كۇلتاي بولىس
جەڭگەلى بولعان ەكەم-اۋ دەپ، جۇماباي قاينىسى ىزدەپ تە كەلگەن جوق. اعاسى دا ونى ەلەپ ەش ۋاقىتتا اۋزىنا المايدى. تەك كۇزگە قاراي سوعىم كەرەك بولعاندا، اۋىلناي جيىن جيناپ اقشا تاپ دەپ قىسقاندا عانا اعاسى الگى جۇمابايدى ىزدەپ بارىپ، تۇرعان جىلىنىڭ ەڭبەك اقىسىن الىپ، الداعى جىلعا تاعى شەگەلەپ كەتەدى. كۇلتاي كەيدە وسى قاينىسى تۋرالى ويلانىپ:
«ءيا اسقان ءدانىشپان شىعار دا، ءيا دىم بىلمەيتىن ميلاۋ شىعار»، - دەيتىن.
كۇيەۋى ولگەن كۇلتايعا يە كوبەيدى. قاتىنى بار تۇرسا دا، «جاقىندارىنىڭ ىشىندەگى بوي-باسى تۇزۋى مەن عوي» دەگەندەي بوپ بىرماعامبەت قىرىنداپ كۇلتايدى وزىنە يكەمدەي باستادى.
اتا جونىنەن تىم جاقىن بولماسا دا «نۇرپەيىس اقساقالدى ريزا قىلسام ماعان كەرتە بولاتىن كىم بار»، - دەپ، قاتىنى ولگەن اجىگەرەي مىرزا يەمدەندى. «قارىنداسىمدى ەشقايسىڭا قولجاۋلىق قىلمايمىن، الام دەگەنىڭ مەنىمەن سويلەسىپ الاسىڭ» دەگەندەي بوپ، كۇلتايدىڭ ەلدەگى اعاسى دا كەلىپ جاعالادى. جۇمابايدى ەسىنە العان، و دا وسى ءۇيدىڭ ادامى عوي دەگەن جان بولسايشى...
ابدول دەيتىن كۇلتايدىڭ نەمەرە اعاسى مىنا نۇرپەيىسپەن شەك-قارىنى ارالاسىپ جاتقان ادام. نۇرپەيىستىڭ وكشەسىن باسا اتقا مىنگەن بولتىرىك قوي. سوندىقتان نوكەڭنىڭ نۇسقاعانىنان ول قايدا كەتسىن، قارىنداسىن اجىگەرەي مىرزا دەمدەپ، ۇگىتكە كىرىستى:
- اش-جالاڭاش بولمايسىڭ، ءوزىڭ بي، ءوزىڭ تورە بولاسىڭ!.. - دەيدى ابدول قىزىقتىرىپ.
كۇلتاي بۇلاردىڭ مۇنىسىنا عاجاپتانىپ:
- اپىرىم-اۋ، وسى ءۇيدىڭ تاعى ءبىر ادامى بار ەمەس پە ەدى؟ - دەسە:
- ويباي، اتاما، ول ساعان تەڭ ەمەس، ونىمەن كۇن كورە المايسىڭ! - دەپ ابدول بەز-بەز ەتەدى.
كۇلتاي ابىسىن-اجىندارىمەن سويلەسىپ، جۇماباي تۋرالى ءسوز تارتىپ كورسە:
- جۋاس بالا ەدى، ۇندەمەيتىن ەدى، بۇل ەلدەن كەتكەلى كوپ جىل بولدى عوي، - دەيدى.
ابدول اعاسى جىمىڭداپ، اجىگەرەي مىرزاعا يكەمدەگەن سايىن كۇلتاي شالقايا تۇسەدى. ابدولدىڭ ماقتاعان ءسوزى كۇلتايعا شانشۋ بولىپ قادالا بەرەدى.
كۇلتاي قىز كۇنىنەن ابدولعا قارسى بولىپ ءوستى عوي. كۇلتايدىڭ بىرگە تۋىسقان اعاسى بار ەدى. سول كەزدە وقىپ ءجۇرۋشى ەدى. كۇلتايدى ولەردەي جاقسى كورىپ، جاس كۇنىنەن باۋلىپ حاتتانۋعا سەبەپ بولىپ ەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە ابدول اعاسى كۇلتايدى ءبىر كەدەيگە بەرمەكشى بولىپ مالىن الىپ ەدى. ارادا بىرەر جىل وتكەننەن كەيىن «قاتالاسىپىز، كۇيەۋىڭ كەدەي ەكەن، جاسى دا قىرىققا كەلىپ قالعان ەكەن، تەگى ساعان ول تەڭ بولماس، باسقا بىرەۋ تابايىن»، - دەپ سوندا ابدول اعاسى ءبىر ازعىرىپ ەدى.الگى كۇلتايدىڭ وقىپ جۇرگەن اعاسى بۇعان قارسى ءتۇسىپ، «بەرمەسىڭ بار، ول كەدەيدى نەگە اۋرە قىلاسىڭ؟ مالىن نەگە الاسىڭ؟» - دەپ، ابدولدىڭ مۇنىسىنا قارسى ءتۇسىپ، «وسى جەرىڭە بار، ولمەسسىڭ، كۇندە ءبىر ساتىلاتىن مال ەمەسسىڭ عوي»، - دەپ كۇلتايدى ۇگىتتەپ ەدى. كۇلتاي سول اعاسىنىڭ دەمدەۋىمەن وسى ءۇيدىڭ بوساعاسىن اتتاپ ەدى.
اۋىل اڭگىمەسىنىڭ كوبى كۇلتاي ماڭىندا بولىپ، دامەلىلەردىڭ سانى كۇن سايىن وسە بەرەتىن بولعان سوڭ، كۇلتاي جۇرتتىڭ بەتىن قايتارا جاۋاپ بەرەدى:
- ەشكىمنىڭ كەرەگى جوق، مەن ءوز قاينىما تيەمىن، - دەيدى.
- بارەكەلدى، كىسى ەكەن، شاڭىراعىن بۇزبايىن دەيدى-اۋ، - دەپ كەمپىر-شال جاعى ريزا بولىپ قالادى.
- مىنا قاتىن جۇمابايمەن ءبىر كۇن دە وتىرمايدى، مۇندا ءبىر سىر بولۋ كەرەك، - دەپ اتقامىنەرلەر سەنىمسىزدىك كورسەتىپ، باستارىن شايقاستى.
- جەڭگەسىن قوسامىز، - دەپ جۇمابايدى ادام جىبەرتىپ شاقىرتسا:
- اقىسىن بۇرىن الىپ قويعان، كۇنىن تولتىرماي بارا المايدى، - دەپ جۇمابايدىڭ قوجاسى بارعان كىسىنى تالكەك قىلىپتى.
جۇماباي ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان قالا بەرىپتى. كۇلتاي جۇمابايدى جىبەرمەگەن بايعا ءبىر اشۋلانسا، باسىنا بيلىگى كەلمەگەن جۇمابايعا ەكى اشۋلاندى: «ساعان كەيىگەندە مىنالارعا ءتيىپ كەتسەم قايتەدى؟» دەپ تە ويلادى. ءبىراق جۇمابايدى سىيلاعاندىقتان ەمەس، اعاسىنا، اۋىل-ايماقتىڭ پىسىقتارىنا ەرەگىسكەندىكتەن كۇلتاي بۇل ويدان اۋلاق بولدى.
جۇمابايدى كۇلتاي ءوزى ىزدەپ باردى. شەگىر كوزدى ۇرپەك باس سارى جىگىت ەدى. ۇندەمەيتىن ىنجىق، مومىن ەدى. كۇلتاي ءوزىن تانىستىرىپ، سويلەسىپ تۇرىپ، اۋىر كۇرسىندى.
- بايىم بولسا ءولدى، ءبىر ۇيدە جالعىزبىن، قاينىمدى بوساتىپ الۋعا كەلدىم، - دەدى كۇلتاي بايعا.
قىزىل شىرايلى كەلگەن جاپ-جاس ايەل. ءسوزى مىردىڭ وعىنداي. مۇنداي ايەلدىڭ بايى ولسە، اقساقالداردىڭ مۇراسى بولىپ، قاتىن الام دەگەن مىرزالار ءبىر جابىلىپ قالار بولار ەدى. جۇرتتىڭ وسى ادەتىنە باعىنباي، «ادامدىققا سان جوق قاينىسىن» ىزدەپ جۇرگەنى ادام تاڭعالارلىق جۇمىس-اۋ دەپ باي ءبىر اۋىز سوزگە كەلمەستەن جۇمابايدى بوساتىپ بەردى.
- سەنىڭ نيەتىڭ ارام، سونىڭ جىلتىراعان بەتىن كورگەن سوڭ مالايىڭدى بوساتىپ وتىرسىڭ، - دەپ، بايدى بايبىشەسى بۇرۋمەن بولدى.
كۇلتاي جۇمابايمەن قوسىلدى دا، شارۋاشىلىعىن ىستەپ، كوپ كەدەيدىڭ ءبىرى بوپ جۇرە بەردى. ەشكىمگە قولجاۋلىقتا بولمادى، ەشكىمنىڭ تالكەگىن دە كوتەرمەدى.
مىنا جاماندى بايىم بار دەپ وتىرادى دەيسىڭ بە، وسىنىڭ ءوزى «جىگىتشىلىكتەن» قۇر ەمەس شىعار دەپ قىڭىر جاقتانعانداردىڭ مەسەلى قايتىپ بولدى.
توڭكەرىس بولعاننان كەيىن كۇلتايدىڭ باياعى وقىعان اعاسى ەل ارالاپ ءجۇرىپ، وسى اۋىلعا تاپ بولا كەتتى. ءبىرىن-ءبىرى كورگەنىنە ەكەۋى دە جامان قۋاندى. اعاسى كوممۋنيست ەكەن، جاۋاپتى ورىندا ەكەن، كۇلتايعا ءبىرسىپىرا كىتاپتار بەرىپ كەتتى. سودان بىلاي كۇلتايعا تۇس-تۇسىنان گازەت، جۇرنال كەلىپ جاتاتىن بولدى.قاسىمجان سياقتى اۋىلدىڭ حات تانيتىندارى كۇلتايدىڭ ءۇيىن جاعالاپ:
- كەلىن شىراعىم، جاڭادا كەلگەن گازەتىڭ بار ما، ۇيگە اپارىپ وقيىن، - دەيتىن بولدى.
كەيدە جۇماباي جۇمىستان كەلىپ، توسەگىنىڭ ۇستىندە ۇزىننان سۇلاپ جاتسا، ءۇي تۇيتىگىن بىتىرە سالىپ، كۇلتاي ونى جاعالايدى.
- شارشاپ كەلدىڭ بە، مەن دە باراتىن ەم، اپارماعان ءوزىڭ عوي. ولەڭ تىڭدايسىڭ با، ولەڭ وقيىن، - دەيدى.
جۇماباي «تىڭدايمىن، تىڭدامايمىن» دەپ ءبىر جاۋاپ بەرمەي ىرجيىپ كۇلىپ جاتا بەرەدى. جۇمابايدىڭ بۇل مىنەزىنە كۇلتاي ءبدەن ۇيرەنىپ بولعان عوي. سوندىقتان و دا كەكتەمەي كىتابىن وقۋعا كىرىسەدى. كورشى ۇيدە ىبىرايىم شال بار. كىتاپ سوزىنە قۇمار-اق، جۇماباي جوقتا كەلىنگە كەلىپ كىتاپ وقى دەۋگە ۇيالادى. جۇماباي كەلسە، كىتاپ باستالىپ وقىلسا، كۇلىمسىرەپ ىبەكەڭ دە جەتەدى. كورشى-قولاڭنىڭ بوز بالالارى دا جينالادى.
- ءاي، ماكەن، مۇندا كەل، ولەڭ تىڭدا، - دەسە وت الىپ جاتقان
ماكەن:
- سەندەردەن بۇرىن تىڭداعامىز، - دەپ كۇلەدى.
اقتام دەگەن ءبىر جىلماڭ ءبىر-ەكى جىلدان بەرى، جۇمابايمەن قۇرداس بولىپ شىعىپ، وسى ءۇيدى جاعالايتىن بولدى. قۇرداسپىن دەپ كۇلتايمەن دە وينايدى.
- وسىدان سايلاۋ بولسا ما، سەنى اۋىلناي سايلاتامىن-اۋ، - دەيدى اقتام تالكەكتەپ.
- مەنى قايتەسىندەر، اكىمدىك وزدەرىڭە جەتسە بولماي ما، - دەيدى كۇلتاي ازىلدەپ.
اۋىلدىڭ كەڭەس سايلاۋى بولعاندا، اقتام جوعارعى ءسوزىن شىنىمەن ورىنداماقشى بولىپ جابىسىپ ەدى، جۇرت ونى بەت باقتىرمادى.
- اقتامنىڭ نە ءۇشىن جان سالىپ جۇرگەنىن بىلەمىز، - دەپ وزدەرىنشە بال اشقاندار دا بولدى.
بايعاسقا مەن نۇرعوجا وسى سايلاۋدا بولىستىققا تالاسىپ، ەل ەكى جىك بوپ، ەكى جاعى قوپاقتاپ تۇرعان. بولىستىق سايلاۋ ورىس پوسەلكەسىندە بولىپ، ەكى پارتيا ەل قالانىڭ ەكى جاعىن الىپ، ءسوز تارتۋ، بولىستىق سيەزدىڭ وكىلىنە تالاسۋ سياقتى جۇمىس شەگىنەن اسىپ قىزىپ تۇرعان. ەكى جاعى كۇشىن تەڭدەسسە نۇرعوجا جاعى باسىم سەكىلدەنەدى. اشىق كۇرەسكە ءتۇسىپ نۇرعوجادان جەڭىلۋ بايعاسقاعا ءمالىم ەمەس پە، سوندىقتان، ول نۇرعوجادان بۇرىن قايلاعا كىردى.
- بولىستىقتى كۇلتاي كەلىنگە بايلايمىز، 8-اۋىل بىزگە قوسىلسىن، - دەپ ول كىسى سالدى.
سەگىزىنشى اۋىلدان سايلانعان التى وكىلدىڭ باستىعى اجىگەرەي مىرزا. اجىگەرەيدى باس قىپ باسقاسىن بەلگىسىز ادامداردان سايلاعان. سول «بەلگىسىز ادامداردىڭ» ىشىندە كۇلتاي دا بار. بۇلار ەلدىڭ ويلاۋىنشا، اجىگەرەي قايدا بولسا، سوندا بولۋى كەرەك.
بايعاسقانىڭ ۇسىنىسىن ەسىتكەندە، اجىگەرەي مىرزا سىقاق قىلىپ كۇلدى.
- قاتىنعا كۇنىمىز تۇسكەندەي بولعان جوق، ول مازاعىڭا ەلىگە المايمىز، - دەدى.
ءبىراق، 6-نىڭ وكىلدەرىنىڭ اراسىنان كۇڭكىل شىعارۋشى بولدى:
- اۋ، مۇنىڭىزدىڭ قانداي ءجونى بار؟ بولىستىقتى بەرەتىن بولسا نەگە الا قويمايمىز؟..
اقتام ءبىر جاعىنان استاسىپ تولقىپ تۇرعان وكىلدەردى ءۇيرىلتىپ بارادى:
- كونبەسە اجىگەرەي كەتىپ وتىرسىن، بەسەۋىڭ تۇتاس قوسىلساڭ كۇلتايدى سايلايمىز دا شىعارامىز! - دەيدى ول.
وكىلدەردىڭ ىشىندە دوساقاي دەيتىن شالداۋ كىسى بار.اجىگەرەيدەن بولىنسە، باسقاراتىن وسى سەكىلدى.
- بالالار، نۇرعوجانى بولىس قىلىپ سايلاعاندا نە ماقسۇتىمىز بىتەدى؟ نۇرعوجادان كورگەن جاقسىلىعىمىز شامالى ەدى عوي... كەلىندى سايلايتىنى راس بولسا، وسىعان قوسىلىپ-اق كەتسەك...
تولقي كەلە دوسەكەڭ باستاعان بەس وكىل بايعاسقانىڭ جاعىنا شىقتى. بولىستىقتى كۇلتايعا بەرىپ، كانديداتتىعىن بايعاسقا جاعى الماقشى بولدى.
- وسىمەن سايلاۋدى وتكىزەيىك، ايەل قايدان بولىس بولسىن، كانديداتى ءىستى قولعا الادى عوي، - دەپتى-مىس دەگەن حابار دا تاراپ جاتتى.
دەگەنمەن سول سايلاۋدا كۇلتاي بولىستىققا اتالىپ شىقتى. بەكبوسىن دەيتىن ازداپ ورىسشا وقىعانى بار ءبىر پىسىق كۇلتايدىڭ كانديداتى بولدى.
كۇلتاي ءىستى الماقشى بولىپ كەڭسەگە كەلسە، بۇرىنعى بولىس دۇيسەنباي دەيتىن ەل اعاسى ەلىنە ءجۇرىپ كەتىپتى.
- ءىستى سۇراپ كەلۋشى بولسا، بەرە بەرسىن، - دەپ حاتشىسىنا تاپسىرىپتى.
كۇلتايدىڭ ورىنباسارى - بەكبوسىن حاتشىدان ءىستى الىپ، بولىستىقتى وزىنە يكەمدەپ بارادى. بولىستىق كەڭسەگە تۇس-تۇسىنان اعىلىپ جاتقان جۇرت. سول كەپتىڭ ءبىرى سياقتانىپ بەكبوسىننىڭ ستولىنىڭ بۇرىشىندا كۇلتاي ەكى كۇندەي جايدان-جايعا وتىردى دا قويدى. نەگە وتىرسىڭ دەپ بەكبوسىن دا سۇرامادى.كەلگەن كىسىلەر بولىسىمىزدىڭ ءتۇرى مىناۋ ما دەگەن سەكىلدى بوپ جىمىڭداپ كۇلىسەدى.
«نە ىستەۋ كەرەك؟..» دەگەن سۇراۋ ەكى كۇندەي كۇلتايدىڭ باسىن قاتىردى. وسى اۋرەشىلىككە ىلىككەنىنە وكىنە باستادى. وسىعان ىلىكتىرۋگە سەبەپ بولعان اقتامدى دا قارعاپ الدى...
ءبىر جاس جىگىت بولىستىق كەڭسەگە كەلدى دە، كۇلتايدى سۇراپ تانىستى. جۇمىستىڭ قالاي ءجۇرىپ جاتقاندىعىن سىرتتان قاراپ، باقىلاعان سياقتى بولدى. سويلەسپەكشى بوپ وڭاشا الىپ شىقتى. «ويى بۇزىق بىرەۋ-اۋ، نە ايتار ەكەن، كورەيىن»، - دەپ كۇلتايدىڭ وعان دا اشۋى كەلدى. ءبىراق بۇل جىگىت كۇلتايدىڭ ويلاعانىنداي «بۇزىق» بولمادى، بۇل بولىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولىپ شىقتى.
- قالادان تۇندە كەلىپ ەم، ءسىزدىڭ سايلانعانىڭىزدى ەستىپ ەم. ىسماعۇل ءسىزدىڭ اعاڭىز ەكەن عوي، و دا تاپسىرىپ جىبەرىپ ەدى، - دەدى الگى جىگىت.
ىسماعۇلدىڭ اتىن ەسىتكەندە كۇلتاي جىلاپ جىبەرگەندەي بولدى. كۇلتاي وسىنداي تالىپ تۇرعاندا ىسماعۇل قاسىندا بولسا بارىن ءتۇسىندىرىپ، جۇمىسىن جوندەپ بەرىپ، جونگە سالىپ بەرەر ەدى-اۋ...
بولكوم حاتشىسى كوپ سويلەستى. نە ىستەۋ كەرەك، جۇمىستى قالاي باسقارۋ كەرەك، سونىڭ ءبارىن ايتىپ بەردى. بۇدان بىلاي دا بارلىق جۇمىسىنا باسشىلىق ىستەپ وتىراتىندىعىن ايتتى. كۇلتاي قۋانىپ تاسىپ كەتتى. وسى قارقىنمەن كەڭسەسىنە باردى. ءبىرسىپىرا جۋاندار، پىسىقتار بەكبوسىندى ورتاعا الىپ ارىزدارىن ايتىسىپ جاتىر ەدى. بولىستىڭ بۇرىنعى حاتشىسى ۇرى يتتەي جىلماڭداپ، بەكبوسىنعا بايەك بوپ ءجۇر.
- حاتشى جولداس، مەن ساعان جۇمىس تاپسىرايىن، - دەدى ونى شاقىرىپ الىپ، - ءبىرىنشى، ماعان وسى بولمەگە ۇستەل قويىپ بەرىڭىز. ەكىنشى، دۇيسەنبايدى شاقىرتىڭىز، كەلىپ ءىستى تاپسىرسىن؛ ءۇشىنشى، قازىرگى ساعاتتان باستاپ، ماعان قول قويدىرماي ءبىر قاعاز جىبەرۋشى بولماڭىز!..
«مىناۋىڭ قالاي؟» دەگەندەي بوپ، حاتشى جالتاقتاپ بەكبوسىنعا قارادى. بەكبوسىن قىزاراڭداپ قىسىلىپ قالدى:
- ءىس الىندى عوي، ىستەي بەرەمىز عوي، - دەدى ول كۇمىلجىپ.
- ءىستى ال دەپ مەن سىزگە تاپسىرعام جوق. جازۋ-سىزۋسىز ءىستى الىپ دۇيسەنبايدىڭ بىلىعىن موينىما جۇكتەي المايمىن. تەز شاقىرت، - دەدى حاتشىعا.
بەكبوسىن تومەن قاراپ، قاعازىن شۇقىلاۋمەن بولدى. ارىز ايتا كەلگەن جۋاندار بۇل ەكەۋىنىڭ قايسىسى باستىق ەكەنىن بىلە الماي وتىر.
- سولاي، راقا، تاعى بىردە سوعىڭىز، رەتتەپ بەرەمىز، - دەدى. بەكبوسىن الدىندا وتىرعان كىسىگە. وسىنىڭ جۇمىسىن ساعان رەتتەتسەم بە دەگەندەي بوپ كۇلتاي وعان اشۋلى تۇردە قارادى. كۇلتايدىڭ بولىس بولعان حابارى ەلگە نەشە ءتۇرلى قۇبىلىپ تارادى. نەشە ءتۇرلى وسەك جالعاندى.
- بەكبوسىن مەن اقتامنىڭ سايلاتتىرىپ جۇرگەنى كورىنەدى، شۋلارعا ەرمەك كەرەك قوي، - دەپ كۇلىستى.
كۇلتاي بولىس بولىپ ءىس باسقارادى دەپ ەشكىم ويلانا دا العان جوق، ءبارىنىڭ دە كوز تىككەنى بەكبوسىن بولدى.
- پىسىق بالا عوي، جۇمىستى دوڭگەلەتىپ كەتەدى عوي، - دەستى.
ءبىراق بەكبوسىنعا جۇمىسىن ىستەتىپ الماقشى بولىپ كەڭسەگە كەلگەندە ەكىنشى كۇيگە كەزدەستى. تومەنگى جاۋلىقتى باسىنا تۇمشالاپ وراپ، قاعازعا ۇڭىلە ءتۇسىپ قىزىل شىرايلى ايەل وتىر. تاپ تۇسىنداعى ءۇيدىڭ قابىرعاسىن تەگىسىنەن الدىرىپ لەنيننىڭ سۋرەتىن ءىلىپتى. كوزىلدىرىك كيگەن بۋرىل شاشتى حاتشى ءبىر قاعازدى جازىپ اكەلىپ، قول قويىڭىز دەسە، الگى ايەل قاعازدى وقىپ، قاباعىن تۇيە ءتۇسىپ:
- بۇل قازاقشىلىقتى قاشان قوياسىز، ءبىر ايتقان سوڭ بولدى عوي، - قول قويۋدىڭ ورنىنا قاعازدىڭ بەتىن سىزىپ-سىزىپ تاستايدى.
قاعازدىڭ بەتىن سىزىپ جاتقان ادام حاتشىنىڭ بەتىن سىزىپ جاتقانمەن بىردەي بولدى.
ارىزشى كىسى قايتەرىن بىلمەي ءبىرسىپىرا تۇرىپ، ءبىر كەزدە بوركىن قولتىعىنا قىسىپ، ۇستەلگە جاقىنداي ءتۇسىپ ارىزىن ۇسىندى. كۇلتاي سالقىن جۇزبەن ارىزىن وقىدى دا، قاباعىن تۇيە ءتۇسىپ ارىزشىنىڭ بەتىنە قاراپ الدى:
- توقالىڭىزدى مالايىڭىز اكەتكەن ەكەن عوي.
- ءسويتىپ ارىز بەرىپ وتىرعانى... باسىنىپ، سىزدەن ءبىر جاردەم بولماسا... تەنتەكتىڭ ءوزىن تىيىپ ۇستاماساڭىز...
- نەشە جىل تۇرعان مالاي ەدى؟
- ويباي، سۇراماڭىز، بالا كۇنىنەن قولىمدا وسكەن. ءوزىم ءوسىرىپ ادام قاتارىنا قوسىپ ەم. «جامان ادامدى اسىراساڭ اۋزى-مۇرنىندى قان قىلار» دەگەندەي... كورمەيسىڭ بە، - دەپ، ارىزشى شىن ءمۇساپىر تۇرگە كىرىپ سويلەدى.
- جاقسى، ۇيىڭىزگە بارىڭىز، توقالىڭ كەتسە ايەلگە بوستاندىق. مالايىڭ السا ءبىرىن-ءبىرى ۇناتقان شىعار. بۇيىم اكەتسە، ءمىنىپ كەتسە، ساعان سىڭگەن ەڭبەگى بار... ءبىراق قاتە ىستەگەن ەكەن، سوت ارقىلى ەنشىلەرىن تۇگەل الۋى كەرەك ەدى، - دەدى كۇلتاي.
ارىزشى شال ەتىنە ءبىز سۇعىپ العانداي بوپ شىمىركەنىپ، كەيىن شەگىنە بەردى.
كۇلتايدىڭ كەنەت جوعارىلاپ كەتكەنى جۇمابايعا اۋىر ءتيدى.ۇيدە جالعىز قالدى، كۇلتاي سياقتانىپ مۇنى كۇتەتىن ادام بولماي قالدى.
- بايعۇس-اۋ، سەن دە ەلمەس قامىڭدى ىستە ەندى، ساعان اسپانداعى بۇلت جۋىق قوي، - دەپ جەڭگەلەرى جۇمابايدىڭ «قايعىسىنا» ورتاقتاساتىن بولدى.
ءبىر كۇنى اۋىلناي كەلىپ جۇمابايعا:
- سەنى بولىس شاقىرتىپ جاتىر،- دەدى.
جۇمابايدىڭ كوزى ادىرايىپ كەتتى. انتۇرعان، بولىس شاقىرادى دەمەي-اق كۇلتاي شاقىرادى دەسە قايتەتىن ەدى؟..
جۇماباي باردى. كوك توبەلى اعاش ءۇي بولىستىڭ كەڭسەسى. جۇرەگى ءدۇرسىل قاعىپ، جۇماباي كوپكە شەيىن كىرۋگە باتا الماي، ەسىكتەن سىعالاۋمەن بولدى. كۇلتايدىڭ ۇستىندە تازا كيىم، قولىندا قالام-قاعاز. جەتىنشىنىڭ اۋىلنايى كىرىپ ەدى، ەل ىشىندە اتاعى بار ءتاۋىر-اق جىگىت قوي، كۇلتاي سونى ءبۇرىپ الا جونەلدى:
- ايتاتىندارىڭ وتىرىك، ىستەيتىندەرىڭ جالعان تىرلىك، ءسويتىپ وتىرىپ كەڭەستىڭ اۋىلنايى بولماقسىڭ!.. - دەپ.
ءبىر رەت ەسىك اشىلعاندا كۇلتايدىڭ كوزى جۇمابايعا ءتۇسىپ كەتىپ:
- ءاي، نە عىپ تۇرسىڭ، كىر! - دەپ داۋىستادى.
جۇماباي سوستيىڭقىراپ كىرىپ ەدى، كۇلتاي كۇلىمسىرەپ جانىنداعى ستولعا وتىرعىزدى.
- ال، دەنىڭ ساۋ ما، جۇدەگەن جوقسىڭ با؟ كوشىپ كەلسىن دەپ ەم عوي، ءبىر جولا كەلدىڭ بە؟ - دەدى.
ماڭدايىنان تەر بۇرشاقتاعان جەتىنشىنىڭ اۋىلنايى، اشەيىندە جۇمابايدى كوزگە ىلمەسە دە، تاپ سول جەردە جۇماباي بولماعان ەكەم، - دەپ كۇندەدى.
