ەڭ جاس كارديوحيرۋرگ بەركىن تۇرقۇلوۆ: 900 گرامدىق شاقالاقتىڭ جۇرەگىنە وتا جاسادىم
دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
«100 جاڭا ەسىم» جوباسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىندە جاستارعا باسىمدىق بەرىلەدى بەركىن دارىگەر دەيتىن ابزال ماماندىقتىڭ تىزگىنىن ۇستاعان. ول شەتەلدەن اكەلگەن وزىق تاجىريبەلەرى مەن وتاندىق دارىگەرلەردەن العان ءتالىمىنىڭ ارقاسىندا ول جاڭا تۋعان سابيلەردىڭ جۇرەگىنىڭ قالتقىسىز جۇمىس ىستەۋىنە سەپتىگىن تيگىزىپ ءجۇر.
«بالا كۇنىمدە ديپلومات بولعىم كەلدى. ءبىراق 8-9 - سىنىپتاردا ادامعا پايداسى تيەتىن ماماندىق يەسى بولسام دەگەن وي تۋدى. دارىگەر، سونىڭ ىشىندە جۇرەك اقاۋلارىمەن اينالىساتىن مامان بولعىم كەلدى. ديپلومات بولماسام دا، ماسكەۋگە بارىپ وقيمىن دەگەن ارمانىم ورىندالدى»، - دەدى بەركىن.
استانا مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن سوڭ جاس مامان ماسكەۋدەگى باكۋليەۆ اتىنداعى جۇرەك قان تامىرلارى عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعىندا «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن ينتەرناتۋرادان ءوتىپ كەلگەن. 2012 -جىلى وتانىنا ورالىپ، الماتىداعى پەريناتالوگيا جانە بالالار كارديوحيرۋرگياسى ورتالىعىنا جۇمىسقا ورنالاسادى. جاس مامان مۇندا 6 جىلدان بەرى جۇمىس جاساپ كەلەدى.
ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ورتالىقتا ىشىندەگى بالاسىنان جۇرەك اقاۋى انىقتالعان جۇكتى ايەلدەر قارالادى. كىشكەنتاي ءسابي جاڭا ومىرگە كەلىسىمەن- اق، ولاردىڭ جۇدىرىقتاي جۇرەگى بىلىكتى مامانداردىڭ ءجىتى باقىلاۋىنا الىنادى. بەركىن سياقتى دارىگەرلەر كومانداسى جاس جۇرەكتىڭ ارى قاراي سوعۋىن توقتاتپاۋى ءۇشىن بارىن سالادى. دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، جاڭا تۋعان سابيلەر اراسىندا كوبىنەسە ءتۋابىتتى جۇرەك اقاۋلارى كوپ كەزدەسەدى.
«بالالار اراسىندا كوبىنەسە جۇرەكتىڭ تۋابىتتى اقاۋلارى كوپ. جالپى بالالاردىڭ بارلىق تۋا ءبىتتى اۋرۋارىنىڭ ىشىندە جۇرەك اقاۋى ءبىرىنشى ورىندا تۇر. ورتا ەسەپپەن دۇنيەجۇزىلىك ستاتيستيكا بويىنشا 1000 بالانىڭ ىشىندە 6-8 نارەستە جۇرەك اقاۋىمەن تۋادى. ال قازاقستاندا جىلىنا ورتا ەسەپپەن 400 مىڭ ءسابي ومىرگە كەلەدى. ولاردىڭ 3000-ى جۇرەك اقاۋلارىمەن تۋادى. بۇل - ونىڭ بارىنە وتا قاجەت دەگەن ءسوز ەمەس. سونىڭ ىشىندە ورتا ەسەپپەن 2000 بالا وتاعا مۇقتاج بولادى»، - دەدى بەركىن تۇرقۇلوۆ.
سوڭعى ۋاقىتتا جۇرەك اقاۋىمەن تۋاتىن سابيلەردىڭ كوبەيۋىن دارىگەر دياگنوستيكالىق ادىستەردىڭ دامۋىمەن بايلانىستىرادى. «بۇرىن بوسانعانشا بەلگىسىز بولىپ كەلگەن اۋرۋلاردى قازىر ىشتە جاتقاندا- اق انىقتاۋعا بولادى. پرەناتالدى دياگنوستيكا سالاسىنىڭ دارىگەرلەرىنىڭ تاجىريبەلەرى ارتىپ كەلەدى. ستاتيستيكانىڭ ارتىپ كەلە جاتقانى كوبىنەسە سونىمەن بايلانىستى»، - دەدى ول.
دارىگەر كۇردەلى اقاۋلارمەن كۇندەلىكتى بەتپە- بەت كەلەدى. الدىنا جاڭا تۋعاننان باستاپ 10 جاسقا دەيىنگى بالالار كەلەدى. ونىڭ ىشىندە شالا تۋعان 900 گرامدىق بالاعا دا وتا جاساعان. «نەگىزىنەن جۇرەك اقاۋلارى كريتيكالىق بولعان جاعدايدا دارىگەرلەر جاڭا تۋعان سابيگە 28 كۇن ىشىندە وتا جاساۋعا مىندەتتى بولادى. كوبىنەسە كريتيكالىق جاعدايدا اشىق جۇرەككە وتا جاسالادى. ول ءۇشىن كىشكەنتاي جۇرەكتى توقتاتىپ، ونىڭ ورنىنا وكپە جۇرەك جاساندى قان اينالىمى اپپاراتى قوسىلادى دا، ۋاقىتشا اعزا مۇشەلەرىن وتتەگىمەن قامتىپ تۇرادى. وتا بىتكەن سوڭ، قايتا قوسامىز. ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ جاۋاپتىلىعى دا سوندا. سوسىن بالالارعا وتا جاساعاندا، كوبىنەسە سالماققا قارايمىز. جاسىنا قاراعاندا سالماق ماڭىزدى. سەبەبى پرەپاراتتاردىڭ بارلىعى سالماققا قاراپ بەرىلەدى. نەعۇرلىم بالانىڭ سالماعى از بولعان سايىن بۇل وتادا تاۋەكەل كوپ. مەن ءوز پراكتيكامدا سالماعى 900 گراممدىق شاقالاقتىڭ جۇرەگىنە وتا جاسادىم. ونداي بالالار ساناۋلى. جىلىنا كوپ بولسا، 5-6 ەڭ كوپ دەگەندە 10 شاقتى شالا تۋعان بالادا جۇرەك اقاۋى بولادى»، - دەدى ول.
اق حالاتتى ابزال جانداردىڭ قىزمەتى اسا جاۋاپتى ماماندىقتاردىڭ ءبىرى ەكەنى راس. ادامدار باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداعان كەزدە الدىمەن اللاسىنا سيىنىپ، سوسىن دارىگەردىڭ الدىنا جۇگىنەرى ءسوزسىز. ال ەم- دومىنان پاتسيەنتى شيپا تاۋىپ جاتسا، دارىگەر ءۇشىن بۇدان اسقان باقىت جوق.
«كەز كەلگەن بالا اتا- انا ءۇشىن دە، ءبىز ءۇشىن دە قىمبات. بالانىڭ وتادان كەيىن امان ەسەن وتباسىنا ورالعانى ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ول ءساتتى ەشتەڭەمەن اۋىستىرۋ مۇمكىن ەمەس. ادامدار بىرەۋگە كومەك جاساعان كەزدە قانداي ەيفوريادا بولادى، تۋرا سونداي سەزىم بىزدە دە بولادى. سىزدەن جاۋدىرەپ ءۇمىت كۇتكەن اتا- اناسى كەلەسى كۇنى بالاسىن امان- ەسەن قۇشاقتاپ نەمەسە جەتەكتەپ كەتىپ بارا جاتقانىن كورۋ ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز. ءبىراق، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدا اۋىر جاعدايلار دا بولادى. ءومىر بولعان سوڭ كەي بالالاردىڭ اقاۋى مۇلدە كۇردەلى بولادى. سول كەزدە ءبىز بالانىڭ اتا- اناسىمەن اڭگىمە جۇرگىزەمىز. بارلىق سيتۋاتسياعا دايىن بولۋ كەرەكتىگىن ايتامىز. بارلىق مۇمكىنشىلىكتى پايدالانىپ، بالانىڭ ءومىرىن اراشالاپ قالۋعا تىرىسامىز. مۇمكىن بولمايتىن جاعدايلار دا بولادى، وكىنىشكە وراي. بالانىڭ جاعدايى قازىر قانداي، كەيىن نە بولادى، وتا جاساماسا نە بولادى؟ بارلىق ۆاريانتتى جىلىكتەپ ايتامىز. كەيىن امان الىپ قالۋ نەگە مۇمكىن بولماعانىن اتا- اناسىنا جاقسىلاپ تۇسىندىرەمىز. باسقا جول جوق»، - دەدى دارىگەر. كارديوحيرۋرگ ناۋقاس بالالاردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە ىقپال ەتەتىن بىرنەشە فاكتوردى اتادى.
«ەڭ الدىمەن بالا اۋرۋ بولماس ءۇشىن اناسى مەن اكەسى دە تولىق سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋى كەرەك. وتباسىن قۇرماس بۇرىن جاستار الدىن الا دايىندالۋى كەرەك. اسىرەسە اناسى جۇكتىلىكتىڭ العاشقى كەزىندە 4-12 اپتا ارالىعىندا ەرەكشە كۇتىنۋى كەرەك. سەبەبى وسى ۋاقىتتا بالانىڭ ەڭ ماڭىزدى ىشكى ورگاندارى قالىپتاسادى. تۇماۋ، جۇقپالاردان ساق بولىپ، ادام كوپ شوعىرلانعان جەرگە بارماۋى كەرەك. جاستار الدىن- الا دەنساۋلىقتارىن تەكسەرىپ ءتۇرلى جۇقپالارعا قان تاپسىرۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، دۇرىس تاماقتانۋ سياقتى فاكتورلار دا اسەر ەتەدى»، - دەدى ول.
الماتى قالاسى بۇگىندە د س ۇ «دەنى ساۋ قالالار» جوباسىنا ەندى. قالا قازىر د س ۇ ستاندارتتارىنا ساي تۇرلەنىپ كەلەدى. ءاربىر اۋلادا ارنايى سپورتتىق الاڭشالار، تەگىن جاتتىعۋ زالدارى اشىلىپ جاتىر. ياعني، الەمدىك ستاندارتتارعا ساي ءقازىر قوعامدا ادامدى ەمدەۋ ەمەس، ادامنىڭ اۋىرۋىنىڭ الدىن الۋعا كوپ ءمان بەرىلىپ كەلەدى. ادامنىڭ جۇرەگىنىڭ ساۋلىعى دا تىكەلەي سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا بايلانىستى.
«نەگىزگى تالاپتار قالادا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ كەرەك. ول اۋرۋحانالاردىڭ سانىمەن ەمەس، ادام دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا جاسالعان ينفراقۇرىلىممەن ەرەكشەلەنەدى. بۇقارالىق سپورت تۇرلەرى بارشا ادامعا قولجەتىمدى بولۋى ءتيىس. جالپى مەديتسينا سالاسىنىڭ دامۋى ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا تىكەلەي بايلانىستى. پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا عىلىم مەن مەديتسيناعا بولىنەتىن قاراجاتتى ج ءى ءو- نەن 10 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەكتىگىن العا قويدى. بۇگىندە دە جەتكەن جەتىستىكتەر از ەمەس. ماسەلەن قازىر قازاقستاندا بالالاردا ترانسپلانتاتسيادان باسقا وتا تۇرلەرىنىڭ ءبارى جاسالىپ جاتىر. ەڭ مىقتى كلينيكالاردان مامانداردى شاقىرىپ بىرگە جاساۋعا مۇمكىندىك بار. قازاقستاندا «2007-2009 -جىلدارى كارديوحيرۋرگيالىق كومەكتى كورسەتۋ بويىنشا» مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداندى. سول باعدارلامادان سوڭ بارلىق وڭىرلەردە ورتالىقتار اشىلدى. ج ق ت اۋرۋىنان ءولىم سانى قىسقاردى. قازاقستاندا 2011 -جىلدان باستاپ جاڭا تۋعان سابيلەردىڭ جۇرەگىنە وتا جاسالىپ كەلەدى. وعان دەيىن سالماعى 10 ك گ اسپاسا جاسالمايتىن. قازىر سالماعى 1 كەلىدەن تومەن بالالارعا دا جاسالادى. بۇل پروگرەسس كوزگە كورىنىپ تۇر. اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق دۇنيە. سوندىقتان، مەديتسينانىڭ قارىشتاپ دامىعان زامانىندا نەبارى 5-10 جىلدا بالالار كارديوحيرۋرگياسى سالاسىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتەمىز. ونىڭ ءبارى بولاشاقتىڭ ەنشىسىندە»، - دەدى دارىگەر.
بەركىن تۇرقۇلوۆ - وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى كەلەس اۋدانى ماقتاشى اۋىلىنىڭ تۋماسى. كوپ بالالى وتباسىنان شىققان. مامان تاجىريبەمەن قاتار عىلىمي جۇمىسقا ارناۋعا دا ۋاقىت تاۋىپ ءجۇر. سەبەبى قارىشتاپ دامىعان زاماندا ءبىلىم كوشىنەن قالىپ قالماۋ دا ماڭىزدى دەپ سانايدى دارىگەر. «بيىلدان باستاپ عىلىمي سالاعا بەت بۇردىم. قوعامدىق دەنساۋلىقتى ساقتاۋ جوعارعى مەكتەبىندە PhD دوكتورانتۋرادا وقىپ جاتىرمىن. «بالالارعا كارديوحيرۋرگيالىق كومەكتى جەتىلدىرۋ» تاقىرىبىندا ديسسەرتاتسيامدى قورعاماقپىن»، - دەدى ول.
سانالى عۇمىرىن ادام پايداسىنا ارنايتىن ماماندىق يەلەرى جەر بەتىندە از. ونىڭ ىشىندە العان ءبىلىمى مەن تاربيەسىن دۇرىس باعىتتا جۇمساپ جاتقاندار دا ساناۋلى. اسىرەسە قۋ قۇلقىننىڭ قامى مەن قالتانىڭ توقتىعىن عانا ويلايتىن دارىگەرلەر دە جەتەرلىك. ال، ءومىرىمىزدىڭ ەڭ ماڭىزدى، ۇرىمتال تۇسى - ۇرپاق ساۋلىعىن ءبىرىنشى كەزەككە قويعان دارىگەرلەردىڭ ورنى ءاردايىم توردە بولماق. وسى ورايدا بەركىن تۇرقۇلوۆتىڭ ەسىمى قازاقستاننىڭ 100 جاڭا ەسىمى قاتارىنا بەكەرگە ەنبەسە كەرەك.
اۆتور: گۇلميرا عوسمانالي