ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-7-8. مۇحتار شاحانوۆ جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى
مۇحاڭ قاجەتتى قاعازدارعا قول قويىپ بولعاننان كەيىن: «وسى ەسەپ- قيساپ دەگەنگە تۇسىنبەي-اق قويدىم. الگى ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن مىنگەستىرىپ جازاتىن ەسەپ بار عوي، سونى جەر جەتپەگەندەي ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن نەگە مىنگەستىرەتىنىنە ءالى كۇنگە دەيىن باسىم جەتپەيدى» دەدى.
مەن: «سول كەزدە ساباققا بارماي قالعاسىز عوي» دەپ مۇحاڭدى سوزگە تارتتىم. مۇحاڭ: «ءسىرا سول ەسەپتى ءبىزدىڭ مۇعالىمىمىزدىڭ ءوزى ءجوندى تۇسىنبەدى-اۋ دەيمىن» دەدى دە: «مەن باستاۋىش مەكتەپتى قاسقاسۋدا وقىدىم. وسىنداي اياداي بولمەدە ءتورت كلاستىڭ بالاسى بىرگە وقيتىنبىز. الدىڭعى جاقتا - ءبىرىنشى كلاستار، ودان كەيىن ەكىنشى، ءۇشىنشى كلاستار كەزەگىمەن جايعاسادى. بارىمىزگە سەيتبەك دەگەن اعاي ساباق بەرەدى. جارىقتىق وتە قاتال كىسى ەدى. ءوزى مەكتەپكە ەسەككە ءمىنىپ كەلەدى.
ءبىز: «بۇگىن كەلمەي-اق قويسا جاقسى بولار ەدى» دەپ جولىن توسىپ جۇرەمىز. سودان ەسەكتىڭ قۇلاعى كورىنگەننەن كلاسقا گۇمپ بەرەمىز. ەگەر ساباقتان كەشىگىپ قالساق ءمۇعالىمنىڭ سول كۇنگى شارۋاسى ءبىزدى ازاپتاۋمەن وتەدى. قىستىڭ كۇنى ارقامىزعا ەكى- ءۇش كىرپىشتى قالاپ قويىپ، مەكتەپتى اينالدىرا ەڭبەكتەتەدى. ەگەر كىرپىشتى قۇلاتىپ الساڭ، ءبارىن باسىنان باستايسىڭ. ءوزى كوبىنە سول ماڭداعى ءبىر تانىسىنىڭ ۇيىنە ءشاي ىشۋگە بارادى. كەتەرىندە ءبىزدى ساتىمەن مەكتەپتىڭ توبەسىنە شىعارادى دا ساتىنى قايتادان الىپ قويادى. سودان كۇن باتقانشا سونىڭ جولىنا قارايلاپ مەكتەپتىڭ توبەسىندە وتىرامىز. كەيدە ول سول جاقتان ۇيىنە قايتىپ كەتەدى. ءبىزدى الگى تانىسى ءتۇننىڭ ءبىر جارىمىندا ءتۇسىرىپ الادى. ءبىراق سونىڭ بىرەۋىن دە ۇيگە ايتپايمىز. ايتۋعا مۇعالىمىمىزدەن قورقامىز.
ول ماعان: «شاحانوۆ، سەن ادام بولساڭ مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن» دەيتىن» دەپ مۇحاڭ بالالىق شاعىنا ءبىراز ساياحات جاسادى.
مەن: «كەيىن سول ۇستازىڭىزعا جولىعا الدىڭىز با؟» دەپ سۇرادىم. «جولىقتىم. بىردە قاسقاسۋدا مەنىمەن كەزدەسۋ بولدى. قاسىمدا ءبىراز ادامدار بار. وبلىستىڭ باسشىسى دا قاتىسىپ وتىردى. سول كەزدە الگى سەيتبەك ۇستازىم ماعان: «مۇحتار، مەن سەنىڭ ۇستازىڭ ەمەسپىن با، ماعان سويلەۋگە ۇرىقسات الىپ بەر» دەپ تىلدەي قاعازعا حات جازىپ جىبەرىپتى.
قاسىمداعىلارعا ايتىپ، ءسوز الىپ بەردىم. ءسوز العان سەيتبەك ۇستازىم: «مەن مۇحتاردىڭ وسىنداي ۇلكەن ازامات بولاتىنىن بالا كەزىنەن بىلەتىنمىن» دەپ ءبىراز سىلتەدى. ەندى وعان نە دەرسىڭ» دەپ مۇحاڭ ءسوزىن اياقتادى.
ەسەپتى ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن نەگە شىعاراتىنىن مەن دە تۇسىنە بەرمەيمىن. ءبىزدىڭ دە بالا كەزىمىز مۇعالىمدەرىمىزدەن تاياق جەۋمەن ءوتتى. الدە سول تاياق دۇرىس بولدى ما ەكەن...
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-8
قىرعىزستاننان قوناق كەلدى. مۇحاڭ ونى بىزگە: «مىنا قىزدىڭ اتى شولپون. قوعام بەلسەندىسى. جانىپ تۇرعان قىز. ناعىز سايقال» دەپ تانىستىردى. سوسىن وعان ءبىزدى تانىستىرا باستادى.
كەزەك ماعان كەلگەندە: «مىناۋ يارقۇدي دەگەن جىگىت. ءوزى انداي، ءوزى مۇنداي، ءوزى ءشىلبي» دەپ مەنىڭ ماقتاۋىمدى اسىرا كەلە: «مىنا شولپوننىڭ وسىندا ءبىراز شارۋالارى بار ەكەن. سوعان جول اش. ءبىر جاعى ءوزىڭ دە قىرعىزدىڭ سايقال قىزدارىمەن تانىسىپ ال» دەدى.
شولپون دا: «و، بىزدە سايقال قىزدار جەتەدى» دەپ مۇحاڭدى قوشتاپ قويدى. اڭگىمەگە قۇلاق ءتۇرىپ وتىرعان ءبىزدىڭ قىزدار ءۇرپيىسىپ وتىر. سونى سەزگەن مۇحاڭ: «ءبىراق بۇل يارقۇدي قارا كيىمدى سايقالداردان باسقاعا قاراي قويمايدى» دەپ اڭگىمەنى ودان ءارى قۇتىرتا ءتۇستى. «بۇل اعامىز قىرعىزدىڭ سايقالدارىن گورمەي جۇرگەن ەكەن دا» دەپ شولپون دا قويار ەمەس. ءبىزدىڭ شولپونعا وقشىرايا قاراي باستاعانىمىزدى اڭعارعان مۇحاڭ:
«مىنا قىرعىز ەلىندە ەڭ سۇلۋ، ەڭ وجەت، ەڭ باتىر، پاتريوت قىزداردى سايقال دەيدى. قىرعىز قىزدارى ءۇشىن سايقال اتانۋ ماقتانىش» دەدى دە: «قىرعىزستانعا العاش بارعان كەزىم. ارالاسىپ جۇرگەن ءبىر قىرعىز جىگىتتىڭ ايەلى بوسانعان ەكەن، سول قىزىنا سايقال دەپ ات قويىپتى. الگى جىگىت ماعان: «بالكىم قۇدا بولىپ تا قالارمىز» دەپ قوياتىن. ونىمەن قۇدا بولۋعا مەن دە قارسى بولا قويعانىم جوق. «ءبىراق قىزىڭنىڭ اتىن وزگەرت. بىزدە بىرەۋدىڭ ايەلىن سايقال دەسەڭ، ول سەنىمەن تاڭ اتقانشا توبەلەسەدى» دەدىم» دەدى.
مۇحاڭنىڭ سايقالعا بەرگەن تۇسىنىگىنەن كەيىن ءبىز دە «ۋف» دەدىك. شولپونعا دا جىلى شىراي تانىتتىق. مۇحاڭ تاعى ءبىر اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعاردى.
«قاي ءبىر جىلى ءازىربايجاندا وتكەن ءبىر ءىس-شاراعا قاتىستىم. ماعان دا ءسوز بەردى. ءسوزىمنىڭ باسىن ءازىربايجانشا «حانىمدار مەن مىرزالار» دەپ باستاماق بولدىم دا سونداعى ءبىر جىگىتتەن: «ءازىربايجانشا حانىمدار دەگەن ءسوز قالاي اتالادى؟» دەپ سۇرادىم. ول: «ءازىربايجانشا حانىمدار دەگەن ءسوز ءجالاپلار دەپ اتالادى» دەدى. شوشىپ كەتتىم. تاعى بىرەۋىنەن سۇراسام، شىنىندا دا سولاي اتالادى ەكەن. سوسىن امال جوق ءسوزىمدى: «قۇرمەتتى ءجالاپلار...» دەپ باستادىم» دەدى.
مەن شولپونعا قاراتا: «بىزدە دە تەلەديداردان تۇسپەيتىن سايقالدار مەن قۇرمەت بيگىنە كوتەرىلگەن ءجالاپلار بارشىلىق» دەپ قويدىم. شىنىندا دا بىزدە كوپ قوي، ءا؟!
جالعاسى بار
اۆتورى قۇديار ءبىلال