قازاقپارات كۇنتىزبەسى: 7- شىلدە
ەستە قالار وقيعالار
1970-جىلى الماتى وبلىسى ىلەۋ اۋدانى نوۆويلييسك كەنتى وبلىستىق ماڭىزى بار قالالار تىزىمىنە ەنگىزىلىپ، وعان قاپشاعاي قالاسى دەگەن اتاۋ بەرىلدى. ەجەلگى تۇركى سوزىنەن اۋدارعاندا «قاپشاعاي» ءسوزى «تاس شاتقال» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل تەرميننىڭ تاعى ءبىر نۇسقاسى بار، ول بويىنشا قازاق قولباسشىسى قاپتاعاي باتىر جوڭعارلارمەن سوعىس كەزىندە وسى جەردەگى وزەن ارقىلى ءوتىپ، ونىڭ ارناسىن قۇم سالىنعان قاپتىڭ كومەگىمەن جاپپاق بولعان.
1977-جىلى قازاق كارديولوگيا عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى (قازىرگى كارديولوگيا جانە ىشكى اۋرۋلار عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى) قۇرىلدى.
1982-جىلى ورالدا قازاق حالقىنىڭ باتىر قىزى، سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى مانشۇك مامەتوۆانىڭ ومىرىنەن سىر شەرتەتىن مەموريالدىق مۇراجاي ءۇيى اشىلدى. مامەتوۆا مانشۇك (شىن ەسىمى - ءمانسيا) جيەنعالي قىزى (1922-1943)- قاھارمان قازاق قىزى، سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى (1944). ورال وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. سوعىس باستالعان كەزدە الماتى مەديتسينا ينستيتۋتىندا وقىپ ءجۇردى.
1942-جىلى تامىزدا ول ءوز ەركىمەن قىزىل ارميا قاتارىنا الىنىپ، 21-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا ۇرىسقا قاتىستى. اعا سەرجانت، پۋلەمەتشى مانشۇك ۇرىستاردا ءوزىنىڭ مەرگەندىگىمەن جانە باتىلدىعىمەن كوزگە ءتۇستى. نيەۆەل قالاسى ءۇشىن بولعان كەسكىلەسكەن شەشۋشى ۇرىستا مانشۇك اقتىق دەمى بىتكەنشە پۋلەمەتتەن وق بوراتىپ، قاھارماندىقپەن قازا تاپتى.
پاۆلودار وبلىسىنىڭ كولحوزشىلارى باتىر قىزدىڭ قۇرمەتىنە مانشۇك اتىنداعى تانك كولونناسىن قۇرۋعا قاراجات جينادى. تۋعان جەرىندە وعان ەسكەرتكىش ورناتىلعان، نيەۆەل، الماتى، ورال، ت. ب. قالالاردا مانشۇك اتىندا كوشەلەر بار. رەسپۋبليكانىڭ ونداعان مەكتەپتەرى مانشۇك ەسىمىمەن اتالادى.
قاھارمان قىزدىڭ ءومىرى مەن وشپەس ەرلىگى جايلى «مانشۇك تۋرالى جىر» (اۆتورى - اندرەي ميحالكوۆ- كونچالوۆسكي، رەجيسسەرى - ءماجيت بەگالين) كوركەم فيلمى ءتۇسىرىلدى.
1999-جىلى اقتوبەدە اقىن نۇرپەيىس بايعانينگە ەسكەرتكىش ورناتىلدى. نۇرپەيىس بايعانين (1860-1945) - حالىق اقىنى، جىراۋ، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى. قازىرگى اقتوبە وبلىسى بايعانين اۋدانىندا تۋعان. اناسى ءۇمىت ءانشى، دومبىراشى ءارى اقىن بولىپتى، ايتىستارعا قاتىسقان. ول اقىندىق ونەردى ەڭ العاش اناسىنان ۇيرەنگەن. 16-17 جاسىنان-اق «بالا جىرشى» اتانادى.
كەيىننەن ابىل، شەرنياز، نۇرىم، قاشاعان، اقتان، قازاقباي، سابىر ءتارىزدى بەلگىلى اقىنداردان ۇلگى الىپ، بىرقاتارىمەن ايتىسقا تۇسەدى، باتىرلىق جىرلاردى ۇيرەنەدى. نۇرپەيىس بايعانين نەگىزىنەن باتىرلىقتى، ادامگەرشىلىك پەن ادالدىقتى، ادىلدىك پەن ىزگىلىكتى دارىپتەيتىن، حالىق ءسۇيىپ تىڭدايتىن «قۇبىعۇل»، «تورەحان»، «قوبىلاندى»، «ەر تارعىن»، «الپامىس»، «قىز جىبەك»، «ايمان-شولپان» سياقتى جىر، داستانداردى جىرلاعان. ول جىرلاعان «قوبىلاندى باتىر» جىرى - وسى جىردىڭ باسقا اقىن- جىرشىلار ايتقان نۇسقالارىنان كولەمى مولى، وقيعاسى جاعىنان مازمۇندىسى.
جىرشىنىڭ ەرتەرەكتە جىرلاعان داستان، جىر نۇسقالارى كەزىندە جازىلىپ الىنباعان. ول ەپوستىق جىرلاردى ايتۋمەن قاتار، دايىن سيۋجەتتەردى پايدالانا وتىرىپ، حالىقتىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە ارنالعان «اقكەنجە»، «نارقىز» سياقتى ءوز تۋىندالارىن شىعاردى. اقىن جىر الىبى جامبىل سياقتى قازاقستاننىڭ ءبىراز جەرلەرىن ارالاپ، الماتى، ماسكەۋ قالالارىندا بولىپ، ەرتەدەن كەلە جاتقان جىراۋلىق ءداستۇردى حالقىنا قايتا تارتۋ ەتتى.
ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى ەسماعامبەت ىسمايىلوۆتىڭ، و. نۇرماعامبەتوۆانىڭ، ك. سەيدەحانوۆتىڭ زەرتتەۋلەرىندە قاراستىرىلعان. اقتوبە وبلىسىندا بايعانين اۋدانى بار. اقتوبە جانە باسقا قالالارداعى كوشەلەر مەن مەكتەپتەرگە اقىن ەسىمى بەرىلگەن.
2010-جىلى قازاقستاننىڭ باستاماسى بويىنشا بۇۇ جاريالاعان حالىقارالىق مادەنيەتتەردى جاقىنداستىرۋ جىلى اياسىندا پولشادا قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن «قازاقتىڭ 100 ءانى. تاڭدامالى شىعارمالار» قازاقتىڭ مۋزىكالىق شىعارمالارىنىڭ بىرەگەي جيناعى جارىق كوردى. جيناق اۆتورى - الەكساندر زاتايەۆيچ. ول ءۇش تىلدە - قازاق، پولياك جانە ورىس تىلدەرىندە جارىق كورگەن.
2012-جىلى پاۆلودار وبلىسىندا پايعامبار مۇحاممەدتىڭ (س. ع. س.) ايگىلى ساحاباسى حازىرەت ءاليدىڭ تىكەلەي ۇرپاعى، يسلام ءدىنىن تاراتۋشى، اعارتۋشى يسابەك يشان قازىرەتتىڭ 220 جىلدىق مەرەيتويى اتاپ ءوتىلدى. ول قازاق حالقىنىڭ ءدىن عۇلامالارىنىڭ ءبىرى، جۇرت اراسىندا اۋليە اتانعان فيلوسوف ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ ۇستازى.
مەرەيتوي اياسىندا اقكول- جايىلما اۋىلىندا يسابەك يشان قازىرەتتىڭ مۇراجايى اشىلدى. وندا پاۆلودار وڭىرىندەگى يسلام تاريحى، قوجالار شەجىرەسى، يسابەك قازىرەت تۋرالى اڭىزدارعا نەگىزدەلگەن يلليۋستراتسيالار، ءماشھۇر ءجۇسىپ تۋرالى ەكسپوزيتسيالار ورنالاسقان.
2012-جىلى شىمكەنتتە استانا اتتى جاڭا داڭعىل اشىلدى.
2013-جىلى قازاندا رەسمي تۇردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس كونسۋلدىعى اشىلدى. رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىسى عالىم ورازباقوۆ تاتارستان پرەزيدەنتى رۋستام ميننيحانوۆقا جانە قازان قالاسىنىڭ مەرى يلرۋس مەتشينگە قالا ورتالىعىنان كونسۋلدىققا عيمارات ءبولىپ بەرگەنى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى. ول وسى عيماراتتا قازاقستاننىڭ ساۋدا وكىلدىگى جانە «ەير استانا» اۋە كومپانياسىنىڭ ايماقتىق بولىمشەسى ورنالاساتىنىن ايتتى.
2014-جىلى استانادا «استانا Bike « ۆەلوپروكات ستانسالارى جەلىسى جۇمىس جاساي باستادى. ۆەلوستانسالار استانانىڭ سول جاعالاۋىنىڭ ورتالىق بولىگىندە 300-500 م اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان.
ولار كۇن ەنەرگياسىنان قۋات الادى.
2018-جىلى تانىمال سۋرەتشى الماگۇل مەڭلىبايەۆانىڭ ونەر تۋىندىلارى ۆەنەتسيا بيەننالەسىنىڭ ۇزدىك كوركەمسۋرەت جوبالارىنىڭ التىلىعىنا ەندى. الماگۇل مەڭلىبايەۆانىڭ جۇمىستارى 2005-جىلدان بەرى الەمدىك ەكسپوزيتسيالاردا كورسەتىلىپ كەلەدى. ماسەلەن، ۆەنەتسيانىڭ وزىندە ونىڭ تۋىندىلارى بۇعان دەيىن ءۇش رەت كورسەتىلدى. مۇنان بولەك، ونىڭ ەڭبەكتەرى سيدنەي، كيەۆ جانە ماسكەۋدەگى فەستيۆالدەردە زور سۇرانىسقا يە بولدى.
2019-جىلى نۇر- سۇلتاندا «ەۋرازيا» حالىقارالىق كينوفەستيۆالى ءوتتى. وعان الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن اكتەرلەر، رەجيسسەرلەر مەن پروديۋسەرلەر جينالدى. باس جۇلدە قازاقستاندىق رەجيسسەر فارحات ءشاريپوۆتىڭ «تۇلعالىق ءوسۋ ترەنينگى» فيلمىنە بەرىلدى.
ماراپاتتى فەستيۆالدىڭ حالىقارالىق قازىلار القاسىنىڭ ءتوراعاسى، تانىمال ۆەنگر رەجيسسەرى تاماش توت تابىس ەتتى.