دەلفيندەر تۋرالى 7 قىزىقتى دەرەك

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - كەز- كەلگەن سانالى جاراتىلىس يەسىن تابۋ - ادامزاتتىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان ارمانى. «عالامدا جالعىزبىز با؟ « دەگەن سۇراققا جاۋاپ الۋ ءۇشىن ادامزات عارىش كەڭىستىگىن زەردەلەيدى.

ال ەگەر سانالى جاراتىلىس يەلەرى ءدال قاسىمىزدا بولسا جانە ءبىز ولاردى بايقاماساق شە؟

دەلفيندەر بالىق ەمەس

دەلفيندەر سۋدا ءومىر سۇرەتىنىنە جانە باسقا تەڭىز تۇرعىندارىنا ۇقسايتىنىنا قاراماستان، ولار ادامدارعا سانا سەزىمى جاعىنان جاقىن بولىپ كەلەدى. دەلفين - بۇل جىلىقاندى جانۋار، ول ۇرپاعىن دۇنيەگە اكەلىسىمەن سۇتپەن قورەكتەندىرەدى جانە ۇرىق شاشپايدى. ونىڭ قابىرشىقتارى بولمايدى، ونىڭ ورنىنا دەنەسى تەگىس جانە نازىك تەرىمەن جابىلعان. ءتىپتى قاناتشالارى دا ەرەكشە. دەلفيندەردىڭ قاناتشالارىندا بالىقتىكىمەن سالىستىرعاندا يىق سۇيەكتەرى جانە ساۋساقتاردىڭ سالالارىنا ۇقساس نارسە بار. بالكىم، دەلفيندەر ءبىر كەزدەرى قۇرلىقتا ءومىر سۇرگەن بولار، ءبىراق ەۆوليۋتسيا بارىسىندا ولار تەڭىزگە ورالعان.

مي

ەرەسەك دەلفيننىڭ ميى شامامەن 1700 گراممدى قۇرايدى، ال ادامداردا ول 1400 گرامم بولادى، ءبىراق ميدىڭ كولەمىنەن گورى، ونىڭ قۇرىلىسى ماڭىزدىراق. ماگنيتتى- رەزونانستىق توموگرافتا بۇل جانۋارلاردى زەرتتەۋ ناتيجەسى دەلفيننىڭ مي قىرتىسىنداعى جۇيكە جاسۋشالارى مەن قاتپارلارىنىڭ جالپى سانى ادامداردىكىنە قاراعاندا كوپ ەكەنىن كورسەتتى.

تىلدەسۋ

دەلفيندەر ىسقىرىق نەمەسە تىرسىل تارىزدەس ءار ءتۇرلى جيىلىكتەگى دىبىستىق سيگنالداردى قولدانا وتىرىپ ءبىر- بىرىمەن تىلدەسەدى. سوڭعى عىلىمي دەرەكتەرگە سايكەس، دەلفيندەر شامامەن 14000 ءتۇرلى دىبىستىق سيگنالداردى قولدانا الادى، ولار قاراپايىم ادامنىڭ سوزدىك قورىنا سايكەس كەلەدى. ءاربىر دەلفيننىڭ ءوز ەسىمى بولادى. بۇل ەسىم دەلفين دۇنيەگە كەلە سالىسىمەن وتارمەن تاعايىندالىپ، ءومىر بويى ساقتالاتىنى انىقتالدى.

ادەتتەر

دەلفيندەر ادەتتە جالعىز ءومىر سۇرمەيدى. ولاردىڭ وتارى كۇردەلى الەۋمەتتىك قۇرىلىمعا يە، وندا ءارقايسىسىنىڭ وزىندىك ورنى بار. دەلفيندەر قوزعالعىشتىعى جانە اسا جوعارى قىزىعۋشىلىق مىنەز- قۇلقىمەن سيپاتتالادى.

كوپتەگەن جابايى جانۋارلار ادامداردان اۋلاق بولادى نەمەسە اگرەسسيا كورسەتەدى، ال دەلفيندەر ادامدارمەن، اسىرەسە بالالارمەن ويناعاندى جاقسى كورەدى. ولار ادامدارعا عانا ەمەس، كەيبىر باسقا جانۋارلارعا دا مەيىرىمدىلىك تانىتادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ادامعا دەلفين شابۋىلىنىڭ بىردە- ءبىر جاعدايى تىركەلمەگەن. كەرىسىنشە ادام دەلفيندەرگە ۇنەمى شابۋىل جاسايدى.

دەلفيندەر جىلدامدىعىنىڭ قۇپياسى

1936 -جىلى بريتاندىق زوولوگ سەر دجەيمس گرەي (Sir James Gray) دەلفيندەردىڭ ۇلكەن جىلدامدىققا (ساعاتىنا 37 ك م دەيىن) يە بولاتىندىعىن بايقاعان. قاجەتتى ەسەپتەۋلەر جۇرگىزە وتىرىپ، گرەي گيدروديناميكا زاڭدارىنا سايكەس دەلفيندەردىڭ بۇلشىقەت كۇشىمەن مۇنداي جوعارى جىلدامدىققا جەتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن كورسەتتى. بۇل تىلسىم جۇمباق «گرەي پارادوكسى» دەگەن اتاۋعا يە بولىپتى. ونىڭ شەشىمىن ىزدەۋ ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسۋدا. ءار ءتۇرلى ۋاقىتتا الۋان ءتۇرلى زەرتتەۋ توپتارى دەلفيندەردىڭ فەنومەنالدى جىلدامدىعى تۋرالى ءارتۇرلى تۇسىندىرۋلەر جاساعان، ءبىراق بۇل سۇراققا ناقتى جانە جالپىعا بىردەي جاۋاپ ءالى تابىلمادى.

قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىندىگى

دەلفيندەر وزدەرىن ەمدەيتىن كەرەمەت قابىلەتكە يە. قانداي دا ءبىر جاراقات العان جاعدايدا، ءتىپتى ۇلكەن جارا بولسا دا، ولاردان قان كەتپەيدى جانە ينفەكتسيادان ولمەيدى. ونىڭ ورنىنا، ولاردىڭ دەنەسى تەز قالپىنا كەلە باستايدى، سوندىقتان بىرنەشە اپتادان كەيىن تەرەڭ جارانىڭ ورنىندا، مىسالى اكۋلانىڭ تىستەرىنىڭ ىزدەرىنەن بايقالاتىن تىرتىقتار قالمايدى. ءبىر قىزىعى، زارداپ شەككەن جانۋارلاردىڭ مىنەز- قۇلقى قالىپتى جاعدايداعىمەن بىردەي بولادى ەكەن. بۇل دەلفيندەردىڭ جۇيكە جۇيەسى توتەنشە جاعدايلاردا اۋىرسىنۋدى تەجەۋگە قابىلەتتى ەكەنىن كورسەتەدى.

رەسمي مويىنداۋ

جاقىندا ءۇندىستان ۇكىمەتى دەلفيندەردى جانۋارلار ساناتىنان شىعارىپ، ولارعا «ادامزات بالاسىنا جاتپايتىن تۇلعالار» دەگەن مارتەبە بەردى. وسىلايشا، ءۇندىستان دەلفيندەردە ينتەللەكت پەن ءوزىن- ءوزى تانۋدىڭ بارىن مويىنداعان العاشقى ەل بولدى. وسىعان بايلانىستى ءۇندىستاننىڭ قورشاعان ورتا جانە ورمان شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى دەلفيندەردى قولداناتىن بارلىق قويىلىمدارعا تىيىم سالىپ، ولاردىڭ ەرەكشە قۇقىقتارىن ۇستانۋعا شاقىردى.

stan.kz