مارال ىسقاقپاي. و دۇنيەنىڭ اشىق قالعان قاقپاسى - اڭگىمە

سوناۋ بالا كەزىمىزدە ءبىزدىڭ اۋىلدا وڭ اياعى تىزەسىنەن جوق قىرمىزى دەيتىن مۇگەدەك كەيۋانا بار ەدى. سول تۇستا جاسى قاي شامادا ەكەنىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن، ايتەۋىر،ءبىزدىڭ كوزىمىزگە ودان وتكەن كەۋدىرەك كارى جوقتاي كورىنەتىن-دى

بالكىم،بۇل قارت كىسىنىڭ دارمەنسىز كەيپىنىڭ اسەرى بولار: ەكى قولتىعىن ەكى بالداققا اسىپ، قىبىر-قىبىر قوزعالاتىنى، ەرتەلى-كەش دارەتكە شىققاندا، نەمەرەلەرى تۋ سىرتىنان سۇيەمەلدەي جاردەمدەسەتىنى، ەگەر ۇيدە ەشكىم بولماسا، سول توڭىرەكتە ويناپ جۇرگەن بالالاردى شاقىرىپ سۇيەمەلدەتەتىنى ەسىمدە. مۇگەدەكتىكتىڭ قورلىعى وسىلاي ابدەن قۋات قاشىپ، قارىعان شاقتا قاتتىراق باتاتىن سياقتى عوي.

بۇگىندەرى ءبىر تۇگىل ەكى اياعى قابات قارا سانىنان كەسىلگەن كىسىلەرگە دە كوزىمىز ۇيرەنگەن جوق پا. ال ەندى بۇرىنىراق، اسىرەسە، قىرقىنشى جىلدارعى سوعىسقا دەيىن بۇنداي سۇمدىق استە ۇشىراسپايتىن. الگى اجەيدىكى - كەزدەيسوق ءارى وتە سيرەك وقيعا. سوندىقتان دا شىعار، ەل اۋزىندا ول كىسىنىڭ شولاق اياعى توڭىرەگىندە قيلى-قيلى اڭگىمەلەر جۇرەتىن. ونىڭ قاي-قايسىسى دا الدەبىر جۇمباقتاۋ، كەيدە ءتىپتى قيسىنسىز، تىلسىمداۋ جايتتەرگە ۇلاسىپ، الگى اجەيدى قۇپيا سىرلى، بولمىسى بولەك ادامعا اينالدىرىپ جىبەرەتىن. ءوز باسىم ول كىسىدەن ۇركەكتەي، تايساقتاي جۇرەتىنمىن دە، مۇمكىندىگىنشە وڭاشا ۇشىراسپاۋعا، اسىرەسە، كەشكە قاراي كەزىكپەۋگە تىرىساتىنمىن. الگى اڭگىمەلەردىڭ اسەرى قانداي بولعانىن وسىدان-اق پايىمداي بەرىڭىز.

ءبىر جولى ورايى كەلىپ، سول قاۋەسەتتىڭ شىندىعىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم.

شامالاۋىمشا، الدە قىرىق ەكىنشى جىلدىڭ سوڭى، الدە قىرىق ءۇشىنشى جىلدىڭ باسى بولسا كەرەك: قاقاعان ايازدى كۇندەر ەدى. اكەمنىڭ كەنجە ءىنىسى مايداننان ورالدى. وڭ اياعى قارا ساننان جوق. «باستان قۇلاق ساداعا دەمەكشى، جانى امان قالعانىنا قۋانىپ، اكەم بايعۇس مارە-سارە. بار داۋلەتىمىز - جالعىز قارا سيىردىڭ كەنجەلەپ تۋعان قوڭىر بۇزاۋىن ءبىر اعايىننىڭ سەمىز قۇنان قويىنا ايىرباستاپ سويىپ، ىرگەلەس كورشى-قولاڭعا، اۋىلدىڭ باس كوتەرەر قاريالارىنا تاماق بەردىك. الاسا جەر تامنىڭ اياداي تورىنە ون بەس، جيىرما ادام سىعىلىسا جايعاسىپ، سىعىرايعان جەتىلىك شامنىڭ سارعىلتىم ساۋلەسىنىڭ جارىعىمەن-اق ۇزاق اڭگىمە-دۇكەن قۇرىستى. ورتالارىندا الگى كارى اجەي دە بار.

اركىم-اركىم-اق قولىنا «قارا قاعاز» ءتيىپ، سوعىس قاسىرەتىنىڭ ءدامىن تاتىپ ۇلگىرگەنمەن،بۇل كىشكەنە اۋىل تۇرعىندارى وسىعان دەيىن قان مايداننىڭ سۇمدىعىن باسىنان كەشىرىپ كەلىپ، كوزگە ەلەستەتە، ءوز اۋزىمەن اڭگىمەلەپ بەرگەن كىسىنى كورمەگەن. جيىرماعا دا تولماعان ۋىزداي جاپ-جاس مەنىڭ اعام مالداس قۇرۋعا جارامايتىن جالعىز اياعىن الدىنا كولدەنەڭ «وڭگەرىپ»، قۇددى كونە كوز شەجىرەشىدەي-اق جۇرتتىڭ ساي-سۇيەگىن سىرقىراتا اڭگىمەنى توكسىن. قاريالار قاباقتارىنان قار جاۋا تۇنەرىپ، ايەلدەر جاعى مۇرىندارىن پىش-پىش تارتقىشتاپ، ەسكى جاۋلىقتارىنىڭ ۇشىمەن كوزدەرىن سۇرتكىلەيدى.

ءبىر كەزدە اعام اڭگىمەسى ءوزىنىڭ شولاق اياعىنا قاراي ويىسىپ، ودان ايىرىلاتىن كۇنگى الەمەت سويقاندى جان تۇرشىكتىرە سۋرەتتەي كەلىپ، باستان وتكەرگەن ءتان ازابىن بايانداۋعا كوشكەندە، ۇزاق وتىرىستان شارشاپ، مۇلگىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا وتىرعان مۇگەدەك كەيۋانا:

- قۇدايا-قۇداۋاندا! .. تۋرا باياعى مەنىكى!.. اينىسايشى! - دەپ قالدى يەگى شوشاڭداپ.

ءۇي ىشىندەگىلەردىڭ قاي-قايسىسى دا بۇل ءسوزدىڭ توركىنىن قاپىسىز تانىعانى بەلگىلى عوي، ەرىكسىز ەلەڭدەسكەن. ءبارىنىڭ دە كەمپىر اڭگىمەسىن تىڭداۋعا نيەتى اۋدى. الىپ-قاشپا كوپ قاۋەسەتتىڭ اقيقاتىن ءوز اۋزىنان ەسىتەر ءسات جەتكەنىن تۇگەل سەزگەندەي. ويتكەنى كەيۋانا ەسكى جارانىڭ اۋزىن تىرنالاپ، ءسوز جاڭعىرتۋعا مۇلدەم قۇلىقسىز ەدى: ەشكىم دە ودان باتىلى جەتىپ، اڭگىمە سۇرامايتىن، ءوزى دە ەشقاشان وعان ىڭعاي تانىتپايتىن.

- سولاي ما، اجە؟! ورنىندا جوق باشايلارىڭ ۇشى قالاي زارىلداپ، قالاي قاقسايدى،ا!؟ - دەدى اعام ءالى ۇمىتىپ ۇلگىرمەگەن سول ءتان ازابىن ءدال وزىندەي ەلەستەتە الار ادام قاسىنان تابىلعانعا قۋانعانداي.

جاس جىگىتتىڭ كوڭىل كۇيى كەيۋاناعا دا اۋىستى ما، وتسىز جانارى كەنەت ويناقشىپ،ەڭسەسىن تىكتەپ الدى:

- وي، ايتپا، بالام! ءار باشايىمنىڭ قالاي سۇققىلاپ، قالاي قاقساعانى كۇنى كەشەگىدەي ەسىمدە!..

ەندى جۇرت نازارى قىرمىزى كەيۋاناعا ءبىرجولا قۇلاعان. ءبارى دە اعام اڭگىمەسىن كەز-كەلگەن ساتتە قايتا جالعاستىرۋعا بولارىن بىلگەندىكى مە، الدە جان تۇرشىكتىرەر قان مايداننىڭ ەلەستەرى جۇيكەلەرىن شيرىقتىرىپ، شارشاتىپ تاستادى ما، قايتكەندە دە، ول توڭەرەكتەگى ءسوزدى دوعارا تۇرىپ، كەمپىر باسىنان وتكەن وقيعانى تىڭداۋعا بەيىلدەندى دە، كەۋ-كەۋلەسە، سۇراق جاۋدىرىستى.

اسكەردەن جالعىز اياقپەن ورالعان اعامنىڭ قۋانىشى ءجىبىتتى مە، الدە ابدەن قارتايعاسىن، كومەيىندەگى بەرىك قۇلپىسى بوساڭسىعان با، ايتەۋىر، كەمپىر از-كەم تولقىپ بارىپ، قىمتاۋلى قۇپياسىنىڭ تيەگىن اعىتتى. وسىناۋ توقسانعا تاقاعان عۇمىرىنداعى جادىنا ماڭگى وشپەستەي تەرەڭ تاڭبا تۇسىرگەن قاسىرەتتىڭ ءوزى ەمەس پە، سول باياعى كۇيىندە كوكىرەگىندە سايراپ تۇرعان ءتارىزدى. سىعىرايعان وتسىز جانارى مىنا ولەۋسىرەگەن جەتىلىك شامنىڭ سارعىلتىم جارىعىنان ودان بەتەر سولعىنداي تۇسكەنمەن، ەتسىز ءسۇيىر يەگى شوشاڭداپ،جىمىرىلعان قايمىجىقتاي ەرىندەرى ەپەتەيسىز، ءبىراق تىنىمسىز جىبىرلايدى. جارىقشاقتاۋ كارى ءۇنى اۋەلدە تىم باياۋ ءارى شارشاڭقى ەستىلگەنمەن، قۇلاق ۇيرەنەيىن دەگەندىكى مە، بىرتە-بىرتە نىعىزدانىپ، شيراي تۇسكەندەي. جاعىنا سارى جىپتەن جىڭىشكە عانا سۋ جۇرگىزىلگەن ەسكى كيمەشەگىنىڭ القىمىنا قارا قايىستاي ءارسىز سۇق قولىن اۋىق-اۋىق جۇگىرتە، ىلە تارتىپ قويىپ، ارتىنداعى جاستىقتى ءۇي قاناتىنا جانىشتاي شالقالاعان كۇيى شەشىلە سويلەدى دەيسىڭ

قىرمىزىنىڭ ون بەسكە جاڭا ىلىككەن شاعى ەدى.

سول جىلى كوكتەم ادەتتەگىدەن كوپ ەرتە شىققان. كۇن كۇرت جىلىنىپ، قار شۇعىل ەرىگەن.ءتىپتى جىل قۇستارى كەلىپ جەتكەنشە، بالاۋسا كوك جەر بەتىن تۇگەل بۇركەپ، سارى تۇزدى تەپ-تەگىس جاسىل تۇسكە بوياپ ۇلگىرگەن. دۇركىرەي كوتەرىلگەن كوك مايسا ءاپ-ساتتە-اق اتتۇياعىن جاسىرىپ، شاشاسىن سيپالاعان.

قازاقتىڭ كوشپەلى كەزى عوي. قىرمىزىلار دا، وزگە جاقىن اعايىن-تۋعاندارى دا كوكقاپتال وزەنىنىڭ ىرعايتىعا قۇيار ساعاسىنا تاياۋ تەرەڭ سايلاردىڭ بىرىندەگى - وزدەرىنىڭ اتا جۇرتى ىسپەتتى تار جىرادا قىستايتىن. قوتىر جارتاس تۇبىندەگى اشىق تاس قورا مەن كيىز ءۇي ماڭى مي باتپاققا اينالىپ، مەزى قىلىپ ۇلگىرمەي، بۇلار مولالى جازىعىنا قۋانا-قۋانا كوشىپ قونىستى.

بۇل مولالى - قۇداي-تاعالانىڭ ىقىلاسى شىنداپ قۇلاعان جەر ەدى.ەگەر سوناۋ تەرىسكەي شىعىس تۇستاعى كوكقاپتال اتالاتىن ارقالىق پەن ودان ارىرەكتەگى تۇستىككە قاراي ىركەس-تىركەس شۇباتىلعان سۇلۋتور سىلەمدەرىن، وعان جالعاسا جاتقان ارپاتەكتىر، تىكەندى ويدى ەسەپكە الماسا، مولالى جازىعى - ءدال وسى توڭىرەكتەگى ەڭ بيىك ءۇستىرت. كوكجيەكتىڭ تۇستىك شەتى قىرعىزدىڭ اق باس الاتاۋىمەن، تەرىسكەيى ساعىم اراسىندا بۇلدىراعان قورداي ادىرلارىمەن، كىندىكتاس جوتالارىمەن كومكەرىلەدى.ال ەندى كەز-كەلگەن قىرقا ۇستىنە اتپەن شوقىتىپ شىعا كەلىپ، اينالاڭا كوز تاستاساڭ، تۇنىپ تۇرعان سۇلۋلىقتان ەسىڭ كەتكەندەي: جاسىل تۇزدىڭ بەتىندەگى الۋان ءتۇستى گۇل بىتكەن تاۋدان ەسكەن سامال جەلمەن تەربەلىپ تولقىعاندا، قۇلپىرعان بوياۋ تۇرلەرى كوزىڭنىڭ جاۋىن سۋىرادى؛ توسكەي-توسكەيدەگى مىڭعىرعان مال مەن الىستان ءاپپاق جۇمىرتقاداي جارقىراي شالىناتىن كيىز ۇيلەر اراسى ۇزىلمەستەن، بۇكىل مىنا ۇلان كەڭىستىكتى شىپ تولتىرعانداي.

ەكى وكپەڭدى شەڭگەلدەپ تۇرعانداي كورىنەتىن قىساڭ جىراداعى قىستاۋدان وسىناۋ ەڭسەلى اشىق تۇزگە كوشىپ قونعاندا، كەۋدەڭە وزگەشە ءبىر جەلىك دارىعانداي جالدانىپ،قاناتتانىپ كەتەرىڭدى قايتەرسىڭ! كوكىرەگىڭدى شەتسىز-شەكسىز شاتتىق، قۋانىش كەرنەگەندەي تۇيسىنەسىڭ. ول الگى شالعاي توڭىرەكتەگى اسەم كورىنىستەر اسەرىنەن عانا ەمەس. تاۋدىڭ قۇدىرەتتى قاسيەتىنىڭ ءبىرى وسىسىندا: تاۋعا شىققان ادام كوڭىلى تاققا مىنگەندەي كوتەرىلەتىن سيقىرى بار عوي. ونىڭ ۇستىنە مولالىنىڭ سانى قوسىلعاسىن نە جورىق!..

ەڭ كەرەمەتى - وسىناۋ بيىكتەگى ۇلان جازىقتىڭ كىندىگىنە قار سۋىنان جينالىپ،شىلدە قايتقانشا كولكىپ جاتار سۋى. ونى جۇرت «كول» دەپ اتايدى. ەرتە كوكتەمدەگى شالقار ايدىننىڭ اۋماعى - ات شاپتىرىم. شالقىپ جاتقان ول كەزدەگى تەرەڭدىگىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن، ال ەندى سۋى ابدەن تارتىلۋعا ىڭعاي بۇرعان تۇستاعى لاي تۇنعان تابانى باتپاقتانىپ بارىپ، كەيىن قارا كەبىرگە اينالىپ، قاربىزشا قارس-قارس جارىلىپ جاتاتىن،مىڭ قويدىڭ قوتانىنداي كولمەكتىڭ ءوزى ات باۋىرىن سىزادى. ءتىپتى سارى كۇزدىڭ شاعىندا رۋلى ەلدىڭ مىڭ سان مالى تەپسەپ جاتسا، شاڭى كوپسىمەيتىن قۇيقالى جاسىل مايساسىن ايتساڭشى! شوككەن تۇيەنى جاسىرار سىرەسكەن قالىڭ شالعىنى قانداي!..

مولالىنىڭ بالاۋسا كوگىن ءبىر-بىرىنەن قىزعانعانداي-اق، جاپا-تارماعاي كوشىپ قونىپ،اينالاسى ءتورت بەس كۇننىڭ ىشىندە ءۇستىرت ءۇستى مالعا دا، ۇيگە دە لىق تولا قالاتىن ادەتى. قىستاي ساي-سايدى،جىرا-جىرانى ساعالاپ، مال قامىمەن ۇيدەن ۇزاپ شىعا الماي، ءبىر-بىرىنەن قارا ءۇزىپ قالىسقان اعايىن ەندى جاپپاي ارالاسىپ، ۇلكەندەر جاعى سوعىمنان قالعان سۇردەن سىباعا جەسىسىپ،جەلكىلدەگەن قىز-بوزبالا كەزەكتەسە باستاڭعىعا شاقىرىسىپ، بالاقايلار باسىرە تايلارىن جارىستىرىسىپ، اسىق اتىسىپ - تۇگەلدەي راحاتقا كەنەلەدى.

جىلداعى تانىس تىرشىلىك. قىرمىزىنىڭ ءۇي-ىشى دە جىلدا وسىلاي مولالى ۇستىنە كوكتەۋگە شىعىپ، مامىردىڭ اياعىنا تامان سوناۋ شوقپارتاسقا قاراي بەت تۇزەيتىن دە، ويجايلاۋدىڭ ەتەگىن بارىپ جايلايتىن. كۇزدەۋلەرى دە وسى جازىقتىڭ ءۇستى ەدى.الا جازداي تۇياقتى تاعىنىڭ ءتىسى تيمەسە، مال اتاۋلىنىڭ قاراسى شالىنبايتىن بۇل اتىراپتىڭ شيەندەگەن ءشوبى قايتا جەتىلىپ، ەل جايلاۋدان ورالعاندا، ءيت تۇمسىعى وتپەستەي سىڭسىپ تۇرار ەدى

وقيعا وسى جازىقتىڭ ۇستىندە ءوتتى.

... ۇلى بەسىننىڭ شاعى-تۇعىن. ەسىك الدىنداعى جەر وشاق باسىندا اجەسى ەكەۋى ۇساق-تۇيەك حارەكەت جاساپ جاتقان-دى. ەسكى شەكپەنىن ءبىر يىعىنا ءىلىپ، سۇيرەتە جامىلعان ەڭسەگەي بويلى ۇلكەن اتاسى ۇيدەن ىڭىرانا شىعىپ، ۇيقىسى انىق ىدىراي قويماعان قىزارىڭقى كوزدەرىن سىعىرايتا ارەڭ اشىپ،جاعىن كەرە، راحاتتانا ەسىنەدى دە:

- بالام، انەۋ اتتى الىپ كەلشى، - دەدى قىرمىزىعا، ءبىرشاما ۇزاي جايىلىپ كەتكەن ءمىنىس اتىن يەگىمەن نۇسقاپ.- جىلقىلار باعانا كولدىڭ ارعى بەتىندە جۋساپ جاتىر ەدى، قالاي قاراي ءوردى ەكەن؟ كۇن باتپاي، كوزدەپ قايتايىن.

ەرى الىنباعان تۇساۋلى قۇلا قاسقا دونەن يەسىن كوز جازدىرىپ كەتكىسى كەلگەندەي-اق، شالىپ وتتاي،سەكەكتەي سەكىرىپ، ءۇي سىرتىنداعى اۋدەم جەردەگى كىشكەنە دوڭنەن اسىپ بارادى ەكەن. قىرمىزى ءسوز قايىرماستان جونەي بەردى دە، كەنەت جالت بۇرىلدى:

- مەن-اق كوزدەپ قايتسام قايتەدى، اتا؟ قاي تاراپقا ورگىزەيىن دەپ ەدىڭىز؟ بەتىن بۇرىپ تاستايىن

- اققاينار جاققا قاراي قۇلاتىپ سال، ۇزاماسقا جاقسى

بالا جاستان اتاسىنا دا، اجەسىنە دە تەڭدەي قولقانات بولىپ وسكەن قىرمىزى ءۇشىن بۇل ءوزى ۇيرەنشىكتى دە كانىگى شارۋا-تۇعىن. ات قۇلاعىندا وينايتىن بۇلا قىز ءۇشىن اجەسىنە كومەكتەسىپ، وشاق قاسىندا كۇيبەڭدەگەننەن گورى وسىلاي اتاسىنىڭ جۇمساۋىمەن تىستاعى ۇساق-تۇيەك شارۋانى تىندىرىپ قايتۋ الدەقايدا قىزىقتى دا وڭاي ەدى. اسىرەسە، وقالى شالبارىنىڭ بالاعىن قايقى تۇمسىق،بيىك وكشەلى ەتىك قونىشىنىڭ سىرتىنان جىبەرىپ، ۇزىن بۇرىمىن جەلكەسىنە ءتۇيىپ اپ، ەر بالاشا ىقشام كيىنە، اتاسى باسىرەلەپ بەرگەن جەلكۇرەڭىمەن جىلقى قايىرىپ جۇرۋدەن ارتىق قىزىق جوق-تى. ءبىراق اتاسى بۇنى جالعىز ۇلدان كورگەن نەمەرەنىڭ الدى دەپ قانشاما ازدەكتەتكەنمەن، اجەسى ەركەكشورا ەتىپ وسىرۋگە قۇلقى قۇلاماي، و باسىنا بەيىمدەي بەرەتىن. بوي جەتە تۇسكەن سايىن اتاسىنان گورى اجەسىنىڭ ىقپالى كۇشەيە تۇسكەن.

قىرمىزى قازىر نوقتاسىن سىپىرا قاشقان قۇلىنشا اجە ىقتيارىنان بوساپ شىعار سەبەپ تابىلعانىنا قۋانعانداي كوك شالعىندى سۋسىلداتا كەشىپ، سىر وكشەسىز كەبىسىنىڭ تابانىن سىرتىلداتا، قۇلا قاسقاعا قاراي اسىعا جونەلدى. ۇستىندەگى قىزىل الا بۇرمەلى كويلەگىنىڭ ەتەگى جاسىل ايدىنشا تولقىعان بالاۋسا شالعىن بەتىمەن دىبىسسىز قالقيدى قارا جەردىڭ بەتىنە ەكى تابانى تەڭدەي ءتيىپ شۇرقاي باسقان ەڭ سوڭعى ءجۇرىسى بولارىنا كورىنگەن بە، سول كۇنگى تىرشىلىك سۋرەتى تايعا باسقان تاڭباداي-اق جادىندا ماڭگىگە اپ-ايقىن ساقتالىپ قالىپتى.

قۇلا قاسقا ارت جاعىنان تاياپ كەلگەن قىرمىزىعا مويىن بۇرا كوز تاستاپ، تاڭىرىسىندەي مويىندايتىن ءوز يەسى ەمەس، ونىڭ ۇيىندەگى شوپجەلكە ەكەنىن كورگەسىن، جاقتىرماعانىن پىسقىرىعىمەن تانىتىپ، شوقاق-شوقاق سەكىرىپ، تايساۋعا ىڭعايلانىپ ەدى، سامداعاي قىز جىگىتتەرشە شيراق قيمىلداي، شاۋجايىنان شاپ ۇستاپ، اۋىزدىقتادى دا، تۇساۋىن قۇيىسقانعا ءىلىپ، شەتتىككە تامان ءبىر ىسىرىپ، لىپ ەتىپ ەرگە قونا قالدى. اياعىن ۇزەڭگى باۋعا اسىقپاي سالىپ، ەتەگىن جيناپ، تاقىمىنا باستى دا، قۇيعىتىپ شابا جونەلدى.ءۇي جاققا جانارى قۇلاپ ەدى، اجەسى بۇنى سىرتىنان باعىپ سوستيعان قالپى قولىن سەرمەلەپ، ابىگەرلەنىپ تۇر ەكەن: «اي، سورلىعار، جىعىلاسىڭ، جايلاپ ءجۇر» دەپ مازاسىزدانعانى ما، الدە ءادەتتەگىدەي «كيىمىڭدى اۋىستىرىپ كيمەدىڭ بە، سورلىعار» دەپ قاهارلانا كەيىگەنى مە

اتاسى مەڭزەگەن تۇستاعى قىراتقا شوقىتىپ شىعا كەلسە، قاراسى بۇلاردىكىنە شامالاس بىردى-ەكىلى ءۇيىر توپتالىپ ءار تاراپتا-اق شاشىراپ جاتىر. ءدال قايسىسى وزدەرىنىكى ەكەنىن شالعايدان اجىراتا الماعاسىن، ەڭ تاياۋىنا قاراي بەتتەدى. ءبىراق ولار بوتەن بولىپ شىقتى. قىرمىزى ەرىكسىز ەكىنشىسىنە بۇرىلعان

قىستاي وڭاشا ءورىستە باعىلعاسىن، ءوزارا جاتىرقاسىپ قالعان با، الدە ايعىرلاردىڭ قىزعانشاق مىنەزىنەن بە،مىنا كوپ جىلقىنىڭ باسى بىرىگىڭكىرەمەي، بولەكتەنە بەرەتىن سياقتى. قىرمىزى ءۇش-ءتورت تابىندى ارالاپ ءوتىپ، قيىر شەتتەن تاپتى وزدەرىنىكىن. ۇيىرگە سالعان ايعىرلارى قارتاڭداۋ ەدى، شەتەندەگىسى كەلىپ ءجۇر مە، قيىستاي تارتىپ، شەتەندى قۇزعا قاراي اسىعىس لاعىپ بارادى ەكەن. قامشىسىن ۇيىرە جاسقاپ، اتاسى تاپسىرعان جاققا - اققاينارعا قاراي قايىردى دا، ءبىراز قۇلديلاتىپ تاستادى.

كۇن كەشكىرۋگە اينالعانىن قىرمىزى سوناۋ ساي تابانىنداعى قويۋ كولەڭكەنى كورگەندە بارىپ اڭعاردى. ءبىراق وعان ونشا الاڭداعان جوق. ۇيگە قاراي توتەلەتە، قيالاي تارتىپ، اينالا توڭىرەكتىڭ اسەم سۋرەتىن قىزىعا دا سۇيسىنە تاماشالايدى. ساي ەرنەۋىنە شوقىتىپ شىعا كەلسە، ءدال قارسى الدىندا ءبىر كەلە تۇيە جاتىر ەكەن. قۇلا قاسقانىڭ تۇياق ءدۇبىرىن قۇلاعى شالعاننان-اق كەلەنىڭ ساي جاق شەتىنە ءوتىپ،ادەيلەپ توسىپ تۇرعان سارى جاعال بۋرا شامىرقانا «اۋف» دەپ ايبات تانىتتى: اۋزى كوپىرىپ، كوزى قانتالاپ، ابدەن جاراپ العان سياقتى. بۇل - قىرمىزىعا سىرى اۋەلدەن ءمالىم، اتىشۋلى بۋرا ەدى. وسىنداي كەلەگە تۇسكەن كوكتەمگى شاقتا جىن ۇرعانداي قۇتىرىنىپ، اتتى كىىسىنىڭ وزىنە شاباتىن مىنەزى بار. وسىدان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن قامسىز ءوتىپ بارا جاتقان كولدەنەڭ جولاۋشىنى ات ۇستىنەن جۇلىپ ءتۇسىرىپ، تاپتاپ تاستاي جازداعانىن وسى اتىراپ تۇگەل بىلەدى. قۇداي ابىروي بەرگەندە، ەكى-ۇش كىسى ۇستىنەن شىعىپ قالىپ، باسقا-كوزگە سابالاپ ءجۇرىپ قۇتقارعان. قىرمىزىنىڭ ەسىنە بىردەن سول ءتۇستى دە، دەرەۋ اتقا قامشى باستى. ايتسە دە،وقتالىپ دايىن تۇرعان بۋرا تۇرا ۇمتىلىپ، قىرمىزىعا اۋىز سالا بەرىپ ەدى، ول قايىرىلا بەرىپ، قاق ماڭدايىنان قامشىمەن اياماي وسىپ جىبەردى.

سالت اتتىنىڭ بالاڭ قىز ەكەنىن اڭعارعاندىكى مە، الدە ونىڭ قورىققانىن سەزگەسىن، ەسىرىگى قوزا ءتۇستى مە،جوق، جىنى قىسىپ، ۇرىنارعا قارا تاپپاي جۇرگەن بالە مە، اۋزىنان اق كوبىگىن اتقىلاي، قىرمىزىنىڭ سوڭىنان ءتۇسىپ كەپ بەرگەنى عوي.

قىرمىزى قۇيعىتا سىتىلىپ، ۇزاي بەرە، ارتىنا بۇرىلا قاراسا، اشىنعان بۋرانىڭ سارى جاعال شۋداسى جەلمەن بۇرقىراي جەلكىلدەپ، ءتورت اياعى ءتورت جاققا كەتە تايراڭداي، ءيىر وندىرشەگى سىپتاي تۇزەلىپ، وكشەلەپ كەلەدى ەكەن. اۋفىلداعان داۋىسى قۇيقا تەرىڭدى شىمىرلاتادى. قۇلا قاسقا دونەن ءتاپ-ءتاۋىر شابىستى بولعانمەن، قۇس قۇيرىعىن تىستەگەن جۇيرىك ەمەس-تىن. كوزىنە قان تولىپ،ەسى كەتكەن مىنا بۋرا وسى تايراڭىنان تانباي وكشەلەسە،قۇلا دونەندى قۇتقارماۋى دا كادىك. قىرمىزى قولىنداعى قامشى ات باۋىرىن ەرىكسىز شىپىلداتتى.

جىلقى كوزدەيمىن دەپ ءجۇرىپ، ەلسىز جاپانعا شىعانداپ، ۇزاپ كەتكەنىن قىرمىزى ءدال وسى ساتتە عانا اڭعارعان. اينالادان نە مال قايتارعان مالشى، نە جوق قاراعان كەزدەيسوق جۇرگىنشى شالىنبايدى. ءبىر كەزدە بايقاسا، تىم قۇرماسا، ات باسىن اۋىلعا قاراي تۇزەمەي، ايدالاعا لاعا قاشقان ەكەن. وسى بەتىمەن تارتا بەرسە، مۇلدەم شالعايلاپ كەتەرىن ۇققانمەن، باعىتىن بۇرىپ قيعاشتاي شابۋعا جانە سەسكەندى. ويتسە، قۇيىسقان تىستەسكەن جۇيرىكتەي ارقان بويى قاشىقتا تاقىمداپ كەلە جاتقان سارى جاعال بۋرا تابان اتتاتپاي قۋىپ جەتەردەي كورىنەدى. وسى قالپى تاعى ءبىراز جەتكىزبەسە، وكپەسى ءوشىپ ءوزى دە قالار دەپ دامەلەندى

ەسى شىعىپ، دەگبىرى قاشقاندىكى مە، ات قۇلاعىندا وينايتىن قىز كوڭىلىن «ەردەن ۇشىپ كەتپەسەم ەكەن» دەگەن قورقىنىش قوسا شارپىدى. تاقىمىنان بوساپ كەتكەن ەتەگىن جەل كەۋلەپ،شەڭبەرەك اتىپ كەلەدى: كەشكى سالقىنداعى اڭىراعان سۋىق جەل تۇلا ويىن ارالاي ءوتىپ، دەنەسىن مۇزداي قاريدى.

جىندى بۋرانىڭ بەتى قايتاتىن ءتۇرى بار ما دەپ، اۋىق-اۋىق ارتىنا بۇرىلادى. جامانداتقىرعا بىردەمە كورىنەيىن دەگەن بە، «قوي، وسى قورقىتقانىم دا جەتەر» دەيتىن نيەتى جوق. ءتورت اياعىن ءتورت جاققا لاقتىرا، ءدال قازىر جالپاسىنان ءتۇسىپ، وماقاسا قۇلارداي تايراڭدايدى. ءتىپتى ءوزى اشۋ قىسىپ، تاس ءتۇيىن شيرىعىپ العانى سونشا،ءجونسىز باقىرۋى دا سيرەپ،وقتا-تەكتە عانا كۇشەنە «بارق» ەتەدى. «وپىر-اۋ، وسىنشا ىزىمە تۇسەردەي نە كورىندى؟ - دەپ ويلادى قىز. - الدە جاڭا قاق شەكەدەن تيگەن سوققىعا بولا كەكتەنىپ قالدى ما؟»

«سولاي شىعار»، - دەپ ءتۇيدى سونان سوڭ ول. تۇيەلى باي اتانعان يەسى بۇل بۋراسىن امسە: «مالىمنىڭ قۇتى،ءتولىمنىڭ باسى» - دەپ دارىپتەپ وتىراتىنىن ەستىگەن. ونىسى راس تا شىعار. «بۋرانىڭ كيەسى بولادى دەۋشى ەدى، كيەلى نەمە بولماسىن ءوزى» - دەگەن وي كەلدى ەندى قىرمىزىعا. - «قىز باسىمەن ماڭدايىمنان سوقتى» دەپ نامىستان جارىلعالى كەلە جاتپاسىن.ويتسە، بۇل نە ءوزى مەرتىگىپ، نە مەنى مەرتىكتىرىپ تىنباي، توقتاماس!..»

بۇل ويدىڭ بوي كوتەرۋى مۇڭ ەكەن، قورقىنىشى بۇرىنعىدان بەتەر ۇدەدى. قۇلا قاسقانىڭ قوس تاناۋى دەلديە، تىنىسى ىرس-ىرس ەستىلىپ، زىمىراپ-اق كەلەدى. ءبىراق قىرمىزى ءۇشىن ات تابانى جەرگە جابىسىپ قالعانداي. تەك مىنا شاشىن ىسىلداتا،بەتىنە وسقىلاعان سۋىق جەل مەن ءجيى-ءجيى كوزىمەن ولشەپ كەلە جاتقان، ۇزارماسا - قىسقارماعان، بۋرا مەن قۇلا قاسقانىڭ اراسىنداعى قاشىقتىق قانا كوڭىلىنە مەدەۋ.

وسى سۇرگىن قانشاعا سوزىلعانىن قىرمىزى ءدال ايتا الماس. سول ساتتە ول قيامەت كۇنىندەي تىم ۇزاق كورىنگەنى عانا ەسىندە. بىرتە-بىرتە سارى جاعالدىڭ قۇلا قاسقاعا جەتە الماسىنا سەنەيىن دەدى مە، ماناعى بۇكىل جان -دۇنيەسىن تۇمشالاعان قورقىنىش بۇلتى ءسال ىدىراپ،ە سىن جيىپ الدى. ات تىزگىنىن باعانا-اق ەركىنە جىبەرگەن، قايدا اپارا جاتقانىن ءبىر قۇداي عانا بىلەدى. ول ەندى جەل كەۋلەتە بەرمەي،ەتەگىن قىمتاپ،ات جالىن قۇشا، جاتىپ الدى: قۇلاعى - ات تىنىسىندا، كوزى - سارى جاعال جىندى بۋرادا. قازىر ول بۇعان ەل قاستەرلەگەن قاسيەتتى تۇلىك ەمەس، ادام جەگىش اجداها، جان العىش ازىرەيىل ىسپەتتى. تۇيە مالى ءدال وسىنشا قورقىنىشتى، ءدال وسىنشا سۇيكىمسىز بولا الارىن ەشقاشان ەلەستەتپەگەن.

ءبىراۋىق جانارىن سوڭىنداعى تاجالدان اۋدارىپ، جەرگە سۇيرەتە تاستايدى: توپ-توپ ءتۇسىپ، قايتا سەرپىلەتىن ءتورت تۇياق، ۇيىسقان جۇندەي تۇتاسىپ، قۇددى بىرەۋ تابان استىنان جاسىل الاشا سۋىرىپ اكەتىپ بارا جاتقانداي زىمىراي شەگىنەتىن بالاۋسا شالعىن تاۋسىلمايتىن، بىتپەيتىن جالعىز سۋرەت وسى كەنەت جەر رەپەتى سالا بەردى: الگى جاسىل الاشانىڭ بەتى ويقى-شويقىلانىپ، ات شابىسىنىڭ ىرعاعى دا كۇرت وزگەردى. باسىن كوتەرىپ العاندا،اتام زامانعى ەسكى زيرات ۇستىنەن ءوتىپ بارا جاتقانىن بايقادى. «ءبىسمىلداعا» ءتىلى كەلگەنى سول - اتى وڭباي ءسۇرىندى دە، قىرمىزى بورىكتەي ۇشتى.قۇداي قاققاندا، اياعى ۇزەڭگى باۋعا ءىلىنىپ قالماعانى، ايتەۋىر.

ەت قىزۋىمەن ەش جەرىنىڭ اۋىرعانىن سەزبەستەن، ورنىنان وقىرانا قارعىپ تۇرعان قۇلا قاسقاعا ۇمتىلايىن دەپ وقتالىپ ەدى، وسىناۋ ۇمار-جۇمار كورىنىستىڭ ءمانىسىن تۇسىنبەگەندەي ابدىراپ، ەكپىنىن وقىس تەجەگەن بۋرا شامىرقانا باقىرىپ، قايتا تاپ بەرسىن.اتىنا جەتىپ ۇلگىرمەسىن، جەتكەن كۇننىڭ وزىندە - ءمىنىپ ۇلگىرمەسىن قىرمىزى ءبىلدى. جانى القىمعا تىعىلىپ،بوي تاسالار پانا ىزدەپ جان-جاعىنا الاقتاعاندا،وڭ قاپتالىنان - ەكى قادام جەردەن ويىلىپ تۇسكەن مولا شۇقىرىن كوردى. ءمان-جايدى تارازىلاپ جاتۋعا مۇرشاسى قايسى، الگىنىڭ ىشىنە ءبىر-اق قارعىدى. ءدال وسى ساتتە بۋرا دا جەتكەن، ءبىراق اۋىز سالىپ ۇلگىرمەي، جەل قاۋىپ قالدى.

شۇقىر بوي جاسىرار تەرەڭ ەكەن. ارعى تۇكپىرى كولەڭكە تارتقانمەن، ۇڭگىر اۋزىنان قۇيىلعان ساۋلە كور ءىشىن ءالى دە جارىق قىلىپ تۇر ەدى. ءبىراق بۇلدىرشىن قىزدىڭ ايناالا توڭىرەگىن شولۋعا مۇرشاسى بولعان جوق، جۇرەلەگەن كۇيى جانارىن جوعارى تىكتى: ءدال توبەسىنەن اۋزىنان جىنىن شاشا بۋىرقانعان سارى جاعال بۋرانىڭ قورقىنىشتى باسى تونەدى؛ سونشا جەردەن ىزىنە ءتۇسىپ قۋىپ كەلگەندە، ايىزى قانا شايناي الماي قالعانىنا ىزالانىپ، مولا شۇقىرىن شىر اينالىپ،انا شەتتەن ءبىر سىعالايدى، مىنا شەتتەن ءبىر سىعالايدى. ەگەر تەسىككە سىيسا،كور ىشىنە قارعىپ تۇسۋدەن دە تايىنباستاي. وسىنشا كەكشىل بولار ما! قارشاداي قىزدىڭ قىلىعىن كەشىرە سالسا، نەسى كەتەر ەدى؟

قىرمىزى ەندى بۋرادان كەلەر قاۋىپ جوعىن بىلگەن. جۇرەك توقتاتىپ، جان-جاعىنا زەيىن بۇردى: بۇنىڭ كور ەكەنىن ول توپ ەتىپ ىشىنە تۇسكەن ساتتە-اق سەزگەن عوي، ەندى سوعان كوز جەتكىزەيىن دەگەندەي،بۇرىش-بۇرىشتى تۇگەل جانارىمەن ءتىنتىپ ءوتتى. قازاقتىڭ ايەل زاتىن زيرات باسىنا جولاتپايتىن سالتى بەلگىلى،ون بەس جاسار بالعىن قىز كوردىڭ قانداي بولاتىنىن قايدان ءبىلسىن. ايتسە دە،مىناۋ - مايىت قويىلاتىن اقىمنىڭ ءوزى ەكەنىن شامالادى: ەستۋى بار عوي. تەك ابىروي بولعاندا، ويىلىپ قۇلاعان توپىراق مايىت قاڭقاسىن تۇگەل كومىپ قالىپتى: ەشقانداي بوزارعان سۇيەك كورىنبەيدى. ادام سۇيەگى ءاپپاق بولادى دەگەندى قۇلاعى شالعان. مۇمكىن، الدەقاشان توپىراققا اينالىپ كەتكەن شىعار. ءوز بولجامى بويىنشا،ويىلىپ قۇلاعان تۇستا مۇردەنىڭ باسى، ءبۇتىن جاعىندا اياعى جاتۋعا ءتيىس. مولانىڭ ءوزى قاي زامانعى مولا ەكەنىن، مىنا توپىراق قاشان قۇلاعانىن ءبىر ءتاڭىرى بىلەر، ايتەۋىر،ارعى تۇكپىردە دە اعارىپ اشىق جاتقان سۇيەك جوق ەدى. تابان استىنداعى الاقانداي جەرگە عانا سيديعان كوك قياق ءوسىپتى.

«بۋرانىڭ كوزى قاراڭعى تۇسپەي قۇرىسا، شىركىن، جارىق باردا تىرمىسىپ سىرتقا شىعىپ، ۇيگە جەتىپ الار ەدىم»، - دەپ تىلەدى قىرمىزى. شاشىراي قونعان ەل عوي، ايتەۋىر، شەتكى بىرەۋىنىكىنە بارىپ توبە كورسەتسە، وزدەرى-اق جەتكىزىپ سالارى بەلگىلى. تەك قانا مىنا نالەتتىڭ كوزى جوعالسىن دە

بۋرانىڭ كەتەر نيەتى جوق. ءتىپتى قىزعانا قورعاشتاپ جۇرگەن كەلەدەگى سۇلۋ ىنگەندەرىن دە تارس ۇمىتقانداي. شامىرقانا باقىرىپ ءبىراز تۇرعاسىن،اياعى تالعانداي-اق، شۇقىر اۋزىنا بەتىن بۇرىپ،ىرسىلداي شوكتى. اشۋىن سابىرلاتا الماي، اۋىق-اۋىق زىكىر شاقىرىپ قويادى.

قىرمىزىنىڭ ۇرەيى ەندى انىق ۇشايىن دەدى. بۋرانىڭ تەگىن شوكپەگەنىن، ءوزى كۇزەتۋگە بەيىلدەنگەنىن ۇقتى. قارشاداي قىزعا بۇدان وتكەن تامۇق بولا ما: قاراڭعى كور ىشىندە جۇرەگى ۇشا دىرىلدەپ وتىرىپ ولگەنى نە،سىرتتاعى سارى جاعال ازىرەيىلگە بىردەن جان تاپسىرا سالعانى نە - قانداي ايىرماسى بار؟!

كوڭىلى سولاي دەگەنمەن، ءوزى تىرس ەتپەستەن قيمىلسىز. جوتاسىن بۇرىشقا تىرەي جۇرەلەگەن كۇيى دەگبىرى قاشىپ، قالش-قالش ەتەدى. اللادان وزگە مياتى جوعىن ىشتەي ءتۇيسىنىپ، قۇر اشەيىن تىلىنە «ءبىسمىلدا» ورالا بەرەدى. ودان وزگە قولدان كەلەر ەش قايران جوعىن بىلەدى، بىلەدى دە، جىگەرى قۇم بولادى.

ىمىرت ءۇيىرىلە باستادى. بۋرا قوزعالار ەمەس. اشۋى تارقاۋعا ىڭعايلانعان با، زىكىرىن تيىپ، جايلاپ كۇيىس قايىرۋعا كوشتى. «شىركىن-اي، قاق ماڭدايدان ءزىل شوقپارمەن قونجيتا سوعار ما ەدى!» - دەپ تىستەندى قىرمىزى. سول ساتتە «قامشىم قايدا؟» دەگەن وي ساپ ەتىپ ەدى، بۇلدىرگەسى بىلەگىنە ىلىنگەن كۇيى وزىندە ەكەن: ەكى بۇكتەپ قىلقىندىرا قىسىپ الىپتى. بۇنىمەن بۋرانى شىقپىرتىپ ءماز قىلماسىن ۇعادى: قايتا تەككە شاپتىقتىرىپ، وشىكتىرە تۇسەرى انىق. ءسال شىداپ وتىرا تۇرسا، بالكىم، ءوزى-اق جونىنە كەتەر.

ەسىنە قۇلا قاسقا دونەنى ءتۇستى: تىزگىنىنە ورالىپ،زيرات ماڭىندا ءجۇر مە،الدە سالىپ ۇرىپ ۇيگە باردى ما؟ ءۇي-ىشى قازىر ۇرپيىسە توسىپ وتىرعانى انىق. قاسقا دونەن نەعۇرلىم ۇيگە تەزىرەك جەتسە،اتاسى بۇنىڭ ءبىر قىرسىققا ۇشىراعانىن سوعۇرلىم تەزىرەك بىلسە، بۇكىل تۋىسقان-تۋعاندى تىك كوتەرەر ەدى عوي. ىزدەپ كەلىپ مىنا كوردەن سۋىرىپ السا عوي، شىركىن

ەرىكسىز قيال قۋىپ كەتكەنىن سەزگەن جوق: كوز الدىنا دۇرلىگە شۋىلداسقان اعايىندارىن،اتاسى مەن اكەسىن ەلەستەتتى. ەكى كەشتىڭ اراسىندا قىز بالانى جىلقىعا جۇمساعان شالىن جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، كوز جاسىن بۇلاپ وتىرعان اجەسىن ەلەستەتتى.

ءاسىلى، قىرمىزى جوق جەردە ابدىراپ، ءسال نارسەدەن ءجۇنى تەز جىعىلاتىن جاسىق قىزدار ساناتىنان ەمەس-تى. اتاسى مەن اجەسى جالعىز ۇلدىڭ تۇڭعىشى رەتىندە باۋىرلارىنا باسىپ،ەركەلەتىپ ەركىن وسىرگەندىكتەن، تۋمىسىنان جۇرەگىندە وتى بار قىز ءارى وجەت،ءارى العىر، پىسىق-تۇعىن. سول مىنەزى مىنا قيىن سەتتە دە جىگەرىن جانىعانداي وسىناۋ تۇيىقتان قۇتقارار جول ىزدەتتىردى. قانشا قارمانعانمەن،جول بىرەۋ-اق ەدى: ول - توبەدەگى تەسىك قانا. دەمەك تەككە ابدىراماي، وسىدان شىعۋدىڭ امالىن قاراستىرعانى ءجون. وڭاي قارعىپ تۇسكەنىمەن، وڭاي قارعىپ شىعا الا ما؟ شامالاپ بايقاسا، ويىق جيەگىنە قولى ەركىن ىلىكپەيتىن سياقتى. ەرنەۋدەگى قالىڭ شوپتەن ءبىر ۇستاسا،سىرتقا شىعىپ-اق كەتەر ەدى. ول ءۇشىن اياق استىنا كەسەك بىردەمە قويۋ كەرەك. ونى قايدان تابادى. وسىنى ويلاۋى مۇڭ ەكەن، دەگبىرى تاعى قاشا باستادى. اينالاسىنا ەرىكسىز تاعى كوز جۇگىرتتى. اقىم اۋزى ادەتتە نە تاسپەن،نە قام كەسەكپەن، نە باۋ قامىسپەن بەكىتىلەتىنىن ەستى قىز تالاي ەستىگەن. ءارى اقىمنىڭ كۇن باتىس بەتتەن ويىلاتىنىن، دەمەك، قالانعان كەسەك بار بولسا، ونى كۇن شىعىس جاق قاناتتان ىزدەۋى كەرەگىن دە پايىمدادى. كور ىشىندەگى كولەڭكە بۇل كەزدە قويۋلانىپ-اق قالعان. ىزدەگەنى كوزىنە شالىنبادى. سيپالاپ قاراماس، بولاتىن ەمەس. ءوزى وتىرعان تۇسقا الاقانىن جۇگىرتتى. ساۋساعىنىڭ ۇشى جەتكەن جەردىڭ ءبارى تەپ-تەگىس. ارىرەك جىلجىپ تەكسەرەيىن دەسە، ءبىرءتۇرلى باتىلى بارمايتىنداي. ونى ىستەمەسە بولماسىن جانە تۇسىنەدى. امال جوق، ءبىر اتتاپ، اقىم قاناتىن تەزدەتىپ سيپالاپ ءوتتى. ەشتەمە بايقالار ەمەس. جۇرەگى دۇرسىلدەي، شوشىنا ەڭكەيىپ،تومەنىرەككە تامان قول سوزىپ ەدى، كەدىر-بۇدىر تاسقا تيگەنى. دەرەۋ سول تۇسقا جۇرەلەي كەتىپ، ساۋساق ۇشى ىلىنەر بىرەۋىن قوس قولداي ىرعاپ كورىپ ەدى، مۇلدەم بىلق ەتەر ءتۇرى جوق: مىقتاپ بەكىگەن. قامشى سابىمەن تۇرتكىلەدى. ودان دا ەشتەمە ونبەدى.

شەگىنىپ قايتا ورنىنا قايتتى. ىمىرت شوگىپ، كوك اسپان بوزاڭ تارتىپتى. قازان اۋزىنداي بوزاڭ اسپاننىڭ تۇستىك شەتىنەن جىرىق ەرنى جىبىرلاي،ەزۋىن جالپ-جالپ قيساڭداقان تەلى بۋرانىڭ باسى قىلتيادى: اشۋىن ۇمىتقانداي كۇيىس قايىرىپ، جۋساۋعا كوشكەن. قىز جانارىن تومەن سىرعىتىپ، بۇيىرىندەگى بۇرىشقا نازارىن جىقتى: تىزەسىنىڭ تۇسىندا تىشقان ءىنى سەكىلدى بىردەمە ۇڭىرەيەدى. «ەسكى ءىن شىعار» دەگەن ويمەن قامشى سابىن سۇعىپ بايقاپ ەدى،تۋرا جارتىسىنا دەيىن بويلاپ توقتادى. قۋانىشتان جۇرەگى دۇرسىلدەپ قويا بەرگەنى. ەگەر مىنا تاجال جونىنە تايار سات تۋسا، وسى ساپتى تەپكىشەك ەتىپ، ەرنەۋگە ەركىن اسىلار ەدى. ەكى قولى شوپكە تيسە ءبىتتى عوي سارى جاعال بۋرا بۇلدىرشىن قىزدىڭ سابىرىن تاۋىسىپ، جايلى ورىنعا ءبىرجولا جايعاسقانداي-اق مۇلدەم قوزعالار ەمەس. توق قارىنىن اۋىرلاعانداي وقتا-تەكتە ىرس-ىرس تىنىستاپ، ساعىزىن اسىقپاي شاينايدى. وسىسىنا قاراپ، اشۋى تارقادى ما دەسە، كەلەگە قايتار نيەتى بايقالمايدى. ال تارقاماسا، بۇل جايباراقات جاتىسى نە؟ الدە بۇنى جالىقپاي كۇزەتۋگە بەكىنگەن سيقى ما؟

قىرمىىزى تۇرا-تۇرا اياعى تالعاسىن، جوتاسىن كور قابىرعاسىنا تىرەي جۇرەلەپ، تىزەسىن بۇكتى. سول ساتتە تابانىنا مايدا تاستىڭ ءوتكىر ۇشى باتتى دا، اياعىندا كەبىسى جوعىن اڭعاردى. تابانىنان وتكەن سىز تابىن دا جاڭا سەزدى. «كەبىستەرىم مانا الگىدە ات سۇرىنگەن جەردە ۇشىپ كەتكەن عوي».

بۇل اشەيىن قاس-قاعىم ساتكە جالت ەتىپ وتكەن وي ەدى. ەندى ونىڭ تۇلا بويىن ۇرەي قۇرساپ،جۇيكەسى شيرىعا باستاعان. جان-تانىمەن ەگىلىپ ۇزاق جىلادى. باعانادان بەرى-اق كوزىنەن سوراسى سورعالاپ جۇرگەنمەن، ول اشەيىن قورقىنىش بيلەگەن جاس بالانىڭ ماعىناسىز جىلاسى ىسپەتتى نارسە ەكەن. قازىر قام كوڭىل ەرەسەك ادامنىڭ وكىنىشكە تولى وكسىگىنشە وزەگىن ورتەپ، ەت-جۇرەگىن جارىپ شىعادى مونشاق جاس. قۇيتتاي كۇنىنەن بەرمەن قۇلاعى شالعان نە قيلى ءدىني اڭگىمەلەر بىرتىندەپ جادىندا تىرىلە باستادى: جىن،پەرى، شايتان، ءىبىلىس، ءارۋاق، مۇڭكىر، ماڭكۇر، ازىرەيىل، توزاق وتى، قىل كوپىر - وسى سەكىلدى سوزدەردىڭ ويىنا ورالماعانى جوق-اۋ،ءسىرا. ونىڭ ءبارىن قايبىر تۇگەندەگىسى كەلگەندىك دەيسىڭ. قانشا ويلامايىن دەسە دە،بىرىنەن سوڭ ءبىرى ساپ ەتە تۇسەدى. قىز ولاردى شەتىنەن قاعىپ تاستاپ، ىندەتە ويلاماۋعا تىرىسادى. وعان ولار كونە قويا ما، سوپاڭ ەتىپ قايتا باس كوتەرەدى.

ارينە، قىرمىزى قانشا سەرپىپ تاستادىم دەگەنمەن،جىلت ەتىپ بوي كورسەتكەن الگى ۇعىمنىڭ ار جاعىنداعى قيلى-قيلى اڭگىمەلەر تىزبەكتەلىپ كوز الدىنان وتپەي-اق،ساناسىنىڭ ارعى ءبىر تۇكپىرىندە تۇرىپ-اق، ءبارىبىر ۇرەيىن ۇشىرۋعا جاراپ جاتىر. قورقىنىشتان دەنەسى ۇزدىكسىز دىرىلدەيدى.

بۇل ءوزى ءبىر ماقشار كۇنىندەي تاۋسىلمايتىن،بىتپەيتىن ۇزاق قينالىس ەدى.جۇرەك توقتاتىپ،سابىر شاقىرۋعا شاماسى جەتپەدى.ونداي نيەت جولاعان دا جوق.تەك ءۇنسىز ەگىلىپ جىلاي بەرەدى.تىپتەن ءۇنىن شىعارۋدان دا جاسقانادى. وقتا-تەكتە باسىن كوتەرىپ،سارى جاعال بۋرانىڭ ەدىرەيگەن باسىنا كوز تاستايدى.

جىم-جىرت تىنىشتىقتان قۇلاعى شۋىلدادى. جاز ايلارىنداعىداي شەگىرتكە،شىلدەلىكتەردىڭ شىرىلى دا جوق. تەك تالىپ جەتكەن ءىيت ءۇنى عانا سىرتقى تىرشىلىكتەن حابار اكەلەتىندەي. ادەيىلەپ قۇلاق تۇرسە، سارى جاعالدىڭ كۇيىسى مەن پىشىلداعان تىنىسى ەستىلەدى.

دەل-سال كۇيدە ماڭگىرىپ قانشا وتىرعانى بەيمالىم. ءبىر مەزگىلدە قۇلاعىنا ەر ادامنىڭ ايعايلاعان ءۇنى شالىنعان سەكىلدەندى. ەلەڭ ەتىپ، دەمىن ىشىنە تارتا،قۇلاق ءتۇردى. شىنىندا دا، قىلقىنا قيقىرعان ەركەك ەركەك داۋىسى الدەكىمنىڭ اتىن اتاپ شاقىراتىن سياقتى. ءبىراق جىراقتا، تىم جىراقتا. بالكىم،بۇنى ىزدەپ سارسىلعان تۋىستارى شىعار. بەرى قاراي جاقىنداسا عوي، شىركىن. «ە، قۇداي!..»

تاڭىرىگە قانشا جالبارىنعانمەن، داۋىس، كەرىسىنشە،ارى قاراي ۇزادى. بىرتە-بىرتە تالىپ ەستىلىپ، سونان سوڭ مۇلدەم ءوشتى.

ول داۋىستىڭ ءوزىن ىزدەپ دۇرلىگىسكەن تۋعان-تۋىسقانداردىكى ەكەنىنە كۇمانى قالماعان. دارمەنسىزدىكتەن ىزا بۋىپ، سىڭسي جىلاپ جىبەردى. ايتسە دە، سارى جاعال بۋرانىڭ وقىس بارقىراعان جۋان داۋىسى سەلك ەتكىزىپ، ەسىن تەز شيراتقان. وسىناۋ قاپ-قارا تۇندە كور ىشىندە وتىرىپ، ءۇن شىعارىپ جىلاۋدىڭ ءوزى ۇرەيلى ەكەن. سىڭسۋىن لىپ تيعانمەن، وكسىگىن تەجەي الماي، بۋلىعا سولقىلدادى. دۇمىنە شوگىپ، ماڭدايىن ەكى تىزەسىنە سۇيەي، كويلەگىنىڭ ەتەگىن تىستەلەدى.

ءبىر مەزگىلدە باسىن كەكجيتىپ، سىرتقا جانار بۇرىپ ەدى، تۇنجىر اسپان توسىندە جۇلدىزدار جىپىقتاپ،ايدىڭ ءاپپاق ساۋلەسى كىلكىپ تۇر ەكەن. بەرىرەكتە بۋرانىڭ قيسىق موينى، كۇبىدەي سوپاق ۇلكەن باسى، كۇيىستەن قيساڭداعان اۋزى - ءبارى دە ايقىن كورىندى و، توبا-اي، كەنەت وسىناۋ اجداهاداي اقىرعان تاجالدى مىنا ولىلەر ولكەسىندەگى جالعىز مياتىنداي ەس تۇتقانى. ەگەر ول شىركىن ميىن قۇرت جىبىرلاتقان اۋمەسەر بۋرا بولماي، ءيى جۋاس كوپ اتاننىڭ ءبىرى بولسا، قازىر ەت-باۋىر جاقىنىنشا موينىنان شاپ قۇشاقتاپ،جىپ-جىلى شۋداسىنا تاناۋىن كومىپ،مۇڭىن شاعا ەڭىرەر ەدى-اۋ. حايۋان دا بولسا،جات تا جۇمباق و دۇنيەلىك ەمەس، جارىق فانيدىڭ ءتىرى وكىلى عوي،ايتەۋىر.

بۇنىڭ الدامشى سەزىم ەكەنىن قىرمىزى سول ساتتە قايدان پايىمداسىن. ءارۋاقتار تاراپىنان جاسالار قيانات جوعىن، قانداي زياندىق كەلسە دە، تەك تىرىلەردەن،ەڭ الدىمەن،ءدال وسى ەسىرىك جەڭگەن بۋرانىڭ وزىنەن كەلەرىن ويلاستىرار دارمەنى دە جوق ەدى. ونى قازىر مىنا جالپاق جالعاندا وسىناۋ ۇزىنى ەكى قۇلاشتاي عانا تار قۋىستان وتكەن قورقىنىشتى بىردەمە بار دەپ سەندىرۋ دە مۇمكىن ەمەس-تۇعىن. سودان دا اقىمنىڭ ارعى قاراڭعى تۇكپىرىنە جانار سوزۋدان جاسقانىپ، ءدىر-ءدىر ەتەدى. ءبارىبىر ودان جانى سايابىر تاۋىپ جاتقانى شامالى. قانشا ويلامايىن دەسە دە،ار كەزدە قۇلاعىنا سىڭگەن، ەل اۋزىنداعى،اسىرەسە،بالالار اراسىنداعى ەرتەگى ورنىنا جۇرەتىن، ءدىني جاماۋى قۇيقا-تەرىڭدى شىمىرلاتار اڭگىمەلەر كيمەلەيدى.

قىرمىزىعا ونداي اڭگىمەلەردى ەسكە ءتۇسىرىپ،ەلەستەتىپ ءوتۋ ءۇشىن قاس-قاعىم ءساتتىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر. ەرتەگىشە ەزىپ، ءسۇت ءپىسىرىپ ۋاقىتقا سوزاتىن اڭگىمەلەردىڭ ءوزى اققان جۇلدىزشا ءاپ-ساتتە سىرعىپ ءوتىپ، تۇتاس ەلەستەيدى: «باياعىدا ءبىر جولاۋشى اداسىپ، ايدالاداعى جالعىز مازارعا تۇنەمەككە بۇرىلادى. سويتسە،ول ءبىر اتاقتى باقسىنىڭ مولاسى ەكەن. جولاۋشى ىشكە كىرىسىمەن،باقسىنىڭ جىندارى دەرۋ قورشاپ الىپ» - وسىلاي اڭگىمەنىڭ باسى قىلتيسا - ءبىتتى، ار جاعىن تاپتىشتەۋدىڭ قاجەتى جوق، ءبارى تۇپ-تۇگەل ويناپ شىعا كەلەدى.

«ءبىسمىللا،ءبىسمىللا!» دەپ ەرىكسىز ويىن بولەدى. جولاۋشىلاردىڭ تەگىننەن-تەگىن مولاعا بۇرىلمايتىنىن، ۇيتكەنى ءارۋاقتار ولاردى ءارقاشان جەلەپ-جەبەپ، جول تورىعان ۇرى-قارىدان دا،جان تورىعان جىن-شايتاننان دا قورعاشتاپ جۇرەتىنىن ەسكەرىپ، دەگبىر باسۋعا تىرىسادى. «قۇلا قاسقانىڭ اشىلىپ قالعان مولا تۇسىنان وتە بەرە ءسۇرىنۋى دە تەگىن ەمەس-اۋ. جىندانعان بۋرادان قاشىپ قۇتىلا الماسىمدى سەزگەن ءارۋاقتار قۇلا قاسقانى ادەيى سۇرىندىرگەن شىعار. ءسويتىپ ءتونىپ كەلگەن اجال قۇرىعىنان قۇتقارعانى دا». جانىنا جاققان وسى پايىمدى مالدانۋعا كوبىرەك بەيىم. بۇل دا ءبىر «سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ» كەرى سياقتى نارسە عوي. ءبىراق وعان ونداي كۇمان جولاعان جوق. ءبىر كەزدە ءوزى قۇساپ وسىلاي مولا باسىنا تۇنەۋگە ءماجبۇر بولعان كىسىلەر ەڭ الدىمەن ءارۋاقتارعا باعىشتاپ قۇران وقۋعا ءتيىس ەكەنى ەسىنە ءتۇستى. جاسى ونعا تولماي جاتىپ-اق اجەسى وعان ورازا تۇتقىزىپ،نامازعا جىعىلۋدى ۇيرەتكەن ەدى. مۇسىلماندىق كادە-عۇرىپتان تۇسىنىگى مول قىز ءوزى بىلەتىن ەكى-ۇش اياتتى قايتالاپ،بەتىن سيپادى.

ونىمەن دەمدەلگەن كوڭىل جوق ءبارىبىر. ول ەستىگەن اڭگىمەلەر كوبىنە امالسىز مازار پانالاعاندار، زيرات باسىنا مىناجات ەتىپ ەركىمەن تۇنەگەندەر جونىندە ەدى دە،ال ەندى و دۇنيەنىڭ اشىق قاعان داربازاسى ىسپەتتى ويىلىپ تۇسكەن كور ىشىنە كىرىپ، مايىت قاسىندا تاڭدى كوزبەن اتىرعاندار تۋرالى قۇلاعىنا سىڭگەن ەشتەمە جوق ەدى. ءتىپتى اقىم ىشىندەگى مايىتتىڭ و دۇنيەدەگى «تىرشىلىگى» قالاي وتەتىنىن انىق بىلمەيدى ەكەن. ءبىر بىلەتىنى - ولىكتى جەرلەپ ءبىتىپ،كىسىلەر تاراعان سوڭ، دالىرەك ايتقاندا، قىرىق قادام ۇزاسىمەن، مۇڭكىر،ماڭكۇر اتتى ەكى پەرىشتە جەتىپ كەلىپ، سۇراققا الا باستايتىنى. ازىرشە بۇعان جەتىپ كەلگەن ەشكىم جوق. كورگە تۇسكەنىمەن،الى ءازىر ءتىرى ەكەنىن ولار كورىپ-ءبىلىپ وتىرعان شىعار.

ءوز قۇلاعىنىڭ شۋىلى مەن بۋرانىڭ بىرت-بىرت كۇيىسىنەن وزگە دىبىس جوق ءولى تىنىشتىقتى بۇزىپ، تۇلا بويدى تۇرشىكىرە،ءبىر داۋىس جەتتى: اۋ-ۋ-ۋ «مەنى ىزدەگەن بىرەۋدىڭ ايعايى بولعاي» دەگەن تىلەكپەن ەرىكسىز ەمەكسىگەن. ىلە-شالا كور ءىشى اۋپىلدەگەن ءيت ۇنىنە تولدى: مولالى جازىعىندا قانشا ءيت بار بولسا، سونىڭ ءبارى تۇگەلدەي دۇرلىككەن سياقتى. تالىپ ەستىلگەنمەن، يۋ-قيۋ كوپ ءاۋپىل ءبىر-بىرىنە جالعاسا، ۇزاق شۋىلداعان. ال ادەپكى ءۇن ەكىنشى قايتالانعان جوق: شاماسى، ول ادامدىكى ەمەس، ۇلىعان ءبورى ءۇنى بولۋ كەرەك. بۇكىل جازىق ءيت بولىپ ارسىلداي جونەلگەسىن، دىمىن وشىرە قويعان ءتارىزدى.

مەڭىرەۋ تىنىشتىق قايتا ورنادى. سارى جاعالدىڭ مۇرنىنىڭ پىسىلى مەن بورت-بورت كۇيىسىنەن وزگە دىبىس جوق. بىرتىندەپ وعان قۇلاعى ۇيرەنگەنى سونشا،ونى ەلەۋدەن قالدى. بۇكىل جان-دۇنيەسىن ورەپكىتىپ،ۇرپيتىپ قويعان ۇرەي بولماسا،وسىناۋ تىم-تىرىس تىنىشتىق الدەقاشان ۇيقىعا جەتەلەر ەدى. «ءولى تىنىشتىق» دەگەن وسى ەكەن-اۋ دەپ ويلادى. ول ءسوزدى قاشان، قالاي ەستىگەن؟ ەسىندە جوق. كىم وسىنشا ءدال تاۋىپ ايتتى ەكەن دەپ تاڭىرقادى. كىم دە بولسا،ءوزى قۇساپ كورگە ءتۇسىپ كورگەن كىسى-اۋ.

اقىمنىڭ ارعى تۇكپىرىنەن بىردەمە سىرت ەتتى: بالكىم، توبەدەن توپىراق ءتۇيىرى ۇشىپ تۇسكەن بولار،بالكىم، ورمەلەگەن قوڭىز قۇلاعان بولار. مەڭىرەۋ تىنىشتىق مۇلگىگەن مىنا كور ىشىندە ول دىبىس - وقىس اتىلعان مىلتىق ۇنىنەن كەم كورىنبەگەنى انىق. قىرمىزى وقىس سەلك ەتىپ،جۇرەگى اساۋ تايداي تۋلادى. تاستاي قاراڭعىعا سوقىر جانارىن تىگىپ،دەمىن ىشىنە تارتا، تىڭ تىڭداعان. تۇڭعىش رەت بۇل جەردە دە بۇزاۋباس، شايان، ءبۇيى سياقتى ۋلى جاندىكتەر ياكي تىستەسە سەسپەي قاتىرار جىلان ءجۇرۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن وي كەلدى. ەتەگىن جيىپ، اياعىنىڭ باسىن قىمتادى. ايتسە دە، ۋلى جاندىكتەر و دۇنيەلىك ءتىلسىم كۇشتەردەن قورقىنىشتى كورىنبەپ ەدى.

قىرمىزى ۇنەمى قۇلاعىن تۇرە تىڭ تىڭداپ، اۋىق-اۋىق تىسقا الاڭداۋدان دا جالىقتى. «ءۇش كۇننەن سوڭ ادام كورگە دە ۇيرەنەدى» دەگەن ءسوز راس شىعار،ءتىپتى بويىن قۇرساعان ۇرەيدەن دە شارشادى. ءبىر كەزدە بۇكىل جان-دۇنيەسىن جايلاپ العان ۇرەيلى ەلەستەر سەيىلىپ، كادىمگى ۇيرەنشىكتى سۋرەتتەر - فاني تىرشىلىكتىڭ،بەيكۇنا بالالىق شاقىڭ ءوزى ءۇشىن ءماندى دە ءتاتتى،قىزىقتى جايتتەرى باۋراي باستاعانىن سەزبەي قالعان. اۋەلى كوز الدىنا ءوزىن ۇرپيە توسقان اتاسى مەن اجەسىن ەلەستەتىپ ەدى، ارتىنشا ول سۋرەتتەردى اناسىنىڭ جۇدەۋ بەينەسى ىعىستىردى. اجەسى مەن اتاسىنا قانشا باۋىر باسقانمەن، ءىشى قۇرعىر بالە عوي، شەشەسىن وزگەشە جاقسى كورەتىن. جەڭگە ساناپ، «جەڭەشە» دەپ اتاپ كەتكەنىمەن، ءيى جۇمساق، مەيىربان سول ايەلدىڭ قىزى ەكەنىن ەسى كىرگەسىن-اق، ەشكىم قۇلاعىنا سىبىرلاماي-اق،ءبىلىپ قويعان. اكەسىنە اعا رەتىندە ەركەلەگەنمەن، سوڭىنان ەرگەن ءۇش ۇل ، ءبىر قىزعا بىرگە تۋعان باۋىرىم دەپ ەلجىرەر ەدى. تەك ونىسىن سىرت كوزگە سەزدىرمەۋگە تىرىساتىن. اسىرەسە، اتاسى مەن اجەسىنە سىر بەرمەۋشى ەدى. اجەسىنىڭ «كەنجەم» دەگەنىنە وتىرىك يلانعانسىپ قوياتىن. ىرگەلەس،جاقىن وتىرعانمەن، بولەك ءتۇتىن ىسپەتتى اكە ءۇيىن ادەيى «وتاۋ» دەپ اتاپ، سونىسىمەن شال-كەمپىردىڭ كوڭىلىن اۋلاعانسيتىن. ويتكەنى ول ەكەۋىن دە كەرەمەت جاقسى كورەدى. بەتىنەن قاقپاي ازدەكتەتىپ وسىرگەنى ءۇشىن ريزا. ءتىپتى ون، ون بىرگە دەيىن ەركەكشورالاۋ ءجۇردى عوي. ودان وتكەن نە ەركەلىك بولسىن. ءبۇيتىپ ۇل بالانى دا ەركەلەتە بەرمەيدى. ءوزىنىڭ ءۇش ءىنىسىنىڭ بىرەۋسى دە ءدال وسى قىرمىزىشا شولجاڭداعان جوق

قىرمىزى قيال قۇشاعىنا بىرتىندەپ بويلاي ءتۇستى. بالالاردىڭ ەڭ كىشىسى - ءتورت جاسار ءسىڭلىسىن ويعا العان. ءتاتتى قىلىقتارىن ەلەستەتىپ جۇرەگى ەلجىرەدى. بويى بەي-جاي تارتىپ،شيرىققان جۇيكەسى ءسال بوساڭسىدى. ەندى ءبىر زاۋدەن سوڭ ماۋجىراعان كىسىدەي مە،ايتەۋىر، تۇسىنىكسىز ءبىر كۇيگە شىرمالىپ، سىرتقى دۇنيەنىڭ تەرەزەسىن تارس بەكىتىپ العان.

«ۇيىقتاپ كەتىپ جۇرمەيىن، - دەگەن وي باس كوتەردى ءبىر كەزدە كوڭىلىنىڭ ارعى ءبىر تۇكپىرىنەن.- جىن-پەرى سوعىپ، اۋزى-باسىم قيسايىپ قالىپ جۇرەر». ءارۋاق جايلاعان جەردى جىن-پەرى يەكتەي مە، جوق پا - ونى بىلمەيدى. باس قاتىرىپ كورمەگەن نارسەسى عوي. قازىر دە ونى ويلاي قويار جاعدايى جوق-تى. ءتورت اياعى قابات سارپ بولعان مالشا جەر تابانداپ، جىلجۋدى توقتاتقان ۋاقىتتى ىشتەي قامشىلاۋدى دا دوعاردى اقىرى: ءتۇننىڭ قاي مەزگىلى بولدى-اۋ، تاڭ قاشان اتادى-اۋ دەگەن سۇراۋ دا مازالامايدى. «ۇيىقتامايىن! ۇيىقتامايىن!» - دەپ قايرايدى ءوزىن. ول كوڭىلى عانا. ال كوزى جۇمىلىپ،يەگىن تىزەسىنە تىرەدى. ۇيىقتاپ وتىرماعان-اق سياقتى: ىشتەگى ءبىر قاراۋىل ۇزدىكسىز تۇرتكىلەپ،قالعۋعا مۇرشا بەرمەيتىندەي.

وسى حالى قانشاعا سوزىلعانىن ول، ارينە، بىلمەيدى. بىلەتىنى - ءبىر ۋاقىتتا اقىمنىڭ شىرتتاي قاراڭعى ارعى تەرەڭى تاڭ الدىنداعى الا كەۋىمشە بوزارىپ، وڭ جاق بۇرىشتان ءدۇمى كىشى-گىرىم مىسىقتاي، باس ءبىتىمى الدە ادام، الدە مايمىلعا ۇقساس قۇبىجىق كورىنگەنى؛ دال سول كەزدە قاراما-قارسى جاقتان ءوڭى جۇدەۋ، شاشى دودا-دودا، سارعىلتىم تارتقان بوز كەبىنگە ورانعان وتىزدار شاماسىنداعى قاراتورى ايەل شىعىپ، ارقاسىن بۇرىشقا تىرەي، ناماز وقيتىن كىسىشە جۇگىنە كەتكەنى. قىرمىزىنىڭ جۇرەگى ۇشقانى سونشا، تىنىسى تيىلىپ، ءۇنى دە شىقپاي، سىلەيدى دە قالدى. قۇبىجىقتىڭ كۇتكەنى دە سول ما، بەرىرەك جىلجىپ، باعانا قىرمىزى الاقانىمەن سيپالاپ تاۋىپ، تاسىن بوساتپاققا تالاپتانعان اقىم اۋزىنا تامان تايادى دا، بۇرىشتاعى ايەلگە بۇرىلدى: جوتاسى كۇرجىك، موينى جوق، باسى مەن كەۋدەسى تۇتاسىپ كەتكەن، مىرتىق اياقتى بەيتانىس ماقۇلىق.

ايەل مەن قۇبىجىق ءوزارا ارباسقانداي ءبىر-بىرىنەن كوز ايىرماي، از-كەم تۇرىستى. قايسىسى قايسىسىنا تاپ بەرە ەكەن دەپ كۇتتى قىرمىزى. ءبىراق ول ويلاعانىنان مۇلدەم باسقاشا الەمەت باستالدى: ايەل سول جۇگىنگەن كۇيى كوزىن تارس جۇمدى دا، سوپاڭ ەتكىزىپ ءتىلىن شىعاردى. قاپ-قارا ءسۇيىر ءتىل قۇددى سوزعان تاياقشا سالاقتاي ۇزارىپ، قۇبىجىقتىڭ الدىنا سىلق تۇسكەندە، اناۋ ونىڭ ۇشىنان شاپ تىستەدى دە، ءارلى-بەرلى ىرعاپ، الدىرمەكتىڭ ارقانىنشا تەڭسەلتە باستادى. اۋەلدە ايەلدىڭ باسى عانا بۇلعاقتاسا، سالدەن سوڭ بۇكىل دەنەسى شايقالاقتاپ، بۇرىشتىڭ ەكى جاپسارىنا ەكى شەكەسىمەن سارت-سارت سوعىلدى. شاماسى، مىنا قۇبىجىق بايعۇس ايەلدىڭ ءتىلىن ءۇزىپ الىپ جەپ قوياتىن شىعار دەپ تۇيگەن قىرمىزى. ءبىراق ءۇزىلىپ، جىرىمدالعان ءتىل جوق. قۇبىجىقتىڭ جەپ قويار قۇلقى تاعى اڭدالمايدى: قىزىل قىزعانعان بالا كۇشىكشە اۋىق-اۋىق تۇنشىعا، قىرىلداي دىبىستاپ، قۇشىرلانا، قۇلشىنا ءتورت تابانداي كەرگىلەگەنى بولماسا، جىرتقىشتىق مىنەزى جوق سياقتى.

اۋەلدە ءمۇلايىم كەيىپپەن ءۇن-تىنسىز شىداپ باققان ايەل ازدان سوڭ ۇزدىكسىز سوققىنى اۋىرسىنا، قينالا ىڭىراندى. تارس جۇمىق كوزى الارىپ،شاراسىنان ىتىرىلدى. دودا-دودا شاشى جالپ-جالپ جالبىراپ، بەت-اۋزىن بۇركەدى. اقىم قاناتىنىڭ توپىراعى ساۋ-ساۋ توگىلىپ، تار شۇقىردىڭ ءىشى شاڭعا بوكتى.

ايەلدى قۇبىجىق ۇزاق قينادى. بۇل ءوزى ادام بالاسىنىڭ ءداتى شىدار كورىنىس ەمەس ەدى. قىرمىزى قورىققاننان كوزىن تارس جۇمىپ الدى. تەك دۇڭك-دۇڭك سوعىلعان دىبىستان الگى ازاپتىڭ ءالى دە بىتپەگەنىن سەزىپ وتىرعان. «وسى ازاپتى ماعان دا تارتقىزاتىن شىعار، ونى كورگەنشە،بۋرا-اق شايناپ ءولتىرسىنشى» دەپ شەشىپ، تىسقا تۇرا قاشۋعا بەكىنىپ ەدى، قول-اياعىن ماتاپ تاستاعانداي بىلق ەتە الساشى.

اقىرى ءبىر قالىپتى ىرعاقپەن گۇپ-گۇپ سوعىلعان دىبىس ساپ تىندى دا، قىرمىزى كوزىن اشتى. قاراسا، ايەل بەيباق تۋرا قىرمىزىدان قول سوزىم جەردە ەس-ءتۇسسىز دومالاپ جاتىر. قۇبىجىق ونىڭ شاڭ قاۋىپ، توپىراققا شىلانعان ءتىلىن جەمەپتى دە، جىرىمداماپتى دا، ءتىس باتقان ۇشىنان عانا قان تامشىلاپ، شۇباتىلا ءبۇتىن جاتىر.

قورقىنىشتى قۇبىجىق ۇلكەن ءبىر شارۋا تىندىرىپ تاستاعانداي-اق، مەيماناسى تاسىپ، كور ىشىندە ءارلى-بەرلى شايقاقتاپ ءجۇر. انىقتاپ بايقادى: بۇل بىلەتىن ماقلۇقتىڭ بىردە-بىرىنە ۇقسامايدى، تۇگى كىرپىشەشەننىڭ ينەسىندەي تىكىرەيگەن، قاپ-قارا.

زەر سالا ۇڭىلگەنىن اڭدادى ما، كەنەت ول قىرمىزىنىڭ قارسىسىنا قالت توقتاپ، ايبات بىلدىرگەندەي كۇرجيە،ۇزاق تەسىلدى. باعانا اناۋ ايەلگە دە ءدال وسىلاي زارلەنە قاراعان. ونسىز دا ۇرەيى ۇشىپ بىتكەن قىزدىڭ جوتاسى شىمىرلاپ، جۇرەگى اتقاقتاي سوقتى. «قازىر مەنىڭ ءتىلىمدى دە سۋىرىپ الاتىن شىعار» دەگەن قورقىنىشتان ءتىسىن شىقىرلاتا تىستەندى. ءبىراق ول قىرمىزىنىڭ تىلىمەن اۋرەلەنۋگە قۇلقى قۇلامادى ما، كوسىلگەن وڭ اياعىن يىسكەلەي بەرىپ، كىشكەنە باشايىن قىرشىپ الدى.

نە ءولى ەمەس، نە ءتىرى ەمەس، قالش-قالش دىرىلدەي، ەسەڭگىرەپ وتىرعان قىرمىزى باشايىنىڭ ۇشى شىم ەتە تۇسكەندە، وقىس شىڭعىرىپ، ءوز داۋسىنان ءوزى شوشىپ ويانعان كىسىشە، ۇيقىلىسى دا،وياۋى دا بەيمالىم دەل-ءسال كۇيدەن كۇرت سەرپىلگەن: اياعىن سىلكە تارتىپ، اتىپ تۇرعان. اۋەلدە قاس-قاعىم ساتتەي بۇل ءوزى ءوڭى ەكەنىن دە، ءتۇسى ەكەنىن دە انىق اجىراتا الماس ءبىر حالدە دەگبىرى قاشىپ، تابان استىنا جانارىن قايتا جىققان. الگى قۇبىجىق جۇدىرىقتاي اتجالمانعا اينالىپ، اقىم تۇكپىرىنە قاراي زىتىپ بارادى ەكەن. ال سۇلاپ جاتقان ايەل زىم-زيا جوق

تۇنىمەن قول-اياعىن ءجىپسىز ماتاپ، تىرپ ەتكىزبەي شىدەرلەگەن ۇرەي ەندى قىرمىزىنى تىك كوتەرىپ، دىرىلداتا سىرتقا سۇيرەگەن: سوناۋ قىزىل ىڭىردە تىشقان ىنىنە ادەيىلەپ سۇعىپ قويعان قامشى سابىنا تابانىن تىرەگەن-تىرەمەگەنىن دە بىلمەيدى، كەۋدەسىن شۇقىر ەرنەۋىنە قالاي اسىپ، قانشا تىپىرلاپ جانتالاسقانىن دا بىلمەيدى. تەك جادىندا ايقىن ساقتالعانى - تاڭنىڭ بوزالا تارتقانى، الگىندە عانا جايباراقات كۇيسەپ جاتقان سارى جاعال جىندى بۋرانىڭ كور ماڭىندا جوق ەكەنى.

قاشان كەتىپ قالعان؟

كوڭىلىنە وسى ساۋال ورالعانى انىق. ال وعان قۋانعان-قۋانباعانى ەسىندە جوق. سۇرىنە-قابىنا تۇرەگەلىپ،بەزە قاشپاقشى ەدى، كەۋدەسىن كوتەرە بەرە، ۇزىنىنان ءتۇستى. ەس-ءتۇسسىز قۇلاعان.

ەسى كىرگەن ساتتە سەزگەنى - وڭ اياعىنىڭ باسى زار قاقساپ، شىداتپاي، جانىن قۋىرداقشا قۋىرىپ قويا بەرگەنى. ەكىنشى اڭعارعانى - كيىز ءۇيدىڭ ىشىندە، توسەكتە شالقاسىنان جاتقانى. مويىن بۇرىپ، جان-جاعىن بارلاپ ۇلگىرمەدى: اياعىنىڭ باسىنا وت قارىعانداي كۇيدىرىپ اكەتىپ بارا جاتقان اۋرۋدىڭ جانىنا باتقانى سونشا، جىرتيتىپ جاڭا اشقان كوزى قايتا الارىپ،تاعى تالىپ كەتكەن.

ءدال وسى جاعداي اينا-قاتەسىز ءدال وسى كۇيىندە تاعى نەشە قايتالانعانى تەك تاڭىرىگە عانا ايان. ەسىن سوڭعى جولى جيعاندا جانىنا باتقان جويقىن اۋرۋمەن قاتار سىزاتتاپ تۇسكەن ساۋلەدەي ساناسىنا جەتكەن نارسە - الدەكىمنىڭ سۇڭقىلداي دۇعا وقىپ، دەم سالىپ وتىرعان داۋسى ەدى.

- اپا!؟

قىرمىزى وزىنشە داۋىستاپ-اق شاقىردىم دەپ ويلاعان: ەشكىم جاۋاپ قاتقان جوق. شىبىن جانى كوزىنە كورىنىپ:

- كوكە! جەڭەشە! - دەپ ايعايلادى ەندى بار كۇشىمەن.

ونىڭ ىڭىرسىعان بوتەندەۋ داۋسىن بۇل جولى قاسىنداعى اجەسى دە، اناسى دا ەستىگەن:

- بىردەمە دەدى مە؟.. قىرمىزى؟.. جانى-ەم!؟

- و، اللا-اي! جاراتقان يەم-اي!..

ەكى شەشەسى ەكى جاعىنان ءتونىپ،ەت-جۇرەكتەرى ەلجىرەي، ءۇش كۇن بويى جىلاي-جىلاي سارقىپ تاۋىسقان كوز جاستارىن قايتا مولتىلدەتكەن.

ولاردىڭ وهلاپ-ۋهلەپ، اينالىپ-تولعانعانى قىرمىزىنىڭ قۇلاعىنا جەتكەنمەن، ساناسىنا مۇلدەم جۋىعان جوق. بەس باشايى تۇپ-تۇگەل زىرقىراپ، وكشەسىنە دەيىن سۇققىلايدى. تىرناقتارىنىڭ كوبەسىنە ينە پىسكىلەپ، باشايلارىنىڭ باسىن ىستىق تەمىرمەن شاجىلداتا قارىپ جاتقانداي تۇسىنىكسىز ءبىر اۋرۋ تىسىنىڭ تۇبىنە دەيىن زىرىلداتىپ، ميعا بارىپ ۇرادى.

- اپا، اياعىم قاقساپ بارادى. وڭ اياعىمنىڭ باسىن ۋقالاشى! - دەپ جىلامسىراعان قىز. بۇل ونىڭ اپ-ايقىن ايتقان العاشقى ءسوزى ەدى.

اجەسى قىرمىزىنىڭ قولىن ەرنىنە باسىپ، ەگىلە سولقىلدادى:

- قۇلدىعىم-اۋ، «اياعىمنىڭ باسى» دەيدى. «وڭ اياعىم باسى» دەيدى زەكەتىڭ بولايىن-وۋ!.. اياعىڭنىڭ باسىنان ساداعا كەتەيىن-وۋ جانىڭ امان قالسىنشى

سوڭعى سوزدەردىڭ ماعىناسىن قىرمىزى وزىنشە ۇقتى: ءۇش كۇن بۇرىن باسىنان وتكەرگەن ناۋبەتتەرى كوڭىلىن دۇرلىكتىرە قۇيىنداتىپ جادىنا ورالعان. ارينە، ودان بەرمەن ءۇش تاۋلىك وتكەنىن ول قايدان ءبىلسىن

تاڭ قىلاڭداعاننان اتقا تۇگەل قونعان اعايىن-تۋىستارى بۇكىل مولالى جازىعىن ءسۇزىپ ءجۇرىپ، ۇلكەن ساسكەگە تامان ءوزىن ەسكى زيرات ىشىندە ەس-ءتۇسسىز جاتقان جەرىنەن تاۋىپ العانىن، سول كۇنى تۇسكە جەتپەي-اق اياعىنىڭ باسى باربيا ءىسىپ، بىرتىندەپ جوعارى شاپقانىن، ال كەشكە قاراي تىزەسىنە تاياپ، باشايلارى قاعىنىپ قارايا باستاعانىن، ات شاپتىرىپ الدىرتقان ءتاۋىپ تۇندەلەتىپ جەتىپ، تاڭ اتۋىن كۇتپەي-اق،وڭ اياعىن تۋرا تىزەدەن كەسىپ تاستاعانىن - وسىنىڭ بىردە-ءبىرىن بىلمەك تۇگىل، سەزگەن دە جوق ەدى. قازىر كوز الدىنا ەڭ قورقىنىشتى ءسات - شاشى دودا-دودا، ءتىلى سالا قۇلاش ايەل، بەت الپەتى ادامعا ۇقسار-ۇقساماس،دەنە ءبىتىمى كىرپى ەكەنى دە، تىشقان ەكەنى دە بەيمالىم قارا قۇبىجىق ەلەستەدى: قوبىراعان شاشى جالپ-جالپ ەتىپ، توپىراعى ساۋىلداي توگىلگەن اقىم قابىرعاسىنا باسى گۇرس-گۇرس سوعىلعانىنا قاراماستان، ەسىنەن تانىپ قۇلاعانشا ءبىر مىسقال قارسىلىق كورسەتپەي، مەيلىنشە شىداپ باققان كونبىس ايەلدىڭ ازابى ونسىز دا قيناۋلى جانىن ودان بەتەر تىتىرەتتى. جۇرەگىنىڭ ۇشقانى سونشا، اجەسىنىڭ موينىنان شاپ قۇشاقتاپ، قالشىلداي قاتىپ قالدى.

- اپا!.. اپا!..

بۇل ۇرەيدىڭ توركىنىن ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى دە وزدەرىنشە شامالادى: قارشاداي قىز جاپادان-جالعىز قالىڭ مولا ىشىنە تۇنەپ، جۇرەگى قوزعالىپ قالعانى ازداي-اق، كولدەنەڭ ناۋقاس كيلىكسە، ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى بولماي قايتسىن، قايتىپ شوشىنباسىن! ايتسە دە، ولار ءالى ءازىر قىرمىزى سول ءتۇندى كور ىشىندە وتكەرگەنىن بىلمەيتىن، ونى بىلمەگەسىن، قىز باسىنداعى قاسىرەتتى تۇگەل ەلەستەتپەيتىن

...قىرمىزىنى قويانشىقشا يەكتەگەن ءۇرەي قانشا كۇن وتسە دە سەيىلمەدى. كىرپىگى ايقاسسا-اق، شاشى دودا-دودا قارا كەلىنشەكتىڭ ازابى ەلەستەيدى دە، جۇرەگى ۇشىپ بىتەدى. ال ويانسا كوكىرەگىن ۋايىم مۇجيدى: تىزەدەن كەسىلگەن اياق قايعىسى وڭاي ما!؟ جاس ءوسپىرىم قىز ءۇشىن ودان وتكەن قاسىرەت بولا ما: شولاق قىزدىڭ ومىرىندە ەندى نە قاسيەت بار؟ كىمگە كەرەك ەندى ول؟ قاتارىنان كەم قالعان دەگەن وسى دا

نە ۇيىقتاپ جانى تىنشىماعاسىن، نە ويانىپ كوڭىل ورنىقتىرماعاسىن، قايتىپ وڭباق. كوزى ىشىنە كىرە، جاق ەتى سۋالىپ،ءتىرى ءارۋاقتاي جۇدەگەنى ءوز الدىنا، ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماي-اق، جارىق دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ ءبىتتى. جەر توسەكتە جاۋىرىنى ۋداي اشىپ، شالقالاپ جاتۋدان وزگە بىتىرەرى جوق، ابدەن شارشادى، جالىقتى. ولە سالۋ قولىنان كەلمەيدى. اياق جاعىندا كەزەكتەسە شوقيىپ، اجەسى مەن شەشەسى وتىرادى. شاشىنان سيپالاي، اينالىپ-تولعانىپ، اتاسى كۇزەتەدى تۇنىمەن. بىرەسە دەم سالىپ، بىرەسە ءدارى جۇتقىزىپ، تىزەسىنىڭ جاراسىن اۋىستىرىپ تاڭىپ، كۇندىز-ءتۇنى ءتاۋىپ ۇزامايدى قاسىنان.

جاسى قىرىقتان جاڭا اسقانمەن، دوڭگەلەنتە ساقال جىبەرگەن بۇل ءتاۋىپ مەيلىنشە سابىرلى. تاڭەرتەڭ قىرمىزىنىڭ تامىرىن ۇستاپ، كوز ەتىنە ۇڭىلەدى دە: «قۇدايعا شۇكىر، كەشەگىدەن بۇگىن كوپ ءتاۋىر» - دەپ ءدارىسىن قامداۋعا كىرىسەدى. ناۋقاستىڭ قاسىنا جايعاسا شوگىپ، اسىقپاي، ءدارىنى ءوز قولىمەن ىشكىزەدى. ۇيدە دابىرا اڭگىمە ورشىسە-اق، تىيىپ تاستاپ وتىرادى. كەيدە ءوزى عانا بىرەر ساۋال بەرىپ، قىرمىزىنى سوزگە تارتادى. وندا دا كوپ سويلەتپەي: «جاقسى، قاراعىم، جەتەدى. دەمال»، - دەيدى سونان سوڭ.

ەرتەڭگى شايدىڭ ءۇستى ەدى. ءۇي-ءىشى ءتورت كوزى تۇگەل وتىرعان:

- قاراعىم، قىرمىزى! - دەپ ءسوز باستادى قارا ساقال ءتاۋىپ.- قۇداي ءساتىن سالسا،اياعىڭ جازىلار. جارانىڭ اۋزى ءبىتىپ كەلەدى. قام كوڭىل كۇيىڭدى تۇسىنەم، قىزىم. اياقسىز قالۋ وڭاي ەمەس. ءبىراق وعان دا كوندىگەرسىڭ. ادام بالاسىنىڭ باسقا تۇسكەنگە كوندىكپەيتىنى جوق. ماڭدايىڭا جازىلعان بەينەت شىعار. جازمىشتان اسىپ قايدا باراسىڭ؟ وزىڭە-ءوزىڭ بەرىك بول. ونسىز مەنىڭ بەينەتىم دالاعا كەتەدى. جانىڭ ساۋىقپاسا، جارا جازىلعاننان نە پايدا. مەنى قينايتىن - سەنىڭ بويىڭداعى ۇرەي. ودان ارىلماي بولمايدى. قانە، بولعان جايتتى ايتشى،قىزىم. نەدەن شوشىپ ءجۇرسىڭ؟ جۇرەك توقتاتىپ، تۇگەل ايت،- دەدى. شاماسى،وقيعا ءمانىسىن سۇرايتىن كەز جەتتى دەپ ەسەپتەسە كەرەك.

قىرمىزى جەر توسەكتە شالقالاپ جاتقان كۇيى مويىن بۇردى دا، داستارقان باسىنداعىلارعا بارلاي ۇزاق قارادى. ءبارىنىڭ دە جۇزى سىنىق، شارشاۋلى؛ ءبارىنىڭ دە كوزدەرىندە جاڭاعى ءتاۋىپ سۇراعان ساۋال تۇنىپ تۇر. ۇرپيىسە قۇلاق تۇرگەن سيىقتارى بار. سوندا ەشقايسىسى ءالى ەشتەمە بىلمەگەنى مە؟ وسى كۇنگە دەيىن ەشكىمگە ەشتەمە ايتپاعانى ما بۇل ءوزى؟

قىرمىزى ۇزاق-ۇزاق توسىلىپ، جۇتقىنشاعىنا تۇيىلگەن كوز جاسىن قينالا جۇتىپ، ءۇزىپ-ۇزىپ ازەر تاۋىسقان توسىن اڭگىمەسى ءبارىنىڭ دە توبە شاشىن تىك تۇرعىزعان. كەنەت ءبارى بىردەي تەرەڭ ويعا شىم باتىپ، قالقىپ بەتىنە شىعا الماي قالعانداي تىم-تىرىس: قۇر اشەيىن كومەيلەرىنە كەبەك كەپتەلگەندەي ءۇستى-ۇستىنە جۇتىنىسادى.

- تىلىنەن تاپقان كۇناهار شىعار،- دەدى ءتاۋىپ اقىرى، مويىل قارا ساقالىن وڭ قولىمەن ساۋا سيپالاپ، شۇڭەت كوزىن سىعىرايتا.- كور ازابىن تارتىپ جاتقان بەيباق تا!..

ونىڭ ءسوزىن ءىلىپ اكەتىپ قوشتاعان ەشكىم بولعان جوق، قارسى داۋ دا ايتپادى. باسى ارتىق بىردەمە بىقسىتىپ قاپ، ونسىز دا قوس ۇرەي قىزدى ودان بەتەر شوشىتىپ الىپ جۇرەرمىز دەپ تارتىنشاقتاسقان.

تەك قانا اكەسى كىجىنىپ:

- ول بۋرانىڭ تۇبىنە بۇگىن-اق جەتەيىن. ەر قۇنىن تولەسەم دە، ىستەگەنىم - ىستەگەن! - دەپ شيىرشىق اتتى.

قىز اكەسىنىڭ بۇل سەرتتى ءسوزىن ەستىمەگەن كىسىشە تاۋىپ وعان ءمان بەرمەستەن:

- قاراعىم، سەن ەندى بۇنى ەشكىمگە دابىرالاما، - دەدى قىرمىزىعا.- اللا-تاعالانىڭ ءبىر نىشانى شىعار، كىم ءبىلسىن. ءبىز ەستىدىك - جەتەدى. ەندى اۋزىڭا بەرىك بول. الدىڭنان شىعىپ جۇرەر. كەسەپاتى تيمەسە، كەسىرى تيەدى

قارا ساقال ءتاۋىپتىڭ وسىناۋ اقىلمان سوزدەرىنىڭ ءمانىسىن ەشقايسىسى دا ءتۇسىنىپ جارىتپاعان. بۇل ساقتىقتىڭ سەبەبىن اشىپ سۇراۋ سول ساتتە قىرمىزىنىڭ ويىنا مۇلدەم جولاعان جوق. ال ۇلكەندەر جاعى ناۋقاس كوزىنشە ارتىق اڭگىمە قوبىرسىتۋدان جاسقانىپ، امالسىز تارتىنشاقتادى.

- ءاسىلى، ءوزى عيبراتتى نارسە! - دەدى تاۋىپ، سالدەن كەيىن قيالعا شومعان كىسىشە مۇلگىپ وتىرىپ. سونان سوڭ تەز شيراپ، قىرمىزىعا قايتا بۇرىلدى.- لاكىن، سەن ايتاتىن ءسوز ەمەس، امسە اۋزىڭ ساق بول!..

نەگە ول ءبۇيتىپ ساقتاندىرعانىن قىرمىزى ءومىر بويى ۇقپاي-اق ءوتىپ بارادى. «كەسەپاتى تيمەسە، كەسىرى تيەر» دەپ نەنى يشاراتتاعانى دا تۇسىنىكسىز. اياعىمەن ەمەس، اۋزىمەن جۇرەتىندەردىڭ الىپ-قاشپا قاڭقۋىنان ساقتاندىرعانى ما؟ نە قىلسا دا،بۇل ءوزى اشىلماي قالعان جۇمباق. ءبىر ول ەمەس، سول باياعى تۇندە كور ىشىندە كورگەنى - ءوڭى مە، جوق، ءتۇسى مە - وسى دۇنيەگە اجىراتا الماي-اق كەتتى. ءوز كوزىڭ انىق-قانىعىنا جەتپەگەن نارسەنى وزگەگە قالاي اقتارارسىڭ. بالكىم،ءتاۋىپتىڭ دە مەڭزەگەنى سول شىعار.

كەيىنىرەك، وسىناۋ ۇزاق عۇمىرىنىڭ ىشىندە سول «كور ازابىن تارتقان بەيباق» جونىندە تالاي ەستىدى: باياعى بۇنىڭ كورگەنىن سول كۇيى كوز الدىنا ەلەستەتە وتىرىپ اڭگىمەلەيتىن ايتۋشىلار. سوعان قاراعاندا، قارا ساقال ءتاۋىپ ول وقيعانى ەل ىشىندە جايعانعا ۇقسايدى. ءبىراق قىرمىزىنىڭ باسىنان كەشكەن جايت ەكەنىن جاريالاماعان سياقتى. سونان سوڭ بۇل دا ەشتەمە سەزدىرمەيتىن.

قايتكەندە دە، جەتپىس-سەكسەن جىل بويى سىر شاشپاعان قىرمىزىنىڭ ءداتى بەرىك-اق ەكەن

وسى وقيعانى ەستىگەنىمە ەڭ كەمى جارتى عاسىردان استام ۋاقىت وتسە كەرەك. ءبىر كەزدەرى مەن بۇنى قاتار-قۇربىلارىم اراسىندا - ۇزىن-سونار اڭگىمەگە ەرىك تيگەن كەزدەردە - ەرتەگى ورنىنا جۇمساپ، اۋىزشا ايتىپ ءجۇردىم. كەيىنىرەك قولىما قالام ۇستاپ، جازۋشىلىقتى كاسىپ قىلعان شاعىمدا بايسالدى ءبىر اڭگىمەگە وزەك ەتسەم بە دەپ تالاي رەت لوبلىعانىممەن، ءوزىمدى-ءوزىم «تاك-تاكتەپ»، تىزگىنىمدى تەجەي بەرگەم. ويتكەنى كۇنى كەشەگە دەيىن ءدال وسى سيۋجەتتىڭ جارىق كورۋى نەعايبىل ەدى عوي. جارىق كورگەننىڭ وزىندە ساۋ باسىما ساقينا تىلەپ العانداي، بىتپەس قيقۋدىڭ استىندا قالۋىم عاجاپ ەمەس-تۇعىن. دۇنيە ءبىر قالىپتا تۇرعان با، ەندى بۇنىڭ دا كەزەگى جەتكەن سەكىلدى. ««شىمدە ولگەنشە، جازىپ تاستايىن، ءبىر قاجەتكە جارار»، - دەپ شەشتىم.

1994 - جىل.