بالا مەن بالاپان
ءبىر كەزدە ۇيىلگەن سابان شومەلەسىنىڭ قالقاسىنان الدەنەلەر ەلبەڭدەپ شىعا كەلگەندە كەمەلدىڭ زارەسىنىڭ ۇشقانى سونشا، وزگەنى قويىپ، ءوزى دە تانىماستاي جارىقشاعى مول تارعىل ۇنمەن شار ەتە قالدى. جاڭا عانا ەلەستەي بولىپ شومەلەنىڭ تاساسىنان كورىنگەن كوگىلدىر قۇستار ەكەن، بالا ەسىن جيعانشا ولار قوس قۇلاش جەتپەس قاناتتارىن سابالاپ، جەردەن كوتەرىلە بەرگەن. تەك بىرەۋى عانا سىڭار قاناتىن دالپىلداتىپ، جويداۋسىز ۇزىن سيراقتارى سيداڭداپ جۇگىرىپ بارادى. ولاردىڭ جىپكە تىزگەن كۇلشە سياقتى كوك جۇزىندە ساپ تۇزەپ بارا جاتاتىن تىرنالار ەكەنىن تىراۋلاعان ۇندەرىنەن تانىعان. «ە، تىرنالار ەكەن عوي». بالا ورنىندا ءبىراز تۇردى دا، سەرىكتەرىنىڭ سوڭىنان جان دارمەن ءالى جۇگىرىپ بارا جاتقان جەردەگى جالعىز تىرنانىڭ سوڭىنان تۇرا ۇمتىلعان.
كەمەل جارالى قۇسقا جەتە بەرگەندە، اسپانعا كوتەرىلىپ كەتپەي، توبەدەن اينالا تىراۋلاپ ۇشىپ جۇرگەن تىرنالاردىڭ بىرەۋى ونى بۇرە تۇسەردەي جاقىنداپ كەلىپ، بيىككە قايتا قايقايدى. ەندى قۇتىلماسىن سەزگەن جارالى قۇس، بار تاعدىرىن مۇنىڭ وزىنە تاپسىرعانداي، بۇعىپ جاتا قالدى. ويدا جوقتاعى مىناۋ ولجاسىنا ەسىنەن تانا قۋانعان كەمەل دە قۇستىڭ قۇرىقتاي موينىن قۇشاقتاي بەرە قۇلادى. ولجاسى ۇزىن سيراعى سيديىپ، ۇلكەن قۇس سياقتى بەلجەمدى كورىنگەنمەن، ءالى سارى اۋىز بالاپان ەكەن. كەمەل ونى جەردەن قاپسىرا قۇشاقتاي ورنىنان تۇرعاندا بالاپاننىڭ كىشكەنتاي جۇرەگىنىڭ ۇرەيدەن، الدە جۇگىرگەنىنەن بۇلك-بۇلك سوققانىن ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن اپ-انىق سەزىنەدى.
- سەن قورىقپا بالاپانىم، جاراي ما؟ مەن سەنىڭ قاناتىڭنىڭ جاراقاتىن ەمدەتىپ جازدىرامىن دا، قايتادان وسى اڭىزعا اكەلىپ قويا بەرەمىن، - دەدى ول بالاپاننىڭ ۇلكەن كىسىنىڭ بارماعىنداي عانا باسىن سيپاپ. - كوردىڭ، بە سەنىڭ اكەڭ مەن شەشەڭ، سونان سوڭ باۋىرلارىڭ دا مەنى ءبىر سايران سياقتى بۇزىق بالا دەپ قورقادى-اۋ. ءاي، تىرنالار، سەندەر مەنەن قورىقپاڭدار! مەن بالاپاندارىڭنىڭ قاناتىن ەمدەتكەن سوڭ وزدەرىڭە قايتا اكەلىپ بەرەمىن. تەك، ۇزاپ كەتپەي، وسى ماڭدا جۇرە تۇرىڭدار، جاراي ما؟! ايتپەسە سەندەردى تاپپاي قالارمىز.
بالا توبەسىندەگى ءالى دە قيقۋ سالىپ جۇرگەن ءتورت-بەس تىرناعا قاراپ ايعايلادى دا: «توپشىڭدى سىندىرىپ العانسىڭ-اۋ، باتىرىم!» دەپ ول بالاپاننىڭ سالبىراپ كەتكەن ءبىر قاناتىن ەپپەن اقىرىن عانا جينادى دا، اۋىلعا قاراي قۇستاي ۇشقان. جوعالعان قاسقا بۇزاۋدى ءبىر ءسات ۇمىتقانداي. ءۇيىنىڭ جانىنا جەتە بەرگەنى سول ەدى، ءبىر ءتۇپ قالاقايدىڭ تۇبىندە جاتقان بۇزاۋىنىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. شاماسى، سۇتكە تويعان جاس بۇزاۋ ۇيىقتاپ قالسا كەرەك. ىزدەگەنى دە تابىلعان، ونىڭ ۇستىنە ۇلكەن ولجامەن ورالعان كەمەل اۋلاعا قۋانا ايعايلاي كىرگەن.
* * *
بالاپان اينالاسى ءبىر ايدىڭ ىشىندە كەمەلگە باۋىر باسىپ، ۇيرەنگەنى سونشا، ونىڭ سوڭىنان ءبىر ەلى قالعىسى كەلمەيدى. كۇزدە ساباق باستالىپ، كەمەل مەكتەپكە جينالعاندا تىرنا دا ىلەسە جونەلگەن. «ۇيگە قايت، مەن ساباققا بارامىن. قايتا عوي، تىراۋىم!» دەگەن ءوتىنىشىن قۇس شىركىن قايدان ۇعا قويسىن. شيدەي اياقتارىن سىپساڭداتىپ، سوڭىنان قالار ەمەس. ۇيگە قايتا كەلىپ، تىراۋىن تاۋىق قوراعا قاماپ كەتتى. كەمەلدىڭ تاتەسى، ساعيلا ۇلى مەكتەپتە جۇرگەندە بالاپاندى بوستاندىققا شىعارىپ جىبەرسە، يتتەرگە جەم بولار دەپ قورىققان. سودان بەرى كەمەل مەكتەپتەن قايتقانشا تىراۋ جارتىلاي تۇتقىن رەتىندە قامالىپ تۇراتىن بولعان. كىشكەنتاي قامقورشىسى مەكتەپتەن كەلگەندە ونىڭ قۇرقىلداعانعا ۇقساس ءبىر ءۇن شىعارىپ، قۋاناتىنىن قايتەرسىڭ. سودان جانىنان ءبىر ەلى قالماي، سەرەڭدەپ، كولەڭكەسىندەي ىلەسىپ كەلىپ جۇرگەنى. ءتىپتى توسەككە جاتقاندا دا كەرەۋەتىنىڭ جانىنا توسەلگەن كىشكەنە قۇراق كورپەشەنىڭ ۇستىنە كەلىپ قوناقتايدى.
بالا توپشىسى سىنعان بالاپاندى تاۋىپ اكەلگەن سوڭ ونى كوتەرگەن بويدا مال دارىگەرى قۇسانعا اپارىپ كورسەتكەن.
- ءاي، بالام-اي، توپشىسىنىڭ سۇيەگى ۋاتىلىپ سىنعان ەكەن. سىنىعى ءبىتىپ، جاراقاتى جازىلار-اۋ، ءبىراق اسپانعا ۇشىپ كەتەتىنىنە كوزىم جەتپەيدى. قوي-ەشكى بولماسا، اسپاندا ۇشىپ جۇرگەن قۇستى مال دەپ كىم ەمدەپ كورگەن، - دەگەن دارىگەر كۇلىپ. ول بۇرىن-سوڭدى ەمدەپ كورمەگەن «مالىنىڭ» توپشىسىن تاڭىپ بەرىپ، ءبىر ايداي وسىلاي جۇرە بەرۋىن تاپسىرعان.
كوپ ۇزاماي تىراۋ جەرگە سالبىراتا سۇيرەتىپ جۇرەتىن قاناتىن جيناپ الاتىن حالگە جەتكەن. اقىرى ۋادەلى كۇنگە دە جەتىپ، جىڭىشكە قۋ شىرپىلارمەن قارعاشالاپ تاڭىلعان بايلاۋ شەشىلگەن سوڭ تىراۋدى ەگىستىك القاپقا الىپ بارعان.
«قوشتاسار ءسات تۋدى، تىراۋىم، - دەپ ويلاعان بالا، بۇل كەزدە ۇلكەن تىرنالارداي ءبىتىمى ءوسىپ جەتىلگەن بالاپانىن تاعى دا باسىنان سيپاپ. - ءالى-اق ءوزىڭنىڭ اكە-شەشەڭدى، باۋىرلاستارىڭدى تاۋىپ الاسىڭ. مايدانداسا جونەلەتىن قىزىل اتەش الدىنداعى جەمىن قىزعانىپ، قۇرقىلداپ بەرەكەسى كەتۋشى ەدى، كوزىنە كۇيىك بولعانداي قوڭىر قانات اتا قاز دا سەنى قۋا جونەلگەننەن راقات تاباتىنداي ەدى. وزدەرى ۇشا المايتىن، ۇشسا ماي باسقان بوتەكەلەرىن كوتەرىپ، تاس لاقتىرىمنان اسا المايتىن قىزعانشاق كەششەلەردىڭ جەرلەرى كەڭىسىن. بارا عوي، تىراۋىم! مەن سەنى قيماي تۇرمىن، ءبىراق سەن دە اكە-شەشەڭدى ساعىندىڭ عوي، بارا عوي؟! ءار كىمنىڭ ءوز اكە-شەشەسىنىڭ قاسىندا جۇرگەنى جاقسى» دەپ ويلادى ول. وسى كەزدە بالا ءوزىنىڭ جىلاپ كەلە جاتقانىن بىلگەن جوق ەدى.
كەمەل تىراۋدى كەۋدەسىنە ءبىراز باسىپ تۇردى دا، قولىمەن سەرپىپ جىبەردى. يەسىنىڭ مۇنداي مىنەزىن بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن تىرنا اۋەلدە ەكى قاناتىن بىردەي دالپىلداتىپ جايعانىمەن، كەۋدەسىمەن جەر سۇزە قۇلاعان. ساۋ قاناتتىڭ توپشىسىنداي سيدام ەمەس، شودىرايىپ بىتكەن سىنىق «كەمدىك ەتە قويماس» دەپ ويلاعان جورامالىنىڭ شىنىمەن تەرىسكە شىققانىنا كەمەلدىڭ سەنگىسى كەلمەگەن. ول جۇگىرىپ كەلىپ قۇستى تاعى دا سەرپە لاقتىرىپ كورىپ ەدى، العاشقى كورىنىس قايتالاندى. «ە، تىراۋىم، سەن ءالى ۇشىپ ۇيرەنبەگەن دە ەكەنسىڭ عوي. باسە، ايتپەسە ءبىر قاناتىڭ ءسال شولاقتاۋ بولعانمەن قالاي دا ۇشۋعا ءتيىستىسىڭ عوي» دەگەن بالا تۇك بولماعانداي جانىنا كەلىپ، الدەنەلەردى ءسۇيىر تۇمسىعىمەن شوقي باستاعان بالاپانىن دالاعا قالدىرىپ، ءوزى اۋىلعا قاراي جۇگىرە جونەلدى. ءبىراز ۇزاپ كەتتىم-اۋ دەگەن كەزدە سوڭىنا قاراسا - ءوز جونىنە كەتۋگە ءتيىستى تىرناسى ەكى قاناتىن سابالاپ، ءوزىن قۋىپ كەلەدى ەكەن. قانشا جانتالاسقانمەن جەردەن كوتەرىلە الار ەمەس. شيديگەن اياقتارى اندا-ساندا جەرگە ءبىر تيەدى.
تىراۋدى سول كۇنى ءتۇپسىز بيىك اسپانىنا ۇشىرىپ، بوستاندىققا جىبەرەمىن دەگەن كەمەلدىڭ تالابىنان ەشتەڭە شىقپاي، قۇسىن امالسىز ەرتىپ، ۇيىنە قايتقان.
- ءاي، تىراۋىم-اي، مەنى اكە-شەشە بولادى دەدىڭ بە؟ - ول ەلبەڭ قاعىپ، سوڭىنان ىلەسىپ كەلە جاتقان تىرناعا ۇرسىپ قويدى. - شىركىن مەنىڭ اكەم دە ءوزىمىزدىڭ ۇيگە قايتادان كەلسە عوي، موينىنان قۇشاقتاپ ايىرىلماس ەدىم. سونان سوڭ سايراننىڭ اكەسى سياقتى ول دا ءۇش دوڭعالاقتى موتوسيكل ساتىپ الىپ، مەنى موتوسيكلدىڭ بەسىگىنە وتىرعىزىپ قىدىرتار ەدى. سوندا مەن دە بالالارعا ماقتانا قارار ەدىم. اكەم وزىمىزگە قايتىپ كەلسە عوي! شىركىن، تاتەم دە بەكەر-اق كەرەمەت سۇلۋ بولماعان ەكەن. اكەم ۇيلەنگەن قاديشا سياقتى. سوندا ول كەتپەس ەدى. ال تىراۋىم، سەن ناعىز اقىماقسىڭ. اكە-شەشەڭ سەنى ءبىرجولا تاستاپ كەتكەن جوق، مەنىڭ وڭايشىلىقپەن بوساتپايتىنىمدى بىلگەن سوڭ امالسىز كەتتى عوي. ىزدەپ تاۋىپ الساڭ، ولارعا ىلەسىپ، وڭتۇستىككە، جىلى جاققا بىرگە ۇشار ەدىڭدەر.
كەمەل تىراۋىن ءوز اكە-شەشەسىنە شىعارىپ سالۋعا نەشە دۇركىن تالاپتانىپ كورسە دە، ونىسىنان ەشنارسە وندىرە الماعان.
- بالام-اي، تىراۋىڭنىڭ قاناتى ۇشۋعا جارامايتىن بولعان عوي. جانىڭدا جۇرە بەرسىن، دالاعا قۋالاپ قايتەسىڭ؟ - دەگەن شەشەسى. وسى سوزدەن كەيىن كەمەلدىڭ ءوزى دە سونشا باۋىر باسىپ، ۇيرەنىپ قالعان بالاپاننان قۇتىلعانشا اسىققانداي بولعان ءوز قىلىعىنا تاڭدانعان.
- بيىل ۇشا الماساڭ، كەلەسى جىلى ۇشاسىڭ، ونى ۋايىمداماي-اق قوي، تىراۋىم! قايتا جىلى ۇيدە قىستاپ شىعاسىڭ. سەندەر ۇشىپ باراتىن وڭتۇستىگىڭدە دە وسى ۇيدەگىدەي بىرەۋ ساعان جەمدى ۋاقىتىندا شاشىپ، كۇتىپ-باعىپ وتىرعان جوق شىعار، - دەگەن ول ءبىر ءسوزدى قويىپ، جارىم ءسوزدى دە ۇقپايتىن بالاپانىنا. - كەلەسى جىلى اكە-شەشەڭ ءدال بيىلعى جەرىنە كەلىپ جايىلاتىن شىعار. سوندا اپارىپ، ءوزىڭدى قوسىپ جىبەرەرمىن.
تىراۋدىڭ ەسىل-دەرتى كەمەلگە ىلەسە جونەلۋ سياقتى كورىنگەنمەن، قۇستار جىلى جاققا قايتار قوڭىر كۇز كەلىپ، اسپان زەڭگىرىندە تىرنالار كەرۋەنى جىپكە تىزگەن مونشاقتاي تىراۋلاپ وتكەن كەزدە ول قوڭىر قانات اتا قازدىڭ قوقايىنان دا قىڭباستان اۋلانىڭ ءىشىن الا شاڭ قىلىپ، قاناتىن سابالايتىندى، ۇلى قيقۋعا باساتىندى شىعارعان.
ول دا تۋعان جەرلەرىمەن سىڭسي قوشتاسىپ، كەرۋەن تارتىپ بارا جاتقان قانداستارىن قيماي، بارشا قوس قاناتتىلار اتاۋلى ءۇشىن جارالعانداي ءتۇپسىز كوگىلدىر اسپان ايدىنىنا تىم بولماسا ءبىر دۇركىن كوتەرىلە المايتىن عارىپ حالىن سەزىنىپ، ءوز بويىنا عانا شاق كۇيىنىشتەن بە ەكەن، ايتەۋىر بايعۇس، وسىنداي كەزدە، الاساتقان حالگە تۇسەتىن. سيديعان سيراقتارىن جەردەن كىسى بويى كوتەرە الماعانىنا نازالانعانداي ابدەن الاسۇرىپ، شارشاعان كەزدە عانا ول سۇلىق ءتۇسىپ، قيمىلسىز جاتار ەدى، جەمگە دە قاراماي باز كەشەر ەدى. كەمەلدىڭ دە، ونىڭ تاتەسى ساعيلانىڭ دا وندايدا ەت-جۇرەكتەرى ەلجىرەيدى-اق، ءبىراق ەركەلەتە ايالاعاننان باسقا قولدارىنان كەلەتىن قايراندارى جوق بولاتىن.
سوڭى قارعا اينالعان كۇزدىڭ قالىڭ قارا جاڭبىرى جاۋاردان ەكى-ءۇش كۇن بۇرىن اۋىل ۇستىنەن سۇقسىر ۇيرەكتەردىڭ ءبىر توبى سىمپىلداي ۇشىپ وتكەن سوڭ قايتقان قۇستار تىزبەگى كورىنگەندى قويدى. تەك اۋىل جانىنداعى وزەن ءۇستىن قىسى-جازى ءبىر بەرمەيتىن اسىراندى قازداردىڭ مازاسىز قاڭقىلى مەن قىسقا كۇندە ەكى-ءۇش مەزگىل جەم سۇراپ، اۋىلدان شىقپايتىن مەشكەي ۇيرەكتەردىڭ قىرقىلداعان ۇندەرى عانا شاعىن اۋىل تىنىشتىعىن بۇزادى.
قىس ءتۇسىپ، اينالانى اقشا قار تۇمشالادى. بۇل كەزدە تىراۋ اندا-ساندا اسپانعا قيعاشتاپ كوز سالعانى بولماسا بۇرىنعىداي قاناتىن سابالاپ، شالا بۇلىنگەندى قويعان. بار تىرشىلىگى باياعىدان وسىلاي بولعانداي نەمەسە وسىلاي بولۋعا ابدەن كوندىككەندەي مىنەز تانىتىپ ءجۇرىپ جاتتى. ەكى كوزى شوقتاي جايناپ، بوتەن قۇستى باس سالىپ، جاۋكەمدەۋگە دايار تۇرار وسى ۇيدەگى تارعىل مىسىق پەن بۇل جازعاندى كورسە اتا جاۋىمەن ۇشىراسقانداي-اق موينىمەن جەر سىزىپ، بۇعان قاراي ۇمتىلار اتا قاز ءبىر ەمەس بىرنەشە دۇركىن كەمەلدەن سىباعالارىن ۇمىتپاستاي بولىپ العان سوڭ، وسى اۋلانىڭ بوساعاسىنان كورىنگەن بەتتە-اق ءتوردى يەمدەنىپ شىعا كەلگەن شولجىڭ قۇستىڭ بارىنشا ەركىن جۇرۋىنە امالسىز كوندىككەن.
تەك قىزىل شۇناق ايازدى مەكەندە قىستاپ قالۋ دەگەن تۇقىمىندا بولماعاندىقتان قار كەشىپ، سىرتتا سەرۋەندەۋ تىراۋعا وڭاي تيمەگەن. ءبىر شاي قايناتىمداي ۋاقىت اۋلادا جۇرسە بولدى - ەشكىنىڭ ساقالىنداي شوشايعان ءبىر ۋىس كۇلتە قۇيرىعىنا دەيىن دىرىلدەپ توڭىپ كەتەتىن. جىڭىشكە جىلىنشىك سۇيەككە جۇقا قارا بىلعارىنى قاپتاپ قانا قويعانداي ەت-جەڭسىز سيراعى ءتىپتى توڭعاق. تىسقا شىقسا-اق ەكى اياعىن كەزەك-كەزەك باۋىرىنا تىعىپ، ودان بولماعان سوڭ شوكەلەپ جاتا كەتەتىن. ءبىر رەت مۇز ايدىنىنا كونكي تەبۋگە بارعان كەمەلگە ىلەسەمىن دەپ ءبىر اياعىنىڭ تۇياقتارىنان تۇگەل ايىرىلدى. ويىن قىزىعىمەن ءبىراز ءجۇرىپ، ەندى وزىنە ىلەسۋگە شاماسى كەلمەي مۇز ۇستىندە دومالانىپ جاتقان تىراۋىن ۇيگە كوتەرىپ اكەلگەن. اقىرى شيدەي تۇياقتارى ساۋساقتارىمەن ءۇسىپ ءۇسىپ، ءىر اياعى ۇرشىقتىڭ سابىنداي بولدى دا قالدى. توپشىسىنىڭ كەمدىگى از بولعانداي اقساقتىق تاعى قوسىلدى بايعۇسقا. سودان بىلاي كەمەل دە، تاتەسى دە تىراۋدى قىس بويى تىسقا شىعارعاندى قويدى.
* * *
جەر اياعى كەڭىپ، كۇنى كەشە قالىڭ قار باسىپ جاتقان اۋىل اينالاسى جاسىل ماساتىمەن جاسانىپ، قۇلپىرىپ شىعا كەلدى. قىس بالاسى كولدەنەڭ جاتقان جالعىز ساعدارعا دەيىن تىلىمەن سىپىرىپ-سيىرىپ ءىر تويىپ بەرمەيتىن قىزىل قاسقا سيىرعا دەيىن «كوكتەمدى امان-ساۋ كورگەنىمىزگە شۇكىرلىك» دەگەندەي، ماڭدايىن شۋاققا توسىپ، ماڭقيا كۇيسەيدى. بىلتىرعى ۇيقىشىل قاسقا بۇزاۋدىڭ دا العاش تۋعانداعىداي سىمباتتىلىعى، ادەمىلىگى جوق، باۋىر جۇنىنە دەيىن ءۇرپيىپ، قورادا تۇرىپ، ەنەسىنە كوزىن ساتادى. جىل قۇسىنىڭ الدى بولىپ، قىستىڭ كوبەسى سوگىلە بەرە ۇزاقتار جەتسە، قار شەتى شەگىنىپ، تاۋ ەتەگىنە جارماسقان تۇستا اندەتىپ، قاراتورعايلار قاپتاعان. شىن بولسا، وسى اۋىلداعى جالعىز اڭشى بايمۇقان جاسىلكولدەن ۇيرەك اتىپ اكەلىپتى دەپ ءۇردى بىرەۋلەر. دەمەك، قاز-ۇيرەكتىڭ دە كەلە باستاعانى. تىرنالاردىڭ دا قۇلاققا جاعىمدى قيقۋلارىن ەستيتىن كەزگە دە كوپ ۋاقىت قالماعانىن كەمەل سەزىپ جۇرگەن.
كوكتەمگە جۇدەپ-جاداماي، قايتا كوگىلدىر مامىعى قارا قوڭىرلانىپ، اسا كۇيلى جەتكەن تىراۋدىڭ نە ويلايتىنى ءبىر وزىنە عانا ايان، ال ءبىزدىڭ كەمەلىمىزدىڭ تىرنالاردىڭ قايتۋىن زارىعا توسقاندىعى اقيقات ەدى.
اقىرى، كەمەلدىڭ كوپتەن كۇتكەن كۇنى دە جەتتى-اۋ! مەكتەپتەن قايتىپ كەلە جاتقان. اسپاندى تورلاعان اق شاربى بۇلتتىڭ اراسىنان «شارشاپ-شالدىعىپ ءبىز دە كەلدىك» دەگەندەي تىرنالاردىڭ وزىنە ادبەن تانىس تىراۋلاعانى اسپان تورىنەن ەستىلگەن. ول موينى اۋىرعانشا سوزىپ، كوزىمەن جاڭاعى اق شاربى بۇلتتاردىڭ اراسىن ءتىنتسىن-اي. تىزگەن مونشاقتاي تىرنالار كەرۋەنى اسپان توسىنە ۇشكىل سۋرەت سىزىپ كەتىپ بارادى ەكەن. تىم بيىكتە، بۇل ماڭعا مويىن بۇرار تۇرلەرى كورىنبەيدى. «ە، ءبىزدىڭ تىراۋدىڭ ءۇيىرى بولمادىڭدار، ايتپەسە ءبىر توقتاماي وتپەسەڭدەر كەرەك ەدى»، دەپ ويلادى ول تىراۋلاعان قالپى كوز ۇشىندا مويىندارىن ۇزاققا سالىپ بارا جاتقان قۇستارعا قاراپ. «ءبارىبىر ءبىز تىراۋدىڭ اكە-شەشەسىن، باۋىرلارىن تاۋىپ الامىز. وزدەرى وسكەن ۇيالارىنا سوقپاي ول شىركىندەر قايدا بارۋشى ەدى؟»
و، عاجاپ ۇيگە كەلسە تىراۋى كۇزدەگى قۇس قايتقان كەزدەگى قىزىعىنا باسىپ، اۋلا ىشىندە قوس قاناتىمەن داۋىل ويناتىپ ءجۇر. دامىلسىز قيقۋعا باسادى. قۇسىنىڭ قازىرگى بورلىگۋى ونىڭ وزىنە عانا ءتان ەرەسەن قۋانىشىنىڭ بەلگىسىندەي كورىنگەن. قارا مارجانداي قوس جانارى جىلتىراپ، ول دا اق شاربى بۇلتتاردىڭ اراسىنا قيعاشتاي موينىن سوزادى.
كەمەل تاماعىن اسىعىس-ۇسىگىس ءىشتى دە، بىلتىر بالاپانىن تاۋىپ العان ەگىستىكتى بەتكە العان. كەمتار اياعىن قازداڭ-قازداڭ باسىپ، تىراۋ دا قىر سوڭىنان قالار ەمەس.
- ە، بالەم، اكە-شەشەڭدى ساعىنعانىڭدى قانشا جاسىرعانىڭمەن جايىڭ بۇگىن بەلگىلى بولدى. ءوزىڭ دە زارىعا توسىپ ءجۇر ەكەنسىڭ عوي، تىراۋىم! سولاي ما؟ قازىر ەگىستىككە بارامىز. «ءبىزدىڭ بالاپانىمىز توسىپ جۇرگەن شىعار» دەپ، اكە-شەشەڭ دە ارىپ-اشىپ جەتكەن بولار. - بالا تىراۋمەن كىسىگە سويلەسكەندەي ءتىل قاتادى. ءبىراق ونى قۇس شىركىن قايدان ۇقسىن. ايتەۋىر، كىشكەنتاي قامقورشىسىنىڭ مۇنى جامانشىلىققا تاستامايتىنىن سەزگەندەي سوڭىنان ەمپەڭدەي بەرگەندى بىلەدى.
- ءاي، تىراۋىم-اي، مەن دە اكەمدى ۇنەمى ساعىنىپ جۇرەمىن. ءبىراق مەنىڭ ساعىنىپ جۇرگەنىمدى ول قايدان ءبىلسىن؟ بىلسە، تىم بولماسا ءبىر كەلىپ كەتپەي مە؟ دۇنيەدە بار اكەڭدى، كورشى اۋىلدا باسقا ءبىر ايەلمەن بىرگە تۇرىپ جاتقان اكەڭدى ساعىنعان جامان ەكەن. ودان دا بالالارعا «مەنىڭ اكەم قايتىس بولعان» دەسەڭ كوپ جەڭىل عوي...»
كۇزدىك بيداي ەگىلگەن القاپ تا جاپ-جاسىل، ءبىر شەتى ماڭىراقتىڭ ەتەگىن جاستانىپ جاتىر. سوعان جەتە بەرە بالا وزىنە قازىرگى ساتتەگى ەڭ ادەمى ءان اۋەنىندەي ەستىلەتىن تىرنالار ءۇنىن قۇلاعى تاعى دا شالعان. ون شاقتى تىرنانىڭ مويىندارى سورايىپ، جاپ-جاسىل ەگىستىككە قاراي قۇديىپ كەلەدى ەكەن. سىمپىلداتىپ قانات قاققاندارىنىڭ ءوزى ەرەكشە ءبىر ىرعاققا باعىنعانداي تىم ءساندى. تىراۋ دا تۇڭعىش رەت ۇشىپ كەتۋگە ءبىرجولا بەكىنگەندەي قوس قاناتىن دالپىلداتا قاعىپ، جان ۇشىرا قيقۋلاپ بارادى. جارتى جىلدان استام ۋاقىت قامقورشىسى بولعان كىشكەنتاي يەسىن ءبىر ساتكە ۇمىتقانداي. قوس قانات قانشا داۋىلداتىپ، كەزدىك بويى جايقالا وسكەن جاسىل ەگىندى جاپىرا ۇمتىلسا دا، دەنەسىن جەردەن كىسى بويىنان جوعارى كوتەرىپ اكەتە المادى. ءبارىبىر سىڭار توپشىنىڭ كەمتارلىعى بالاپان بايعۇستىڭ ءوزى ءالى لاززاتىن دا سەزىنىپ كورمەگەن ۇشۋ باقىتىنان ونى ءبىرجولا ايىرعانىن بالا دا شىن مويىنداعان. قۇس كەۋدەسىمەن جەر سۇزە قۇلاپ، قايتادان جان ۇشىرا ىلگەرى ۇمتىلدى. ءبىراق تىرنالار جەردەگى جەتىم قانداستارىنىڭ مۇڭى مەن زارىن ۇعا قويمادى ما، الدە قوقايىپ تۇرعان ادامزاتتىڭ كىشكەنە وكىلىنەن قايمىقتى ما، ەگىنجايعا قونباي بىرتە-بىرتە بيىكتەپ شىعانداپ كەتتى. تىراۋ بولسا «مەنى دە الا كەتىڭدەر» دەگەندەي جىعىلىپ-ءسۇرىنىپ، دالپىلداۋىنان تانار ەمەس. «ۇشا المادى، - دەپ كۇرسىندى كەمەل. - ەندى ەشقاشاندا ۇشا المايدى. ءبارىبىر تۇقىمداستارىمەن، اكە-شەشەسىمەن تابىسسا ەكەن. ءاي، ءبىراق، ەندىگى ولار جەردە قالعان كەمتار بالاپاندارىن ۇمىتىپ تا كەتكەن بولار. ولاردى، ءتىلسىز ماقۇلىق قۇستاردى ايتپاعاندا، ادامدار دا بالاسىن وڭاي ۇمىتىپ كەتەدى ەكەن عوي».
كەمەل «ەندى تىراۋىم دا ماعان ورالمايدى. ءبىرجولا كەتتى» دەپ ويلاعان. ول ءالى دە كەتكەن تىرنالاردىڭ سوڭىنان ولەرمەندىكپەن قيقۋلاپ بارا جاتقان قۇسىمەن قوشتاسقانداي ۇزاق قاراپ تۇرىپ، تىراۋ كورىنبەي كەتكەن كەزدە عانا كەرى بۇرىلدى. كىشكەنتاي عانا كەۋدەسى سىزداعانداي، قيماسىمەن قوشتاسقانداي بۇكىل جان دۇنيەسىن كىلكىگەن مۇڭ تورلادى. ءبىراق ول جىلاعان جوق ەدى. پاناسىز كەمتار بالاپاندى اسىراپ-ساقتاپ، ءوز قانداستارىنا قوسقانى ءۇشىن؛ ءبىر تىرشىلىك يەسىنە جاساعان وتەۋسىز جاقسىلىعى ءۇشىن قۋانعانداي ما، قالاي... «مۇمكىن، تىراۋىم بىرتە-بىرتە ۇشاتىن بولار. باسىنا قيىندىق تۇسكەن سوڭ امالداپ ۇيرەنىپ كەتەر» دەگەن ءۇمىتى دە جوق ەمەس بولاتىن. بالا وزەن جاعالاپ، ورنالاسقان اۋىلىنا باستايتىن شاڭداق قارا جولعا كەلىپ ءتۇستى. اقىماق سايراننىڭ: «تىراۋىڭ جۇنتتاي بولىپ سەمىرىپ الىپتى. باسىن كەسىپ، قۋىرىپ جەمەيمىز بە؟» دەگەن وسپادار ءازىلى ەسىنە ءتۇستى. قوس مونشاقتاي كوزى جاۋدىرەگەن قۇستىڭ باسىن كەسپەك تۇگىلى، جۇرەگى سىزداماي، قارا تۇياعىنا زاقىم كەلتىرە الار ما ەكەن؟ «ەندى ول بوستاندىقتا. مىناۋ قالىڭ قوعا، شيلەۋىتتى كەڭ دالادا، مۇمكىن اناۋ ءتۇپسىز شەكسىز اسپان توسىندە، الدە بارشا قۇس اتاۋلى قوتارىلا اتتانار وڭتۇستىگىندە جۇرگەندە دە تىراۋى، بالكىم، كەمەلدى ۇمىتپاس. قۇستىڭ ءوز باسىنا عانا شاق ساعىنىشپەن ەسكە الار. يەسىنىڭ سال قولى بوساسا ەرتىپ سەرۋەن قۇردىراتىن، قولىنا الىپ كوزىنەن ءسۇيىپ، شي موينىن ايالاي سيپايتىن، توبەسىندەگى اسەم شاشاعىنا كەيدە بانتيك تاعىپ ساندەيتىن قىلىقتارىن اڭسار. ءوز اكە-شەشەسىنىڭ جانىندا جۇرسە دە ساعىنار. مۇنىڭ مەيىربان بەينەسى جابايى ءبىر قۇستىڭ بارماق باسىنداي جۇرەگىندە جۇرسە جامان با؟!»
بالا ءوزى ءجۇرىپ كەلە جاتقان شاڭداقتى ۇلكەن كۇرە جولمەن جۇيتكىپ كەلە جاتقان تۇسى ەگىنجاي سياقتى نەمەسە جاڭا ونگەن وسىمدىك تۇستەس جاپ-جاسىل جەڭىل ماشيناعا نازار اۋدارعان. جاسىل ساعىم سياقتى تۋرا. جالت-جۇلت ەتەدى. «قايراقباي اعانىڭ «جيگۋليىنەن» اينىمايدى ەكەن. سول بولىپ، اۋىلعا دەيىن الا كەتسە عوي شىركىن».
جاسىل «جيگۋلي» اۋىلعا قاراي بۇرىلعان جوق. بالانىڭ الدىن كەس-كەستەپ، ۇلكەن كۇرە جولمەن تارتىپ بارا جاتتى دا دوڭعالاعىن ۇساق تاستارعا تىرناتىپ، توقتاي قالدى. ماشينادان شىققان كىسىنى ول تانىماي قالعان. تەك قارا كوزىلدىرىگىن سىپىرىپ، جانىنا جاقىنداعاندا عانا تانىدى. جو-جوق، كەمەل تانيتىن دا ەدى، شاماسى ونىڭ ەسىل-دەرتى، قوس جانارى كۇن ساۋلەسىن شاعىلىستىرىپ ويناعان سۋ جاڭا ماشينادا بولدى-اۋ.
- اكە!.. - بالا ءوز ءۇنىنىڭ قالاي شىققانىن بايقاماي قالعان. ءتىپتى، جۇگىرىپ كەلىپ، موينىنا اسىلا تۇسكەنى دە ءوز ەركىنەن تىس ورىندالدى. اكەسى دە ساعىنىپ قالىپتى. بالاسىن ايمالاپ، ءولىپ-ءوشىپ بارادى.
- بالاپانىم سول! - دەيدى.
- قۇلىنىم سول! - دەيدى.
- كەمەلجانىم سول! - دەيدى.
- از ۋاقىتتىڭ ىشىندە قالاي ۇلكەن جىگىت بولىپ كەتكەنسىڭ؟ - دەيدى.
- كوردىڭ بە؟ ماشينا الدىم. ۇناي ما، ساعان؟ - دەيدى. ءبىراق، كەمەلدىڭ ءدال قازىرگى ساتتە كۇن ساۋلەسىن شاعىلىستىرىپ ويناعان سۋ جاڭا ماشيناعا قارايتىن شاماسى جوق ەدى. تەمەكىنىڭ اششى تۇتىنى سىڭگەن اكەسىنىڭ القىمىنا تۇمسىعىن تىعىپ تۇرا بەرگىسى كەلگەن. تاماعىنا ءبىر وكسىك كەپتەلدى. ساعىنعانىن ايتايىن دەپ ەدى، نەگە كەلمەي كەتكەنىن سۇراماق ەدى، كىشكەنتاي قارىنداسى ايناشتىڭ دا مۇنى سونداي ساعىناتىنىن جەتكىزبەك ەدى، سويلەي المادى. اۋزىنان جارتى ءسوز شىقسا بولدى، كوزىنەن جاسى ىتىپ كەتەردەي. بالا جىلاپ جىبەرمەس ءۇشىن استىڭعى ەرنىن اۋىرتا تىسەتەدى. «شىركىن، اكەسىنىڭ موينىنا اسىلىپ، وسىلاي ەركەلەيتىن سايرانداردىڭ نە ارمانى بار ەكەن؟! ءدال وسى ساتتە مەنىڭ تىراۋىم دا ءوز اكە-شەشەسىن تاۋىپ، ۇزىن مويىندارىن قۇشاقتاستىرىپ، ەركەلەپ تۇر ما ەكەن؟..»
- قالاي، تاتەڭ ەسەن-ساۋ جۇر مە؟ ايناش تا بيىل ءبىرىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەن بولار؟ اۋرۋشاڭ ەدى، قازىر اۋىرماي ما؟
- ءيا!
- ءجۇر، قالاعا اپارىپ كەلەيىن. ساكەن دەيتىن كىشكەنە باۋىرىڭ بار. ءالى پەرزەنتحانادان شىققان جوق ول باتىرىڭ. - بالا ساكەن دەگەن باۋىرى بولعانىنا، ول باتىرىڭنىڭ ءالى پەرزەنتحانادا جاتقانىنا، وعان مىناۋ سۋ جاڭا جاسىل «جيگۋليمەن» بارىپ قايتۋىنا بولاتىنىنا العاشىندا سونشا قۋانعان. سول ءسات وتپەي-اق رۇقساتسىز كەتىپ قالسا تاتەسىنىڭ رەنجيتىنىن ويلاپ، وكىندى. سودان كەيىن بارىپ، ساكەن باۋىرىنىڭ ءوز تاتەسى ەمەس، قاديشادان تۋعانىن پايىمداعان كەزدە كوڭىلى ءبىر ءتۇرلى ورتايىپ سالا بەرگەن. جاسىل ماشيناعا بۇل ەمەس، ساكەننىڭ ءمىنىپ جۇرەتىنىن ويلاعاندا جۇرەگىنىڭ باسىن الدەنە تىرنالاپ جاتقانداي سەزىندى.
- بارمايمىن! - دەدى ول جاسىل «جيگۋليدىڭ» جىلتىراعان ەسىك تۇتقاسىن اقىرىن عانا سيپاپ تۇرىپ، - تاتەم ۇرسادى.
ول: «اكە ۇيگە قايتايىقشى، - دەمەك ەدى، - ايناشتى دا، تاتەمدى دە جاسىل ماشيناعا وتىرعىزىپ، قىدىرتايىقشى» دەمەك ەدى، ايتپادى.
- وندا ءجۇر، ماشينامەن كىشكەنە قىدىرتايىن، - دەدى اكەسى. كوزدىڭ جاۋىن العان قان قىزىل ۇلپىلدەك ماتامەن تىستالعان بىلپىلداق ورىندىقتارعا وتىرىپ كورۋدىڭ ءوزى قول جەتپەس ارمانداي كورىنگەنمەن، بالا كەرەمەت ەرلىك جاساپ، باسىن شايقادى. قىدىرمايمىن دەگەنى.
- جارايدى وندا، - دەدى اكەسى. - قازىر ءوزىم دە اسىعىپ بارا جاتىر ەدىم. وسى جەرگە ەرتەڭ كۇن ەڭكەيگەندە كەلە عوي، جاراي ما؟ ءوزىڭدى ءبىراز سەرۋەندەتەيىن.
كەمەل كەلەرىن دە، كەلمەسىن دە ايتپاستان اۋىلعا قاراي جۇگىرە جونەلگەن.
وتكەن جىلدارداعى شەشەسىنىڭ ءبىر ءسوزى ەسىنە ءتۇسىپ ەدى. ەسكى البومدى اقتارىپ وتىرىپ، اكەسىنىڭ سۋرەتىن كورگەن سوڭ: «تاتە، اكەم ەندى بىزگە ەشقاشان كەلمەي مە؟» دەگەن. «كەلمەي كەرۋەن سوقسىن ونى!» «اكەم» دەپ الدەقانداي قىلادى عوي ول اتىڭ وشكىردى. وسىدان بىلاي سونىڭ اتىن ايتىپ كورشى، اۋزىڭا تەمىر قىزدىرىپ باسايىن!» شەشەسى ءومىرى بۇلايشا اشۋلانبايتىن ەدى. ايتەۋىر، سول جولى قاتتى تۋلاعان. جاي تۋلاپ قويسا ءبىر ءسارى-اۋ، البومداعى اكەسىنىڭ سۋرەتتەرىن ءبىر-بىرلەپ سۋىرىپ، قابىرعادا تۇرعاندارىن قوسىپ، دار-دار ايىردى دا، وتقا تاستاعان. اكە سۋرەتتەرى وت تيگەن بەتتە، جان بىتكەندەي، ءسال قوزعالاقتاپ قالىپ، سارعايا بەردى دە لاپ ەتىپ، جالىنعا ورانعان. سۋرەت ەمەس، اكەسىنىڭ ءوزى، ونىڭ بار بولمىسى ورتەنىپ، ءبىرجولا قۇرىپ بارا جاتقانداي كورىنگەن وعان. تىم بولماسا ءالى جانىپ ۇلگەرمەگەن كەيبىرىن وتتان سۋىرىپ الىپ، قۇتقارۋعا بولار ەدى، ءبىراق بالا شەشەسىنەن قايمىقتى. اكە بەينەسىن وت جەپ قويدى. قاس-قاعىم ساتتە سۋرەت ورنىندا قالعان ۇلپىلدەك كۇل عانا جۇزگە، مىڭعا ءبولىنىپ، وت جالىنىمەن بىرگە مۇرجادان ۇشىپ كەتكەن. اكەم قايتادان كەلەر-اۋ، دەگەن بالانىڭ شالا-جانسار ءۇمىتى دە سول سۋرەتتەرمەن بىرگە وتقا جانىپ، ودان كۇلگە اينالىپ، ۇشىپ كەتكەندەي ەدى.
ول ۇيگە كەلگەندە دە تاتەسىنە اكەسىن كورگەنى تۋرالى ەشتەڭە ايتپاۋعا بەكىندى. اۋزىنا تەمىر قىزدىرىپ باسا قويماس-اۋ، ءبىراق بوسقا رەنجىتەرىنە كوزى جەتكەن. تەك ايناش ەكەۋى وڭاشا قالعان كەزدە ونىڭ «وللا-بىللە، ەشكىمگە ايتپايمىن!» دەگەن ۋادەسىن العان سوڭ عانا، بۇگىن ويدا جوقتا اكەلەرىن كورگەنىن، ونىڭ ساكەن دەگەن بالاسى بار ەكەنىن، جاسىل «جيگۋلي» ءمىنىپ جۇرگەنىن، ءبارىن-ءبارىن تىزگەن. ايتپاسا، ىشىنە سىيار ەمەس. ويىندا ەشتەڭە جوق ايناش اكەلەرىنىڭ ەرتەڭ كەشكىلىك ماشينامەن سەرۋەندەپ قايتۋعا شاقىرعانىن ەستىگەن كەزدە: «مەن دە بارايىنشى، ماشيناعا مىنگىم كەلەدى» دەپ جابىسا تۇسسىن.
- بولمايدى، - دەدى كەمەل سالماقتى سويلەۋگە تىرىسىپ، - ول ءبىزدى - سەنى، مەنى، تاتەمدى تاستاپ كەتتى عوي. جاقسى كورىپ بارا جاتسا، قايتادان وزىمىزگە كەلسىن. سوندا عانا وتىرامىز ماشيناسىنا.
كەشكىلىك ايناش ۇيگە جۇگىرىپ كىرگەن. تۇلىمشاعى جەلبىرەپ، قۋانىپ كەتىپتى.
- كەلدى، كەلدى!
- اكەم بە؟ - دەپ قالدى كەمەل اڭداۋسىزدا. شەشەسى بەتىنە الايا ءبىر قارادى دا ۇندەمەي تەرىس اينالىپ كەتتى.
- تىراۋدى ايتامىن. ەسىك الدىندا تۇر.
* * *
سودان بەرى تىراۋ ناعىز قوس مەكەندى قۇس بولىپ العان، ەكى-ءۇش اپتا بويى تاڭەرتەڭ ەگىستىك جاققا قاڭعىپ كەتەتىن بولدى. كەيدە كەشكىلىك، كەيدە ەرتەڭىنە ارىپ-اشىپ، ۇيگە جەتەدى. جەمىن جەپ الادى بۇرىنعىداي. كەمەلدىڭ سوڭىنان سۇمەڭدەمەي، تەك دالاعا قاراي اڭسارى اۋادى دا تۇرادى.
- بوگەمەڭدەر، بارسىن، - دەيدى وندايدا شەشەسى. - ءار تىرشىلىك يەسى ءوز ورتاسىندا عانا باقىتتى.
اقىرى تىراۋ ۇيدەن بەزىنىپ، ەكى-ۇش كۇندە ءبىر سوعاتىندى شىعاردى. كەلىپ قالار-اۋ دەپ كەمەل دە ونى توسۋدان شارشايتىن بولعان. ءبىر كۇنى ۇيگە كەلىپ، جەم جەگەن تىراۋدىڭ سوڭىنان ىلەسكەن. تىرنا ەگىستىكتىڭ شەتىنە جەتە بەرگەندە قالىڭ شەڭگەلدى تاستاققا قاراي بۇرىلدى. مولتاق اياعىن شولتاڭداتىپ، اسىعا باسىپ بارادى. «مەن كەلدىم» دەگەندەي قالىڭ شەڭگەلدىڭ تۇبىنە جەتە بەرگەندە داۋىستاي قيقۋلاپ ەدى، الدىنان ەكىنشى ءبىر تىرنانىڭ جاۋاپ قيقۋى ەستىلدى. كەمەل بۇعا قويدى. ءوز تۇقىمداستارىن تاپقان تىراۋىنىڭ باقىتتى ءساتىن جاسىرىن كورمەك بولعان. ءدال ءبىر كىسىلەردىڭ تىلدەسكەنىندەي قىسقا-قىسقا قيقۋلاسىپ بارىپ، قوس تىرنانىڭ ۇندەرى تيىلدى.
جاڭا عانا تىراۋ كىرگەن قالىڭ شەڭگەلدىڭ ءتۇبىن اينالا بەرگەنى سول ەدى، الدەنەنىڭ ىسىلداعان ۇنىنەن سەلت ەتىپ بارىپ، توقتاعان. و، عاجاپ، ءدال الدىندا ءوزىنىڭ تىراۋى باۋىرىن قۇمداۋىتقا توسەپ جاتىر. بۇرىن مۇنى كورگەن كەزدە قۇرقىلداعان سياقتى وزىمسىنگەن ءۇن شىعارىپ، اياعىنا كەلىپ موينىن سۇيكەيتىن. قازىرگى ءۇنى وزگەشە. ايبات شەگىپ، ىسىلدايدى. يەسىنىڭ توقتاماسىن سەزگەن سوڭ قالاي دا ونىڭ جولىن بوگەيىن دەگەندەي بار داۋسىمەن قيقۋ سالىپ، ءبىز تۇمسىعىن وقتاي ورنىنان تۇرعان. سول كەزدە كەمەلدىڭ كوزى ءتۇسى شۇبار تاستاردان اينىمايتىن قوس جۇمىرتقاعا ءتۇستى.
- ءوي، اقىماق، تىراۋ! ءوزىڭنىڭ يەڭە ايبات شەگىپ جۇرگەنىڭ مىنا جۇمىرتقالارىڭ ءۇشىن ەكەن عوي، - دەدى بالا بۇگىنگى اشقان جاڭالىعىنا قۋانىپ. «ەندى سەنىڭ جۇيكەڭدى جۇقارتا بەرمەيىن» دەگەندەي اياڭداپ، ۇيگە قايتقان. سول كۇننەن باستاپ، ايناش ەكەۋى تىراۋدىڭ جەمى مەن سۋىن ۇيانىڭ قاسىنا تاسيتىن بولدى. تىراۋ دا ازاپتانىپ، ۇيگە كەلگەنىن ءبىرجولا قويدى.
ءبىر كۇنى ولار شۇبار الا جۇمىرتقالاردىڭ شي اياق بالاپاندارعا اينالىپ، ۇيانىڭ ماڭىندا ەنەلەرىنە ەرىپ جۇرگەنىن كوردى. بۇلاردىڭ قاراسى شالىنعان بەتتە-اق قالىڭ شەڭگەلدىڭ ىشىنە ءسىڭىپ جوعالاتىن ەكىنشى تىرنا سول ادەتىنەن تانباسا، تىراۋ دا ەكى دوسىنىڭ جاقسىلىقتارىنىڭ ءبارىن دە ۇمىتقانداي، ايباتتانا ىسىلداپ، بالاپاندارىنا بۇلاردى جولاتپايدى. قولىندا ولۋگە بار تۋرا.
ولار ەرتەڭىنە كەلگەندە ۇيا ماڭى بوس قالىپتى. تىرنالار دا، شي اياق قوس بالاپان دا جىم-جىلاس.
- مىنە، ءبىزدىڭ تىراۋ دا بالالى-شاعالى بولدى، - دەدى كەمەل ايناشقا سالماقتانا سويلەپ. - ەندى ول بىزگە ەشقاشان كەلمەيتىن بولادى...
راس تىراۋ قايتىپ ۇيگە ورالعان جوق. ءبىراق العاشقى قار تۇسكەن كۇنى سايراننىڭ اكەسى ءبىر جاڭالىق ايتىپ كەلگەن.
- كەمەل سەنىڭ تىراۋىڭ بولسا كەرەك، قىر جاقتا جالعىز تىرنا ءجۇر ەكەن. ۇشپايدى. قالىڭ شەڭگەلدىڭ اراسىنا ءسىڭىپ كورىنبەي كەتتى، - دەگەن ول. كەمەل سول كۇنى-اق ۇزاق ىزدەپ، تىراۋىن تاۋىپ اكەلگەن. ءبىراق بۇل قۇستى باياعى باۋىرمال، ۇيىرسەك تىراۋ دەۋگە بولمايتىن ەدى. تاعىلانىپ كەتىپتى. بۇعىپ جاتا بەرەدى. كەيدە اسپانعا قاراپ، تىڭ-تىڭداپ، ۇزاق-ۇزاق قيقۋلايدى. نە اۋزىنا ءنار سالمايدى.
- اۋىرىپ قالىپتى عوي، تىراۋىم. قۇسان دارىگەرگە اپارىپ، كورسەتسەم قايتەدى، - دەگەن كەمەل شەشەسىنە. ول:
- ونىڭ اۋرۋى - ەم قونبايتىن اۋرۋ، بالام. بۇكىل اۋلەتىنەن ايىرىلۋدىڭ كۇيىگى وڭاي دەيسىڭ بە؟ - دەدى.
«بىزدەن ايىرىلعان اكەم دە وسىلاي كۇيىككە باتىپ ءجۇر مە ەكەن؟» دەگەن قىزىق ءبىر وي كەلگەن كەمەلگە.
كەمەل تاتەسى بار، ايناش بار، ءوزى - بار ۇشەۋى اكەسىنىڭ جاسىل ماشيناسىنا ءمىنىپ قىدىرعان ءبىر قۋانىشتى ءتۇس كورگەن ءتۇننىڭ ەرتەڭىندە ول توسەگىنىڭ اياق جاعىندا قاناتىن جايىپ، ءولىپ قالعان تىراۋىن كوردى.
1985-جىل
