سۋومي ەلىنە ساپار: 500 تەڭگەلىك نان، تار كوشەلەر، قىتايلىق ستۋدەنتتەر
فين جەرىنەن قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ساپارى جايىندا جەدەل اقپارات تاراتۋ ماقساتىندا بارعان قازاقپارات ءتىلشىسى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تىنىس- تىرشىلىگىنە كوز جۇگىرتكەن ەدى.
سۋومي اتاۋى قايدان شىققان؟
سونىمەن، فيندەر ءوز ەلدەرىن «سۋومي» دەپ اتايدى. ال «فينليانديا» اتاۋى كونە سكانديناۆيانىڭ «fin» - اڭشى جانە شۆەدتىڭ «land» جەر، ەل دەگەن سوزدەرىنەن قۇرالعانى بەلگىلى. سۋومي اتاۋى سوناۋ ХІІ عاسىرداعى جىلنامالاردا كەزدەسەدى. ونىڭ شىعۋ توركىنىنە قاتىستى ءبىرقاتار نۇسقالار دا بار ەكەن. سونىڭ بىرىنە سايكەس، باعزى زاماندا Suomamaa دەگەن جەر بولعان. فين تىلىندە suoma «باتپاق» جانە maa «جەر» دەگەن سوزدەردەن قۇرالعان. ياعني، باتپاقتى جەر دەگەن ماعىناعا كەلەدى. راسىندا دا اۋەدەن قاراعاندا فين جەرىنىڭ باسىم بولىگىن شاعىن- شاعىن جۇزدەگەن مىڭ كولشىكتەردىڭ الىپ جاتقانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ءبىزدى دە تۇمانى تورلاعان ەل كۇتىپ العان ەدى.
قىمباتشىلىق قالتاڭىزدى قاعادى
جالپى، فين حالقى باقۋاتتى، ءبىراق ۇنەمشىل. بارىن باعالاي بىلەدى. مۇمكىن وعان ەۋروپا ەلدەرىنە ءتان قىمباتشىلىق تا اسەرىن تيگىزگەن شىعار. ماسەلەن، ءبىر بولكە نان تەڭگەگە شاققاندا 500, جارتى ليترلىك بوتەلكەدەگى اۋىز سۋى 400 تەڭگە شاماسىندا. ارينە، حالىقتىڭ جالاقىسى جوعارى. ءبىراق، بۇل جەردە قولىن قيمىلداتقانىنىڭ ءبارى اقشا. ول جاعىنان العاندا جالاقىنىڭ جوعارىلىعىن دا ۇمىتۋعا تۋرا كەلەتىن ءتارىزدى. ايتالىق، كوستيۋمىڭىزدىڭ جەڭىن نە بولماسا شالبارىڭىزدىڭ بالاعىن قىسقارتامىن دەسەڭىز، ءدال وسى قىزمەتى ءۇشىن جارتى ساعاتقا جەتەر- جەتپەس ۋاقىتىن شىعىندايتىن تىگىنشىنىڭ قولىنا شامامەن 30 مىڭ تەڭگە ۇستاتۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى. بۇل ورايدا ەسكەرەرلىگى ساپا ماڭىزدى ەمەس، ەڭ باستىسى، ءسىزدىڭ تاپسىرىسىڭىزدىڭ ورىندالۋى عانا. ال تىگىنشى ءسىزدىڭ كيىمىڭىزدىڭ كەم كەتىگىن جوندەۋ ءۇشىن ودان دا كوپ ۋاقىت جۇمسار بولسا، وندا تولەيتىن قاراجاتىڭىزدىڭ مولشەرى دە ارتا تۇسەدى.
فينليانديادا تابىسقا سالىناتىن سالىق تا تىم جوعارى، بۇل شامامەن 40 پايىزعا جۋىقتايدى ەكەن. جانارماي باعاسى دا الدەقايدا قىمبات. ءليترى تەڭگەگە شاققاندا شامامەن 700 تەڭگەگە شىعادى. سوندىقتان بولار، ايتەۋىر، قالا كوشەلەرىندە بىزدەگىدەي بەنزيندى سۋشا سىمىرەتىن دوڭكيگەن دجيپ كولىكتەرى كوزگە شالىنا بەرمەيدى. نەگىزىنەن جانارمايدى ۇنەمدى جاعاتىن شاعىن كولىكتەر عانا قالا كوشەلەرىندە جۇيتكيدى. كوشەلەرى دە تار. ءبىراق وسىنشاما تار كوشەلەردىڭ سالدارىنان جول بويىندا كەپتەلىپ تۇرعان كولىكتەردى دە بايقامايسىڭ.
ءبىلىم بەرۋدىڭ الەمدىك كوشباسشىسى
بۇگىندە فينليانديانىڭ باستاۋىش ءبىلىم بەرۋى الەمدەگى ەڭ ۇزدىك جۇيە سانالادى. جوعارى ءبىلىم بەرۋ ساپاسى بويىنشا دا الەمدەگى ۇزدىك ۇشتىكتى تۇيىندەپ تۇر. سوندىقتان بولار فين ەلى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءبىلىمدى ەلدەردىڭ رەيتينگىندە كوش باسىندا. ءبىر قىزىعى، فيندەر شەتەلدىكتەرگە دە وزدەرىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا تەگىن ءبىلىم الۋ مۇمكىنشىلىگىن جاساپ قويعان. ونىڭ قىزىعىن بۇگىندە قىتايلىق ستۋدەنتتەر كورىپ جاتىر. قازاقستاننان دا كەلىپ ءبىلىم الىپ جاتقان جاستاردىڭ قاراسى قالىڭ.
تاعى ءبىر ەرەكشەلىك - فينليانديا حالىق دەنساۋلىعىنا دا مەيلىنشە نازار اۋدارادى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ءۇيىمىنىڭ دەرەگىنشە، فينليانديا الەمدە انا ءولىمى ەڭ تومەن ەلدەر قاتارىندا (گرەكيا، يسلانديا جانە پولشا ەلدەرىمەن بىرگە) . سونداي- اق وبىر سالدارىنان بولاتىن ءولىم- ءجىتىم كورسەتكىشى بويىنشا ەۋروپادا ەكىنشى ورىنعا تۇراقتاعان.
قازاقتا «اۋرۋ استان» دەگەن ءسوز بار. ءدال وسى ءسوز - فين كاسىپكەرلەرىنىڭ بۇلجىتپاي ورىنداپ، قاتاڭ ۇستاناتىن قاعيداتى ىسپەتتى. جەرگىلىكتى حالىق تا فين وندىرۋشىلەرى ازىق- تۇلىكتىڭ قۇرامىن جازعاندا تەك شىندىقتى كورسەتەدى دەپ يمانداي سەنەدى.
فيندار «تازا سۋ - دەنساۋلىق كەپىلى» دەپ بىلەدى. سوندىقتان ۇيدە، قوناقۇيلەردە، كەز كەلگەن مەكەمە عيماراتىندا ورتالىق جۇيە ارقىلى كەلىپ تۇرعان سۋ الەم بويىنشا ەڭ ساپالى، تازا بولىپ ەسەپتەلەدى. فيندار اۋىز سۋىنا بارىنشا نازار اۋدارادى، ولار پلاستيك بوتەلكەلەردى پايدالانباۋعا تىرىسادى. سەبەبى پلاستيك بوتەلكەنىڭ قۇرامىندا «بيسفەنول ا» دەپ اتالاتىن حيميالىق زات بار. ءدال وسى حيميالىق زات اعزانىڭ يممۋندىق قىزمەتىنىڭ وزگەرۋىنە، ديابەت، سەمىزدىك، ءسۇت بەزى وبىرىنا سەبەپكەر بولۋى مۇمكىن. پلاستيك بوتەلكەنىڭ مۇنان دا وزگە زياندارى تۇستارى بار ەكەندىگى بەلگىلى.
اۆتور: مارلان جيەمباي