مەنىڭ عاجاپ پيمالارىم
بالا ىشەگىن سۇيرەتىپ وينايدى دەگەن راس ءسوز.
قىستىگۇنى ساباقتان تىس ۋاقىتتا ءسىز قوستوبەنىڭ بار بالاسىن تەكەستىڭ بويىنان، سىرعاناقتىڭ باسىنان تاباسىز. تەكەس قىستا قاتىپ قالادى. جۇرت سۋدى ويىقتان الادى.
قار جاۋماعان كەزدە مۇز ايناداي جاپ-جالتىر بولىپ جاتادى. بەتى تولعان بالا. بولات كونكي، شاڭعى ول كەزدە تاپتىرمايدى. قايقى باس بازار كونكي تەك جانبوسىندا بار. باسقالاردىڭ اياقتارىندا تابانىنا سىمتەمىر قاعىپ، قولدان جاساعان اعاش كونكي. جانبوسىن جۇلدىزداي اعىپ زىمىراعاندا، ءبىز بورتاڭداپ ىلەسە الماي قالامىز. جانبوسىن سايگۇلىك ات ءمىنىپ، ءبىز ەگىز ءمىنىپ جۇرگەندەيمىز.
وسى ارتىقشىلىعىن جانبوسىن ابدەن پايدالانادى. اعىزىپ كەلىپ، ارامىزدى جارىپ وتەدى، قاعىپ-سوعىپ جىعىپ كەتەدى. «سيىرىمىز» وماقاسىپ تىرايىپ قۇلاپ جاتقانىمىز. تۇرا قۋىپ، ءوش الۋعا جەتە المايمىز. مىقتاعاندا كەلىستىرىپ ءبىر بوقتايمىز.
كونكيى جوقتار تەكەستىڭ تىك جارقاباعىن سىرعاناق ەتىپ الادى. سودان شاناسى بارلار شانامەن، شاناسى جوقتار استارىنا سيىردىڭ جاپاسىن قويىپ سىرعانايدى.
شانالى جۇرت از. بالاسىنا قۇنتتاپ شانا جاساپ بەرەتىن ونەرلى اتا-انا اۋىلدا سيرەك ۇشىرايدى.
اۋىلدا سيىردىڭ كەز كەلگەن جەرگە تاستاپ كەتە بەرەتىن جاپاسىنان ارزان نە بار. قىستىگۇنى ول جاپالار توڭ بولىپ، قاتىپ جاتادى. شاناسى جوقتارعا شانا بولادى. تەكەستىڭ سۋىنا ءبىر ماتىرىپ الساڭ، تىپتەن لازىم. ايازعا از عانا قويىپ قويساڭ، سىرتى ودان بەتەر توڭازىپ، كوكپەڭبەك كوك جالتىر مۇز بولىپ شىعا كەلەدى. شانانىڭ ەڭ جۇيىرىگى دايىن، وتىر دا سىرعاناي بەر. مۇز جولاقتىڭ باسىنان جىبەرگەنىڭدە، جولداعىلاردى باسىپ وزىپ، قۇيىنداتىپ الىپ جونەلەدى. شانا ءتارىزدى جولدان نە ولاي، نە بۇلاي قيالاپ شىعىپ كەتۋدى بىلمەيدى. جالتىر مۇزدىڭ ناعىز ويىقتاۋ ورتاسىمەن زىمىرايدى.
جاپا-شانادا ءبىر عانا ايىپ بار - ورنىقتى ەمەس. تاي مىنگەندەي بۇلتىلداپ استىڭدا تۇرمايدى. ءسال قيسايساڭ، بۇلت ەتىپ، جىعىپ كەتەدى. سوسىن ەتەككە قۇيرىقپەن نەمەسە جامباسپەن سىرعاناپ جەتەسىڭ.
وسىدان سوڭ كيىمدە تامتىق قالا ما؟
قاي بالانى كورسەڭ دە قۇيرىعىن قاسقىر تارتىپ كەتكەندەي جاماۋ قۇيرىق. جىرتىقتان جىلت-جىلت ەتكەن جالاڭاش ەتتەرى كورىنىپ جۇرەدى. سىرعاناقتى ول سوندا دا قويمايدى.
كۇندە كەشقۇرىم شەشەڭ بايعۇس سىعىرايعان بوتەلكە شامنىڭ جارىعىمەن شالباردىڭ پارە-پارە بولعان قۇيرىعىن، تىزەسىن بىرق-بىرق ۇرسىپ جاماپ وتىرادى:
- سىرعاناقتا باسىڭ قالعىر، جۇگەرمەك. كەشە عانا قانداي ەتىپ جاماپ بەردىم. بىر كۇن بولماي قاراشى تاعى دا جالبىراتىپ اكەلۋىن. ەندىگارى سەنىڭ جار باسىنا جاقىن بارعانىڭدى كورەيىن. موينىڭ ۇزىلگىر، موينىڭدى ءۇزىپ جىبەرمەسەم نەعىلسىن!
قامقور انانىڭ كۇيىنۋدەن ايتىپ جاتقان دومبىتپاسى. ونى ءوزى دە، سەن دە جاقسى بىلەسىڭ. سىرعاناققا ەرتەڭ موينىم ۇزىلەدى ەكەن دەپ قورىقپاي، تاعى باراسىڭ. بارعانىڭدى شەشەڭ دە كورەدى. ءبىراق ول الگى ايتقان انتىندا تۇرمايدى - سەنىڭ قىلدىرىقتاي نازىك موينىڭدى ءبىر بۇراپ، ءۇزىپ جىبەرمەيدى.
قۇيرىق جالبىراپ تاعى جىرتىلادى. كومبىس انا بىرق-بىرق ۇرسا وتىرىپ تاعى جامايدى. ءومىر وسىلاي وتە بەرەدى.
جالاڭاش بولۋعا توزەسىڭ. ال ءبىراق ويناماي توزە المايسىڭ.
وزگە كيىمنىڭ ناشارلىعى تۇك ەمەس، اياق كيىمىڭ ناشار بولسا، قىستىگۇنى ادامنىڭ قورىسىڭ. مۇگەدەكسىڭ.
مەن ءبىر ەسكى جامان باتەڭكە كيىپ ءجۇرۋشى ەدىم. سىرعاناقتىڭ كومەگىمەن ءبىر كۇنى بىرەۋىنىڭ ۇلتانى قاقىراپ ءتۇستى دە قالدى. قابىرشاعىن جارىپ شىققان بالاپانعا ۇقساپ ار جاعىنان كىر-كىر اياعىم كورىنىپ تۇردى. ءبىر اياعىمدى وكشەلەپ باسىپ ۇيگە كەلدىم.
جاراقات باتەڭكەنى اكەم توڭكەرىپ ولاي قارادى، بىلاي قارادى. ەمدەۋدىڭ ەش رەتىن تابا المادى. جاماپ-جاسقاۋدىڭ نەشە ءتۇرىن ول بۇعان دەيىن باستان كەشىپ ۇلگەرگەن. ءبىز شانشاتىن ساۋ جەرى قالماعان. عۇمىرىڭ بىتكەن ەكەن دەدى دە، اكەم الگى باتەڭكەلەردى قورانىڭ ارت جاعىنداعى كۇرەسىنگە لاقتىرىپ تاستادى.
مەن ەندى جالاڭاياقپىن. ەرتەڭ وقۋعا قالاي بارام؟
- وسىعان دۇرىسىراق ءبىر اياق كيىم قامداپ بەرىڭدەر دەپ، كۇز تۇسكەلى قاقساپ كەلەم. انە، ەندى وقۋىنان قالاتىن بولدى، - دەپ، شەشەم اكەم مەن اعالارىمدى جازعىرا باستادى.
قامسىز اكەم تاپ وسىلاي بولار دەپ - كۇندەردىڭ كۇنىندە مەنى جالاڭ اياق قالار دەپ - ويلاماعان. قيىن بولدى عوي دەپ، جەلكەسىن قاسىپ ءبىراز تۇردى. توڭىرەگىنە قاراعىشتاپ، باسى ارتىق بەيساۋات جاتقان اياق كيىم ىزدەستىرە باستادى. باسى ارتىق اياق كيىم ءبىزدىڭ ۇيگە قايدان كەلەدى؟ بوساعادا شەشەمنىڭ وكشەسىنە جاماۋ تۇسكەن، ۇشكىل باس ازيا كەبىسى جاتقان. اكەم سونى كوردى:
- اسبەت، قاشان اياق كيىم تابىلعانشا وقۋعا سەنىڭ كەبىسىڭدى كيىپ بارىپ كەلىپ جۇرسە قالاي بولادى؟
اكەمنىڭ ويلاپ تاپقانى وسى ەدى.
- وي، جازعان. ونىمەن قالاي بارادى؟ اياعىنا قار قۇيىلماي ما؟
امال جوق، اكەم ماعان اياق كيىم ىزدەۋگە كىرىستى.
ءوزىمىزدىڭ ۇيدەن تۇك تابا الماي، كورشىلەرگە كەتكەن ەدى. ءبىر كەزدە قونىشىنان باسقا تۇگى قالماعان ەسكى ەكى جامان سۇر پيما الىپ كەلە جاتىر. قۇداي بىلەدى، الدەكىمنىڭ لاقتىرىپ تاستاعان پيمالارى. ءارى ماعان شاق ەمەس، ۇلكەن پيمالار.
قورانىڭ سورايىپ شىققان بەل اعاشىنا ۇرعىشتاپ شاڭىن قاعىپ جاتىر. شاڭ تۇتىنشە بۇرق-بۇرق ەتەدى. ۇرا بەرسە، تاۋسىلماي، شىعا بەرەتىن ءتارىزدى. تۇك تاپپاعان اكەم ەندى ماعان وسى پيمالاردى تابانداپ بەرمەك بولدى.
نەمەن تاباندايدى؟ جاي قۇرىم كيىزبەن تابانداسا، تۇك بولمايدى. ەكى-ۇش كۇندە تەسىلىپ شىعا كەلەدى.
- ەي، سماش، شەكاراشىلار جاققا بارىپ كەلشى. سولداتتىڭ ەسكى پيمالارىنىڭ قونىشى تابىلماس پا ەكەن؟- دەپ، اكەم ءىنىسىن جۇمسادى.
سماعۇل شەكاراشىلارعا كەتكەن ەدى. ءبىر كەزدە اۆتوموبيلدىڭ جارتى بالونىن كوتەرىپ اكەلە جاتىر.
- بۇل تابان بولا ما؟
- مەن بولعىزامىن. بولعاندا ەڭ مىقتى تابان بولادى.
تاتەم (اعام) ايتقانىن ىستەيتىن ادام. بالوندى ول كەسكىلەۋگە كىرىستى. مەن بۇدان قانداي تابان شىقپاق دەپ، قىزىقتاپ قاراپ تۇرمىن. پىشاق جۇرمەيتىن عاجاپ مىقتى زات بولادى ەكەن. قاراعايدىڭ ۇستىنە سالىپ بالتالاپ، ودان سوڭ ۇستاعا اپارىپ، اتاۋىزعا تىستەتىپ، كۇشپەن پارە-پارەسىن شىعاردى. ۇلتانعا لايىقتاپ كەسىپ العاندارىنىڭ قالىڭدىعى ءتورت ەلى، اپ-اۋىر.
تاتەم پيمالاردى وسىمەن تابانداۋعا كىرىستى. پىشاق تۇگىل، ءبىز زورعا تەسىپ وتەدى. ءبىز وتكەن تەسىكتەن تارامىس وتپەي الەك قىلادى. نە كەرەك، تاتەم قاجىرلىلىعىنىڭ ارقاسىندا ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن تاپجىلماي وتىرىپ، پيمالاردى تابانداپ ءبىتتى-اۋ ايتەۋىر.
ال ەندى كيىپ كورەيىن. ءوزى مەنىڭ بويىما لايىقسىز ۇلكەن پيمالار، تابان دەگەن الگىدەي شومبال بىردەڭە. تابان ەمەس، زىلدەي تاس بايلاپ قويعانداي. ادىمداپ ءجۇرىپ كورەيىن.
ءبىر اياعىم ءبىر اياعىما شالىنىسىپ، جۇرە الماي، جىعىلىپ قالا جازدادىم. قۇداي بىلەدى، ءار پيمانىڭ سالماعى ءبىر پۇت كەلەر. ونىڭ ۇستىنە شومبال تاباندار جۇرگەن كەزدە يلىكپەيدى.
مەنىڭ زارەم ۇشىپ كەتتى. قالاي جۇرەم بۇنىمەن؟ كوشەگە قالاي شىعام؟ مەكتەپكە قالاي بارام؟ مەنىڭ مىنا ءتۇرىمدى كورگەن بالالار سيركتىڭ مازدەمىن كورگەندەي مازاقتاماي ما؟
- كيمەيمىن! بۇنىڭ كيىم بولعانىنىڭ اكەسىنىڭ اۋزىن...- دەپ، وتىرا قالىپ، جەكسۇرىن پيمالاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ەسىك جاققا اتتىم.
پيمالار جىعىلماي، تابانىنا قورعاسىن قۇيعان ساقاشا دىك-دىك ەتىپ تىكەسىنەن تۇسەدى.
مەنىڭ تۋلاۋىم ونشا ۇزاققا سوزىلمادى. جوققا جۇيرىك جەتە مە؟ بۇل پيمالاردى كيمەگەندە، نە كيمەكپىن؟ وقۋعا قالاي بارماقپىن؟
ءتۇن. دالا قاراڭعى. جۇرت اياعى باسىلعان كەز. جەكسۇرىن پيمالاردى اياعىما شۇلعاۋ وراپ، كيىپ الىپ، سىرتقا شىقتىم.
انتۇرعانعا شۇلعاۋ شاق كەلمەيدى. تابىلعاننىڭ ءبارىن ورادىم. تابانىما ۇلتاراق سالدىم. قاراڭعىدا ولاي-بۇلاي ءجۇرىپ بايقاماقپىن. ەرتەڭ مەكتەپكە وسىمەن بارۋعا بولا ما، بولماي ما؟ سىناپ، كۇن بۇرىن جاتتىعىپ الماقشىمىن.
پيمالار اۋىر بولعانىمەن ءىشى ىپ-ىستىق. وسىعان دەيىن جۇقالتان باتەڭكەمەن توڭىپ جۇرگەن اياقتارىمدى قىز-قىز قايناتىپ قۋانتادى. ال ءبىراق جۇرۋگە تىم قولاپايسىز-اق. ءارى ۇلكەن، ءارى اۋىر، تىزەمدى بۇگىپ، وتىرايىن دەسەم، وتىرا المايمىن. قيقيعان قاتقىل قونىشتار تاقىمىمدى تىرەپ قالادى.
جامان باتەڭكەلەرمەن تەرەڭ قاردى كەشە الماي تەك جولمەن جۇرۋگە تىرىساتىنمىن. ال مىنا «اۆتوموبيل» پيماعا جولدى-جولسىز ءبارىبىر. تەك قونىشىنان قار اسىپ كەتپەسە بولعانى. ال قونىشتان اساتىن قار بۇل ولكەدە جاۋمايدى.
بۇل پيمالاردىڭ جاقسى جاعى مەن جامان جاقتارى تەڭ ەدى.
بۇل تۇنگى ۇيقىم شالا بولدى. ويانىپ الىپ، ەرتەڭ جەكسۇرىن پيمالاردى مەكتەپكە قالاي كيىپ بارامىن دەپ، قايعىرعاندى بىلەم. جوق الدە بارماسام با ەكەن؟
وقۋدان قالۋ جانە قاسىرەت.
وزگە بالالار مەن ءۇشىن ەشتەڭە ەمەس. مازاقتار دا، قويار، باسىلار. وتە-موتە مايراعا قالاي كورىنەم دەپ، قاسىرەت شەگەم. باسقالاردىڭ كۇلگەنىن ەلەمەسپىن. ال مايرا كۇلسە شە؟
تاڭەرتەڭ ادەتتەگىدەن ەرتە وياندىم. تاماعىمدى اپىل-عۇپىل ءىشىپ، مەكتەپكە باسقا بالالاردان ەرتە جونەلدىم. ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي، ەشكىمنىڭ مازاعىنا شالىنباي، جالعىز كەلە جاتىرمىن. كلاسقا كىردىم دە، قۇيرىعىم پارتاعا جابىسىپ قالعان ادامشا تاپجىلماي وتىرىپ الدىم.
بىرەۋدەن، ەكەۋدەن باسقا بالالار دا كەلىپ جاتىر. مەن بولسام قىبىر ەتپەيمىن. اياقتارىمدى پارتانىڭ استىنا جاسىرا تۇسەمىن.
ادەتتە كلاسقا قوڭىراۋ سوعىلماي كىرمەيتىن ويىن قۇماردىڭ ءبىرى ەدىم. ساباقتان تىس ۋاقىتتا بايلاپ قويماسا ءبۇيتىپ وتىرمايتىنمىن. قۇدانىڭ قۇدىرەتىمەن ەندى مىنە ول مىنەزىمنەن وزگەرە قالعانمىن.
ۇشقالاق بولۋ دا، وتىرعان ورنىنان تاپجىلماس شويىن قۇيرىق بولۋ دا وپ-وڭاي ەكەن.
قوڭىراۋ سوعىلدى، بالالار كلاسقا تۇگەل كىرىپ وتىردى. ساباق باستالدى. مەنىڭ كۇتكەنىم دە مىنە وسى ەدى.
قاسىمداعى كوپەكباي ۇلى قوجاقاندى شىنتاعىنا ءتۇرتىپ، قاراتىپ الدىم. و نە دەگەن تۇرمەن قوجاقان بەتىمە قارادى. مەن ءسال جىميىپ كۇلدىم دە، پارتانىڭ استىنداعى اياقتارىمدى بەرى تامان اكەپ، نۇسقاپ كورسەتتىم. قوجاقان كوردى دە باعجاڭ ەتە قالدى. سونىمەن تىندى. ساباق بەرىپ تۇرعان مۇعالىمنەن قورىنىپ، باسقا ەشتەڭە ايتا المادى.
وسىلاي بولارىن مەن بىلگەن ەدىم. ويلاعانىمنىڭ ءدال ءوزى بولدى. سۇمدىق پيمالارىمدى ەندى بىرتىندەپ باسقا بالالارعا دا كورسەتە باستادىم.
بارىنىڭ اسەرى بىردەي: كوزدەرى باعجاڭ ەتە قالادى. ساباقتى بۇزىپ، ايقاي ساپ، مەنى مازاقتاي المايدى.
ۇزىلىسكە شىققاندا مازاقتار، كۇلەر. ءبىراق توسىن كورىپ، تاڭىرقاپ شۋلاسقانداي بولمايدى ەندى.
بۇل اقىل مەنىڭ باسىما تۇندە ۇيىقتاي الماي جاتقاندا كەلگەن ەدى.
- ءماسساعان! مىناعان قاراڭدار! مىنانىڭ پيماسىنا قاراڭدار! اكەسىنىڭ پيماسىن كيىپ العان با ەي!؟ وي-وي تابانىن قارا! نەمەن تابانداعان ەي! كوتەرشى! ءماسساعان، اۆتوموبيلدىڭ دوڭگەلەگى! ءاي سەن مۇنى قالاي كوتەرىپ ءجۇرسىڭ؟ قانە، ءجۇرىپ كورشى! وي-وي! ءىزىن قارا، قۇدى ماشينانىڭ ءىزى!
بۇنى ايتىپ جاتقان مەنىڭ اتا جاۋىم جانبوسىن. الگىندە ساباقتىڭ ۇستىندە وتىرىپ، پيمامدى وعان دا كورسەتكەنمىن. كوزىن باعجيتىپ، اۋزىن قۋسىرا سوزىپ، تاڭىرقاپ قاراپ قالعاننان وزگە ول وندا ەشتەڭە دەي الماعان. كەسىر نەمە ۇزىلىسكە شىعۋدى كۇتكەن ەكەن.
مەن قاشانعى تاپجىلماي وتىرا بەرەيىن. مازاقتايتىن يتتەر تەزىرەك مازاقتاپ تىنسا ەكەن. كيىمىمنىڭ ناشارلىعىنان مازاققا كوكپار بولۋىم مەنىڭ وسى عانا ما؟ ولمەسپىن، بۇدان دا ءتىرى قالارمىن.
سىرتقا شىعار-شىقپاستان-اق بالالار مەنى قورشاپ العان.
- بۇعان ەندى تاقانىڭ دا قاجەتى جوق، - دەيدى بىرەۋلەر.
- ءجۇرىپ كورشى، قالاي جۇرەر ەكەنسىڭ؟ - دەيدى ەكىنشىلەر.
- جۇرە الاسىڭ با؟ - دەيدى ۇشىنشىلەر. جانبوسىن سوزبەن تالكەكتەپ قويمايدى. پيمامدى اياعىمەن تەۋىپ، جۇگىر دەپ، قولىمنان جەتەلەپ، وسى تۇستا مەنى باسىنىپ-اق جاتىر.
توقتاي تۇر، بالەم، جانبوسىن. ءوش الاتىن كەز ءالى-اق كەلەر.
«اۆتوموبيل» پيمانى مەن سول جىلى قىستاي كيىپ شىقتىم. ءبىراز كۇننەن كەيىن وزىنە ۇيرەنىپ كەتتىم. ۇلكەندىگى دە، اۋىرلىعى دا بايقالمايدى. كادىمگى داعدىلى اياق كيىم ءتارىزدى ونشا ەلەمەيتىن بولدىم.
بۇل پيمامەن سىرعاناق تا تەبەم، لاڭگى دە وينايمىن. تەك توسىن كورگەن بىرەۋلەر:
- ءوي، مىنانىڭ پيماسى وزىنەن دە ۇلكەن عوي! قالاي كوتەرىپ ءجۇرسىڭ؟!-دەپ، تاڭىرقاسا، اياق كيىمىمنىڭ بويىما شاق ەمەس ەكەنى ەسىمە سوندا عانا تۇسەدى.
