تيمكا-ديمكا- اڭگىمە
- سۇپىرعا بار ما؟ - دەيمىن ۇيعىر شالىنا. ول ماعان: - باع!- دەيدى. شىنىندا «بار» دا دەمەيدى، «باع» دا دەمەيدى، مەن ەستىپ-بىلمەگەن ءبىر داۋىستى دىبىسقا اپارىپ سوعادى.
- ۆەنيك ەست؟ (سىپىرتقى بار ما؟) - دەيمىن ورىس شالىنا.
ول ۇندەمەي عانا سىپىرتقى اكەلىپ بەرەدى.
بيلەت ون بەس تيىن، سىپىرتقى ون تيىن. مونشادا وسىدان باسقا نە بار ءسوز بولارلىق؟ مەن وسى ءسوز ازدىققا ۇيرەنىپ كەتكەنىم سونشا، باسقا مونشالارعا بارعىم كەلمەيدى.
تيم... تيموشا... كيم... سيمكا... ديم... ديمكا... وسىنىڭ ءبارى ءبىر-اق ادامنىڭ اتى. ونىڭ شىن اتىن ەشكىم بىلمەيدى. مەن ءوزىم سۇراعان ەمەسپىن. بۇل تىريعان ارىق، دەنساۋلىعى قىل ۇستىندە، وقىماعان، جۇمىسكەر ادام. جاڭاعى ۇندەمەي عانا سىپىرتقى اكەلىپ بەرەدى دەگەنىم وسى كىسى.
- بىرەۋ! - دەيدى ول مونشانىڭ ىشكى ەسىگىن اشىپ، الدىڭعى زالدا كەزەك كۇتكەن ادامدارعا. بۇل ونىڭ ءبىر ادام كىرسىن دەگەنى.
- كەيىن! - دەيدى، بىرەۋدىڭ ورنىنا ەكى ادام كىرىپ بارا جاتسا. - كەيىن!
كەزەگىڭمەن كىرسەڭ، بيلەتىڭدى الادى، ورنىڭدى كورسەتەدى، سىپىرتقى سۇراساڭ - بەرەدى. سىرت اينالىپ جۇرە بەرەدى.
- بىرەۋ!
بۇل تويا جەپ كورمەگەن، قىزىعا كيىنىپ كورمەگەن، جاسىنان-اق ءونىمسىز ەڭبەكتەن اسا الماعان سورلى ادام. ءوزى دە «بىرەۋ»، كوپتىڭ ءبىرى ەمەس، جالعىزداردىڭ ءبىرى.
ءبىر كۇنى ول ماعان جاقىنىراق كەلىپ:
- اعاي، ون سوم اقشاڭىز بار ما! كەرەك ەدى، - دەدى ىرجيىپ.
شيرەك عاسىر ىشىندە ماعان ءتىل قاتقانى دا وسى، شيرەك عاسىر ىشىندە مەنىڭ بەتىمە تۋرا قاراعانى دا وسى.
مەن بارىمدى بەردىم. الدى. العىس ايتقان جوق.
سودان كەيىن تالاي رەت كەزەكتە تۇرىپ مونشاعا ءتۇسىپ ءجۇرمىن. كەزەك تىم ۇزاق بولعاندا كەزەكسىز وتكىزەر مە ەكەن دەپ تيما-ديمكا-سيمكاعا تالاي جالتاقتادىم. ءبىراق، ونىڭ كوزى ماعان ءبىر تۇسكەن ەمەس. كەزەگىمەن وتكىزەدى، بيلەتىمدى الادى، سىپىرتقى سۇراسام - بەرەدى، ون تيىنىن الادى، سىرت اينالىپ كەتە بەرەدى.
ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا ادەتكە اينالعان امانداسۋ دا جوق، تانىستىق تا جوق. اتى-ءجون سۇراسۋ دا جوق. شيرەك عاسىر بويىندا باياعى بەيتانىس قالپىمىزدا كەلە جاتىرمىز.
ءبىر كۇنى تاعى دا سول مونشادا ءوزىمىزدىڭ سۇبەلى جازۋشىلارىمىزدىڭ ءبىرى كەزدەسىپ قالدى. ول مەنىڭ ارقامدى ءبىراز سابالاپ بەردى، مەن ونى ارقاسىن سابالاپ بەردىم. ول مەنىڭ ارقامدى ىسقىلاپ بەردى، مەن ونىڭ ارقاسىن قىزىلشاقا قىلىپ بەردىم. ەندى ەكەۋىمىز جايلاسىپ وتىرىپ الىپ، قالانىڭ جاياۋ وسەگىنە كوشە بەرگەنىمىزدە تيمكانىڭ: «كەيىن!» دەگەن قاتتى ايعايى ەستىلدى. شەشىنەتىن جەرگە ءوتىپ كەتكەن بىرەۋدى شەگىندىرىپ ءجۇر. - كەيىن! كەيىن!
وسىعان ۇشتاسىپ ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز دە تيمكاعا كوشتى. مەنىڭ سىبايلاسىم تيمكانىڭ ءبىراز قىزىق مىنەزدەرىنە كەزدەسكەن ەكەن. ءبىر جولى تيمكادان سىپىرتقى العاندا ءبىر بەس تيىن، ەكى ءۇش تيىندىق بەرگەن ەكەن، تيمكا ءبىر تيىنىن قايىرىپ بەرىپتى... مەن جولداسىما ءوز باسىمنان كەشكەن جوعارىداعى اڭگىمەنى ايتتىم. كىناسىز-كىناراتسىز كۇلىسىپ الدىق.
كۇلكى اياقتالا بەرگەندە سىبايلاسىم ماعان شۇعىل بۇرىلىپ:
- سەن بۇل اڭگىمەنى ماعان نەگە ايتىپ وتىرسىڭ؟ الدە مەنىڭ دە قارىز سۇراعىم كەلىپ وتىرعانىن سەزىنە قالدىڭ با؟ - دەدى.
- جوق، سەن قارىز سۇراۋشى ما ەدىڭ؟ وتىز باسپا تاباق كىتابىڭ باسپادا جاتقان جوق پا؟
- بەس اي كەشىگىپ شىعايىن دەپ تۇر.
- ماقۇل، قانشا كەرەك ەدى؟
- ەكى ءجۇز.
- بولادى. ەرتەڭ سوعا كەت!
- ءبىراق، مەن مىنا مونشاشىعا ۇساپ ءجۇز تانىستىقتان اجىراسىپ كەتەدى ەكەن دەپ قورىقپا... كىتابىم شىققان كۇنى اكەلىپ بەرەمىن.
- بولدى.
وسىدان ءبىراز كۇننەن كەيىن مەن ۇزاعىراق جولاۋشىلاپ كەتتىم. قايتىپ كەلىسىمەن قالانىڭ سىرتىندا تۇردىم دا، ءتورت-بەس اي مونشاعا بارا العانىم جوق.
كۇزگە قاراي قالاعا قايتقان سوڭ مونشاعا كەلىپ ەدىم، ۇيعىر شالى مەن ورىس شالى مەنى كۇلىسىپ قارسى الدى. تيموشقا جوق ەكەن.
- يە، جايشىلىق پا؟
- سۇراماڭىز، قىزىعى بار...
- نە قىزىق؟
- تيمكا وسى ايدىڭ باسىندا دەمالىسقا شىققان... حي-حي-حي.
- سودان بەرى كۇندە كەلىپ مونشاعا تۇسەتىن بولدى... حا-حا-حا...
- ادەتتە ءسىز مونشاعا كەلەتىن سەنبى، دۇيسەنبى كۇندەرى تاڭەرتەڭ كەلىپ، تۇنگە دەيىن مونشادان شىقپايتىن بولدى. حا-حا-حا...
- نەگە؟
- سىزگە كەزدەسەم، - دەيدى.
- سىزگە ايتاتىن ءسوزىم بار دەيدى... حا-حا-حا... - بۇلاردىڭ ويىندا تيمكانىڭ بىرەۋمەن سويلەسەم دەگەنى ءبىر تاڭعالارلىق ءىس بولسا كەرەك.
- بۇگىن دۇيسەنبى عوي، كەلەدى قازىر...
شالدار كۇلكىدەن اۋزىن جيعانشا بولعان جوق، ەكى اياعىن كەزەك-كەزەك سۇيرەتە باسىپ تيمكا كەلدى. شالدار كۇلكىدەن تەز تىيىلىپ تەرىس اينالىپ كەتتى. تيمكانىڭ مەنىمەن نە سويلەسەتىنىن سىرتىنان باقىلاماقشى.
تيمكا مەنىمەن بۇل جولى دا امانداسقان جوق. جاقىنداپ كەلىپ شالبارىنىڭ ىشقىرىنا ءۇش ساۋساعىن تىقتى دا وراپ-بۇكتەپ، ناسىباي شاقشانىڭ تىعىنىنداي نىعارلاپ تاستاعان بىردەمەنى مەنىن الاقانىما قىستىرا سالدى. ىپ-ىستىق ەكەن... مەن نە ارىز، نە حات بولار دەپ قالدىم. اشىپ قاراسام، جابىسىپ قالۋعا جاقىنداعان ەكى بەس تەڭگەلىك ەكەن!..
مەن قىزارىپ كەتكەن بولۋىم كەرەك. ەكى بەتىم دۋ ەتە ءتۇستى. تيمكا ونىما قاراعان جوق، تەرىس اينالىپ جۇرە بەردى.
- ءوي، تيم... تۇرا تۇرشى!
- قازىر...
تيمكا شىعىپ كەتتى. شەشىنگەن بويىم مونشاعا تۇسپەي-اك تەرلەپ مەن وتىرىپ قالدىم. قولىمدا بازارعا مىڭ كىرىپ شىققان ەكى كوك بەس تەڭگەلىك... ءالى جىپ-جىلى.
- نىما؟ نىما؟ - دەپ، ۇيعىر شالى قاسىما كەلدى.
- شتو؟ شتو؟ - دەپ ورىس شالى جاقىنداپ كەلەدى.
بۇلارعا نە ايتارىمدى بىلمەي مەن وتىرمىن.
ۇزاماي تيمكا قايتىپ كەلدى. جۇزىندە قۋانىشتى ادامنىڭ جىميۋى.
- ءوي، سەن، بەرى كەلشى، وتىرشى! - دەدىم مەن، قاسىمنان ورىن بەرىپ. تيمكا وتىرعان جوق، كەلگەن بويى ماعان ءبىرتالاي ۇساق ۇسىندى:
- مىناۋ ۇساعى، اعاي، ەلۋ جەتى تيىن...
تيمكامەن سوزگە كەلۋ قانداي قيىن بولسا، اقشاسىن قايىرىپ بەرۋ ودان دا قيىنعا ءتۇستى. مەن وعان قارىزعا بەرمەگەنىمدى تۇسىندىرگىم كەلەدى، ول باسىن شايقايدى. مەن كۇشتەپ ەكى بەس تەڭگەلىكتى ونىڭ الاقانىنا سالامىن، ول الاقانىن جۇمبايدى. بەس تەڭگەلىكتەر جالپ ەتىپ ەدەنگە ءتۇسىپ كەتەدى. بەس تيىندىق، ون تيىندىق ۇساقتار دوڭگەلەپ-دوڭگەلەپ، جان-جاققا جۇگىرىپ كەتتى.
جالعىز-اق ەم قالدى. مەن ونىڭ موينىنا قۇشاقتاپ الدىم دا:
- اينالايىن، باۋىرىم، سەن اقشاڭدى قايىرىپ الماساڭ، مەن بۇل مونشاعا كەلمەيتىن بولامىن. سەن مەنى جەك كورەدى ەكەنسىڭ، - دەدىم. جالعىز ايتقانىم بۇل عانا ەمەس، ارينە. مومىن ادامعا، قاراپايىم ادامعا جەتەر-اۋ دەگەن ءسوزىمدى اياماعان بولۋىم كەرەك.
تيمكا اقشانى ارەڭ الدى. مەن تىنىشتالىپ مونشاعا ءتۇستىم.
سىپىرتقىمدى بالقىتىپ الىپ شابىناتىن سورەگە شىعا بەرگەندە قىزارا بورتىپ سابالانىپ جاتقان سىبايلاسىمدى تانىدىم. ول دا مەنى كوردى. كوردى دە ءارى قاراي بۇرىلىپ وتىردى. مەن دە ونى قىستالامادىم. جاقىنداعانىم جوق.
مونشانىڭ قاراڭعىلاۋى جاقسى ەكەن... شابىناتىن سورەدە بۇرقىراعان تۇماننىڭ قويۋىراق بولعانى جاقسى ەكەن. مەن جۋىنىپ بولعانشا ول ۇيىنە كەتىپ تە قالىپتى. سودان بەرى كوشەدە كەزدەسسە دە تانىماي وتە بەرەدى... تانىماي وتە بەرۋگە جەتتىك، ەندى ونىڭ ار جاعىندا تانىستىقتان ايرىلۋ عانا قالماسا جارار ەدى...
عابيت مۇسىرەپ
