ق ر پرەزيدەنتىنىڭ 7-شاقىرىلىمداعى پارلامەنت سەسسياسىندا سويلەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ءماتىنى
* * *
قۇرمەتتى وتىرىسقا قاتىسۋشىلار! قازاقستان كونستيتۋتسياسىنىڭ 59-بابىنا سايكەس جەتىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىن اشىق دەپ جاريالايمىن.
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
بارشاڭىزدى سايلاۋدىڭ اياقتالۋىمەن قۇتتىقتايمىن جانە جاڭا قۇرامداعى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا تابىس تىلەيمىن! وتكەن شاقىرىلىمنىڭ دەپۋتاتتارىنا ويداعىداي قىزمەت اتقارعانى ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. بەس جىلعا جۋىق ۋاقىتتا پارلامەنت قابىرعاسىندا 410 زاڭ قابىلداندى. دەپۋتاتتار وزدەرىنىڭ زاڭعا باستاماشىلىق ەتۋ قۇقىعىن پايدالانىپ، 60 قا جۋىق زاڭ جوباسىن دايىندادى.
بۇل - وسىعان دەيىنگى بەس شاقىرىلىم دەپۋتاتتارىنىڭ باستامالارىن قوسا العاننان دا كوپ. جاڭا دەپۋتاتتار الدىڭعى ارىپتەستەرىنىڭ وسى قارقىنىن ساقتاي وتىرىپ، اناعۇرلىم جەمىستى جۇمىس ىستەۋى قاجەت. سەبەبى، ءبارىمىزدى زور مىندەتتەر مەن اۋقىمدى ىستەر كۇتىپ تۇر. قۇرامى جاڭعىرعان جاڭا ءماجىلىستىڭ قىزمەتكە كىرىسۋى ەلىمىز ءۇشىن سيمۆولدىق ءمانى بار ەكى وقيعامەن تۇسپا- تۇس كەلەدى. ءبىز قاستەرلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىق مەرەيلى مەجەسىنە قادام باستىق. سونداي-اق، قازىرگى زامانعى قازاقستان پارلامەنتاريزمى شيرەك عاسىرلىق بەلەسكە جەتتى. وسى تاريحي كەزەڭدە سەنىم مانداتىنا يە بولعان دەپۋتاتتار ەل ءۇمىتىن اقتاپ، وتانىمىزعا ادال قىزمەت ەتەدى دەپ كامىل سەنەمىن.
قادىرلى قاۋىم!
وتكەن سايلاۋ ەلىمىز ءۇشىن دامۋدىڭ جاڭا پاراعىن اشتى. وسى ماڭىزدى وقيعا مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ تۇعىرى بەرىك ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. قازاقستان قوعامىنىڭ جوعارى ساياسي مادەنيەتىن جانە ازاماتتىق كەمەلدىگىن تانىتتى. بارلىق وڭىردەگى داۋىس بەرۋ ناتيجەسى مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق باعدارىن حالقىمىز جاپپاي قولدايتىنىن بايقاتتى. ءبىز بولاشاققا سەنىممەن بەت الۋ ءۇشىن قاجەتتى العىشارتتاردى بىرگە جاسادىق. ساياسي ۇستانىمدارىمىز ءارتۇرلى بولسا دا، مىندەتىمىز - ءبىر. ءبارىمىزدىڭ ورتاق ماقساتىمىز - قازاقستاندى قۋاتتى ەلگە اينالدىرۋ. ءماجىلىس پەن بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحاتتاردىڭ كوپپارتيالى جاڭا قۇرامى قوعامداعى ساياسي باسەكەنىڭ ارتا تۇسكەنىن كورسەتتى.
ەلباسى جەتەكشىلىك ەتەتىن «Nur Otan» پارتياسى ءوزىنىڭ كوشباسشىلىعىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. حالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن باسقا دا پارتيالار سەنىم مانداتىنا يە بولدى. ەل- جۇرتىمىز ەگەمەندىگىمىزدىڭ ءتورتىنشى ونجىلدىعىنا قادام باسار تۇستا بۇرىن بولماعان جاڭا سىن- قاتەرلەرمەن بەتپە- بەت كەلىپ وتىر. ءبىز عانا ەمەس، كۇللى دۇنيە ءجۇزى مۇلدە جاڭا داۋىرگە بەت بۇردى. وركەنيەتتىڭ دامۋ جولى مەن الەمدىك قۇرىلىمنىڭ ءتۇپ نەگىزى تۇبەگەيلى وزگەرىسكە ۇشىراۋدا. الدىمىزدا سىناقتار مەن سىن- قاتەرلەر از بولمايدى. دەگەنمەن، بارلىعىمىزدىڭ ەڭ باستى مىندەتىمىز - پاندەميانىڭ سالدارىن ەڭسەرۋ.
XXI عاسىردىڭ جيىرما ءبىرىنشى جىلى بارشا ادامزات ءۇشىن بەتبۇرىس كەزەڭىنە اينالماق. بۇل جىل الداعى ونجىلدىقتىڭ باستى باعدارىن ايقىندايدى. مۇنداي كۇردەلى جاعدايدا ۋاقىتتان ۇتىلۋعا جانە ءبىر ساتكە دە بوساڭسۋعا بولمايدى. جىلدىڭ باسىندا سايلاۋ وتكىزۋ ارقىلى قيىندىقتارمەن كۇرەسىپ قانا قويماي، جاڭعىرۋعا جول اشىپ، جاڭا سەرپىنگە يە بولدىق. وسى قارقىندى ساقتاپ، باعدارىمىزدان جاڭىلماۋ وتە ماڭىزدى. سوندىقتان تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىندا كەشەندى رەفورمالار جۇرگىزىلەتىن بولادى. بارلىق كۇش- جىگەرىمىزدى ءتيىمدى مەملەكەت پەن ادىلەتتى قوعام قۇرۋعا جۇمىلدىرۋىمىز كەرەك.
باستى باسىمدىق - حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتىپ، ءال- اۋقاتىن ارتتىرۋ. جۇرت جاساندى جەتىستىكتەردى ەمەس، كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستايتىن ناقتى ناتيجەنى كۇتەدى. حالىق ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردىڭ جەمىستى بولعانىن قالايدى. ءبىز وسى ماقساتتاعى اۋقىمدى جۇمىستارعا بارلىق بەلسەندى ازاماتتاردى تارتامىز. ولاردىڭ ءارقايسىسى ەل تاعدىرىنا اسەر ەتەتىن شەشىمدەردى قابىلداۋعا وزدەرى تىكەلەي قاتىساتىنىن بىلگەنى ءجون. ورتاق ىسكە ۇلەس قوسىپ جاتقانىن سەزىنۋى ماڭىزدى. مەن ۇسىنعان «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنىڭ ءمانى وسىندا. ءبىز ۇلتتىڭ جاسامپازدىق الەۋەتىن پايدالانعان جاعدايدا عانا العا باسىپ، تابىسقا جەتە الامىز. رەفورمالاردى ساپالى زاڭدار ارقىلى جۇرگىزۋ - ۇزاق مەرزىمدى جەتىستىككە جەتۋدىڭ باستى شارتى. مەن جاڭارعان دەپۋتاتتىق كورپۋس وزىنە جۇكتەلگەن بۇل مىندەتتەردى ابىرويمەن اتقارادى دەپ سەنەمىن.
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق باعدارىمىز - ايقىن. ماقساتىمىز - وزىق دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋ. دامىعان ەل دەگەنىمىز - ەڭ الدىمەن، دەنى ساۋ، ءبىلىمدى جانە باقۋاتتى جۇرت. سوندىقتان، مەملەكەتتىڭ باستى مىندەتى - ازاماتتارىمىزدىڭ تولىققاندى دامۋىنا، ءال- اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا جانە جايلى تۇرمىسىنا جاعداي جاساۋ. ءبىز 2025 -جىلعا قاراي ءاربىر ازامات ءۇشىن ءتيىمدى ينستيتۋتسيونالدىق جانە ينفراقۇرىلىمدىق ورتا قالىپتاستىرامىز. ەلىمىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى دامۋى ساباقتاستىق، ادىلدىك جانە ورلەۋ قاعيداتتارىنا نەگىزدەلەدى.
كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن بارلىق سالالاردا دايەكتى وزگەرىستەر جاسايمىز. ول ءۇشىن مىناداي باسىمدىقتارعا ءمان بەرۋىمىز قاجەت.
ءبىرىنشى.
ءبىز قۇقىقتىق مەملەكەتتى دامىتۋ جانە ازاماتتاردىڭ بيلىك ورگاندارىنا سەنىمىن نىعايتۋ ءۇشىن بار كۇش- جىگەرىمىزدى جۇمساۋىمىز كەرەك. بۇل - وتە وزەكتى مىندەت. سوعان وراي، مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلىن ەنگىزۋ ايرىقشا ماڭىزدى. وسى باعىتتاعى رەفورمالار جۇيەنى بايىپپەن ورتالىقسىزداندىرۋدى، مەملەكەتتىك اپپاراتتى جاڭعىرتۋدى، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردى وڭتايلاندىرۋدى جانە بارلىق ۇدەرىستى سيفرلاندىرۋدى قامتيدى. سول ارقىلى مەملەكەتتىك اپپارات بارىنشا ىقشام، اشىق ءارى ءتيىمدى، ال، شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسى يكەمدى جانە ايقىن بولادى.
ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى لايىقتى قورعالماسا، الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق تۇرعىدان دامۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل - اكسيوما، اقيقات. وسى ورايدا، سوت جۇيەسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن رەفورمانى سوڭىنا دەيىن جەتكىزۋىمىز كەرەك. مەملەكەت تاراپىنان قولعا الىنعان شارالارعا جانە جوعارعى سوت ءتوراعاسىنىڭ تىكەلەي ءوزى كۇش سالىپ جاتقانىنا قاراماستان، سوت كورپۋسىنىڭ ساپاسىنا قاتىستى ءالى دە تۇيتكىلدەر بار.
سوت جۇيەسى جابىق كورپوراتسيا بولماۋعا ءتيىس. سوندىقتان، سوت كورپۋسىن ەداۋىر جاڭارتىپ، وعان ءتۇرلى قۇقىق سالالارىنىڭ ماماندارىن تارتۋ كەرەك. ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەگەن كەزدە ولاردىڭ كاسىبي تاجىريبەسىمەن قاتار، جەكە قاسيەتتەرىن دە ەسكەرگەن ابزال. بۇل جۇمىس بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا اشىق كورسەتىلۋگە ءتيىس. سونداي- اق، سوت قىزمەتى تۋرالى اقپارات قوعام ءۇشىن نەعۇرلىم قولجەتىمدى بولعانى ءجون. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىن دا بارىنشا وزگەرتۋ قاجەت. بۇل ماسەلە جونىندە جولداۋىمدا ناقتى ايتتىم.
ءبىز ازاماتتارمەن ءوزارا قارىم- قاتىناستىڭ سەرۆيستىك مودەلىن ەنگىزەمىز. قوعامدىق قاۋىپسىزدىك جاڭا سيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى. پارلامەنت زاڭ ۇستەمدىگى، ادال باسەكە جانە جەكە مەنشىكتى قورعاۋ قاعيداتتارىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن نىعايتا ءتۇسۋى كەرەك. سوندا بۇل قاعيداتتار مۇلتىكسىز ورىندالاتىن بولادى. بۇگىندە ءبىرقاتار زاڭنامالىق ۇسىنىستار بويىنشا جۇمىس ىستەلىپ جاتىر. دەگەنمەن، ءالى دە كوپتەگەن تىڭ باستاما كوتەرىپ، زاڭدار قابىلداۋ قاجەت.
ەكىنشى. ءتيىمدى الەۋمەتتىك ساياسات - مىقتى جانە ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋدىڭ نەگىزگى قۇرالى. ادامي دامۋ يندەكسىنىڭ كوپتەگەن ينديكاتورلارى بويىنشا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە قاراماستان، قازاقستان وسى كورسەتكىش بويىنشا كوشباسشى ەلدەردەن ءالى دە ارتتا قالىپ وتىر. جوعارى ساپالى ادام كاپيتالى - بۇل بارلىق مەملەكەتتەردىڭ، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ۇزاق مەرزىمدى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ نەگىزى. الەم «ءبىلىم ەكونوميكاسىنا» بەت بۇرۋدا، بۇل شىندىق. بۇگىنگى تاڭدا تاۋەلسىزدىك ۇرپاعى قازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنىڭ جارتىسىن قۇرايدى. بۇگىنگى بالالار مەن جاستار قازاقستاننىڭ ەڭبەك نارىعىن 2050 -جىلعا قاراي انىقتايتىن بولادى. بولاشاقتا ەلدىڭ وركەندەۋى ولاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە بايلانىستى.
«جاس ۇلت» بولۋ بىزگە ۇزاق مەرزىمدى پايدا اكەلەتىنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. ءبىراق بۇل ارتىقشىلىقتاردى دۇرىس پايدالانۋ، ادامي كاپيتالدى دامىتۋ بويىنشا دايەكتى جۇمىستار جۇرگىزۋ قاجەت. جاستارعا سالىنعان ينۆەستيتسيالار بىرنەشە ەسە اقتالىپ، ءبىزدىڭ بۇكىل مەملەكەتىمىزگە پايدا اكەلەتىنى ءسوزسىز. جاقىندا ءبىز ءبىلىم بەرۋ سالاسىن رەفورمالاۋدا جەتىستىكتەرگە جەتتىك. سونىمەن بىرگە جيناقتالعان ءبىرقاتار ماسەلەلەردى شەشۋگە تۋرا كەلەدى.
ءار ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتار مەن ايماقتار اراسىنداعى ءبىلىم ساپاسىنداعى الشاقتىقتى ازايتۋ وزەكتى مىندەت بولىپ تابىلادى. دامۋدىڭ وسى كەزەڭىندە جۇمىسشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ جانە ۇنەمى جەتىلدىرۋ ءۇشىن جاڭا ساياسات قاجەت. وسى ماقساتتا ارنايى ۇلتتىق جوبا ازىرلەنىپ، جۇزەگە اسىرىلۋى كەرەك. ۇلتتىق دەنساۋلىق ساقتاۋدى مودەرنيزاتسيالاۋ ەرەكشە ماڭىزعا يە. پاندەميادا بۇل ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگى ايقىن بولدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى پاتسيەنتتەرگە باعىتتالعان، ولاردىڭ مۇددەلەرىنە، دەنساۋلىعى مەن ومىرىنە باسىمدىق بەرۋى كەرەك. مۇنداي مودەلگە كوشۋ پەرسوناليزاتسيا، سيفرلىق قۇرالداردى ەنگىزۋ جانە ادامداردىڭ بىلىكتى مەديتسينالىق كومەككە قول جەتىمدىلىگىن كەڭەيتۋ ارقىلى مۇمكىن بولادى. وسىعان بايلانىستى اۋرۋلاردىڭ الدىن- الۋ جانە ەرتە دياگنوستيكالاۋ نەگىزىندە پروفيلاكتيكالىق مەديتسينانى دامىتۋ ەرەكشە ءرول اتقارادى. ازاماتتاردىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتى - دەنى ساۋ ۇلت قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزگى شارتى.
سوندىقتان مەن ءوز جولداۋىمدا ايتىپ وتكەن بۇقارالىق جانە بالالار سپورتىنا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. تاعى دا قايتالاعىم كەلەدى، بۇل ستراتەگيالىق ماڭىزدى مىندەت. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ۇكىمەت بۇقارالىق جانە بالالار سپورتىن قارجىلاندىرۋ تاسىلدەرىن قايتا قارادى، ونى دامىتۋ ءۇشىن اناعۇرلىم كوپ رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتىلەدى.
بۇل تاپسىرما دەپۋتاتتاردىڭ باقىلاۋىندا بولۋى كەرەك. پارلامەنت پەن ءماسليحاتتاردىڭ دەپۋتاتتارى مەن ايتقان باسقا ماسەلەلەردى ورتالىقتا جانە جەرگىلىكتى جەرلەردە ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاۋى كەرەك. ءبىز سونداي- اق الەۋمەتتىك قاۋىپسىزدىك ساياساتىن قالپىنا كەلتىرۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتىڭ باسىمدىعى حالىقتىڭ ءالجۋاز ازاماتتارىن قولداۋ بولۋى كەرەك. سونىمەن بىرگە، مەملەكەتتىك كومەكتىڭ اتاۋلى باعىتىن جانە ونى الۋعا ءتيىستى تالاپتاردى كۇشەيتۋ قاجەت. ازىرلەنىپ جاتقان الەۋمەتتىك كودەكس وسى ماڭىزدى سالاداعى وزەكتى ماسەلەلەرگە جان- جاقتى جاۋاپ بەرەدى. الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمنىڭ تاعى ءبىر نەگىزگى ەلەمەنتى - وتاندىق زەينەتاقى جۇيەسى. ول ءادىل، تۇراقتى جانە ادامداردىڭ مۇددەلەرىنە ساي بولۋى كەرەك.
ءبىز وتە ماڭىزدى، ايتالىق بىرەگەي رەفورما - زەينەتاقى اكتيۆتەرىن ءىشىنارا الۋ جانە پايدالانۋ مۇمكىندىگىن باستادىق. سونىمەن قاتار، ازاماتتارعا جيناقتارىن ءار ءتۇرلى قۇرالدار ارقىلى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرۋ قاجەت. ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك زەينەتاقى جۇيەسىن ودان ءارى دامىتۋدىڭ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋدە. ونى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ساپالى زاڭنامالىق قولداۋ قاجەت بولاتىنى انىق. جالپى، پارلامەنتتىڭ جاڭا مۇشەلەرىنەن الەۋمەتتىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جاسايدى دەپ كۇتەمىن.
ءۇشىنشى. ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ ۇدەمەلى ءوسۋىنسىز ازاماتتاردىڭ ءال- اۋقاتىن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەس. ۇكىمەت ەكونوميكالىق قىزمەتتى قولداۋ ءۇشىن انتيتسيكلدىق ماكروەكونوميكالىق ساياساتتى جالعاستىرۋى كەرەك. فيسكالدىق ساياساتتى جەتىلدىرۋ شەڭبەرىندە سالىق كودەكسىن ونى وڭايلاتۋ، ىسكەرلىك بەلسەندىلىك پەن باسەكەلەستىكتى ىنتالاندىرۋ تۇرعىسىنان قايتا قاراۋ قاجەت. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا باسا نازار اۋدارۋ قاجەت. تاعى ءبىر مىندەت - بيزنەس جۇرگىزۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋ. ىرگەلى جاڭا رەتتەۋ ساياساتىنا نەگىزدەلگەن كاسىپكەرلىكتى قولداۋ تەتىكتەرىن ازىرلەۋ قاجەت. مەن قازىردىڭ وزىندە «بوس تاقتادان» رەتتەۋگە كوشۋدى تاپسىردىم، بۇل بيزنەستى باستاۋ مەن جۇرگىزۋ شىعىندارىن ەداۋىر تومەندەتەدى. ءتيىستى جارلىققا مەن 2020 -جىلدىڭ سوڭىندا قول قويدىم. سوعان سايكەس ۇكىمەت ماڭىزدى زاڭ جوباسىن دايىنداپ جاتىر، ونى ماجىلىسكە 2021 -جىلى ماۋسىمدا جىبەرەدى. مەن دەپۋتاتتاردان وسى زاڭ جوباسىن كاسىپكەرلەردىڭ تىلەكتەرى مەن قوعامدىق مۇددەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، جان- جاقتى قاراستىرۋىن سۇرايمىن. ءارى قاراي. ءبىز مەملەكەتتىڭ يەسى جانە رەتتەۋشىسى رەتىندەگى ءرولىن تومەندەتۋىمىز كەرەك. بۇرىن باستالعان جەكەشەلەندىرۋ باعدارلاماسى جالعاسۋى جانە اياقتالۋى، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ ميسسياسى، ءرولى مەن فۋنكتسيالارى قايتا قارالۋى كەرەك. ەڭبەك نارىعىنىڭ ديناميكالىق وزگەرۋىن ەسكەرە وتىرىپ، جۇمىس كۇشىنىڭ اعىنىن ىنتالاندىرۋ قاجەت
ءتورتىنشى. اۋماق پەن كەڭىستىك تۇرعىسىنان ەلىمىزدىڭ تەڭگەرىمدى دامۋى. بۇل رەتتە بارلىق وڭىرلەردى ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىك ارقىلى بايلانىستىراتىن اسا ماڭىزدى سالالاردى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارامىز. اتاپ ايتقاندا - كولىكتىك، ەنەرگەتيكالىق جانە سيفرلىق ينفراقۇرىلىمدار. ءبىز باسقارىلاتىن ۋربانيزاتسيانى ەسكەرىپ، دامۋ وشاقتارىن جۇيەلى ىلگەرىلەتۋگە كۇش سالامىز. وڭىرلەردى، قالالاردى، اۋداندار مەن اۋىلداردى ءوزارا بايلانىستىراتىن ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋعا باسىمدىق بەرىلەدى. جاڭا ستاندارتتارعا سايكەس 3500 دەن استام اۋىلدى جاڭعىرتامىز. اينالاسىنداعى ەلدى- مەكەندەردىڭ تىرەگى سانالاتىن ءاربىر اۋىلعا باراتىن جولدار مەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار كۇرە جولدار 100 پايىز جوندەلەدى. جەرگىلىكتى ءوزىن- ءوزى باسقارۋدى ءارى قاراي جەتىلدىرۋ ءۇشىن بيۋدجەتتىك راسىمدەردى جەڭىلدەتىپ، وكىلدى جانە اتقارۋشى ورگانداردىڭ دەربەستىگىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. وسى ورايدا مەن ءماسليحات دەپۋتاتتارىنا مىنا ماسەلەنى باسا ايتقىم كەلەدى.
سىزدەردىڭ بەلسەندى ۇستانىمدارىڭىز سايلاۋشىلاردىڭ مۇددەسىن قورعايتىن ساپالى ءارى سالماقتى شەشىمدەر قابىلداۋعا ىقپال ەتۋى كەرەك. قولعا الىنعان وزگەرىستەردىڭ جەدەل جانە تابىستى جۇزەگە اسۋى جەرگىلىكتى جەردەگى جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى.
بەسىنشى. قازاقستانداعى رەفورمالاردىڭ باستى باعىتىنىڭ ءبىرى - ساياسي جاڭعىرۋ. وسى جاڭعىرۋدىڭ نەگىزگى قاعيداتى - بارلىق وزگەرىستەردى جالپىۇلتتىق ديالوگ پەن مامىلەگە سۇيەنىپ، ەۆوليۋتسيالىق جولمەن جاساۋ. بىلتىرعى ساياسي رەفورمالاردىڭ ءبىرىنشى بولىگى پارتيالارعا جاڭا مۇمكىندىكتەر ۇسىنىپ، ەلىمىزدىڭ دەموكراتيالىق دامۋىنا سەرپىن بەردى. وتكەن سايلاۋ ساياسي باسەكەنى ارتتىرۋعا وڭ ىقپال ەتتى.
ءماجىلىس پەن ءماسليحاتتارعا بىلىكتى، ابىرويلى ادامدار كەلدى. بۇعان پارتيالىق تىزىمدە ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن 30 پايىزدىق كۆوتا بەلگىلەۋ ارقىلى قول جەتكىزدىك. ءماسليحات سايلاۋىنا پروپورتسيونالدى جۇيەنى ەنگىزۋ پارتيالاردىڭ وڭىرلەردەگى بەلسەندىلىگىن ارتتىردى. سونداي- اق، ازاماتتاردى جەرگىلىكتى جەردەگى ساياسي ۇدەرىسكە بارىنشا تارتۋعا جاعداي جاسادى. پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى شاعىن ساياسي كۇشتەردىڭ ءرولىن ايتارلىقتاي كۇشەيتەدى.
وسىلايشا، ەلىمىزدەگى كوپپارتيالىقتى دامىتۋعا جانە پارلامەنتاريزمدى نىعايتۋعا ەداۋىر سەرپىن بەردىك. تاعى ءبىر ماڭىزدى قادام - اۋىل اكىمدەرىن سايلاۋ. بيىل جەكەلەگەن اۋىلدىق وكرۋگتەردە سايلاۋ وتەدى. ءبىز جەرگىلىكتى ءوزىن- ءوزى باسقارۋ جۇيەسىن ەڭ تومەننەن باستاپ نىعايتۋدى كوزدەپ وتىرمىز. بۇل - وتە ماڭىزدى ماسەلە. سوندىقتان، الداعى ۋاقىتتا اۋىل اكىمدەرىن سايلاعاننان كەيىن اۋدان اكىمدەرىن سايلاۋعا كوشۋگە بولادى.
الايدا، مۇنىمەن دە شەكتەلىپ قالماۋىمىز كەرەك. ساياسي جۇيەنى ورنىقتىرىپ، شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسىنە ازاماتتاردىڭ ىقپال ەتۋىن كۇشەيتە ءتۇسۋ ءۇشىن تىڭ سەرپىن قاجەت. بۇل باعىتتا رەفورمالاردىڭ ەكىنشى بولىگىن ازىرلەۋ بارىسىندا اۋقىمدى جۇمىستار جاسالدى. وندا بارلىق پارتيالاردىڭ، سونىڭ ىشىندە كەشە پارلامەنتكە وتپەي قالعان ساياسي كۇشتەردىڭ دە ۇسىنىستارى ەسكەرىلدى جانە بولاشاقتا دا نازارىمىزدا بولادى. ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ جانە باسقا دا بەدەلدى ساراپشىلار مەن بەلسەندى ازاماتتاردىڭ يدەيالارى، باستامالارى قامتىلىپ وتىر. ءبىز وسى جولعى سايلاۋ ناۋقانى كارانتين شەكتەۋلەرىنە قاراماستان قانشالىقتى قىزۋ وتكەنىنە كۋا بولدىق.
كەيبىر پارتيالاردىڭ ءماجىلىس پەن ءماسليحاتتارعا وتۋىنە ءسال عانا داۋىس جەتپەي قالدى. ولاردىڭ ءارقايسىسىندا بەلگىلى ءبىر سالانى جەتىك مەڭگەرگەن، ءبىلىمدى، بىلىكتى ازاماتتار دا بار. سولار پارلامەنتتىڭ بيىك مىنبەرىنەن ايتىلۋعا ءتيىس كوپتەگەن وزەكتى ماسەلەلەردى دەر كەزىندە ءارى ورىندى كوتەرىپ ءجۇر. وسىنداي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى پارلامەنتكە وتسە، ونداعى پىكىرتالاستى قىزدىرا تۇسەر ەدى، ورتاق جۇمىسقا ءتيىمدى بولار ەدى. ولار زاڭ شىعارۋ جۇمىسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا دا سۇبەلى ۇلەس قوسارى انىق.
سوندىقتان، ساياسي پارتيالاردىڭ ماجىلىسكە ءوتۋ شەگىن 7 دەن 5 پايىزعا تومەندەتۋىمىز كەرەك. وسىنداي شەشىمدى قابىلدايتىن ۋاقىت كەلدى، ويتكەنى اتالعان نورما زاڭ جۇزىندە تىركەلگەن پارتيالاردى الداعى سايلاۋلارعا قاتىسۋعا ىنتالاندىرادى. سونداي- اق، ەلدەگى ساياسي باسەكەنىڭ دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. بۇل باستاما مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇرگىزۋ ءۇشىن حالىقتىڭ پىكىرىن نەعۇرلىم كوبىرەك قامتىپ، ەسكەرىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بولاشاقتا پارتيا مۇشەلەرىنىڭ ءتىزىمىن جانە سوعان قاتىستى باسقا دا راسىمدەردى ونلاين فورماتتا جاساۋعا بولادى. وسى ماقساتتا ەلەكتروندىق ۇكىمەتتىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانعان ابزال. پارلامەنتتىڭ زاڭ شىعارۋمەن قاتار باقىلاۋ فۋنكتسياسى دا بار ەكەنىن بىلەسىزدەر. ونىڭ تيىمدىلىگى حالىقارالىق تاجىريبەدە دالەلدەنگەن. وسى اسا ماڭىزدى قۇزىرەتتى ءتيىمدى پايدالانۋ قازىرگى زامانعى قازاقستان پارلامەنتاريزمىنىڭ ينستيتۋتسيونالدىق نەگىزىن ەداۋىر ورنىقتىرادى.
بۇل مەنىڭ «كۇشتى پرەزيدەنت - ىقپالدى پارلامەنت - جاۋاپتى ۇكىمەت» دەپ اتالاتىن ساياسي فورمۋلاممەن ۇندەسىپ جاتىر. دەپۋتاتتار حالىقتىڭ مۇددەسىن ءىس جۇزىندە قورعاپ، ءاردايىم تاباندىلىق تانىتۋعا ءتيىس.
التىنشى. ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىنىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، جاستار ساياساتىن جەتىلدىرۋ جانە قايىرىمدىلىق قىزمەتىن قولداۋ. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، جىل باسىندا مەن كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە قوعامدىق كەڭەستەر قىزمەتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى ءتيىستى زاڭعا قول قويدىم. سول ارقىلى قوعامدىق كەڭەستەردىڭ وكىلەتتىگىن ەداۋىر كۇشەيتتىك. ەندى، ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ جولىندا تاعى ءبىر ماڭىزدى قادام جاسالادى. بۇل - تالقىلانىپ جاتقان «قوعامدىق باقىلاۋ تۋرالى» زاڭ.
ءبىز ونلاين- پەتيتسيا ينستيتۋتىن دا زاڭ جۇزىندە رەسىمدەۋىمىز كەرەك. بۇل باستامالاردىڭ ماقساتى - مەملەكەت قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، شەشىم قابىلداۋعا ازاماتتىق قوعامدى تارتۋ. مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ - نەگىزگى مىندەتتىڭ ءبىرى. ۇكىمەت 2020 -جىلى جاستاردى قولداۋ جونىندە كەشەندى جوسپار قابىلدادى.
«تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارى» اتتى ۇلتتىق جوبا، مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى جانە ۆولونتەرلىك قىزمەت تۋرالى زاڭدار دايىندالىپ جاتىر. دەپۋتاتتار «جاستاردىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتتەرى» دەگەن ۇعىمدى زاڭ جۇزىندە رەسىمدەۋى كەرەك. الەمدىك تاجىريبەگە سايكەس قازاقستاندا «جاستاردىڭ دامۋ يندەكسىن» ەنگىزگەن ءجون. جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنىڭ جاستار ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋعا قاتىستى جۇمىسى سونىڭ نەگىزىندە باعالانادى. قايىرىمدىلىق قىزمەتىن جۇيەلى قولداۋ ماسەلەسى دە باستى باسىمدىق بولىپ وتىر.
بۇل سالاداعى ىنتالاندىرۋ شارالارى قاراپايىم ءارى ناقتى بولۋى كەرەك. سوعان سايكەس قايىرىمدىلىق شارالارىنا جانە ۆولونتەرلىك جوبالارعا اتسالىساتىن بيزنەس وكىلدەرى مەن جەكە تۇلعالارعا ءتۇرلى جەڭىلدىكتەر بەرىلۋگە ءتيىس.
جەتىنشى. ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىزدىڭ ءبىرى - ادام قۇقىقتارىن تولىق قورعاۋ. بۇل رەتتە، ازاماتتاردىڭ تاڭداۋ ەركىندىگىن بارىنشا قامتاماسىز ەتۋ وتە ماڭىزدى. الەمدىك تاجىريبەدە ادامنىڭ قانداي دا ءبىر سايلاۋعا كەلىسپەيتىنىن نەمەسە ۇمىتكەرلەردىڭ بارىنە قارسى ەكەنىن زاڭدى تۇردە ءبىلدىرۋ قۇقىعى كەڭىنەن قالىپتاسقان.
شىن مانىندە، بالامالى پىكىر جانە بارىنە قارسى داۋىس بەرۋ ۇعىمى ءبىز ءۇشىن دە قالىپتى نارسە بولۋعا ءتيىس. سوندىقتان، بارلىق دەڭگەيدەگى سايلاۋ بيۋللەتەندەرىنە «بارىنە قارسىمىن» دەگەن جازۋ ەنگىزگەن ءجون. بۇل باستاما ازاماتتاردىڭ سايلاۋ قۇقىعىن قورعاۋعا جاعداي جاسايدى. تاڭداۋى جوقتىعىن رەسمي كورسەتۋدىڭ ءوزى تاڭداۋ ەمەس پە؟! تاعى ءبىر ماسەلە - ادام قۇقىعىن قورعاۋ سالاسى دايەكتى تۇردە جەتىلدىرىلۋگە ءتيىس. ونى ينستيتۋتسيونالدىق جانە ۇيىمداستىرۋ جاعىنان نىعايتا ءتۇسۋىمىز قاجەت. مىسالى، بىزدە ومبۋدسمەن ينستيتۋتى بار. ءبىراق، ول ازىرگە ءوزىنىڭ الەۋەتىن تولىق كورسەتە الماي وتىر.
سوندىقتان، جاقىن ارادا ومبۋدسمەن تۋرالى ارناۋلى زاڭ قابىلداۋىمىز كەرەك. بۇل زاڭ اتالعان ينستيتۋتتىڭ قىزمەتىن بارلىق باعىتتار بويىنشا رەتتەيدى. ءتيىستى ماماندار بولماسا جانە ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى جاسالماسا، ومبۋدسمەن قىزمەتىن زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ قيىنعا سوعادى. ادام قۇقىقتارىنا بايلانىستى نەگىزگى ماسەلەلەر وڭىرلەردە بايقالىپ وتىر. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ۇستىنەن ارىز- شاعىمدار كوپ تۇسەدى. سوندىقتان ومبۋدسمەن ينستيتۋتىن، ەڭ الدىمەن، ايماقتاردا كۇشەيتۋ قاجەت. ادام قۇقىعى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ اپپاراتىن نىعايتۋىمىز كەرەك.
سونىمەن قاتار، ءبىز بالا قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى اۋقىمدى ماسەلەلەردى شەشۋگە ءتيىسپىز. بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، بالالار اراسىنداعى سۋيتسيد پەن بۋللينگتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتىپ، ءتيىمدى تەتىكتەردى قاراستىرعان ءجون. ەرەكشە كۇتىمگە مۇقتاج بالالاردىڭ ينكليۋزيۆتى دامۋى ماسەلەسىن نازاردان تىس قالدىرماۋىمىز كەرەك. ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندەگى ءتيىستى قىزمەتتەردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن نورماتيۆتىك بازا قالىپتاستىرۋ - كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەنىڭ ءبىرى. الەۋمەتتىك ماڭىزى جوعارى وسىنداي ماسەلەلەردى شەشۋ مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ عانا مىندەتى ەمەس. وعان بۇكىل ازاماتتىق قوعامنىڭ اتسالىسۋى قاجەت ەكەنىن ءبارىمىز تۇسىنۋگە ءتيىسپىز.
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
ۇسىنىلعان باستامالار - قازىر كۇن تارتىبىندە تۇرعان ۇزاق مەرزىمدى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق، ساياسي رەفورمالاردىڭ ءبىر بولىگى عانا. ونىڭ كوپتەگەن باعىتى بويىنشا قاجەتتى زاڭ جوبالارى تالقىلانىپ جاتىر. دەپۋتاتتار بۇل جۇمىسقا بەلسەنە قاتىسىپ، ۇكىمەتپەن سىندارلى قارىم- قاتىناس ورناتۋى قاجەت دەپ سانايمىن. مەنىڭ نەگىزگى ۇستانىمىم - قوعامداعى بارلىق وزەكتى ماسەلەلەر، ەڭ الدىمەن، پارلامەنتتە تالقىلانۋعا ءتيىس. قوعام وكىلدەرى مەن ساراپشىلار زاڭ جوبالارىن دايىنداۋ ىسىنە بارىنشا اتسالىسۋى كەرەك. ازاماتتاردىڭ نارازىلىعىن تۋعىزۋى مۇمكىن داۋلى ماسەلەلەر بويىنشا ءتيىمدى كەرى بايلانىس ورناتۋ - باستى تالاپتىڭ ءبىرى. پارلامەنتتىڭ الدىندا ماڭىزدى ەكى مىندەت تۇر. بۇل - ساپالى زاڭدار قابىلداۋ جانە وزەكتى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تاباتىن ورتالىققا اينالۋ. جالپى، ەلىمىزدىڭ زاڭناما جۇيەسىن كەشەندى تۇردە جەتىلدىرۋ كەرەك.
زاڭ نورمالارىن ازىرلەۋ بارىسىندا بىرەۋلەردىڭ جەكە مۇددەسىنە بولا لوببي جاساۋدى ءتۇپ- تامىرىمەن جويۋ قاجەت. سىزدەر، ەڭ الدىمەن، سايلاۋشىلاردىڭ سۇرانىسىن باسشىلىققا الىپ، تاۋەكەل مەن قاتەردىڭ ءبارىن دە سارالاۋعا تيىسسىزدەر. دەپۋتاتتار ءاردايىم قوعام تىنىسىن اڭعارىپ، تامىرىن ءدوپ باسا بىلگەنى ءجون. پارلامەنت - ەل مۇددەسى ءۇشىن ايانباي قىزمەت ەتەتىن قايناعان جۇمىس ورتاسى. حالقىمىز بىزدەن وڭ وزگەرىستەر كۇتەتىنىن ءاردايىم ەستە ۇستاعان ابزال. سوندىقتان، شەشىم قابىلداۋ كەزىندە اسقان جاۋاپكەرشىلىك تانىتۋلارىڭىز قاجەت.
بارلىق جوسپارىمىز جەمىستى جۇزەگە اسۋى ءۇشىن ءبىر كىسىدەي جۇمىلىپ، ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك. ءبىز كەز- كەلگەن قيىندىقتى جەڭىپ، بيىك بەلەستەرگە بىرگە شىعامىز! ادىلەتتى ءارى وركەندەگەن قازاقستاندى بىرگە قۇرامىز! قاستەرلى قۇندىلىقتارىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، كەمەل كەلەشەككە بىرگە قادام باسامىز! بارشاڭىزعا تاعى دا زور تابىس تىلەيمىن! وتانىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى سىزدەردىڭ جەتىستىكتەرىڭىزگە تىكەلەي بايلانىستى. بۇكىل حالىق سىزدەرگە ۇلكەن ۇمىتپەن قاراپ وتىر. وسى ءۇمىتتى ابىرويمەن اقتايسىزدار دەپ سەنەمىن.
ىقىلاستارىڭىزعا راقمەت!