مۇسىلماندار ويلاپ تاۋىپ، الەمگە ۇسىنعان 5 زات

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ءبىز يسلام تاريحى ارقىلى كوپتەگەن مۇسىلمان عالىمدارى بولعانىن، ولاردىڭ ءتۇرلى ونەر تۋىندىلارىن ويلاپ تاپقانىن بىلەمىز.

ال تومەندەگى مىنا 5 دۇنيەسىز قازىرگى زاماندى ەلەستەتە دە الماس ەدىڭىز:

1. كوپشىلىك كىتاپحانالار. يسلامنىڭ ەرتە كەزەڭدەرىندە الەمدەگى مەشىتتەر ينتەللەكتۋالدىق پىكىرتالاستار وتەتىن ورىنداردىڭ ءبىرى بولدى. مۇندا قۇلشىلىق ەتىلىپ قانا قويماي، ىشىندە ءدىن، فيلوسوفيا، عىلىمعا بايلانىستى كوپتەگەن كىتاپتارعا تولى كىتاپحانالار دا بولاتىن. بۇل كىتاپحانالاردان جۇرت كەز-كەلگەن ۋاقىتتا كىتاپ الىپ، وقي الاتىن.

2. حيرۋرگيالىق قۇرال-سايماندار. Х عاسىردا ءومىر سۇرگەن، حيرۋرگيانىڭ اكەسى سانالاتىن بەلگىلى مۇسىلمان حيرۋرگى قاسىم ءاز-زاحراۋي كوپتەگەن حيرۋرگيالىق قۇرال-سايمانداردى ويلاپ تاپقان ەدى.

ولار بۇگىنگى مەديتسينادا ءالى كۇنگە دەيىن قولدانىلىپ كەلە جاتىر. زاحراۋي ويلاپ تاپقان زاتتار اراسىندا سكالپەل، حيرۋرگيالىق قايشى مەن ينە دە بار. سونىمەن قاتار، ول سۇيىقتىقتى وزدىگىنەن ءسىڭىرىپ الاتىن تىگىس ماتەريالىن دا شىعارعان.

3. الگەبرا. جەكە عىلىم رەتىندە الگەبرانى قولدانىسقا پارسى ماتەماتيگى ءال-حورەزمي ەنگىزگەن. ول 800-جىلدارى الگەبرالىق تەڭدەۋلەردى شەشۋدىڭ جولدارى كورسەتىلگەن تراكتات جازادى. الگەبرا يسلامنىڭ التىن عاسىرىندا جاڭا بيىككە كوتەرىلدى.

4. وپتيكا. Ⅺ عاسىردا يبن حايسام اتتى مۇسىلمان عالىمى ادامنىڭ كورۋىنە قاتىستى ەسكى كوزقاراستاردىڭ ءبارىن جوققا شىعاردى. ول ۋاقىتتا ادامدار كوزدەن ارنايى جارىق شىعىپ، سول ارقىلى كورەمىز دەپ ويلايتىن. ال حايسام بولسا، كەرىسىنشە، كوزدىڭ سىرتتان كەلگەن جارىق ساۋلەلەر ارقىلى كورەتىنىن دالەلدەگەن.

5. كوفە. كوفە داندەرى العاش ەفيوپيا جەرىندە پايدا بولدى، ونى ءوسىرۋ دە سول جاقتا دامىعان. ءبىراق XV عاسىردا حاباشيلىكتەرمەن ساۋدا جاساعان مۇسىلمان-ارابتار يەمەندە سول قارا تۇيىرشىكتەردەن سۋسىن جاساپ شىعارادى.

ولار كوفە داندەرىن قۋىرىپ، ارتىنان سۋعا سالىپ قايناتاتىن. دايىن بولعان سۋسىندى سوپىلار ءتۇنى بويعى قۇلشىلىقتا سەرگەك بولۋ ءۇشىن ىشەتىن. بۇگىندە سول سۋسىن «كوفە» دەگەن اتاۋمەن الەمگە تانىمال.

اۋدارعان حاديشا ەرمەك قىزى

muftyat.kz