سايىن مۇراتبەك. ماحاببات - اڭگىمە
بۇل سالقىندىق ۇيگە وتكەن جازدا كىرگەن. وسى بريگادادا تۇراتىن جاقىپ شال ءوزىنىڭ كىشى بالاسىن ۇيلەندىرۋ ءۇشىن ءاسياعا قۇدا تۇسە كەلگەن. سوزۋار شال اڭگىمە توركىنىن ماقالداپ، ماتەلدەپ الىستان باستاپ، اقىرىندا ءوزىنىڭ دە، وتاردىڭ دا جاندى-جاقتىلى ەكەنىن، بالالارىنىڭ دا جاستارى قۇربى، ءبىر-ءبىرىنىڭ تەڭى ەكەنىن ايتىپ، قيىلا تىلەك ءبىلدىردى. بۇرىن دا تالاي ادامدار قىزىنا قۇدا تۇسە كەلگەندە: «بالانىڭ ءوزى ءبىلسىن، جاستار وزدەرى كەلىسسىن»،- دەپ ءيى بوساڭ جاۋاپ بەرىپ، اتتاندىرىپ سالاتىن وتاردىڭ كوڭىلى بۇل جولعى قۇداعا قاتتى قۇلادى. قىزىن وڭاشا شاقىرتىپ الدى، ءوزى سويلەستى. اكەلىك اقىلىن ايتتى.
- شىراعىم، سەنىڭ جات جۇرتتىق جان ەكەنىڭدى مىنا اناڭ ەكەۋمىز تۋعانىڭدا-اق بىلگەنبىز. جاسىڭنىڭ كەلىپ قالعانىن ءوزىڭ دە تۇسىنەرسىڭ. بۇرىنعىلار ايتادى ەكەن: «ۇشى قايىرىلعان ءبىز قورلىق، وتىرىپ قالعان قىز قورلىق» دەپ. ەندى مۇنان بىلاي قاراي وتىرىپ قالار بولساڭ ەڭ اۋەلى بىزگە باتادى. مۇنداي تۇزىك ادام دا كەزدەسە بەرمەس...- دەپ ءسوزىن سوزا وتىرىپ بار جايدى اڭعارتتى.
اشاڭ ءجۇزى قىزارا تەرشىگەن ءاسيا اكە ءسوزىن تومەن قاراپ ءۇنسىز تىڭدادى دا سىرتقا شىعىپ كەتتى. قورانىڭ ارتىنا بارىپ، جاقىپ شال كەتكەنشە جاسىرىنىپ وتىرىپ الدى. اكەسىنىڭ ايتقاندارى ەسىنە تۇسكەن سايىن جابىر كورگەن بالاداي وكسىپ-وكسىپ جىلادى. كەشكىسىن اناسىنىڭ الدىندا سولىعىن باسا الماي تاعى دا جىلادى. كوڭىلى سۇيمەيتىن ادامعا بارا المايتىنىن ايتتى.
ءبىراق اكەسى دەگەنىنەن قايتپاۋعا بەكىنگەن.
- سۇيمەيمىن دەگەنىڭ تاعى قانداي ونەر ەكەنىن بىلمەيمىن. وسى، اتا-بابالارىمىز ءسۇيۋ دەگەن پالەنى بىلمەي-اق ءومىر ءسۇرىپ ەدى. سوندا دا ءۇرىم-بۇتاعى ءوسىپ-وركەندەدى. ءبىزدى تاپقان انامىزدىڭ دا اكەمىزگە ءسۇيىپ تيدىم دەگەنىن ەستىگەن ەمەسپىن، ءبىراق مارقۇم بۇ دۇنيەدەن ارمانسىزبىن دەيتىن. مىنا تۇرعان شەشەڭ ەكەۋمىزدەن دە ءبىر-ءبىرىڭدى سۇيەسىڭدەر مە دەپ كەزىندە ەشكىم سۇراعان جوق. كەرەك دەسە ۇيلەنگەن كۇنگە دەيىن ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ قانداي ەكەنىمىزدى دۇرىستاپ بىلگەن دە ەمەسپىز. اكەلەرىمىز ءوزارا قۇدا ءتۇستى دە، باس-اياعى ءۇش-ءتورت كۇننىڭ ىشىندە توي-تومالاعىن جاساپ ۇيلەندىرە قويدى. مىنە، كوزى وتىر عوي وتىرىك دەسە. ءبىز وتاسقالى قىرىق جىلدان اسىپتى. شۇكىرشىلىك، تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. ءتىپتى ءبىرىمىزدى-ءبىرىمىز سۇيمەيمىز-اۋ دەپ ويلاعان ەمەسپىز،- دەپ ءبىر اۋىق قىزىنا ءزىل تاستاي وتىرىپ سويلەگەن.
ءاسيا بولسا لام دەمەستەن بەزەرگەن كۇيدە باسىن شايقادى. قىزىنىڭ يلىكپەس قالپىن سەزگەن سوڭ، اشۋ شاقىرىپ، ءۇي ءىشىنىڭ بەرەكەسىن كەتىردى. ءاسيا ونىڭ اشۋىن قالاي دا ءۇنسىز كوتەرىپ الۋعا جانە قارت ادامنىڭ وسالدىعى عوي دەپ ىشتەي كەشىرىم ەتۋگە ءازىر ەدى، ءبىراق اكەنىڭ ءبىر عانا ءسوزى قاتتى باتتى. ەسىنەن كەتپەستەي بوپ جۇرەگىنە دىك ءتيدى.
- ەندى ءوستىپ قارتايعانشا وتىر، مەنىڭ موينىما ماسىل بولىپ،- دەگەن ول.
وسى ءبىر عانا سوزدەن كەيىن ءاسيانىڭ اكەگە دەگەن وكپەسى ىشتە ەرىمەس مۇزعا اينالعان ەدى. سول كۇننەن باستاپ ول بريگادىرگە بارىپ، ءوزى تىلەنىپ جۇمىسقا شىقتى...
سونان بەرى ءاسيا كوپ وزگەردى. جۇدەدى. كوزىنىڭ توڭىرەگىن وتە ۇساق اجىمدەر تورلاپ، جانارى تۇنعان سۋداي مۇڭايىپ ويلى قارايتىن بولدى. بريگادادا جاستار جينالىپ كوڭىل كوتەرەر كلۋب جوق ەدى، ال ورتالىققا ءاسيا الىسسىنىپ بارمايتىن. سوندىقتان جۇمىستان كەيىنگى بوس ۋاقىتتا ىلعي دا ۇيدە وتىراتىن.
... بيىلعى كوكتەم اياق استى شۋلى بوپ كەلدى. ءۇش كۇن كاتارىنان لەكىلدەپ ەسكەك جەل سوقتى دا، سىرەسىپ جاتقان قالىڭ قار ءبىر تۇننىڭ ىشىندە-اق ۇرلانىپ كوشىپ كەتكەندەي زىم-زيا جوق بولدى. جەر اق كويلەگىن شەشكەن ارۋداي سىلانىپ، قۇلانتازا بولدى دا قالدى. كوكتەم كورىنىسى كوزدى ارباپ، كوڭىلگە نەلەر قيلى وي سالاتىن ەڭ ءبىر جاقسى شاق ەدى. قۇستار دا كوبەيىپ كەتتى. ەرتەدەن كەشكە دەيىن ءدۇر-ءدۇر ەتىپ اعاشتان-اعاشقا قونىپ ۋ-شۋ بازار جاساپ، ءماز-مەيرام بولىپ شىقىلىقتاسىپ، ءبىر تىنىم تاپپايدى. قىستاي جايباراقات جاتقان كولحوز ومىرىندە دە اپىر-توپىر ابىگەر باستالدى.
وسى كوكتەممەن بىرگە ءاسياعا دا بەلگىسىز ءبىر ۇلكەن سەزىم قاتار كەلدى. الدەقايدان، الىستان ەرەكشە ءبىر حابار كۇتكەندەي، ۇنەمى ەلەگىزىپ، تىڭ تىڭدايتىن سياقتى. ۇشار قۇستاي ۇركەكتەپ، اينالاسىنا جالتاقتاي بەرەدى. ءتۇنى بويى پەردەنى ىسىرىپ قويىپ، كىرپىك قاقپاستان تەرەزەگە قارايدى.
وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە جەر سولقىلداتقان تراكتور بريگادانىڭ كىشىرەك كوشەسىن قاق جارا وتىرىپ، ءدال وتاردىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا كەپ توقتاعان. الاسا بويلى، كەپكاسىن ءبىر جاعىنا قيسايتا كيگەن، قازان باس جەڭىلتەك قارا جىگىت جەرگە سەكىرىپ ءتۇستى.
- وتاعاسىنىڭ ءۇيى وسى ما ەكەن؟ ءبىز قوناقپىز،- دەدى ءدال ءبىر قورا كىسى كەلگەندەي داۋرىعا داۋىستاپ. ونان سوڭ قاقپا الدىندا تۇرعان راش كەمپىرگە تاياپ كەپ يىلە قول بەرىپ، كۇلىمسىرەي امانداستى. ەرنى-ەرنىنە جۇعار ەمەس.- اتىم - نويان. ورتالىقتانمىن. بريگادير جىبەرىپ ەدى، جاتاقحانا ءازىر بولعانشا وسى ۇيدە جاتا تۇر دەپ...
وتار اۋلانىڭ ىشىندە تۇرعان. «ەڭ بولماسا، ءبىر ادام سياقتىسىن جىبەرمەي، مىناسىنىڭ ءتۇرىن-اي. ساۋىسقانشا شىقىلىقتاعان نەمە عوي، مىناۋ ءبىر» دەپ قويدى ول قوناقتى جاقتىرماي. ارينە بريگادير جىبەرگەن ادامدى قوندىرمايمىن دەپ جانە ايتا المايدى. ىشتەي تىنىپ ءۇنسىز قابىلدادى. نويان ءۇي يەلەرىنىڭ بىرىسىپ-تىرىسا قالعان قاس-قاباقتارىن ەلەڭ قىلماستان، سول سالدىرلاعان قالپىندا كوڭىلدەنە سويلەپ سىرتتا كومبينەزونىن شەشتى دە، شاڭىن سىلكىپ-سىلكىپ شارباققا ءىلىپ قويدى.
- ويباي، شىراعىم، مالىمىزدىڭ ىشىندە جەبىرلەرى بار، جەپ قويىپ جۇرمەسىن،- دەگەن كەمپىر سوزىنە:
- جەسە جەي بەرسىن، مەنىڭ نەم كەتىپ بارادى. بۇعان سىڭگەن سولياركا مەن سوليدول دا ەسەسىن جىبەرمەس،- دەي سالدى.
- يباي، نە دەيدى!.. اۋلاق ءىل، وندا...
نويان قارق-قارق كۇلىپ قولىن بىر سىلتەدى. ونان سوڭ ۇيگە كىردى دە، ناق تورگە وتىردى. تەك ءبىر سات تەرەزەنىڭ الدىندا وزىنە ۇلكەن قارا كوزىمەن تەسىلە قاراپ تۇرعان ءاسيانى كورگەندە ءسال ءابىرجىپ قالدى. ارتىنشا-اق:
- سەن بىزبيكەسىڭ بە؟ - دەپ ويناقى ءتىل قاتتى.
قىز جاۋابى كوڭىلىنەن شىقپاسا سوزبەنەن شاعىپ الىپ، مازاق ەتىپ، ءۇيدى باسىنا كوتەرە كۇلۋگە دايىن ەدى.
- جوق، ءاسيامىن. نەگە ولاي دەدىڭىز؟ - دەدى قىز اقىرىن عانا جۇمساق ۇنمەن.
- ە، جۇرت وتاعاڭدى شىقبەرمەستەن ءبىر بەرى ەمەس دەسىپ ءجۇر عوي. مەن بۇگىن بريگاديردەن وسى ۇيگە ادەيى سۇرانىپ كەلىپ ەدىم.
- سولاي ما؟..
قىز داۋسىندا تەرەڭنەن شىققان ءبىر كۇرسىنىس بار ەدى.
- اكەسى ساراڭ ەكەن دەپ قىزى نەدەن جازىقتى بولماق سوندا،- دەدى ونان سوڭ. ومىراۋىنا تۇسكەن قالىڭ بۇرىمدارىنىڭ ءبىرىن جايلاپ تارقاتىپ، قايتا ءوردى. ەندى ەكىنشى بۇرىمىن تارقاتا باستادى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءاسيانىڭ جابىڭقى جۇزىنە قاراپ وتىرىپ نوياننىڭ ونى تيتتەي دە رەنجىتكىسى كەلمەدى. كۇلكىسىن تىيىپ، ءاسياعا كەشىرىم وتىنە قاراپ، مۇنان كەيىن ءۇنسىز وتىردى. مالىن قورالاپ، جايلاستىرىپ ۇيگە كىرگەن وتار قوناقتى جاقتىرماعانداعى ادەتىنشە تومەن قاراپ وتىرىپ، ونسىز دا شيىرا-شيىرا شۋدا جىپتەي بولعان جىپ-جىڭىشكە مۇرتىن تۇكىرىگىمەن سۋلاپ تاعى دا سىلاي باستادى.
- قاراپ وتىرعانشا، ءسوز بولسىن، وتاعاسى. مۇرت جىبەرگەنىڭىزگە نەشە جىل بولدى، وتاعاسى؟ - دەپ سۇرادى الدەن ۋاقىتتا نويان.
تاناۋى جىبىرلاپ، كوزى جايناپ شىعا كەلدى. وتار وعان الارا ءبىر قاراپ قويدى دا، تەرىس بۇرىلىپ، جاستىقكا جانتايدى. ءاسيا تۇنشىعا مىرس ەتىپ، اۋىزعى بولمەگە شىعىپ كەتتى. تاماعىن كەنەگەن وتار: «وي، ادەپسىز ءيت، تارت ءتىلىڭدى!» دەپ اقىرىپ جىبەرۋگە وقتالدى دا، ول ويىنان تەز قايتتى. «قوي، بۇل نەمەدەن ۇندەمەي قۇتىلعان ءجون بولار» دەپ ءتۇيدى. قۋ ءتىلدى، شولجىڭدىعىمەن، تاپقىرلىعىمەن بۇكىل كولحوزعا اتى شىققان نوياننىڭ كەيبىرەۋلەرگە ىستەگەندەرى تۋرالى وتار بۇرىن دا تالاي كۇلكىلى اڭگىمەلەر ەستىگەن.
قازىردە ءوزىن سولار سياقتى مەرت قىلار دەپ قورىقتى. اڭدىسقان مىسىق پەن تىشقانداي توسەككە ەكەۋى دە ءۇنسىز جاتتى.
تاڭەرتەڭ ەلدەن بۇرىن تۇرعان وتار قوراداعى مالدى شىعاردى، قورانى سىپىردى. دالا تۇنىق ەدى. الىستان تاۋ شىڭدارىن جارا كوتەرىلگەن كۇننىڭ وتكىر ساۋلەسى جەر بەتىنە نايزا كىرپىكتەنىپ شاشىراي باستادى. جاڭا باسىلعان جۇقا كيىزدەي بوپ جاتقان اپپاق شىق ءمولت-ءمولت ەتىپ ىلەزدە ەرىدى. وتار ۇيگە كىردى دە توردە شالقاسىنان ءتۇسىپ قورىلداپ جاتقان نوياندى:
- ءاي، تۇر! ءوزىڭ ۇيىقتاۋ ءۇشىن كەلگەن نەمەسىڭ بە؟! - دەپ ءتۇرتىپ وياتتى.
ۇشىپ تۇرعان نويان كوزىن ۋقالاي سالىپ، تەز كيىندى دە تىسقا شىقتى. ءاسيا جاتقان قارسى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، ىشكە كوز تاستادى دا كىلت توقتاپ، سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. اۋزى اشىلىپ تەرەزەگە ۇڭىلە تۇسكەن. تەك كۇشەنە جوتەلگەن وتار ارتىنان ىلەسە شىققان سوڭ، امالسىز ارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى. «بۇ، نە قاراپ ءجۇر؟» - دەگەن ويمەن وتار دا تەرەزە تۇسىنا كەلگەن: پەردە ىسىرۋلى، ءاسيا تەرەزەگە ءسال قىرىنداي بۇرىلىپ، جالاڭاش كەۋدەسىن اشىپ تاستاپ، ءتاتتى ۇيقىدا جاتىر ەكەن. وتار تەرەزەنى ۇرىپ-ۇرىپ جىبەردى. ءاسيا شوشىپ ويانعان. اكەسىنىڭ اشۋلى كەسكىنىن كورىپ، كورپەنى باسىنا دەيىن جامىلىپ الدى.
شاي ۇستىندە نويان كەشەگىدەي تىقىلىقتاعانىن قويىپ، شەتتەۋ وتىرعان ءاسياعا قاراۋمەن بولدى. كەتەرىندە:
- كورسەتكەن پەيىلدەرىڭىزگە راقمەت،- دەدى.
بۇل العىس تەك ءاسياعا عانا ارناپ ايتىلعانداي ەستىلدى.
كوكتەم ەگىسى باستالىپ تا كەتتى. ءاسيا تۇنگى كەزەكتە تۇقىم سەپكىش ماشيناعا شىقتى. بريگادا توڭىرەگىندەگى ۋچاسكەلەرگە تۇسكەن تراكتورلاردىڭ جان-جاقتان جەر سولقىلداتا شىققان دۇرىلدەرى شاعىن اۋىلدى مۇلدەم دۇرىلدەتىپ جىبەردى. تەرەزەلەردىڭ بوس اينەكتەرى كۇندىز-ءتۇنى بىردەي زىڭىلداپ الا قىستاي تىنىشتىققا ۇيرەنگەن جۇرتتىڭ قۇلاعىن تۇندىردى. كەيبىرەۋلەر ۇيقىسىنان ايىرىلدى. وسىنداي مازاسى كەتكەندەردىڭ ءبىرى وتار ەدى. ول ەندى تۇندە ۇيقتاۋ دەگەندى قويدى. كۇندىز ۇزاقتى كۇنگە جەكەمەنشىكتىڭ مالىن باعىپ، اياقتارى سىرقىراپ شارشاپ-اق قايتادى. ال كەشكىسىن باسى جاستىققا تيە بەرسە-اق بولعانى، بۇكىل ءۇي جار شەتىندە ىرگەسى سولقىلداپ قۇلاعالى تۇرعانداي كورىنەدى دە، ۇيقىسى شايداي اشىلادى. امالسىزدان قايتا كيىنىپ سىرتقا شىعادى. ابدەن دىڭكەسى قاتقانشا اۋلا ىشىندە ارى-بەرى سەندەلىپ جۇرەدى دە قويادى.
ءاسيانىڭ بولمەسى دە تەرەزەسى كوڭىلسىز ۇڭىرەيىپ سالقىن تارتىپ، بوس تۇر. وسىلايشا ۇيقىسى بۇزىلىپ مازاسىزدانىپ جۇرگەندە وتاردىڭ كوڭىلىنە قىزى تۋرالى دا نەشە ءتۇرلى ويلار تۇسەدى. تۇنگى كەزەككە شىققالى ءاسيا اكەسىمەن بەتپە-بەت كەزدەسكەن ەمەس. ەرتەڭگىلىكتە بۇل مال ورگىزگەندە، قىزى ءۇستى-باسى شاڭ-شاڭ بوپ، ءجۇزى توتىعىپ، شارشاپ قايتادى دا جۋىنىپ، تاماعىن ىشۋگە دە مۇرشاسى كەلمەستەن توسەككە قۇلايدى. سودان كۇن كەشكىرگەنشە تىرپ ەتپەي ۇيىقتايدى دا، وتار ورىستەن مالدى ايداپ ورالعان كەزدە كوزى ىسىنە قىزارعان ءاسيا تۇنگى كەزەگىنە كەتەدى. «ءوز وبالى وزىنە،- دەدى وتار.- جانى تىنىش بولاتىن جەرگە بارمادى. ەندى ءجۇرسىن...»
سوڭعى كۇندەردە ءاسيا اياق استى كوڭىلدەنىپ، ءان ايتاتىندى شىعاردى. بۇرىن قىزىنىڭ ءان سالعانىن ەستىپ كورمەگەن وتار قوڭىراۋلى نازىك داۋىسقا تاڭ-تاماشا بولادى. «اپىر-اي، ءا...»،- دەپ باسىن شايقاپ قويادى.
بۇگىن وتار ورىستەن قايتقاندا، ءراش ونى ەكى كوزى بىلاۋداي بوپ جىلاپ قارسى الدى.
- نە بوپ قالدى؟ - دەدى شوشىنعان وتار.
- قىزىڭ كەتەمىن دەپ ءجۇر.
- ە، قايدا؟
- قايدا ەكەنىن ايتقان جوق، ءبىراق وسى ەگىس جۇمىسى اياقتالىسىمەن كەتەمىن دەيدى،- دەپ كەمسەڭدەگەن ءراشتىڭ كوزى تاعى دا جاسقا تولدى. - كيىم-كەشەكتەرىن شامادانىنا سالىپ قويدى.
- كەتسە جولى بولسىن،- دەدى ءوزى شارشاپ قايتقان وتار نەمكەتتى تۇردە.
ال شىندىعىندا بۇل حابار وعان جاي سوعىپ وتكەندەي اسەر ەتكەن. قولى دىرىلدەپ، تاماقتى دا جوندەپ ىشە المادى.
وتاردىڭ ءۇيى بريگادانىڭ ەڭ شەتىندە بولاتىن. وتكەن كۇزدە جىرتىلعان سۇدىگەردىڭ ءبىر باسى وسى ءۇيدىڭ ىرگەسىنەن باستالۋشى ەدى. سول سۇدىگەرگە كەشكە قاراي تراكتور ءتۇستى دە، وتاردىڭ ۇيقىسى مۇلدەم قاشتى. ونسىز دا كوڭىلى ۇيقى-تۇيقى بولىپ وتىرعان ول، جىلى كيىنىپ الدى دا، ءۇيدىڭ ارتىنا شىقتى.
ءتۇن تاستاي قاراڭعى ەكەن. اسپان تۇتاسقان بۇلت. كوكتەمگى سىزدى اۋا دىمقىل تارتىپ تۇر. قاپ-قارا بولىپ سوزىلىپ جاتقان ۋچاسكەگە الدى-ارتىندا فارى جارقىراعان تراكتور كوسىلە ەسىپ ءجۇر. تىپتى تەز جۇرەدى. تىركەمىندە ەكى تۇقىم سەپكىشى بار ەكەن. تراكتور ءبىر اينالىپ وسى ءۇيدىڭ تۇسىنا جاقىنداپ كەپ توقتاعاندا، ەكىنشى جاكتان سالدىرلاپ جەتكەن اربانىڭ دىبىسى ەستىلدى. تۇقىم سەپكىشتەگىلەر دان قۇيىپ الۋعا كىرىستى. دابىرلاسا ءجۇرىپ، قاپ كوتەرىسە باستادى. ءبىرى تانىس داۋىس. وتاردىڭ قۇلاعىنا انىق جەتكەن. سويتكەنشە بولعان جوق:
- ءاسيا، بىلاي تۇر، مەن كوتەرەيىن،- دەدى الگى داۋىس. نوياننىڭ داۋسى ەكەنىن ءبىلدى وتار. سالدەن كەيىن تراكتور تاعى جۇرىپ كەتتى. بۇل كەزدە سىتىر-سىتىر ەتىپ جاڭبىر جاۋا باستاعان. تراكتور قازىر توقتار دەپ ويلاعان وتار. ءبىراق توقتاي قويمادى. جاڭبىر سىتىرى جيىلەدى. «اپىر-اي، مىنا ەسەرسوق تۇقىمدى باتپاققا سەۋىپ راسۋا قىلا ما، ەي» دەپ قويدى وتار.
تراكتور ۋچاسكەنىڭ ارعى باسىنا جەتىپ ءبىر-اق توقتادى. «توقتاعان جەرىن مىنا اقىماقتىڭ، - دەدى وتار ىزالانىپ. - ويپىر-اۋ، بەرى كەپ توقتاپ، جاڭبىر باسىلعانشا ۇيگە كىرە تۇرماي ما. ارينە، ول قۋدىڭ نەسى كەتىپ بارادى، سۋ بولسا تۇقىم سەپكىش ۇستىندەگىلەر سۋ بولادى». ءاسيا كەلەر دەپ ءبىراز كۇتىپ ەدى، ەشبىر سىبىس بىلىنبەدى. وتار ۇيگە كىرىپ، ۇلكەن كەنەپ سۋلىقتى ءوزى جامىلدى دا، ءاسياعا ءبىر سۋلىقتى الىپ ءجۇرىپ كەتتى. ايدالعان جەردىڭ باتپاعى اياققا جابىسىپ وتە اۋىر ەدى، شەتكە شىعىپ، شي قياقتى تىڭ جەردى جاعالاپ جۇرۋگە تۋرا كەلدى.
تراكتوردىڭ تۇسىنا جەتكەن كەزدە وتكەن جىلدان قالعان ساباننىڭ ماياسىنا تاپ بولدى. «بۇنى نەعىپ ورتەمەدى ەكەن، الگى اگرونومدار» دەپ ويلادى. ءوزى قازىر وت تۇتاتا كەتكىسى كەلگەن. وسى ساتتە مايانىڭ ارعى جاعىنان سىڭعىرلاعان قىز كۇلكىسى مەن كۇبىر-كۇبىر سويلەسكەن دىبىس شىقتى. وتار اۋەلدە ءسال سەسكەنىپ قالدى دا، قىرىنداپ ماياعا تايادى. وڭاشا سويلەسىپ وتىرعانداردىڭ داۋىستارىن تانىعاندا جارىلىپ كەتە جازدادى. بۇلار - ءوزىنىڭ قىزى ءاسيا مەن نويان بولاتىن.
- جاڭبىر قانداي جۇپ-جۇمساق. نويان، بەتىڭدى توسەپ كورشى. قىزىنىڭ وسى ءسوزىن انىق ەستىگەن. وتار باسىن كوتەرىپ، بەتىن جاڭبىرعا توسەگەن. كوكتەمنىڭ جىلىمشى ۇساق جاۋىنى بەتتى قىتىقتاعانداي بۇركىپ جاۋىپ تۇر.
- راسىندا دا تاماشا! - دەدى جىگىت قوستاپ.
«مىنا ەكەۋىنىڭ اقىماعىن-اي، ءا» دەپ ويلادى، تىرجيعان وتار بەتىن ءسۇرتىپ. قىزى مەن نوياننىڭ ونان ارعى سوزدەرىنە قۇلاعىن توستى.
- ءاسيا!
- اۋ.
- تراكتوردا قالعاندار ەكەۋمىزدىڭ بۇل كەتىسىمىزدى ەرتەڭ ەلگە جايىپ، ءسوز قىلادى عوي.
- مەيىلدەرى، ماعان ءبارىبىر.
- سەنىڭ اكەڭنىڭ قۇلاعىنا تيسە قالاي بولادى؟ ول كىسى مەنى جاقسى كورمەيدى عوي.
- ءوزىڭ ايتتىڭ عوي، دۇنيەدە ماحابباتقا ەشتەڭە قارسى تۇرا المايدى دەپ. سول سياقتى مەنىڭ اكەم دە ءبىزدىڭ ماحابباتىمىزعا ەشتەڭە ىستەي المايدى،- دەدى ءاسيا سەنىمدى داۋىسپەن.
ەندى ءبىر ءسات ەكەۋى دە تىم-تىرىس بولا قالدى. جاۋىننىڭ ءبىر قالىپتى سىتىرى عانا ەستىلەدى. اقىرىپ جاندارىنا جەتىپ بارۋعا قانشا وقتالعانمەن، وتاردى بەلگىسىز ءبىر كۇش جىبەرمەدى.
- نويان، ءاي نويان! سەن العاش ءبىزدىڭ ۇيگە كىرىپ كەلگەنىڭدە، جۇرەگىم وزىنەن-ءوزى ءدىر ەتە ءتۇسىپ، اتتاي تۋلادى. ءبىر ءتۇرلى، قورىققانىمدى دا، قۋانعانىمدى دا بىلمەدىم. ءبىزدىڭ ۇيگە قونعان تۇنى تاڭ الدىندا سەن تۇسىمە كىردىڭ. ومىرىمدە ەستەن كەتپەس ءتۇس... اكەم وياتىپ جىبەردى ءدال سول كەزدە. سونان كەيىن-اق سەنى جاقسى كورە باستادىم... سەنىڭ تراكتورىڭا تۇنگى كەزەككە ءوزىم سۇراندىم...
- ساۋلەم مەنىڭ...- جىگىتتىڭ ءۇنى دىرىلدەي شىقتى. - ءاسيا.
- اۋ.
- ەندى ەكەۋمىز ماڭگى بىرگە بولامىز. مەن ءومىر بويى سەندىكپىن.
- مەن دە...
وتار بۇلاردىڭ سوزدەرىن تىڭداماستان تەرىس بۇرىلدى. ءبىر اۋىق الاسۇرىپ نە ىستەرىن بىلمەدى. تەك بەت الدى باسى اۋعان جاققا قاراي سالبىراپ جۇرە بەردى. «دۇنيەدە ماحابباتقا ەشتەڭە قارسى تۇرا المايدى»،- دەگەن قىزىنىڭ الگىندەگى ءسوزىن ەسكە الدى. «ال ماحاببات دەگەن نە ەكەن سوندا؟» ماحاببات عاشىقتار تۋرالى قيسسالار مەن جىرلاردا عانا بولۋشى ەدى. وسى جاسىنا دەيىن وتار ومىردە ماحاببات دەگەننىڭ بولاتىنىن ەش ۋاقىت ويلاعان ەمەس. ەندى، مىنە، قىزىنىڭ ايتىپ وتىرعانى...
ونىڭ ەسىنە ەرتەدە بولعان ءبىر وقيعا ءتۇستى. وتار ون توعىزعا تولىپ، تۇڭعىش ۇلى باسار تۋعان كەزدە، بۇلار العاش ۇيىسقان مويىنسەرىككە مۇشە بولىپ كىرگەن. سول جىلى - قازاق قىزدارىنىڭ اراسىندا وتە سيرەك كەزدەسەتىن جاي - ماقيرا دەگەن دارىگەر قىز كەلگەن كولحوزعا. وتار ونى كورگەن جەردەن قاتتى ۇناتقان. بىردە كوكتەمگە سالىم سۋىق سۋ ءىشىپ، مۇنىڭ تاماعى اۋىردى. سوندا ماقيراعا بارعان. اق حالات كيگەن تالدىرماش جاس قىز ۇيالشاق جىگىتتىڭ ءتىلىن تەمىر قاسىقتىڭ سابىمەن باسىپ تۇرىپ كوردى. سول ساتتەگى جۇپ-جۇمساق قىز قولىنىڭ تابى-اق اۋرۋدان ايىقتىرعانداي ەدى. وتار تاۋىرلەنىپ كەتكەننەن كەيىن دە تاماعىن سىلتاۋراتىپ دارىگەر قىزعا كەلگىشتەي بەردى.
- قۇربىم، ءسىز وتباسىلى ادامسىز عوي، مۇنىڭىز جارامايدى، - دەدى ءبىر كۇنى قىز ءتۇسىن سۋىتىپ.
بۇل ءسوز وتاردى بەتكە ۇرىپ قالعانمەن بىردەي ەدى. ول ءوزىنىڭ ماقيراعا كەزدەسپەي تۇرىپ ۇيلەنگەنىنە سوندا ءبىرىنشى رەت وكىنگەن. جىل وتكەن سوڭ قىز وقۋىن ءارى قاراي جالعاستىرۋ ءۇشىن قالاعا كەتتى. مىنە، سونان بەرى قانشاما جىلدار وتسە دە اندا-ساندا وتار سول شاقتى ۇيىپ وتىرىپ ىشىنەن عانا ەسكە الاتىن. «شىركىن قىرمىزى ەدى-اۋ» دەيتىن... مۇمكىن ماحاببات دەگەن سول شىعار.
جالعىزسىراعان وتار جاۋىن استىندا اياعىنا اۋىر باتپاق جابىسىپ، سۇيرەتىلىپ ءجۇرىپ كەلەدى. دىرىلدەي شىققان كۇبىرلەر سوڭىنان ىلەسە جۇرگەندەي، قۇلاعىنان كەتەر ەمەس. «ءاسيا... سۇي-ەيىنشى...» «قويشى، نويان، قويشى...»
وتار تىستەنگەن كۇيى، كەزىن تارس جۇمىپ قالشيىپ تۇرىپ قالدى. مەڭىرەۋ تىنىشتىق. تەك كەنەپ پلاششقا ۇساق جاڭبىر تامشىلارى تىرس-تىرس ەتەدى. وتار وزىنە-وزى كۇبىرلەپ، باسىن شايقادى:
- ماحاببات... و، ءتوبا...- دەدى.
سايىن مۇراتبەك
