇرىم سوپىتاي ۇيىندە جاپادان-جالعىز شوت قاعىپ وتىردى. ەسەپشوتتىڭ ءاربىر تىقىلى، دالىرەك ايتقاندا، سول ەسەپشوتتى تىقىلداتىپ وتىرعان ءوز ساۋساقتارى سوۆحوزدىڭ بۇكىل بولاشاق يگىلىگىن جاساپ وتىرعانداي سەزىنىپ، سول سەزىنۋدەن ول وزگە دۇنيەنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ كەتكەندەي ەدى. الدىڭداعى جۇمىسقا قىزۋ دا الاڭسىز بەرىلىپ كەتكەندىگى سونشالىق، الاكەۋىم شاقتا ۇيگە ەنىپ، وزىنە ءبىر بۇرىشتان قيمىلسىز قاراپ تۇرعان ەكى ايەلدى دە بايقامادى.
ارادا بىرنەشە ساعات وتكەن سوڭ سوپىتاي، پىستەكۇل جانە قارشىعا ۇشەۋى شايدى اسىقپاي ءىشىپ وتىردى. سوپىتاي ءۇشىن بۇل ەكى ايەلدىڭ كەشتەتىپ جەتىپ كەلۋى اناۋ ايتقان وقىس جاڭالىقتاي كورىنە قويمادى. ءتىپتى، ول بۇلاردىڭ نەمەن، قالاي كەلگەنىن دە سۇراپ جاتۋدى ويلاعان جوق، يەسىنىڭ مۇنداي نەمقۇرايىلىعى ءارقاشان ساۋىسقانداي ساق ايەل كوڭىلىنىڭ رەتىن تاۋىپ، شەشىلە كەتۋىنە جول بەرمەدى. سوندىقتان دا قارشىعا بۇل ۇيگە نەگە كەلگەنىن، كۇيەۋىمەن نەگە ءجۇز شايىسىپ قالعانىن، ءجۇز شايىسۋعا سەبەپ بولعان باياعى سول كۇركەتاۋىق ەكەنىن دە ايتا المادى.
كۇركەتاۋىقتى پىستەكۇلدەن بەرىپ جىبەرەيىك دەگەن قارشىعانىڭ سوزىنە بوتباي شالقاسىنان تۇسكەنىن، ەكەۋىنىڭ جاڭجالداسقانىن، سول جاڭجال اقىرى ەكەۋىن مارشرۋتتى اۆتوبۋستان ءبىر-اق شىعارعانى جايلى دا ءسوز قوزعاي المادى. ولار ءۇنسىز ىشىلگەن كوڭىلسىز ءشايدى اياقتاي بەرگەندە دالادان «بەلارۋستىڭ» تارىلداعانى ەستىلدى.
- بوتباي كەلدى-اۋ دەيمىن، - دەدى پىستەكۇل كوڭىل اۋدارارلىق ءبىر نارسەنىڭ تابىلعانىنا قۋانىپ.
- كەلسە قايتەمىن، - دەدى قارشىعا تەرەزەدەن تەرىس اينالىپ. - ءبارىبىر ونىمەن بىرگە كەتپەيمىن.
ۇيگە بوتباي كىرىپ كەلدى. ۇستىنداي ۇزىن، تۇتقىشتاي قارا، اپيىنشىداي ارىق، ۇستىنەن سولياركا مەن سۇرلەم ءيىسى اڭقىعان باياعى جىلقى ءتىس بوتباي.
- كەش جارىق! - دەدى ول كوڭىلدى داۋىسپەن.
ايەلدەر جاعى جاپىرىلا تەرىس اينالىپ، سوپىتاي عانا قۋانىش ءبىلدىردى.
- و-اۋ، ەشكىڭ ارىق! تورلەت، تورلەت! كەشتەتىپ قايدان ءجۇرسىڭ؟ يا، ءۇي-ءىشىڭ امان با؟
- قۇدايعا شۇكىر! ايتپاقشى ولار وسىندا عوي.
- ءا-ءا، ءما، ءيا. وسىندا. بۇلار دا جاڭا ازىردە عانا كەلدى. شەشىن! نە جاڭالىق بار؟
- ەشقانداي، - دەدى ول سوپىتاي قويعان جۇمساق ورىندىققا وتىرىپ جاتىپ. - ساعان... ءتورت كۇركەتاۋىق اكەلدىم. تىركەمەدە تۇر. پىستەكۇل، بارىپ ءتۇسىرىپ الشى. ايتپەسە، سايتان العىرلار بەت-بەتىمەن بىتىراپ كەتىپ جۇرەر. ال، بالا، - دەدى ول قايتادان سوپىتايعا بۇرىلىپ.- مەن ساعان رەزىڭكە ەسەپشوت پەن رەزىڭكە دومينو اكەلدىم. كەشەدەن بەرى بىتىرگەنىم سول بولدى. سەن ونداي نارسەنى تۇسىڭدە دە كورگەن جوقسىڭ. ءوزىم جاسادىم. «بەلارۋستىڭ» دوڭعالاعىنان! ۇستەلدى تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى دەمەي سوعا بەر، ءبىر دە ءبىر دىبىس ەستىلمەيدى. مىنە، كور!
ول الدەقالاي ءبىر رەزەڭكە ساندىقشادان رەزىڭكە ەسەپشوتتى الىپ وڭ جاعىنا قويدى دا، رەزىڭكە دومينو «تاستارىن» دۇرىلدەتىپ ستول ۇستىنە تەكتى.
سوپىتاي تاڭدانعاننان بىرنەشە سەكۋندقا ءتىلىن جۇتىپ قويدى.
- ءماس-ساعا-ان! - دەدى ول ەسىن جيعان سوڭ. - عاجاپ!جارايسىڭ، بوتباي! قۇداي امان قويسا قايناعامنىڭ قولىنان ءبىر كۇنى رەزىڭكە ەت جەيتىن شىعارمىن! ال ويناپ جىبەرەمىز بە؟
بوتباي ءبىر سوزگە كەلمەستەن رەزىڭكە دومينونى ارالاستىرا باستادى. ويىن باستالىپ كەتتى. ۇمىت قالعان ايەلدەر ءبىر-ءبىر كۇرسىندى دە، ءۇي تىرشىلىگىنە كىرىسىپ كەتتى.
ءبىرازدان سوڭ بوتباي ۇتىلا باستادى.
- جالپى، رەزىڭكەنىڭ اتى رەزىڭكە،- دەدى ول ءوزىمەن-ءوزى ايتىسقانداي باسىن شايقاپ.
ەندى بىرنەشە مينۋتتان سوڭ وعان جەڭىلىس قاۋپى تونە باستادى.
- نالەت! رەزىڭكەنى ايتام، - دەدى ول سول ساتتە-اق ءوز سوزىنە تۇسىنىك بەرىپ.
- رەزىڭكەنىڭ بۇل جەردە كىناسى جوق، - دەپ سوپىتاي دا پىكىر ءبىلدىرىپ قويدى.
- سوندا كىنا نەدە؟
- «نەدە» ەمەس، «كىمدە» دەۋ كەرەك.
- سەن جۇرتقا اقىل ايتپاي وينا.
- مەن اقىل ايتقام جوق.
- ايتتىڭ!- بوتباي ابايسىزدا ۇستەلدى سوعىپ قالدى.
- ۇستەلدى سوقپاي ويناڭىز،- دەدى سوپىتاي اقىرىن ەسكەرتۋ جاساپ.
- سوقسا قايتەدى؟
- بولمايدى.
- نەمەنە، سەنىڭ ۇستەلىڭ شيشا ما ەدى؟
- ارينە، شيشا ەمەس. ويناعان كەزدە ۇتىلا دا ءبىلۋ كەرەك دەگەنىم عوي. ال ءجۇر.
- ەي، سەن نەگە دىكەڭدەيسىڭ؟ نەمەنە، ىلعي دا سەن ۇتا بەرۋىڭ كەرەك پە؟
- ۇتسام جاقسى وينايتىن شىعارمىن.
- نە-مە-نە؟ مىنا سەن بە جاقسى وينايتىن؟! ال جۇرە عوي!
سوپىتاي ويلانباستان ءجۇرىپ تاستادى.
- پىستەكۇل، كۇركەتاۋىقتاردى ءتۇسىردىڭ بە؟ - دەدى سوپىتاي جەڭىپ وتىرعان ادامنىڭ بەيعام داۋىسىمەن.
- بەرەرمىن ساعان كۇركەتاۋىقتى! - دەدى بوتباي كىجىنىپ. - قارشىعا، تۇسىرتكىزبە! كورىنگەنگە ۇستاتا بەرەتىن كۇركەتاۋىعىم جوق. ءوزىڭ تەز جينال، كەتەمىز.
- مەن... مەن... كەتپەيمىن، - دەدى قارشىعا زورلانا سىبىرلاپ. - ءوزىڭ جۇرە بەر...
- ەي، بول تەز! ايتپەسە، اياعىڭنان ۇستايمىن دا، تىركەمەدەگى تۇيەتاۋىقتاردىڭ اراسىنا لاقتىرىپ جىبەرەمىن،ءبىلدىڭ بە؟
كۇيەۋىنىڭ قاهارىنان قايمىققان قارشىعا امالسىز جينالا باستادى. كەنەت بوتباي دومينو تاستارىنىڭ ەكى جاعىنا كەزەك-كەزەك ۇزاق قاراپ وتىردى دا، قۋانىشتان ايعايلاپ جىبەردى.
- ال، بالا، قانە، ءجۇرىپ كور!
سوپىتاي ستول ۇستىندەگى جاعدايدىڭ ءۇمىتسىز ەكەنىنە كوزى جەتىپ، سۇرلانىپ سالا بەردى.
- بالىق! - دەدى بوتباي ءۇيدى باسىنا كوتەرە قارقىلداپ. - قارشىعا، پىستەكۇل، شاي قويساڭدارشى! بۇل ءۇي ءدام تاتىرا ما، جوق پا!
- ءى-ءى... جۇرمەيمىز بە؟- دەدى قارشىعا جاسقانا ءتىل قاتىپ.
- جوق! كەيىنىرەك. كۇركەتاۋىقتى تۇسىرە بەرىڭدەر. قالاي، بالا، تاعى ويناپ جىبەرەمىز بە؟ - ول سوپىتايعا كۇلىمسىرەي قارادى.
سوپىتاي ورىندىعىن ۇستەلگە جاقىنداتىپ، دومينو تاستارىن اسىعىس ارالاستىرا باستادى.
دۋلات يسابەك
