قازاقستاندىق ماماندار ايىنا كوروناۆيرۋستى انىقتايتىن 50 مىڭ تەست جاساۋعا قاۋقارلى
عالىمداردىڭ بۇل پروگرەسىنە مەملەكەت باسشىسىمەن بىرگە ءدۇيىم جۇرت قۋانىپ وتىر. وسى رەتتە وتاندىق تەستتەر جايلى ق ر د س م ۇلتتىق ساراپتاما ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى ارنۇر نۇرتايەۆتى اڭگىمەگە تارتىپ كورگەن ەدىك.
سىزبەن سويلەسپەس بۇرىن مىنا ءبىر ماسەلەگە نازار اۋدارتقىم كەلەدى. قازىر ادامدار وتە ماڭىزدى اقپاراتتاردى كەيدە ءجىتى تۇسىنبەي، كەيدە باسقا مالىمەتتەرمەن شاتاستىرىپ الىپ جاتىر. سول ءۇشىن سىزگە بۇل ءىستىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرىپ بەرەيىن. ماڭىزدى ەكى باعىت بار:
ونىڭ ءبىرى - دياگنوستيكا، ەكىنشىسى - سكرينينگ. ياعني دياگنوستيكا بىزگە كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان ادامدى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. دياگنوستيكانى جۇرگىزۋ ءۇشىن پوليمەرازالىق تىزبەك رەاكسيالى تەستتەردى (پ ت ر تەستتەر) پايدالانۋ كەرەك. ياعني بۇل - لابوروتوريالىق زەرتتەۋ.
كوروناۆيرۋس جۇقتىرۋى مۇمكىن دەگەن ادامنىڭ مۇرنىنان العان تەست لابوروتورياعا جونەلتىلەدى. وندا ناتيجە شىعادى. ادامنان الىنعان تەستتەن وسى كەزدە كوروناۆيرۋستىڭ كوشىرمەسى تابىلۋى مۇمكىن. ۆيرۋس كوبەيگەننىڭ ۇستىنە كوبەيىپ بەلگىلى ءبىر مولشەرگە كەلگەن كەزدە اعزاعا شابۋىل جاساي باستايدى. وسى ۆيرۋستى پ ت ر تەستتەر انىقتايدى. ولاردىڭ دالدىگى وتە جوعارى. ول ءتىپتى ۆيرۋستىڭ 100 كوشىرمەسىنە دەيىنگى مولشەرىن تابا الادى. ياعني ءبىز تەستىلەۋمەن اينالىسىپ جاتىرمىز دەگەن كەزدە جۇعىندىنى الامىز دا لابوروتوريالىق جاعدايدا ونىڭ ناتيجەسىن شىعارامىز.
ۆيرۋس بەلگى بەرمەي ءوتىپ كەتۋى دە مۇمكىن. الايدا تەستىلەۋ بارىسىندا كوروناۆيرۋس ينفەكسياسى مۇرىن قۋىسىنا ەندى عانا تۇسكەن ادامداردى دا انىقتاپ جاتىرمىز. ەگەر ۆيرۋس تەك مۇرىن قۋىسىنان تابىلىپ، ارى كەتپەگەنى بەلگىلى بولسا - ول كىسى البەتتە اۋىرماۋى مۇمكىن.
پ ت ر تەستتەر ينكۋباتسيالىق دەڭگەيدە جاتقان، اۋرۋ بەلگىلەرى انىقتالماعان ادامداردان دا ۆيرۋستى انىقتاۋعا قاۋقارلى. ادام اۋىرعان كەزدە ونىڭ اعزاسىندا انتيدەنە (ميكرواعزالار بولەتىن توكسيندەردى جوياتىن قان پلازماسى) پايدا بولادى. انتيدەنە دەگەنىمىز - اتالعان ۆيرۋسقا قارسى يممۋنيتەت. يممۋنيتەت وزدىگىنەن ۆيرۋسقا قالاي توتەپ بەرۋدى ۋاقىت وتە كەلە ۇعادى. بۇل جاعدايدا ادام اۋىرماۋى ياكي سىرقاتتى جەڭىل كوتەرۋى مۇمكىن.
قازىر مەتسەناتتار ساتىپ الىپ، ءىرى قالالارعا تاراتىپ جاتقان ەكسپرەسس- تەستتەر اعزاداعى انتيدەنەنىڭ بارىن انىقتايدى. ەكسپرەسس- تەستتەر ۆيرۋستى تابا المايدى. ولار دياگنوستيكادان كەيىن ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن قولدانىلادى. ەكسپرەسس- تەستتەر حالىقتى سكرينينگتەن وتكىزۋ ءۇشىن قاجەت. ياعني ءاۋ باستان ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ كەتكىم كەلەتىنى: ەكسپرەسس- تەستتەر مەن پ ت ر تەستتەر دەگەنىمىز - ەكى ءتۇرلى نارسە. ولاردى شاتاستىرماۋ كەرەك.
- تەست قانشا ۋاقىت دايىندالدى؟ ونى دايىنداۋعا قانداي ماماندار تارتىلدى؟
- مىنا جاعدايدى ۇعۋ كەرەك: قازاقستاندا ەشكىم ەكسپرەسس- تەستتەردى ويلاپ تاپقان جوق. الماتىداعى بيوتەحنولوگيالىق ورتالىق وتە از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ۆيرۋستى انىقتاۋ ءۇشىن پ ت ر- تەستتەردى ويلاپ شىعاردى. ول قولدا بار شيكىزاتپەن جاسالدى. الەمگە پاندەميانى جاريالاي سالىسىمەن دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى وسى تەستتەردى قالاي جاساۋ كەرەكتىگى تۋرالى نۇسقاۋلىقتى مەملەكەتتەرگە تاراتقان بولاتىن. سول ستاندارتتارعا سايكەس بۇكىل الەم ءوز تەستتەرىن جاسادى.
قازاقستان 2020 -جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ سوڭىندا 2500 تەستتى جاساپ شىعارىپ، بىردەن پايداعا جاراتا باستادى. وسىدان كەيىن ءبىزدىڭ عالىمدار تەستتەردى تولىققاندى سيپاتتا قولدانىسقا ەنگىزدى. ءتىپتى ونى وزگە مەملەكەتتەرگە ساتا الاتىن دارەجەگە جەتىپ قالدىق. بۇعان دەيىن قىتاي ەلىنەن پ ت ر تەستتەردى ساتىپ الىپ كەلگەن ەدىك. پ ت ر تەستتەر قازىر «مايا- مايا ءشوپ ىشىندەگى ينەنى جارتى ساعاتتا تاباتىن قۇرال» دەگەن سيپاتقا يە بولىپ وتىر. ياعني ادامنىڭ بويىنداعى ميكرواعزالاردىڭ ىشىنەن پ ت ر ۆيرۋستى تاۋىپ الۋعا قاۋقارلى. پ ت ر تەستتەر شىعارىلعان كەزدە ءبىز ونى دۇرىستاپ تەكسەرىپ، تالداپ بارىپ، جۇمىسقا كىرىستىرگەنىمىزدى ايتا كەتۋ كەرەك. ولار تالاپتاردىڭ بارىنە ساي بولىپ شىقتى.
- پايىزبەن ەسەپتەگەندە پ ت ر تەستتەردىڭ ۆيرۋستى انىقتاۋ مۇمكىندىگى قانشالىقتى؟
- مۇرىننان العان جۇعىندىدان كوروناۆيرۋستىڭ بار- جوعىن پ ت ر تەستتەر 99 پايىزدىق دالدىكپەن انىقتاپ بەرە الادى.
- ەستە بولسا، ب ا ق حابارلامالارىندا اقمولا وبلىسىندا كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنان كوز جۇمعان ايەلدەن ءاۋ باستا ول سىرقاتتىڭ انىقتالماعانى ايتىلعان ەدى. ياعني كۇدىككە ىلىنگەن ازاماتتاردى قايتارا تەستتەن وتكىزۋ قاجەتتىگى بار ما؟
- بالكىم، بۇل سۇراعىڭىزعا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تولىققاندى جاۋاپ بەرە الۋى مۇمكىن. ايتسە دە پ ت ر تەستتىڭ قاتەلەسپەيتىنىن ايتا الامىن. ول ادامدا العاشىندا ۆيرۋس بولماۋى دا مۇمكىن. ياعني ۆيرۋس تەكسەرىستەن كەيىن جۇعۋى دا ىقتيمال.
- ياعني كۇدىككە ىلىنگەن ازاماتتاردى قايتارا تەستتەن وتكىزۋ قاجەتتىگى جوق قوي.. .
- جالپى، ءيا. تەستىلەۋ مەحانيزمى بار دەسەك، قورىتىندى «ءالسىز وڭ ناتيجە» كورسەتۋى دە مۇمكىن. تەست قورىتىندىسى ءالسىز وڭ ناتيجە كورسەتسە، د د س ۇ دا قايتادان تەستتەن وتكىزۋگە كەڭەس بەرەدى. ياعني بۇل زەرتتەۋدە تەست ۆيرۋسقا ۇقساس ميكرواعزالاردى تابۋى مۇمكىن.
- ال ەلىمىزدە كوروناۆيرۋستان تەستتەن وتەم دەۋشىلەرگە اقىلى قىزمەتتى ىسكە قوسۋ جوسپاردا بار ما؟
- قازىرگى تاڭدا كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىن جۇقتىردى دەگەن كۇدىككە ىلىنگەن ازاماتتى حاتتاماعا سايكەس اۋرۋحانانىڭ پروۆيزورلىق ستاتسيونارىنا جاتقىزادى. دەمەك وزدىگىنەن تەكسەرىلەم دەگەننەن بۇرىن مەملەكەت ءوزى- اق كۇدىككە ىلىنگەندەردى تەكسەرەدى.
- ياعني بۇل رەتتە اقىلى قىزمەتتى ىسكە قوسۋ جوسپاردا جوق پا؟
- جوق. ازىرگە ونداي قىزمەتتىڭ كەرەگى دە جوق. بىلۋىمشە، الماتىداعى وڭتۇستىك كورەيالىق كلينيكا، سونداي- اق جەكە ەمحانالاردىڭ ءبىرقاتارى اقىلى تەستتەن ءوتۋ جۇيەسىن ىسكە قوسۋدى كوزدەگەن. ءبىراق قازىرگى تاڭدا مەملەكەت ءبارىن ءوز قولىنا الىپ، قاۋىپ وشاعىنا جاقىن بولعان ادامداردىڭ ءبارىن تەكسەرىپ جاتىر. قاجەتتىلىكتى جابۋ ءۇشىن قازىر مەملەكەت 320 مىڭ پ ت ر تەستتى (شەتەلدىك) ساتىپ العان ەدى. شامامەن 60 مىڭى قولدانىلىپ قويدى. ال ءبىزدىڭ قازاقستاندىق ماماندار شامامەن ايىنا 50 مىڭ تەست جاساۋعا قاۋقارلى. ءبىز ايىنا 250-300 مىڭ تەست وتكىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز. بۇل جەتكىلىكتى.
- قازاقستاندا شىعارىلاتىن تەستتەر شەتەلگە ساتىلۋى مۇمكىن بە؟
- تەستتى جاساۋشىلار قازىر ۇسىنىستارىن ەنگىزۋ ۇستىندە. ءبىراق وندىرۋشىلەر قازىرگى تاڭدا ايىنا تەك 50 مىڭ تەست شىعارۋعا قاۋقارلى ەكەنىن حابارلايدى. ياعني ولار ازىرگە قازاقستاننىڭ ىشكى سۇرانىسى ءۇشىن جۇمىس اتقارادى. شەتەلدەن سۇرانىس ءالى تۇسكەن جوق. ءىشىنارا ءبىرلى- جارىم سۇرانىستىڭ كەلگەنى بار.
- سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت!
اۆتور: ايان بەكەن ۇلى