بوپكە اجەم جانە ءبىز

بوپكە اجەم دە سۇيەگى اسىل ادامنىڭ بىرەۋى. ۇيدەگى ايەلگە تەڭ جۇمىستىڭ ءبارىن دە، زاۋرە جوقتا سول تىندىرادى. ەرتەدەن قارا كەشكە تىنىم العاندى بىلمەيدى. تابيعات ونى جاساعان كەزدە ءماز بولىپ، كۇلىپ وتىرسا كەرەك.

بوپكە اجەم جومارت تابيعاتتىڭ اۋزىنان جاز كۇنىندەي جايراڭداپ تۇسە قالعان. سالدىرلاعان اق كوڭىل اشىق ادام. كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ ساپ، قاراپ وتىرادى

كوكتەم شىعىسىمەن قاعازباي مەن زاۋرە ءۇي كورمەيدى. وسىدان جەتى شاقىرىم جەردەگى ۇشقا - ەگىن جايعا كەتەدى. التى اي جاز - كۇزگى جيىن-تەرىن بىتكەنشە - سوندا بولادى. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە بىزگە تاماق جاساپ بەرەتىن، كىرىمىزدى جۋىپ، ءۇي ىشىنە قارايتىن جەتپىس جاسار قاۋساعان كارى كەمپىر - بوپكە اپام.

اجەمدى ءبىز «اپا» دەيمىز.

جوق، قاۋساعان دەگەن ءسوز وعان جارامايدى.

تاڭەرتەڭگى شايدى اپىل-عۇپىل بەرەدى دە، اپام قاپ الىپ تەزەك تەرۋگە كەتەدى. مال جايىلاتىن قىرقا جاقتى كەزىپ، تۇسكە تامان ءبىر قاپ تەزەك تەرىپ اكەلەدى. مۇرنىنان سۋ كەتىپ ءجۇرىپ، تۇسكى شايدى بەرەدى. سوسىن، قول وراق، ارقان الادى دا، سوناۋ تومەنگى جازىقتان ءبىر ارقا قۋراي نەمەسە شي ورىپ اكەلۋگە كەتەدى.

ورىستەن مال قايتاتىن كەشكى مەزگىل. اپام ءالى جوق.

- الگى بوپكە كورىنە مە، قاراڭدارشى،- دەيدى اتام.

ءبىز ءۇيدىڭ ۇستىنە شىعامىز. اپام كەلەتىن جولعا قارايمىز.

اپام جوق، تۇيە بەلىندەي ەتىپ نىعارلاپ بۋعان ءبىر ارقا نان قۋراي كەلە جاتىر. ءيا، ءيا، تەك قۋراي. ولاي-بۇلاي ءسال ىرعالىپ، كادىمگىدەي جىلجىپ كەلە جاتادى. تاعى ءبىراز جاقىنداعان كەزدە ءسىز قۋرايدىڭ استىندا جىبىرلاعان اياق بار ەكەنىن بايقايسىز. ادام اياعى. قۋراي تۋرا ءبىزدىڭ ۇيگە قاراي كەلە جاتادى.

قۋراي ابدەن جاقىنداعاندا، ءسىز ەندى ونىڭ استىنان اۋىر جۇكتىڭ سالماعىمەن جەرگە تيە جازداپ كەلە جاتقان، كيمەشەك كيگەن ايەل باسىن قوسا بايقايسىز. بۇل مەنىڭ اجەم. قاجىماس بوپكە اجەم. تۇيە بەلىندەي ءنان جۇكتى ارقاسىنا قوندىرىپ العان. ءۇي ىرگەسىنە كەلگەندە، ول قۋراي-مۋرايىمەن شالقالاپ بىردەن قۇلايدى. بۇ دۇنيەنىڭ ءبىر ازابىنان قۇتىلعانداي كەۋدەسىن كەرە كۇرسىنىپ، كيمەشەگىن باسىنان سىپىرىپ جىبەرەدى. تەر شۇمەك-شۇمەك اققان كارى باسىن كەشتىڭ سالقىن سامال جەلىنە توسىپ، جان شاقىرادى. تۇيە بەلىندەي قۋرايعا سۇيەنىپ وتىرىپ، قولتىرماشتاپ العان ءجىبىن اعىتادى. دەم الىپ، ەسىن جينايدى.

ءۇش مەزگىل كۇنىنە تاماق پىسىرۋگە جۇمسالاتىن جانە قىستا ءۇي جىلىتاتىن وتىن بۇل ۇيگە وسىلاي جينالادى.

ءبىز وتقا قۋراي جاقپايمىز، بوپكە اپامنىڭ تەرىن جاعامىز.

بوپكە اپام كارىلىكتىڭ باسىنا تەۋىپ جۇرگەن ادام.

ءبىر كۇن جۇمىسسىز وتىرسا، ەكى قولى الدىنا سىيمايدى. ەسىنە، كەنەت، ۇشتاعى قاعازباي مەن زاۋرە ءتۇسىپ كەتەدى. ول ەكەۋى نە كۇن كورىپ ءجۇر ەكەن؟ حالدەرىن بىلەيىن. شايلارىنا قاتاتىن قايماق اپارىپ بەرەيىن. انەۋگۇنى بارعاندا قاعازباي ءتىسىم دەپ ءجۇر ەدى. سونىسى قويدى ما ەكەن، نە بولدى ەكەن دەيدى دە، اجەم جەتى شاقىرىم جەردەگى ۇشقا جاياۋ تارتىپ جونەلەدى. كەشكە مال كەلگەنشە، كەپ قالارمىن دەيدى.

ارى جەتى، بەرى جەتى شاقىرىم جاياۋ ءجۇرىپ قايتۋ وعان تۇك تە ەمەس. كورشىنىڭ ۇيىنە كىرىپ شىعايىن دەگەنمەن بىردەي عانا.

اپام سوزىندە تۇرادى. ويعا العان جۇمىسىنىڭ ءبارىن تىندىرىپ، مال قايتار كەزدە ۇيگە ول دا كەلەدى. بوس قول جانە كەلمەيدى. جول ۇستىندە كەز بولعان كەبۋ جاپالاردى تەرىپ، ءبىر ەتەك تەزەك الا كەلەدى. كوپىردىڭ سىنىق تاقتايى كەزىكسە، ونى دا تاستامايدى.

مەن اپامنىڭ، ويباي، اۋىردىم دەگەن ءسوزىن ءومىرى ەستىگەن ەمەسپىن. ولە-ولگەنشە اۋزىنا ءدارى سالعانىن كورگەن ەمەسپىن. كۇتىنۋ، دەمالۋ دەگەندى، مارقۇم بىلمەيتىن ەدى.

اپام 1953 -جىلى سەكسەن توعىز جاسىندا دۇنيە سالدى. بۇل دەگەن مويىمايتىن، توزبايتىن بولات ادام ەدى.

بوپكە اپامنىڭ بويىنداعى ءبىر كەمشىلىك ول اياعىنا سۋ جۇقپاس قىدىرماشى. ءۇي جۇمىسىنان قولى قالت ەتسە-اق توقتامايدى، اۋىلدى شارلاپ جونەلەدى. باس، اياعىنا ات شاپتىرىم ۇزىن كوشەلەردىڭ و شەتىنەن ءبىر كورسەڭ بۇ شەتىنەن قىلاڭ ەتىپ شىعا كەلگەنىن جانە ءبىر-اق كورەسىڭ.

جوق، ول تەكتەن-تەككە قىدىرمايدى. ءوز ءۇيىنىڭ جۇمىسى ازدىق ەتكەندەي ەلدىڭ تىنباي، بىتپەي جاتقان ءىس-ءمىسى بولسا، جيناپ، تەرنەپ جۇرەدى. بىرەۋگە ءجىپ ءيىرىپ بەرمەك بوپ، ءبىر دوربا ءجۇن اكەلەدى. بىرەۋدىڭ جىرتىق قابىن الىپ كەپ، جاماپ وتىرادى. تاعى بىرەۋدىڭ قاتىپ جاتقان ەلتىرىسىن ۋقالاپ، اۋرەلەنىپ جاتقانى.

نەمەسە، اپام سول كەتكەننەن مول كەتەدى. كەشكە دەيىن ۇيگە ورالمايدى. ارتىنان ىزدەپ بارساڭ، الدەكىمنىڭ كورپەسىن قابىسىپ وتىرادى.

قىزمەت ەتكەن ۇيىنەن اپام بوس قايتپايدى. پەشپەنتىنىڭ دوربا تارىزدەگەن ءتۇپسىز تەرەڭ قالتالارىنا سالىپ، كيمەشەگىنىڭ ۇشىنا ءتۇيىپ، نان، باۋىرساق، قۇرت، كامپيت، قانت سەكىلدى ءبىرسىپىرا ولجامەن ورالادى. كەيدە ءبىر تاباق ۇن، ءبىر جىلىك ەت اكەلىپ، بىزگە ءدامدى ەتىپ كەسپە ىستەپ بەرەدى.

اپامنىڭ ەل قىدىرىپ، تابىس تابۋ كاسىبىن ءبىز، بالالار، نامىس كورۋشى ەدىك. اسىرەسە، جىگىت بوپ قالعان قاسىمحان قاتتى رەنجيتىن:

- اپا، قايىرشى قۇساپ بۇنىڭ نە؟ ۇيات ەمەس پە؟ وسى ەل قىدىرعانىڭدى قاشان قوياسىڭ؟-دەيدى. اپام مويىمايدى:

- قايىرشى بوپ مەن بىرەۋدىڭ بىردەڭەسىن سۇراپ الدى دەيمىسىڭ؟ ءوزى بەردى.

- سەن الما!

- ە، نەگە المايمىن! مەن ونىڭ ءبىر شەكپەندىك ءجىبىن قۇدايى قىپ ءيىرىپ بەردى دەيمىسىڭ؟

- انە، قايىرشى سويتەدى. ەل قىدىرىپ، كىم كورىنگەننىڭ جۇمىسىن ىستەيدى. ال سەن ىستەمە! ۇيدە وتىر! ۇيدەگى ءوز جۇمىسىڭ از با؟

- مەن جۇرتتان نە جۇمىستارىڭ بار دەپ، سۇرايدى عوي دەيمىسىڭ. جالىناتىن وزدەرى. بوپكە، اينالايىن، مىنانى ىستەپ بەرە سالشى دەيدى...

- ىستەمە! جالىنباق تۇگىل، ءولىپ كەتسىن!

- ماقۇل، ەندىگارى ىستەمەيىن،- دەيدى بوپكە اجەم. ونىسىن بەس مينۋتتان كەيىن ۇمىتىپ كەتەدى.

ەل قىدىرۋدان ورالعان بوپكە اپاما جان-جاقتان جامىراپ، ۇرسا تۇرىپ، ءبىز ونىڭ قالتالارىن اقتارىپ، قاراۋمەن بولامىز. اكەلگەن پىسى-كۇيىك نارسەلەرىن تالاپايلاپ جەپ الامىز. سول كەزدە بوپكە اجەم ءبىزدى ءاجۋالاپ:

- كانە، مەنىڭ ەل قىدىرعانىم سەندەرگە جامان بولدى ما؟ ءبىر-ءبىر قاۋجاڭداسىپ قالدىڭدار،- دەيدى.

ەل بولعان سوڭ بىرەۋ قىز ۇزاتقان. بىرەۋدىڭ ايەلى بوسانىپ، ۇل تاپقان. بىرەۋ جەگەنى جەلكەسىنە شىعىپ، قامالىپ قالعان. بىرەۋ تۇرمەدەن كەلگەن. بىرەۋدى ءيت قاپقان، ەندى بىرەۋ قاتىنىن ساباعان... وسى حاباردىڭ ءبارى-ءبارىن دە ءبىز بوپكە اپامنان ەستيتىن ەدىك. اۋىلداعى جاڭالىق اتاۋلىنى بوپكە اپام ەلدەن بۇرىن ءبىلىپ الادى. سوسىن كورشىلەرگە، بىزگە جەتكىزەدى. مەن بىلگەندى جۇرتتىڭ ءبارى بىلسە ەكەن، دەيدى.

- الگى نۇربەكتى ءيت قاۋىپ الىپتى. بارىپ، ءبىلىپ كەلەيىن،- دەيدى دە جونەپ وتىرادى.

كەلگەن سوڭ:

- ءيت نۇربەكتى قاپپاپتى. نۇربەكتىڭ جۇمابەك دەيتىن سوتاناق بالاسى بار ەمەس پە؟ سونى قاۋىپ الىپتى. بالتىرىنىڭ مىنا اراداعى كوك ەتىن وڭدىرماي ءبولىپ ءتۇسىپتى،- دەيدى. ۇزىن بالاق دامبالىن تۇرىپ جىبەرىپ، ءيتتىڭ ءدال قاي ارانى قاپقانىن ساۋساعىمەن ۇستاپ كورسەتەدى.

قازاق ءتاۋىر دەگەن تاماعىن كەشكە ىشەدى. ناعاشىم ۇيىندە كەشكە قاراي، ادەتتە، ءداۋ قازان كەسپە ىستەلەدى. و،بوپكە اپام جاساعان كەسپە ەرەكشە! دۇنيە جۇزىندەگى ايتۋلى رەستورانداردىڭ ءبىر دە بىرەۋىنەن ءسىز ونداي كەسپە تاپپايسىز!

اۋىز ۇيدەگى قارا قازاندا قارا سۋ شىمىر-شىمىر قايناپ جاتادى. وسى جەتەدى-اۋ دەگەن شامامەن اپام باسپاقتان ءبىر ۋىس تۇز الادى دا، تاستاپ جىبەرەدى. كەسپە ءدامدى بولۋ ءۇشىن قاسىقتىڭ باسىنداي توڭماي سالادى.

كەسپە ىستەيتىن ۇندى اپام ەلەپ، اۋرەلەنىپ جاتپايدى. كەبەك شىقسا، ۇن ازايىپ قالادى دەيدى ول. قامىر تۇيە تەرىسىندەي قالىڭ يلەنەدى. كەسكەن كەسپەنىڭ جۋاندىعى ساۋساقتاي بولادى.

جىڭىشكە ەتىپ كەسۋگە اپام، بىرىنشىدەن اسىعادى. ەكىنشىدەن، كوزى كورمەيدى. كەسپە ورنىنا ساۋساعىن قوسا تۋراپ الماسىنا كىم كەپىل؟ سوسىن، سيىردى كىم ساۋادى؟ قۋرايدى كىم ورىپ اكەلەدى؟

تۋرالعان كەسپەنى اپام قازانعا سەبەزدەپ، تالداپ سالىپ جاتپايدى. ۇمار-جۇمار تاستاي سالادى. بىلاي دا جۋان كەسىلگەن كەسپە پىسە كەلە تاياقتاي بولادى. قامىر ءتۇيىن-ءتۇيىن بايلانىسىپ جۇرەدى.

كەسپەگە كارتوپ سالىنادى. ءبىز كوز بولىپ وتىرماساق اپام كارتوپتى قازانعا قابىعىمەن سالىپ جىبەرۋگە بار. ورتاسىنان ءبىر-ءبىر عانا بولىنگەن كارتوپتىڭ ءار ءتۇيىرى تورعايداي.

سىپىرانىڭ بەتىندە قامىر كەسكەننەن قالعان ۇن بار ەمەس پە؟ كوجە ءدامدى بولادى دەيدى دە، اپام كەسپەنىڭ ۇستىنەن ونى جانە سەبەدى.

تاماق قازاننىڭ ساقىر-ساقىر قايناۋى ابدەن باسىلعان سوڭ تۇسىرىلەدى. اۋىر قاقپاقتىڭ استىندا تۇنشىققان بۋ بۇكىل اۋىز ءۇيدى الىپ كەتەدى.

اپام بۋدىڭ اراسىنان كورىنبەيدى. تەك قازانداعى كەسپەنى تەمىر شەلەككە قوتارىپ، قۇيىپ الىپ جاتقان دىبىسى عانا ەستىلەدى.

قىنا ءتۇستى دوڭگەلەك تاقتاي ستول تاعى دا جۇتىنعان توعىز اۋىزدىڭ (زاۋرە مەن قاعازباي جوق بولسا، جەتى اۋىزدىڭ) قورشاۋىندا.

اركىمنىڭ كەسپە ىشۋگە ارنالعان تيەسىلى ىدىسى بار. بىرەۋدىكى تاباق، بىرەۋدىكى قۇرساۋلى ۇلكەن كەسە، توستاعان... ۇلكەن وجاۋدى شەلەككە مالىپ الادى دا، اپام كەسپەنى ىدىسىڭا تولتىرا ءبىر-اق قۇيىپ بەرەدى. كەسپە دەرلىك كەسپە ەمەس. بوتقا دەرلىك بوتقا ەمەس. قاسىعىڭدى شانشىساڭ جىعىلماي، ءتىپ-تىك تۇرادى. قارىن شىعارۋ جاعىنا كەلگەندە، وزگە تاماقتىڭ ءبارىن الىپ ۇرادى.

ال، ىشە بەر. تويماي قالساڭ، اپام تاعى دا قۇيىپ بەرەدى. تەك ساق بول! تورعايداي كارتوپتىڭ سىرتى سالقىن بولعانعا، ءىشى دە سونداي ەكەن دەپ، الدانىپ قالىپ جۇرمە. ءتۇيىلىپ قالعان قامىردىڭ اراسى ول دا سونداي - وڭايلىقپەن سۋىمايدى. ءتىس ەتىنە ىپ-ىستىق بولىپ جابىسا قالسا، قولدىراتىپ تۇسەدى.

بوپكە اپامنىڭ كەسپەسىنە قارنىمىز شەڭبىرەك اتىپ تويىپ العاننان كەيىن، ەندى ءبىرازدان سوڭ شولدەي باستايمىز. اۋىز ۇيدە شەلەكتە تۇرعان سۋعا دامىل جوق. بىرەسە ءبىرىمىز، بىرەسە ەكىنشىمىز تەمىر كرۋجكامەن ءىلىپ الىپ، سىمىرۋمەن بولامىز. بەلتوعان ءۇيدىڭ ءدال قاسىندا، سۋ ارزان. شەلەگىمەن تۇگەل قوتارىپ ىشسەڭ دە، ەشكىم ەشتەڭە دەمەيدى.