جاستار تۋرالى جاڭا زاڭ 6 ميلليون جاستىڭ ارمانىن ورىنداي ما؟
وسىلايشا، ولار «جاستار پراكتيكاسى»، «ديپلوممەن - اۋىلعا!» سىندى مەملەكەتتىك باعدارلامالار ارقىلى جۇمىسقا ورنالاسۋ قۇقىعىنا يە بولدى.
بۇعان قوسا، باسپانا الۋعا باعىتتالعان «جاس وتباسى»، «ەلوردا جاستارى»، «الماتى جاستارى» سەكىلدى مۇمكىندىكتەردىڭ يگىلىگىن كورە الادى. بۇل - جاقىندا قابىلدانعان «مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭنىڭ اياسىندا قولدانىسقا ەنگەن وڭ وزگەرىستەردىڭ ءبىرى. جالپى، جاستارعا قاتىستى قۇجات تاعى قانداي مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى؟ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ بىلتىر 26 جەلتوقساندا «قازاقستاننىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى جانە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. قۇجاتقا جاڭا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، شامامەن ەكى ايدان اسا ۋاقىت قوعامنىڭ تالقىسىندا بولدى.
«بۇل زاڭنىڭ نەگىزى العاش ەگەمەندىك العان 1991 -جىلى 28-ماۋسىمدا باستاۋ العان. كەيىن 2004 جىلى 2-ماۋسىمدا وزگەرىستەر مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلىپ، قايتا كۇشىنە ەندى. وسىلاي 18 جىل بويى وزگەرىسسىز ساقتالدى. الايدا جاڭا زامان تالابىنا سايكەس جاڭا زاڭ قاجەت ەكەنى بايقالدى. سەبەبى جاستاردىڭ تالابى، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى، كوزقاراسى ۋاقىت اعىنىمەن وزگەردى. سوعان سايكەس زاڭعا دا جاڭاشىلدىقتار كەرەك ەدى. بۇل قۇجات تولىق قابىلدانباس بۇرىن ەلىمىزدىڭ 17 ايماعىندا بارلىق جاستار رەسۋرستىق جانە جاستار ساياساتى ورتالىقتارى جانە پرەزيدەنت جانىنداعى جاستار كەڭەسىنەن وڭىردەگى وبلىس اكىمدەرىنىڭ جانىنداعى كوميسسيانىڭ اياسىندا كەڭىنەن تالقىلاندى. ياعني وتە كۇردەلى، جۇيەلى جۇمىس جاسالدى. قۇجاتتى تالقىلاۋ بارىسىندا 100 گە جۋىق ۇسىنىس، ءوتىنىش- تالاپ كەلىپ ءتۇستى. ودان بولەك، جاستارمەن سۇحبات قۇرۋدى ءجون كوردىك. اقپاراتتىق تەحنولوگيا يگىلىگىمەن الەۋمەتتىك مەسسەندجەرلەر ارقىلى ساۋالناما جۇرگىزدىك. جاستاردىڭ جاسىن 35 كە دەيىن كوتەرۋ جونىندە ساۋالناما جاسالعان. يدەيانى جاستاردىڭ ءبارى قولداي كەتتى. قوعامدىق تىڭداۋلار دا جۇرگىزىلدى. وسى ءادىس- تاسىلدەردىڭ ناتيجەسىندە زاڭعا قاجەتتى ماڭىزدى وزگەرىستەر مەن تۇزەتۋلەر، تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ، بۇگىندە قۇجاتتا ايشىقتالدى»، دەدى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى جاستار ساياساتىن ۇيلەستىرۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى اقۇلان تاستەمىر.
وسىلايشا، 1-ناۋرىزدان باستاپ «مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى» تۋرالى زاڭ تولىق كۇشىنە ەندى. مۇنداعى ماقسات - جاستاردىڭ دامۋىنا جاعداي جاساۋ جانە ولاردىڭ مەملەكەت ومىرىنە قاتىسۋىنا مۇمكىندىك ۇسىنۋ. قۇجاتتىڭ باستى جاڭالىعى بۇرىن جاستار تىزىمىنە 14-29 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتار كىرسە، جاڭا زاڭعا سايكەس جاس شەگى 35 جاسقا دەيىن ۇلعايتىلدى. بۇل تۋرالى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى دارحان قىدىرالى الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا جازبا قالدىردى. «ەستەرىڭىزدە بولسا، مەملەكەت باسشىسى 2022 -جىلى 26-جەلتوقساندا زاڭعا قول قويعان ەدى. ەرەجەگە ساي زاڭ العاش رەسمي جاريالانعان كۇننەن كەيىن الپىس كۇن وتكەن سوڭ قولدانىسقا ەنگىزىلەدى. سوندىقتان جاڭا زاڭنىڭ بارلىق نورماسى ەندى تولىق جۇمىس ىستەيدى. سوعان سايكەس بۇدان بىلاي قازاقستانداعى 35 جاسقا دەيىنگى ازاماتتار جاستار ساناتىنا قوسىلادى. بۇل دەگەنىڭىز - ەلىمىزدە جاستاردىڭ ۇلەسى 3,7 ميلليوننان 6 ميلليونعا كوبەيدى دەگەن ءسوز. ەندەشە، مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ يگىلىگىن كورەتىن جاستار سانى دا ارتادى. سونداي-اق جاڭا زاڭدا ەندى جاستاردىڭ دامۋ يندەكسى، جۇمىسقا ورنالاسپاعان جاستار (NEET ساناتىنداعى جاستار)، جاستارمەن جۇمىس جونىندەگى مامان، جاستاردىڭ ەڭبەك جاساقتارى ۇعىمدارى رەسمي تۇردە قولدانىلادى. بۇل مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن جاسالعان رەفورمالاردىڭ ءبىر كورىنىسى ەكەنى انىق»، دەپ جازدى مينيستر.
جالپى ەسەپتەپ قاراساق، 14 جاستاعى بالا مەكتەپ وقۋشىسى ساناتىنا كىرەدى. ول شامامەن 17-18 جاسىندا ورتا مەكتەپتى بىتىرەدى. كەيىن جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ، 4 جىل جوعارى باكالاۆر، 2 جىل ماگيستراتۋرا وقيدى. سوندا 25 جاسقا دەيىن ستۋدەنتتىك كەزەڭنەن وتەدى. ال وقۋىن ءساتتى اياقتاعاندار جۇمىسقا ورنالاسادى. كوپ جاعدايدا ديپلوم العان جاستار «ماماندىق بويىنشا جۇمىس ىستەگىم كەلمەيدى» نەمەسە «ماماندىق بويىنشا جۇمىس ىستەپ كوردىم، ءبىراق مەن تاڭداعانداي ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىم» دەگەن سەكىلدى ءتۇرلى سەبەپپەن NEET ساناتىنداعى جاستار قاتارىن كوبەيتەدى. كاسىپ اشقىسى كەلسە دە، قانداي دا ءبىر جەڭىلدىكتى كەرەك ەتەدى. سونىمەن قاتار 35 جاسقا دەيىنگى ازاماتتار ءۇشىن باسپانا ماسەلەسى دە وزەكتى پروبلەماعا اينالادى. وسى رەتتە جاڭا زاڭنىڭ مۇمكىندىكتەرى كومەككە كەلە مە؟
«بۇرىن زاڭ اياسىندا ازىرلەنگەن مۇمكىندىكتەر 29 جاسقا دەيىنگى ازاماتتارعا قولجەتىمدى بولسا، ەندى 35 جاستاعىلار پايدالانا الادى. جۇمىسپەن قامتۋعا بايلانىستى «جاستار پراكتيكاسى»، «ديپلوممەن - اۋىلعا!»، «سەرپىن»، «جاستار - ەل تىرەگى»، «جاسىل ەل» سىندى مەملەكەتتىك باعدارلامالار ەندى 35 جاسقا دەيىنگى ازاماتتار ءۇشىن دە قولجەتىمدى بولماق.
ەڭ نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى - جاستاردى باسپانامەن قامتۋ. مىسالى، بىلتىر بەلگىلى ءبىر باعدارلامالارعا 29 جاستاعىلار قاتىسىپ، ناتيجەگە قول جەتكىزە الماي قالعاندار سانى كوبەيگەن. بۇل قاتاردا «ەلوردا جاستارى»، «استانا جاستارى» سياقتى جالدامالى پاتەرلەرگە قاتىستى بولەك جوبالار دا بار. جاسى ءوتىپ كەتكەن نەمەسە جاسىنا سايكەس قاتىسا الماعان جاستارعا بۇل اۋىر سوققى بولعانداي ەدى. ەندى ولارعا كەرەمەت مۇمكىندىك تۋىپ تۇر.
كاسىپپەن اينالىسامىن دەۋشىلەرگە دە 5 ميلليون تەڭگەگە دەيىن نەسيە الىپ، ءىسىن دوڭگەلەتسە بولادى. بۇعان قوسا جاستارعا بەرىلەتىن «دارىن» مەملەكەتتىك سىيلىعى بار. وعان ەكىنىڭ ءبىرى قول جەتكىزە المايدى. جىلدا تەك 20 ادام عانا جەڭىمپاز بولۋى مۇمكىن. سوعان قول جەتكىزە الماعان، كونكۋرس ەرەجەسىندەگى بۇرىنعى شەكتەۋلەرگە بايلانىستى جاسى بويىنشا وتپەي قالعاندار ءۇشىن كەرەمەت جاڭالىق. وسىلايشا، 35 جاسقا دەيىنگى ازاماتتارعا مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ماراپاتتى الۋعا جول اشىلدى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى، پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا سايكەس تاعايىندالاتىن «تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارى» دەگەن مەملەكەتتىك گرانتپەن 3 ميلليون تەڭگە قايتارىمسىز تۇردە 30 گرانت 5 ءتۇرلى باعىتپەن بەرىلەدى. ەندىگى كەزەكتە 35 جاسقا دەيىنگى ازاماتتاردىڭ جوبالارىن قابىلداۋعا ابدەن دايىنبىز. بىلتىر قاناتقاقتى جوبا رەتىندە «Jas project» جوباسى ءتورت وڭىردە ىسكە اسىرىلدى. بيىل رەسپۋبليكا كولەمىندە ىسكە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ءبىلىم، عىلىم، ىزدەنۋشىلىكپەن اينالىساتىن جاستارعا جىل سايىن بەرىلەتىن 1 مىڭنان استام ءتۇرلى گرانت بار.
بىلاي قاراعاندا، 19 ميلليون حالىقتىڭ ىشىندەگى 6 ميلليون ازاماتقا قولداۋ كورسەتىلەتىندەي جاعداي جاسالدى دەپ ايتا الامىز»، دەيدى ا. تاستەمىر.
الەۋمەت تانۋشى رامازان سالىقجانوۆ زاڭدا بەلگىلەنگەن جاس شاماسىنىڭ ۇلعايتىلۋىنىڭ دا ءبىر نەگىزى بار دەپ وتىر. ساراپشى ويتكەنى ەكونوميكالىق قىسپاققا تۇسكەن، الەۋمەتتىك ساياسي تۇرعىدان ءالى دە بولسا مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا ءزارۋ بۇل دەموگرافيالىق توپقا قولداۋ، جاعداي جاساۋ ورىندى دەيدى.
«جاستار ءۇشىن جىل سايىن جاڭا باعدارلامالار، جاڭا جوبالار، كوپتەگەن جاڭا ءىس-شارا پايدا بولىپ جاتاتىنى - كوز كورىپ، قۇلاق ەستىپ جاتقان جاڭالىق. جالپى، دۇنيەجۇزىلىك ترەندكە بايلانىستى جاستاردىڭ جاسى ۇلعايتىلۋى كورىنىس تاۋىپ جاتىر. مىسالى، حالىقارالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى جاستاردىڭ جاسىنىڭ شەگىن 40 جاسقا دەيىن جەتكىزگەن بولاتىن. بۇل نەگىزى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ ۇزاقتىعىنا بايلانىستى. بىزگە دە وسى ءۇردىستىڭ كەلۋى ورىندى. نەگە دەسەڭىز، قازاقستان حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسى ۇلعايىپ كەلەدى»، دەدى ول.
الايدا الەۋمەتتانۋشى مۇنىڭ دا ءبىر كەمشىن تۇسى بارىن جاسىرمادى. سەبەبى ەلىمىزدىڭ قوزعاۋشى كۇشى جاستار دەسەك، ولاردى قورعاشتاپ، قولداپ، بارلىق جاعدايدى جاساپ ءجۇرىپ، وسى ساناتتاعى ازاماتتاردىڭ ينفانتيلدى بولۋىنا ىقپال ەتەمىز بە دەگەن قاۋىپ بار ەكەنىن العا تارتتى.
«بۇل جاستار قوعامداعى وزدەرىنىڭ كۇش- قۋاتىن، قايراتىن، تالاپتارىن اياقاستى قىلماي ما دەگەن قورقىنىش بار. جاستاردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ بويىنشا تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى، ءبىراز ءىس-شارا تۇراقتى ەمەس، ءبىر ماۋسىمدىق، ناۋقاندىق سالالار. ماسەلەن، قۇرىلىس جاساقتارى، قالانى اباتتاندىرۋ، بەزەندىرۋ دەگەن سەكىلدى. بۇل جەردە زاماناۋي ماماندىقتاردى وقىتىپ- ۇيرەتىپ، جاستاردى تۇراقتى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن بىرىزدەندىرۋ كەرەك.
اسىرەسە 9-سىنىپتان كەيىن نەمەسە 11-سىنىپتان كەيىن ءبىلىم المايتىن بالا بوس جۇرمەي مىندەتتى تۇردە ءبىر كاسىپ يگەرۋگە ءتيىس. 11-سىنىپتاعى بالالار جوعارى ءبىلىم الامىز، بولاشاقتا كۇردەلى ءبىر تەحنولوگيالىق، كاسىپ يگەرەمىز دەگەن نيەتتە بولۋى قاجەت. ال 9-سىنىپتان كەيىنگى مەكتەپ بىتىرۋشىلەر قولدانبالى، قاراپايىم ءبىر مامان يەسى بولىپ، ءوزىن اسىراپ، ەلگە دە قىزمەت ەتىپ، ەكونوميكاعا دا ۇلەسىن قوسا الادى. بىزگە قانشاما كولىك جۇرگىزۋشىلەرى، تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسىنداعى تەحنيك، مەحانيك، سانتەحنيكتەر جەتىسپەيدى، سولاردىڭ بارىنە جوعارى ءبىلىم المايتىن، بوس جۇرگەن بالالاردى تارتىپ، بۇل دا كاسىپ ەكەنىن، ادال تابىس ەكەنىن ۇيرەتىپ، ناسيحاتتاۋىمىز كەرەك»، دەدى ول.
جاستار تۋرالى جاڭا تۇجىرىمدامادا يگى باستامالار از ەمەس. سونىڭ ءبىرى - جاستار ساياساتىنا سەرپىن بەرەر قوعامدىق كەڭەستەر قۇرامىنا مىندەتتى تۇردە كۆوتا ەنگىزۋ، بارلىق وڭىردە جاستار رەسۋرستىق ورتالىعىن اشۋ ىستەرى. زاڭنىڭ باستى كوزدەگەنى جاستاردىڭ جاسىن 35 كە دەيىن ۇلعايتۋ ارقىلى بۇل ساناتتاعى بۋىنعا ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق قولداۋ كورسەتۋ بولاتىن. سونداي-اق NEET ساناتىنداعى جاستار زاڭمەن بەكىتىلدى.
ياعني نورماتيۆتىك اكتىلەردى پىسىقتاۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىق. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، دامىعان ەلدەردەگىدەي «جاستاردىڭ دامۋ يندەكسى» زاڭمەن شەگەلەندى. جاستار اراسىنداعى سۋيتسيد، قىلمىس، باسپانامەن، جۇمىسپەن قامتۋ، ءبىلىم ماسەلەلەرى جانە تاعى دا باسقا 30 دان استام پۋنكت بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدىكتەردىڭ دامۋ كارتاسىنا ەنگىزىلدى. جاڭا زاڭداعى وسى وزگەرىستەر 6 ميلليون جاستىڭ ارمان- ماقساتىنىڭ ناقتى ىسكە اسۋىنا نەگىز بولا الارى انىق.
egemen.kz