بابانىڭ ورالۋى

ءومىرى تۇرەن تيمەگەن سايدىڭ قاباعىنا سوقانىڭ وتكىر ءتىسى تىرەلگەندە جەر ءدىر-ءدىر ەتىپ ىڭىرسىعانداي بولدى. ءبىراق ونى ەشكىم ەستىگەن دە، ەلەگەن دە جوق

جاسىنا جەتپەي قارنى شەڭبىرەك اتىپ، ۇرلەگەن شارداي دوڭگەلەنە شىعىپ كەتكەن تاپال جىگىت، «ك-700»-تىڭ گۇرىلىنەن اسىرا ايقايلاپ، تراكتورشىعا:

- تارت! - دەپ بۇيىردى.

«ك-700» گۇرىلدەي بەردى، جەر ىڭىرانعانىن قويمادى.

تراكتور ءۇشىنشى اينالىمعا كوشكەندە، سايدىڭ قاباق تۇسىنان سوقالاردىڭ جويقىن تىسىنەن نايزاعايشا وت جارقىلدادى. ارتىنشا «ك-700»-تىڭ موتورى ءسونىپ، ءۇنى ءوشىپ قالدى. تراكتورشى جەرگە سەكىرىپ ءتۇسىپ، موتورعا ءۇڭىلدى.

شەتتە تۇرعان قامىس قالپاقتى، شەڭبىرەك قارىن:

- نە بولدى؟ - دەپ زارلەنە ايقاي سالدى.

تراكتورشى ۇندەمەدى. «ك-700»-تىڭ ىشەك-قارنىن تۇگەل ءتىنتىپ شىقتى. ەشقانداي اقاۋ تاپپادى.

- ەي، اقىماق، انا سوقانى قارا، مۇمكىن تاسقا تىرەلىپ قالعان شىعار، جاڭا وت جارقىلدادى عوي، - دەدى شەڭبىرەك قارىن.

تراكتورشى جىگىت ۇندەمەستەن بارىپ، سوقانىڭ جارقىراۋىق تىستەرىنە ءۇڭىلىپ كورىپ، ەڭكەيىپ، توپىراقتىڭ استىنان جارتى قۇلاشتاي جىلىك سۇيەكتىڭ سىنىعىن الىپ شىقتى.

شەڭبىرەك قارىن توپىراق جۇققان سۇيەككە قولىن تيگىزبەي:

- تاستا جەرگە! - دەپ بۇيىردى تراكتورشىعا.

اپپاق سىنىق سۇيەك جەرگە تۇسكەندە بۇرىنعىدان بەتەر اعارا تۇسكەندەي، ءتىپتى بالقىپ بارا جاتقانداي كورىندى.

شەڭبىرەك قارىن بۇل كورىنىسكە اسا ءمان بەرە قويماي، جالتىراعان جاپ-جاڭا قارا تۋفليدىڭ ۇشكىر تۇمسىعىمەن الگى سۇيەكتى تەۋىپ كەپ جىبەردى. الدەقايدان ءبىر ىڭىرسىعان ءۇن شىققانداي بولدى. سىنىق جىلىك سايدىڭ قاباعىنان تومەن قاراي سىرعاناپ بارىپ، ءبىر تۇبىرتەككە ءىلىنىپ، تۇرىپ قالدى.

شەڭبىرەك قارىن قوجايىن تراكتورشى جىگىتكە:

- نەعىپ سىلەيىپ تۇرسىڭ؟ وتىر كابيناعا. ايداي بەر! - دەدى.

تراكتورشى تۇڭعىش رەت ءتىل قاتىپ:

- تراكتور ەندى جۇرمەيدى. مەن قايتامىن، - دەدى.

قوجايىن بوتەن ءيت كورگەن ەشكىدەي ەجىرەيە قالىپ:

- قايتقانى قالاي؟ نە وتتاپ تۇرسىڭ ءوزىڭ؟ وتتاما! وتىر! - دەپ بۇيىردى.

- كەشىرىڭىز، مەن قايتامىن.

- جىندىمىسىڭ، قايتقانى قالاي؟

- تۇلابويىم قالتىراپ بارادى، اۋىرىپ قالدىم بىلەم، كەشىرىڭىز.

قوجايىن ودان بەتەر ەشكى كوزدەنىپ:

- كەتسەڭ، ءبىرجولاتا قۇرى! كورىنبە كوزىمە. سەنسىز دە ادام تابىلادى، - دەپ جەرگە بىلش ەتكىزىپ ءبىر تۇكىردى.

شەڭبىرەك قارىننىڭ اتى الاقاي ەدى. ءسىرا، اكە-شەشەسى ول تۋعاندا قاتتى قۋانعان بولۋى كەرەك. اتىن ەرەكشەلەپ الاقاي قويىپتى. سول الاقاي وسە كەلە اجەپتاۋىر اكىم بولىپ، كەيىن-كەيىن بيزنەس جولىنا ءتۇسىپ، كادىمگىدەي بايىدى.

ءسويتىپ جۇرگەندە جەردى جەكەشەلەۋ دەگەن جارلىق شىقتى. و باسىندا اۋىلدا وسكەن الاقاي جەردىڭ قادىرىن ءبىر كىسىدەي بىلەدى. بىلگەن سوڭ دا سۋ جاڭا «مەرسەدەسىنە» مىنە سالىپ، وبلىس ورتالىعى جانشۋاقتان شىعىپ، تۋعان اۋىل سارىمساقتىعا قاراي زاۋلاپ الا جونەلدى.

اۋىلداعىلار جۋان قارا تۋىسقاننىڭ «مەرسەدەس» ءمىنىپ كەلگەنىنە توي جاساي جازداپ قۋاندى. جۋان قارىن جاس تۋىسقان وبلىستان حات جازدىرىپ العان ەكەن، وعان ەشكىم قارسى كەلمەي جەكەشەگە جەر ءبولىپ بەردى.

اۋىلداعى اعايىن توقىمداي جەردى يگەرە الماي، سىلىمتىگى قالعان تەحنيكا ىسكە جاراماي، نە جەكەشەگە جەر الا الماي، ءپۇشايمان حالدە جۇرگەندە، قالادان كەلگەن بايەكەسى ءبىر اۋىلدى اسىرايتىنداي سىباعا الىپ، سىقيىپ جۇرگەن كەزى ەدى عوي.

اتا-بابالارىمىز باياعى-باياعى، باعزى زاماندا ايتىپ كەتكەن:

- «كەدەي باي بولسام دەيدى. باي قۇداي بولسام دەيدى» - دەپ.

كەدەيدىڭ باي بولسام دەگەن ارمانى ءجون. ال بايدىڭ قۇداي بولسام دەگەنى استامشىلىق. بىرتە-بىرتە الاقايدىڭ ارانى اشىلا باستادى.

تراكتورشىنىڭ اتى سىرىم ەدى. سول سىرىم الگى وقيعادان كەيىن كادىمگىدەي كەسەلدى بولدى. بىلاي قاراساڭ، الىپ بارا جاتقان اۋرۋى جوق سياقتى. اۋداننىڭ دارىگەرلەرى ارى قاراپ، بەرى قاراپ، دياگنوزىن ءدال باسىپ ايتا الماستان، «جۇيكە جاعىڭنان» دەپ ءدارى جازىپ بەردى.

ودان قايران بولماعان سوڭ، سول سىرىم باقسى-بالگەرلەردى جاعالادى. ساۋ دا ەمەس، اۋرۋ دا ەمەس ءبىر ىلەڭ-سالاڭ كۇي. كوبىنە تۇلابويى ءزىل قاراتاس تارتادى دا تۇرادى. ەشنارسەگە زاۋقى دا جوق، ەشتەڭەگە تالابى دا جوق، مەڭىرەۋ سوقپا.

ءومىر شىركىن سول ءبىر مەڭىرەۋلىكپەن وتە بەرەر مە ەدى، قايتەر ەدى، ءبىر كۇنى سىرىمنىڭ ۇيىنە كورشى قىرعىز اۋىلىنان كارى جەزدەسى كەلە قالسىن. جەزدە بولعاندا دا سىرىمنىڭ مايداننان قايتپاي قالعان اكەسىنىڭ اپكەسىن العان عوي.

داستارقان باسىندا شاي ءىشىپ وتىرىپ، الگى قىرعىز جەزدەسى مۇنىڭ كەسەلىنىڭ جايىن سۇرادى. بۇل قالاي بولعانىن ايتىپ بەردى.

سوندا كارى قىرعىز جەزدەسى ايتتى:

- الگى سوقا سىندىرعان جىلىكتى تاۋىپ ال دا بۇرىنعى ورنىنا اپارىپ كومىپ تاستا. مۇمكىن بولسا، قۇران بىلەتىن بىرەۋدى ەرتىپ اپارىپ، دۇعا وقىتقىز. قۇداي ءساتىن سالسا، جازىلىپ كەتەسىڭ. ە، قاعىلايىن، وشەنتىپ ارۋاقتارعا قۇران وقىتىپ ەلە عوي ەندى، - دەدى.

سول-سول ەكەن، سىرىم باياعى ساي قاباقتاعى زيراتقا قاراي جونەلسىن. سىنعان جىلىكتى ىزدەمەكشى. سىنعان جىلىك توبىلعىنىڭ تۇبىرتەگىنە ءىلىنىپ قالعان.

كوكتەمدە ءوزى «ك-700»-پەن جىرتقان ساي قاباققا بارسا، سارى الا تارتىپ ءبيداي ءوسىپ قالىپتى. «ە، الاقايدىڭ قىزىققانىنداي بار ەكەن-اۋ، مىنا ءبيدايى بىتىك شىعىپتى عوي»، - دەپ قويدى ىشىنەن سىرىم.

قاسىنداعى كورشى اۋىلدىڭ مولداسى:

- زيرات قايدا؟ - دەپ سۇرادى.

- زيرات وسى، قالعان تامتىعى اناۋ، - دەپ قامىس باسقان تومپەشىكتەرگە يەگىن كوتەردى. قولىن شوشايتىپ كورسەتەيىن دەدى دە قورىقتى. بالا كۇنىندە ەستىگەنى ەسىنە ءتۇستى: زيراتقا قاراي قول شوشايتپاۋ كەرەك.

- استافىراللا! - دەدى مولدا سۇر شەكپەنىنىڭ جاعاسىن قاۋسىرا قىسىپ ۇستاپ.

ءبىراق سىرىم باياعى توبىلعى تۇبىرتەكتى تاپپاي الەككە ءتۇستى. تۇبىرتەك جوق!

سويتسە سىرىمنىڭ ورنىنا كەلگەن تراكتورشى قوجايىننىڭ تاپسىرماسى بويىنشا قاباقتى سايدىڭ تابانىنا دەيىن جىرتىپ، ءبيداي سەۋىپ تاستاعان ەكەن. سايدىڭ قاباعى جايداقتاۋ ەدى، ايتپەسە تراكتور قۇلاپ كەتەر ەدى عوي.

- وي، ارانى اشىلعان اتاڭا نالەت! - دەدى سىرىم داۋىستاپ تۇرىپ.

قاسىنداعى مولدا سەلك ەتتى:

ول نە؟

كورمەيسىز بە، قۇلا-دالا جەر جەتپەگەندەي سايدىڭ تابانىنا دەيىن ايىرىپ تاستاپتى عوي. ەندى الگى سۇيەكتى تابا الماي تۇرعان جوقپىن با؟

ءيا، ءراببىم! - دەدى مولدا.

سىرىم سارى الا ءبيدايدى تەڭىزدەي كەشىپ، ارى-بەرى ساندالىپ كوپ ءجۇردى. ءبىر كەزدە اياعى ءبىر شىبىققا ءىلىنىپ، قۇلاپ قالا جازدادى. شىبىقتى توپىراقتان تازالاپ قاراسا توبىلعىنىڭ ءبىر بۇتاعى ەكەن. «سونىڭ ءوزى» - دەدى سىرىم. ءبىراق سۇيەك كورىنبەدى. توبىلعى بۇتاعى جاتقان جەردى اينالدىرا ارالاپ، اقتاپ شىقتى - سىنىق جىلىك كورىنبەدى. ءسىرا، سوقا جىرتقان توپىراقتىڭ استىندا قالعان بولۋى كەرەك.

ونى ارشۋ ءۇشىن ەندى كۇرەكپەن قازباساڭ تابا المايسىڭ. قازساڭ ءبيدايدى جاپىراسىڭ. بۇل - شاتاق. الاقاي ەرتەڭ تۋ-تالاقايىڭدى شىعارۋى مۇمكىن. ودان سان ءتۇرلى بالەنى كۇتۋگە بولادى.

ءبيدايدى جاپىرماي، كۇرەكتىڭ ۇشىمەن جەردى شانىشقىلاي بەردى. كورشى اۋىلدىڭ مولداسى مىنا نەعايبىل ءىستى كورىپ، تىقىرشي باستادى.

- ءۋا، سىرىم مىرزا، رۇقسات بولسا، مەن ءارۋاقتارعا ارناپ دۇعا قىلىپ، قايتايىن. قۇداي ءوزى كەشىرسىن، سۇيەك تابىلا ما، جوق پا، مەن جۇمىسىمنان قالىپ بارامىن، - دەدى.

- ىقتيارىڭىز، - دەدى دە جەردى كۇرەكتىڭ ۇشىمەن پىسكىلەي بەردى سىرىم.

ادام بالاسى، جان-جانۋار، كۇللى تىرشىلىك يەسى و باسىندا توپىراقتان جارالعان. ولگەننەن كەيىن ءتان قايتادان توپىراققا اينالۋى - ءوزىنىڭ تۇقيانىنا ورالۋى. جاراتۋشى قۇدىرەتتىڭ زاڭى سونداي. توپىراققا اينالماي جەر بەتىندە قالعان سۇيەك يەسىنىڭ جانىن كۇيزەلتەدى.

كۇن اشىق-جارىقتا جوعالعان سۇيەك يەسى تىرىسىندە كىم بولعانى بەلگىسىز. ودان بەرى جۇزدەگەن جىلدار ءوتتى.

الدە مۇمكىن سىرىمنىڭ ءوز باباسى شىعار. كىم بىلەدى. ساي قاباققا جەرلەنگەن كىسىنىڭ مولاسىن جىلدار بويى جاڭبىر مەن جەل مۇجىگەن. سودان، انە، الاقايدىڭ سوقاسىنا سوعىلىپ، سودان كادىمگىدەي وت شىعىپ، جانسىز تەمىردى-تراكتوردى توقتاتقان عوي.

ءبىراق قۇدىرەتتىڭ بۇل نىشانىن تۇسىنبەگەن، تۇسىنگىسى كەلمەگەن الاقاي سايدىڭ قاباعىن تابانىنا دەيىن تالقانداپ، زيراتتى تاپتاپ ءوتتى عوي.

سىرىم ءتۇس كوردى. قاتتى شوشىندى. تۇسىندە الىپ دەنەلى باتىر تۇلعالى كىسى بۇعان ەسكەرتۋ جاسادى: - مەنىڭ جىلىگىمدى سىندىرعان سەن! - دەدى. - ءبىراق سەنىڭ كىناڭ جوق. ساعان زيراتتى قيرات دەپ بۇيىرعان ادام كىنالى. وسىدان سىنعان سيراقتى ورنىنا اكەلىپ قويماسا، ول ادامنىڭ كىناسى كەشىرىلمەيدى. وسىنى ايت! - دەدى. - مەن بۇدان مىڭ جىل بۇرىن جاساپ، جاۋمەن شايقاستا مەرت بولعان نايزالى دەگەن باباڭمىن.

سۇپ-سۋىق قارا تەرگە مالىنعان سىرىم كەسىرلى بايسىماق الاقايدى تاۋىپ الىپ، ۇلى ءارۋاقتىڭ ەسكەرتۋىن جەتكىزبەك بولدى.

اقىرى بايسىماق الاقايدى بوراندىنىڭ بازارىندا كورىپ قالىپ، امانداستى. قوس ساۋساعىن عانا ۇسىنىپ، ءوزى سياقتى باسقا ءبىر شوي جەلكەمەن اڭگىمەلەسىپ تۇردى دا، اقىر سوڭىندا ازەر بۇرىلىپ:

- ال، نە ايتاسىڭ؟ - دەدى زىلدەنە قالىپ.

- ايتسام، كورگەن ءتۇسىمدى ايتامىن.

- انا جولعى سىنعان جىلىكتى تاۋىپ، ورنىنا قويماساڭ، وزىڭە قيىن بولايىن دەپ تۇر.

- وتتاما، قايداعى ءتۇس؟ قايداعى جىلىك؟

- ەسىڭنەن شىعىپ كەتكەن بە؟ زيراتسايداعى شە؟

-وي، اكەڭنىڭ... نە وتتاپ تۇرسىڭ-ەي. ول اتان تۇيەنىڭ جىلىگى عوي. ادامنىڭ جىلىگى سونداي بولۋشى ما ەدى؟ ءويتىپ ساندالما، ساندىراعىڭ قۇرىعىر.

سىرىم ءبىراز توسىلىڭقىراپ داعدارىپ قالدى دا:

- مەيلى، ءوزىڭ ءبىل. مەن ەسكەرتتىم. كەيىن ايتپادى دەمە، - دەپ قولىن ءبىر سىلتەدى.

بىلاي شىعا بەرە سىرىم ويلانىپ قالدى. «الگى اقىماق مەنىڭ ءاكەمە ءتىل تيگىزدى-اۋ. سوندا مەن نەگە ىزديا قالدىم؟ ول ءيتتىڭ اۋزى-مۇرنىن تويعانىنشا تولتىرا نەگە بوقتامادىم؟ حان بازاردىڭ ىشىندە مەنىڭ ساعىمدى سىندىردى-اۋ بۇل ءيت! بۇل سويقاندى كورىپ-ەستىگەن جۇرت مەنى ىنجىق، مىلجىڭ ەكەن دەيتىن بولدى-اۋ...

ەندى ءبىر سات تۇندەگى كورگەن ءتۇسى كوز الدىندا كومەسكىلەۋ كولبەڭدەپ، ىزالى كوڭىلدى ساباسىنا تۇسىرگەندەي بولدى. تۇسىمدە كورگەنىم نايزالى بابا ەكەنى راس بولسا، مەنىڭ الاقايمەن حان بازاردا قاتىندارشا سالعىلاسىپ جاتقانىم كىسىلىككە جاتپاس ەدى. ۇندەمەگەن ۇيدەي بالەدەن قۇتىلادى. تۇسىمدە كورگەنىم راس بولسا، بايسىماق الاقايدىڭ جازاسىن قۇداي ءوزى-اق بەرەدى. نايزالى بابانىڭ تۇسىمە كىرگەنى تەگىن ەمەس. ءالىپتىڭ ارتىن باعا تۇرايىن.

وسىلاي ويلاپ، سىرىمنىڭ كوڭىلى كادىمگىدەي كوتەرىلىپ قالدى.

* *

ءدال سول بازاردا الاقايدىڭ الدىنان ادىربايدىڭ «ءۇش قاسقاسى» شىعا كەلەدى. الاقايدىڭ جۇرەگى زىرق ەتە قالدى.

مىنا زامان - قيلى زامان. بيزنەسمەندەر زامانى. انىق-قانىعىن، راس-وتىرىگىن كىم بىلگەن، الاقاي ادىربايدىڭ «ءۇش قاسقاسىنا» بەرەشەك كورىنەدى. بيزنەستە نە بولمايدى.

قارسى الدىنان شىعا كەلگەن «ءۇش قاسقادان» تايقىپ كەتە الماي، امال جوق، قول الىسىپ امانداسپاق بولعاندا، «ءۇش قاسقانىڭ» ۇلكەنى باحتيار الاقايدىڭ ۇسىنعان قولىن قاعىپ جىبەرەدى. قالعان ەكى ىنىسىنە يەك قاعىپ قالادى. ەكى ءىنىسى الاقايدىڭ ەكى قولتىعىنان ۇستاپ، بازاردىڭ شەتىنە الىپ شىعادى.

«ءۇش قاسقانىڭ» ەكەۋى الاقايدىڭ ەكى جاعىنا وتىرىپ الىپ، ونى تىرپ ەتكىزبەدى. ال، ءۇشىنشىسى ماشينانىڭ رۋلىنە وتىرىپ، شاي قايناتىم مەزگىل ىشىندە زيرات سايعا جەتكىزدى.

الاقايدى ماشينادان سۋىرىپ شىعارعاندا ول سونىڭ كوكتەمدە «ك-700»-پەن قاقىراتا جىرتقان مۇردەلى سايدىڭ قاباعىن تانىدى. ەگىنى ورىلىپ سابانى جينالعان اڭىزدىڭ ورنى سارعايىپ جاتىر.

جارتىلاي جىرتىلىپ كەتكەن كونە زيراتتىڭ ۇستىنگى قالىڭ قامىستىڭ سىڭسىعان ىزىڭى ەستىلەدى. تاۋدان سوققان سامالدان تەربەتىلگەن قامىس سىبىزعىلار مىڭجىلدىق ءداۋىردىڭ تاريحىن تارتىپ تۇرعان كونە قوبىز سەكىلدى.

جىلدا كوكتەمدە ءتاڭىرتاۋدىڭ قالىڭ قارى ەرىپ، تاسقىن بولعاندا تاۋدىڭ تارعىل مالتا تاستارى ىلديعا دەيىن توپان سۋمەن اعىپ كەلەر ەدى.

«ءۇش قاسقانىڭ» ەكەۋى الاقايدى جىعىپ سالىپ، كەۋدەسىن باسىپ تۇرعاندا، «ءۇش قاسقانىڭ» ۇلكەنى بالانىڭ باسىنداي تارعىل تاسپەن وڭ اياقتىڭ جىلىگىن شاعىپ جىبەرگەندە، الاقايدىڭ توزاقتاعى داۋسى شىعىپ، قان ارالاس جىلىكتىڭ مايى شاشىراپ شىعا كەلدى.

* *

سولتۇستىكتەن سوققان سۋىق جەل تۇكەلگەن قارا بۇلتتاردى تۇيدەك-تۇيدەگىمەن اۋناقشىتىپ ايداپ كەلەدى.

ميلليون جىلداردىڭ زىلدەي سالماعىنان الاسارىپ شوگىپ جاتقان قاراتاۋدان الگى بۇلتتار وڭاي اسىپ، مىڭبۇلاققا جەتكەندە الدىنداعى اسۋ بەرمەس ءتاڭىرتاۋدان جاسقانىپ، سايابىرلاي بەرە، جەرگە تىرس-تىرس تامشى تامدى.

جىلىگى سىنىپ، ەسىنەن تانىپ، تالىقسىپ جاتقان الاقاي، بەتىنە تىرس-تىرس تامعان جاڭبىردان ەسىن جيىپ العانداي، كوزىن اشتى. اۋەلى كوزىنە تۇسكەنى: بيىك شىنار اعاشتىڭ جۋان بۇتاعىندا بۇعان ءمىز باقپاي تەسىلە قاراپ وتىرعان سەرە تۇمسىق سامۇرىق قۇس ەكەن.

الاقاي زارەسى ۇشىپ، ورنىنان اتىپ تۇرايىن دەپ ەدى، سىنعان اياعى زار قاقساپ قويا بەرگەندە، قۇلىڭداعان داۋسىمەن شىڭعىرىپ جىبەردى.

قۇداي ازاپ بەرەم دەسە وپ-وڭاي ەكەن عوي. ايتپەسە، وسى الاقاي تاڭەرتەڭ تۇرعاندا كوڭىلى كىربىڭسىز، شىلدەنىڭ اسپانىنداي اشىق ەدى. «مەرسەدەسىنە» ءمىنىپ بوراندى بازارعا «ءالاۋلايلاپ» جەتكەن.

ويدا جوقتا، اياق استىنان حان بازاردىڭ ىشىندە «ءۇش قاسقا» كەزدەسە كەتتى. ودان ارعى وقيعا بەلگىلى. ءۇش ۇيقتاسا تۇسىنە كىرمەس سوققىعا جىعىلىپ، ءبىر اياعىنىڭ جىلىگى سىنىپ، تەرەڭ سايدا جاتىسى مىناۋ...

الاقايدىڭ قۇلىنداي شىڭعىرعان اششى داۋسىنان سەلت ەتىپ، ءدۇر-ر سىلكىنگەن سامۇرىق قۇس كەرە-قۇلاش قاناتتارىن جايىپ جىبەرىپ، باياۋ قالىقتاپ، جارالى جاننىڭ ءدال قاسىنا بارىپ قوندى. ءبىراق كەرە-قۇلاش قاناتتارىن جيعان جوق.

جاڭبىر ەندى ەكپىن الىپ، تاسىرلاتا، نوسەرلەتە، سەلدەتە جونەلگەندە الاقايدىڭ ۇستىنە جايىلعان قوس قانات جارالىنىڭ دەنەسىنە تامشى تامىزباي، كۇركەشە ءۇي سياقتى بولدى دا قالدى.

الاقاي ۇستىنە كەلىپ تونگەن الىپ قۇستان زارەسى ۇشىپ، باقىرايىن دەسە قورىققاننان ءۇنى شىقپاي قالدى.

- قورىقپا، - دەدى سامۇرىق. - مەن سەنىڭ بۇدان مىڭ جىل بۇرىن وتكەن نايزالى دەگەن باباڭمىن. ادام بالاسى ولگەننەن كەيىن مۇلدە جويىلىپ كەتە قويماس. اللانىڭ راحىمى تۇسكەندەرى جارىق دۇنيەگە باسقا تۇردە قايتا ورالماق. مىنە، مەن مىڭ جىلدان سوڭ سامۇرىق قىران بايگەسىندە قايتا ورالدىم. ءبىراق ءبىر زاماندا ادام بولعانىمدى ۇمىتقان جوقپىن. ءيا. ءبىرازدان بەرى وڭ اياعىمنىڭ جىلىنشىگى سىزداپ اۋىراتىندى شىعاردى. سويتسە، بۇدان مىڭ جىل بۇرىن مەنىڭ جاۋ قولىنان قازا تاۋىپ جەرلەنگەن سۇيەگىمنىڭ ءبىر جىلىگىن سەن تراكتورمەن سىندىرىپ، لاقتىرىپ جىبەرگەن ەكەنسىڭ. ەندى سول جىلىك ورنىنا قايتىپ قويىلمايىنشا، مەنىڭ اياعىم قاقساي بەرەدى.

- ول مەن ەمەس، تراكتورشى سىرىم بولاتىن، - دەدى قۇر سۇلدەسى كۇزگى جاپىراقشا قالتىراپ جاتقان الاقاي.

- وتىرىك ايتساڭ، كۇناڭ ەكى ەسە ارتادى، سوقپا وتىرىكشى! ادامداردى الداۋعا بولادى. ال، ءبارىن كورىپ-ءبىلىپ تۇرعان اسپان-ءتاڭىرىنى الداۋعا بولمايدى، نايساپ!

كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي جارقىلداپ، نوسەر جاڭبىر ۇدەي ءتۇستى. ءبىراق سامۇرىقتىڭ ءۇيدىڭ ۇلكەندىگىندەي قوس قاناتىنان ءبىر تامشى دا وتكەن جوق. الاقايدىڭ ءۇستى قۇپ-قۇرعاق.

- قۇدايدى دا، ءارۋاقتى الداۋعا بولمايدى. مەن سەنىڭ بۇدان مىڭ جىل بۇرىن وتكەن باباڭ نايزالى بولامىن. سەن مەنىڭ جۇدەگەن، شايالاعان، ۇساقتاپ كەتكەن ۇرپاعىمسىڭ. سەنىڭ سيراعىڭدى سىندىرعان انا «ءۇش قاسقا» دا مەنىڭ ۇرپاقتارىم. ءبىر كەزدەگى ءبىر اتانىڭ بالالارى ەندى ارادا جىلدار وتكەندە ءبىر-بىرىنە جات، ءبىر-بىرىنە جاۋ بولعان. «ءۇش قاسقانى» سەن جامان قورلادىڭ. ولاردىڭ ۇلەسىنە تيگەن جەردى سەن «ورتاق بولامىز» دەپ وزىڭە قاراتىپ الدىڭ. ال، استىق بولىسەر كەزدە ولاردىڭ ۇلەسىن بەرمەي قويدىڭ. امالى تاۋسىلعان «ءۇش قاسقا» سەنەن ءوشىن العان ءتۇرى مىناۋ. سيراعىڭدى سىندىردى. سەنىكى دە يتتىك. ولاردىكى دە وزبىرلىق.

نوسەر بىرتە-بىرتە اق جاۋىنعا ۇلاستى. توڭىرەك تۇگەل اق سۇتكە شومىلعانداي، اينالا بوزامىقتانىپ الدى. زيرات سايدىڭ قاباعىنان تومەن قاراي اققان جاڭبىر سۋى لايلانىپ بارادى.

الاقايدىڭ سىنعان سيراعى سامۇرىقتىڭ قاناتىنىڭ استىنا سىيماي، بالاعى ءتۇرۋلى كۇيىندە سىرتقا شىعىپ جاتقان. سىنعان سيراقتان اققان قان بۇرىنعىداي قوشقىل كۇرەڭ بولماي، اشاڭ قىزعىلتىم تارتا باستادى.

شالقاسىنان جاتقان الاقاي جۇمۋلى كوزىن اشىپ الىپ ەدى، ۇستىنەن زۇلپىحار قىلىشتاي بولىپ، سامۇرىقتىڭ تۇمسىعى ءتونىپ تۇر ەكەن. زارەسى زار تۇبىنە كەتتى. كوزىن قايتادان تارس جۇمىپ الدى.

- قورىقپا، - دەدى سامۇرىق، - مەن سەنىڭ كوزىڭدى شۇقىمايمىن. سەنىڭ كوزىڭ اشقاراق. تويىمسىز كوز. مۇنداي كوزدەر تەك توپىراققا عانا تويادى. تويىمسىز بولماساڭ، اتا-باباڭنىڭ زيراتىنا دەيىن توپىراعىن الىپ ماشينامەن ايداتىپ تاستار ما ەدىڭ؟! سەنى ارۋاق اتىپ كەتتى. «ءۇش قاسقا» دەگەن تەك سول ءارۋاقتاردىڭ ەلەسى. ءبىراق شىن وكىنىپ، كەشىرمەس كۇناڭدى مويىنداپ، قۇدايدان تاۋبا تىلە، كەشىرىم سۇرا. اللانىڭ راحىمى مول، شىن تىلەسەڭ، مەيىرىم بولار.

- قويدىم، تويدىم، ەندى يتتىك ىستەمەيمىن. ءتاۋبا! ءتاۋبا! ءتاۋبا! - دەپ الاقاي ءۇش قايتارا ءتىل قاتتى.

جاڭبىر تولاستاپ، كۇن اشىلدى.

سامۇرىق زاۋ شىناردىڭ جۋان بۇتاعىنا بارىپ قوندى.

الاقاي ورنىنان تۇرىپ، زاۋ شىنارعا قاراپ، باسىن ءيىپ تاعزىم ەتتى.

سامۇرىق بيىكتە وتىرىپ، قالىڭ جاۋىن توپىراعىن شايىپ كەتكەن اڭىزدان اعارىپ جاتقان جىلىكتىڭ سىنىعىن كوردى.