كەزدەيسوق اشىلعان 9 عىلىمي جاڭالىق

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - كەي جاڭالىقتار كەزدەيسوق اشىلىپ جاتادى، كەيدە ءتىپتى زەرتتەلىپ جاتقان باسقا ءبىر سالانىڭ جاناما اسەرىنىڭ ناتيجەسى بولىپ كەتەدى.

قىسقا تولقىندى پەش

سەنەسىز بە، قىسقا تولقىندى پەش كەزدەيسوق ويلاپ تابىلعان. ينجەنەر- ونەرتاپقىش پەرسي سپەنسەردىڭ ونى قالاي ويلاپ تاپقانى جايلى نەبىر اڭىزدار بار. ءبىر دەرەككوزدەر، سپەنسەر جۇمىس ىستەپ تۇرعان ماگنەتروننىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، قالتاسىنداعى كامپيتتىڭ ەرۋىن بايقاعان دەسەدى. تاعى ءبىرى، سپەنسەر ماگنەتروندا بۋتەربرودتى ىسىتقان دەيدى. قالاي بولعانمەن دە، وعان دەيىن قىسقا تولقىندى ساۋلەلەنۋدى تاماق ىسىتۋعا قولدانۋ ەشكىمىڭ ويىنا دا كىرمەگەن.

1940-جىلدارى Raytheon كومپانياسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزدە، سپانسەر بۇرىنعى ەلىنە سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىنەن وزگە، اتىن بۇكىل الەمگە پاش ەكەن ونەرتابىسىن جاساپ شىقتى. قىسقا تولقىندى پەشكە پاتەنت 1946-جىلى بەرىلدى، ال پەشتىڭ ءوزى «Radarangە» دەگەن اتپەن 1947-جىلى جاسالدى. ول بيىكتىگى ادام بويىمەن شامالاس، سالماعى 300 كەلى تارتاتىن، قازىرگى ءبىز قولدانىپ جۇرگەن قىسقا تولقىندى پەشتەرگە ۇقسامايتىن ۇلكەن پەش بولاتىن. باعاسى دا وتە قىمبات ەدى - شامامەن 3 مىڭ دوللار. تەك 1960-جىلدان باستاپ قانا باعاسى قولجەتىمدى (500 دوللار شاماسىندا) جانە سالىستىرمالى تۇردە ولشەمى دە كىشى تۇرمىستىق قىسقا تولقىندى پەشتەردى شىعارۋ جولعا قويىلدى.

تەفلون

تەفلوننىڭ اشىلۋى، باسقا دا كوپتەگەن عىلىمي جاڭالىقتار سياقتى كەزدەيسوق بولدى. بۇل وقيعا 1938-جىلدىڭ 6-ساۋىردە ورىن الدى. ونەرتاپقىش مارتەبەسى روي دج. پلانكەتكە تيەسىلى. ول نيۋ-دجەرسي شتاتىنداعى ديۋپون (DuPont) فيرماسىنىڭ زەرتحانالارىنىڭ بىرىندە جۇمىس ىستەيتىن. سول كەزدە پلانكەتت فرەونداردىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەپ جۇرگەن ەدى. ءبىر كۇنى ول تەترافتورەتيلەندى ۇلكەن قىسىمدا مۇزداتقان بولاتىن، ناتيجەسىندە كەرەمەت قاسيەتتەرگە يە، اپپاق ۇنتاق پايدا بولادى. ەكى جىل وتكەن سوڭ جاڭا ماتەريال جارىققا شىعىپ، «تەفلون» دەگەن اتپەن الەمگە تانىلدى.

Velcro جابىسقاق- ىلگەگى

بۇل ونەرتابىس تۋرالى شۆەيتساريالىق ينجەنەر جورج دە مەسترالعا 1941-جىلى كەلدى، ال پاتەنتتى 1955-جىلى الدى. جورج دە مەسترال يتپەن سەرۋەندەگەننەن كەيىن، ونىڭ جۇنىنە جابىسقان وشاعان تىكەندەرىن تەرۋدى ادەتكە اينالدىرعان بولاتىن. ءبىر كۇنى ول ميكروسكوپپەن قاراپ شىعىپ، جۇنگە جابىسقان ۇساق ىلگەكتەردى بايقايدى. وسىلايشا مەسترالعا جابىسقاق- ىلگەك تۋرالى وي تۋدى. ونى جاساپ شىعارۋ ءۇشىن ينجەنەردىڭ سىناقتار مەن قاتەلىكتەرگە تولى بىرنەشە جىلدارىنىڭ ناتيجەسىندە ونەرتاپقىش جابىسقاق-ىلگەكتى نەيلوننان جاساعان دۇرىس ەكەنىن ءتۇسىندى. 1955-جىلى جورج دە مەسترال ونەرتابىسىن اقىرى پاتەنتتەپ الدى. العاشقى توقىما جابىسقاقتارىن عارىشكەرلەر، اكۆالانگشىلار جانە تاۋ شاڭعىشىلارى پايدالانا باستادى. ۋاقىت وتە كەلە جابىسقاق ىلگەكتەر كۇندەلىكتى كيىمدەر مەن اياق كيىمدەردىڭ كادىمگى ءبىر بولشەگىنە اينالىپ، كەڭىنەن تارالا باستادى.

حينين

حينين - حينا اعاشىنىڭ قابىعىنان جاسالاتىن، قىزۋدى تۇسىرەتىن، اۋىرسىنۋدى باساتىن، جانە بەزگەك پلازمودييىنە قارسى قاسيەتتەرگە يە، اشى ءدامى بار نەگىزگى الكالويد. بۇل ونى ۇزاق ۋاقىت بويى بەزگەكتى ەمدەۋدەگى نەگىزگى ەم رەتىندە قولدانۋدىڭ بىردەن- ءبىر سەبەبى ەدى. بۇگىنگى تاڭدا بەزگەكتى ەمدەۋ ءۇشىن اسەرى ودان دا كۇشتى سينتەتيكالىق دارىلەردى قولدانعانىمەن، حينيندى ءالى دە سول ماقساتتا پايدالانادى. XVII عاسىردان باستاپ حينا اعاشىنىڭ قابىعىن ءۇش كۇندىك بەزگەككە قارسى قولدانادى.

وسىمدىك ەۋروپاعا 1633 -جىلى كەلدى، ال ونىڭ پايدالى قاسيەتتەرى جايىندا 1639-جىلى ايتىلدى. ليما يەزۋيتتەرى ريمگە وسىمدىكتىڭ جىل سايىن جاز مەزگىلىندە قايتالاناتىن ۇستامالى بەزگەكتى جەڭىلدەتۋگە قولدانۋعا بولاتىنى جايلى حابار جولدادى. سودان كەيىن ونى ەۋروپادا كەڭىنەن قولدانا باستادى. اڭىزعا سەنەتىن بولساق، ءحينيننىڭ پايدالى قاسيەتتەرىن بەزگەكپەن اۋىرىپ ءجۇرىپ ورمانعا تاپ بولعان ادام تاۋىپتى-مىس. ول حينا اعاشىنىڭ تامىرىنداعى سۋدى ءىشىپتى. سۋدان اشى ءدام شىقسا دا، توقتاتپاي ىشە بەرىپتى دە جاعدايى جاقسارىپتى. ساۋىققان سوڭ ۇيىنە قايتىپ، اعاشتىڭ قاسيەتى جايىندا حيكايانى ايتىپ بەرىپتى.

قانت الماستىرۋشى

1879 -جىلى كونستانتين فەلبەرگ دجونس حوپكينس ۋنيۆەرسيتەتىندە ايرا رەمسەن پروفەسسورىنىڭ قاراماعىندا جۇمىس ىستەدى. ولار بيتۋم تۋىندىلارىن (تاس كومىرلى شايىر) زەرتتەيتىن. جۇمىس بارىسىندا كەزدەيسوق ىستىق زات سينتەزدەلدى. ول - ورتو- سۋلفوبەنزويدتى قىشقىل، نەمەسە ورتو- سۋلفوبەنزيميد ەدى، فالبەرگ كەيىن وعان «ساحارين» دەگەن اتاۋ بەردى. 1879-جىلى فالبەرگ ايرا رەمزەنمەن بىرلەسىپ نەمىس جۋرنالىنا عىلىمي جاڭالىق جايىندا جاريالادى، اعىلشىن تىلىندەگى تولىقتىرىلعان نۇسقاسى 1880-جىلى جارىق كوردى. 1884-جىلى فالبەرگ جاڭالىقتى ناقتى تۇردە وزىنە مەنشىكتەپ، ونەرتابىسقا پاتەنت الدى دا، ءوز بەتىنشە گەرمانيادا ءساحاريندى كوپتەپ ءوندىرۋدى ۇيىمداستىردى.

كارديوستيمۋلياتور

ۋيلسون گرەيتباتچ كلاسسيكالىق قاتەلىك جىبەرىپ، قوراپتان باسقا بولشەكتى الىپ شىقتى. وسىلايشا، ميلليونداعان ادامداردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالعان اسپاپ پايدا بولدى. 1956-جىلى گرەيتباتچ بۋففالو ۋنيۆەرسيتەتىندەگى جانۋارلاردىڭ جۇرەك سوعىسىن جازاتىن قۇرال جاساپ جاتقان ەدى. ول جاشىكتەن دۇرىس ەمەس ولشەمدەگى رەزيستوردى الىپ، تىزبەككە جالعادى. اسپاپتى قوسقان كەزدە، ادامنىڭ جۇرەك سوعىسىنا ۇقسايتىن دىبىستى ەستيدى. قازىرگى تاڭدا جىلىنا جارتى ميلليون كارديوستيمۋلياتورلار يمپلانتاتسيالانادى.

ۆۋلكانيزاتسيالانعان رەزەڭكە (ىسىتىلعان رەزەڭكە)

ۆۋلكانيزاتسيالاۋدىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەپ امەريكالىق چارلز گۋديرا (1800-1860 ج ج) سانالادى. 1830-جىلى ول يىلگىش ءارى مىقتى، ىستىققا دا سۋىققا دا بەرىك ماتەريال ويلاپ تاپپاقشى بولدى. ول رەزەڭكە شايىرىن قىشقىلمەن وڭدەدى، ماگنەزيادا قايناتتى، ءارتۇرلى زاتتار قوستى، الايدا، ونىڭ بارلىق ونىمدەرى العاشقى ىستىق كۇندە-اق جابىسقاق ماسساعا اينالىپ كەتەتىن. جاڭالىقتى ول كەزدەيسوق اشقان ەدى. 1839-جىلى ماسساچۋسەتس رەزەڭكە فابريكاسىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، ول ءبىر كۇنى ىستىق پەشكە كۇكىرت ارالاسقان ءبىر ۋىس رەزەڭكەنى توگىپ الدى.

ول كۇتكەندەي بالقىپ كەتپەدى، كەرىسىنشە بىلعارى سەكىلدى كۇيىپ كەتتى. العاشقى پاتەنتىندە ول كاۋچۋكتى مىس ءنيترييتى مەن پاتشا شارابىنا (ازوت پەن تۇز قىشقىلىنىڭ قوسپاسى) ارالاستىرۋدى ۇسىندى. ناتيجەسىندە، ونەرتاپقىش رەزەڭكەگە كۇكىرت پەن قورعاسىن قوسسا تەمپەراتۋرالىق وزگەرىستەرگە دەس بەرمەيتىنىن بايقادى. كوپتەگەن سىناۋلاردىڭ ناتيجەسىندە گۋدير ۆۋلكانيزاتسيانىڭ ەڭ ءتيىمدى ءادىسىن تاپتى: ول كاۋچۋك، كۇكىرت، جانە قورعاسىن ۇنتاعىن ارالاستىرىپ، بەلگىلى تەمپەراتۋراعا دەيىن قىزدىردى. ناتيجەسىندە كۇننىڭ ىستىق ساۋلەسىنە دە، سالقىن اۋا رايىنا دا ءتوزىمدى رەزەڭكە پايدا بولدى.

جۇگەرى قاۋىزى

جۇگەرى قاۋىزدارىنىڭ تاريحى XIX عاسىردىڭ باسىندا جاتىر. باتل- كريك شيپاجايىنىڭ قوجايىندارى دارىگەر كەللوگ پەن باۋىرى ۆيلل كيت كەللوگ جۇگەرى ۇنىنان تاماق جاساپ جاتقان بولاتىن. ءبىراق قوناق ءۇيدىڭ شۇعىل جۇمىستارىمەن شىعىپ كەتۋگە تۋرا كەلەدى. قايتىپ كەلگەندە، قاتاڭ ەسەپتەۋدە بولعان جۇگەرى ۇنى ازداپ بۇزىلىپ كەتكەن ەكەن. ءبىراق ولار سوندا دا ۇننان قامىر يلەمەك بولادى.

الايدا قامىر يلەنبەي، بۇرتىكتەنىپ، بولشەكتەنىپ قالدى. اعايىندىلار امالسىزدان جۇگەرى قاۋىزىن قۋىرادى، ولاردىڭ ءبىرى ۇلپىلدەك، ءبىرى قىتىرلاق بولىپ پىسەدى ەكەن. ناتيجەسىندە جۇگەرى قاۋىزىن كەللوگ دارىگەرىنىڭ ەمدەلۋشىلەرىنە ءسۇت پەن زەفير قوسىپ، جاڭا تاعام رەتىندە ۇسىندى. ۆيلل كيت كەللوگ جۇگەرى قاۋىزىنا قانت قوسىپ جالپاق جۇرتقا لايىقتى تاعام جاسادى. وسىلايشا، 1894-جىلى وزىندىك ءدامى بار جۇگەرى قاۋىزىن امەريكالىق دارىگەر دجون حارۆي كەللوگ پاتەنتتەدى. ال 1906-جىلى كەللوگتار تاعامنىڭ جاڭا ءتۇرىن جاپپاي ساتىلىمعا شىعارىپ، ءوز كومپانيالارىن قۇردى.

رەنتگەن

رەنتگەنوگرافيانىڭ تاريحى 1885-جىلدان باستاۋ الادى. ءدال سول كەزدە ۆيلگەلم رەنتگەن العاشقى رەت ەرەكشە سپەكتردىڭ ساۋلەلەنۋىنەن فوتوپلاستينانىڭ قارايۋىن تىركەگەن بولاتىن. سول كەزدە عالىم ادام دەنەسىنىڭ قانداي دا ءبىر مۇشەسىن ساۋلەلەندىرگەن كەزدە فوتوپلاستينادا قاڭقانىڭ بەينەسى قالاتىنىن بايقادى. بۇل جاڭالىق مەديتسينالىق ۆيزۋالداۋ ءادىسىنىڭ نەگىزى بولدى.

وعان دەيىن ادامنىڭ ءتىرى كەزىندە ونىڭ ىشكى مۇشەلەرىن زەرتتەۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. 1894-جىلى رەنتگەن شىنى ۆاكۋۋمدى تۇتىكشەدەگى ەلەكترلى رازريادتالۋعا تاجىريبە جاساعان ەدى. 1895-جىلى 8-قاراشادا كاتود ساۋلەلەرىن زەرتتەپ جاتقان كەزىندە، قاراڭعى ءتۇسىپ كەتكەندىكتەن، ۇيىنە قايتاتىن بولىپ، جارىقتى سوندىرەدى. سول ساتتە ارتىندا كاتود تۇتىكشەسى تۇرعان كوكشىل ءتۇستى باريدەن جاسالعان ەكراننىڭ جارقىراپ تۇرعانىن كوردى. بۇل تاڭقالارلىق جاعداي ەدى.

سەبەبى، ەلەكتر جارىعى كارتونمەن قاپتالىپ تۇرعاندىقتان ونى جارىقتاندىرا المادى، ال ءوزى وشىرىلمەگەن بولىپ شىقتى. ول تۇتىكشەنى ءوشىرىپ ەدى - جارىق جوعالىپ كەتتى. بۇل رەتتە كارتون قاپتاما دا، ولاردىڭ اراسىنداعى ءبىر مەترلىك اۋا قاباتى دا ساۋلە شىعارۋعا كەدەرگى بولمادى. بۇل قۇبىلىس عالىمدى قىزىقتىرماي قويمادى. ول بۇل ساۋلەنىڭ ءارتۇرلى دەنەلەر ارقىلى ءوتۋىن تەكسەرە باستادى. ءبىرى وتكىزسە، ەندى ءبىرى وتكىزبەي جاتتى. سوندا كەي زاتتار ساۋلەنى شاعىلدىردى، كەيبىرى جارتىلاي شاعىلدىردى، ال كەيبىرى مۇلدەم شاعىلدىرماي قويدى. عالىم بۇل ساۋلەلەردى Х-ساۋلەلەر دەپ اتادى. وسىدان كەيىن ول ساۋلەنى 50 كۇندەي تاعى دا زەرتتەدى. ول ءدال كاتود تۇتىكشەنىڭ وسىنداي ساۋلە شىعاراتىنىن دالەلدەدى. كەزدەيسوق پا، جوق پا، ول ساۋلەنىڭ استىنا قولىن قويىپ ەدى، قولىنىڭ سۇيەك قۇرىلىمىنىڭ بەينەسىن كوردى. سويتسە، قولدىڭ جۇمساق تىندەرى جاڭا ساۋلەلەنگەن جارىقتى جاقسى وتكىزىپ، سۇيەك قۇرىلىمدارى، كەرىسىنشە، جارىقتاردى مۇلدەم وتكىزبەيتىن بولىپ شىقتى.

bilim-all.kz