مۇحاڭنىڭ رومانى تۋرالى گەرمانيادا 400-گە جۋىق ماقالالار مەن پىكىرلەر جارىق كورگەن - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-101

ءشاي ۇستىندە مۇحاڭا: « ۇلىقبەك ەسداۋلەت باستاعان ءبىر توپ جازۋشىلار گەرمانياعا بارىپ قايتىپتى» دەدىم. مۇحاڭ: «گەرمانيانىڭ 12 قالاسىندا مەن دە نەمىس وقىرماندارىمەن كەزدەسۋ وتكىزگەنمىن» دەدى. مەن: «ءسىزدىڭ سول ساپارىڭىز تۋرالى كەشە «حاباردان» كوپەن امىربەك تە ايتىپ ءوتتى.

الايدا ۇ. ەسداۋلەت ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسىنەن ۇققانىم، جالپى قازاقستاننان 16 اقىن-جازۋشىنىڭ شىعارمالارى نەمىس تىلىنە اۋدارىلعان ەكەن. ءبىراق ولاردىڭ اراسىندا ءسىز جوق كورىنەسىز» دەدىم. مۇحاڭ: «ءبىزدىڭ اتى-ءجونىمىزدى ونداي تىزىمدەرگە قوسا بەرمەيدى عوي. دەگەنمەن مەنىڭ «وركەنيەتتىڭ اداسۋى» اتتى ولەڭمەن جازىلعان رومانىم كورنەكتى جازۋشى، اقىن فريدريح حيتسەردىڭ اۋدارماسىمەن نەمىس تىلىندە جارىق كورگەن بولاتىن» دەدى دە سول اۋدارما، نەمىس ەلىندەگى ساپار تۋرالى بىلايشا اڭگىمە ءوربىتتى:

«1996 -جىلدان باستاپ «وركەنيەتتىڭ اداسۋى» اتتى رومانىمدى ولەڭمەن جازا باستادىم. ءۇزىندىسىن ۇيگە قوناققا كەلگەن ش. ايتماتوۆقا دا وقىپ بەردىم. شىكەڭ شىعارمامدى جوعارى باعالادى. جوعارى باعالاعانى سونشا، مەن ول رومانىمنىڭ ءۇزىندىسىن شىكەڭنىڭ باستاماسى بويىنشا قىرعىزستاندا وتكەن يۋنەسكو-نىڭ «ىستىق-كول» فورۋمىندا بايانداما رەتىندە وقىدىم. كەيىن يۋنەسكو-نىڭ تاپ وسىلاي كيشينيەۆتە، ماسكەۋدە وتكەن فورۋمدارىندا دا رومانىمنان ۇزىندىلەر وقىدىم. سوعان وراي 1999 -جىلى يۋنەسكو-نىڭ پاريجدەگى شتاب-پاتەرىندە «وركەنيەتتىڭ اداسۋى» اتتى ولەڭمەن جازىلعان رومانىمنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.

ارتىنشا ف. حيتسەر نەمىس تىلىنە اۋداردى. كىتاپ گەرمانيانىڭ «پەندو» باسپاسىنان جارىققا شىقتى. كىتاپ ناسيحاتىن باسپانىڭ ءوزى قولعا الدى. ولار وسى كىتاپ تۋرالى ايتقان ۇلى تۇلعالاردىڭ پىكىرلەرىن جيناقتاپ، وعان مەنىڭ ءومىربايانىمدى قوسىپ، ارنايى كىتاپشا شىعاردى. باسپاسوزدە ماقالالار ۇيىمداستىردى.

سودان نە كەرەك، گەرمانيانىڭ 12 قالاسىندا مەنىمەن كەزدەسۋلەر، شىعارمام جونىندە كونفەرەنسيالار بولدى. سول كەزدەسۋدىڭ التى قالاسىندا ش. ايتماتوۆ مەنىمەن بىرگە بولدى. ءتىپتى ءۇش-ءتورت نەمىس وتباسى دا قالادان قالاعا بىزگە ىلەسىپ ءجۇردى. مەن ونداي وقىرمان قۇرمەتىن ءوز ەلىمنەن دە كورگەن ەمەسپىن» دەگەن مۇحاڭا: «سول كەزدەسۋلەرىڭىزگە كۋا بولعان بەلگىلى رەجيسسەر بولات اتابايەۆ تا ءبىر سۇحباتىندا ءسىزدىڭ ءبىر وقىرمان ايەل ساۋالىنا قايتارعان جاۋابىڭىزعا ءتانتى بولعانىن ايتىپ ەدى» دەدىم.

مۇحاڭ: «مەن ول تۋرالى ءوز كىتابىمدا جازعانمىن» دەپ ب. اتابايەۆتىڭ الگى ءسوزىن وقىپ بەردى. كەلتىرە كەتەيىك: «الماننىڭ ءبىر ايەلى ورنىنان تۇرىپ، شاحانوۆقا: «چەگو جدالي پوستسوۆەتسكيە سترانى وت زاپادا پوسلە پريوبرەتەنيا نەزاۆيسيموستي؟»(تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن پوستكەڭەستىك ەلدەر باتىستان نە كۇتكەن؟ - رەد.) دەپ سۇراق قويدى. مۇحتار شاحانوۆ بۇعان: «مى جدالي، چتو پولۋچيم دوستۋپ ك چيستومۋ رۋچيۋ رازۆيتوي تسيۆيليزاتسيي، نو ناس پودكليۋچيلي ك كاناليزاتسيي زاپادا»(دامىعان وركەنيەتتىڭ تازا باستاۋىنداعى سۋىنا جەتۋدى كۇتكەن ەدىك، ءبىراق ءبىز باتىستىڭ كارىزدەرىندەگى لاس سۋىنا تاپ بولدىق - رەد.)، - دەپ جاۋاپ بەردى».

ءيا، كەزىندە گەرمانيانىڭ 12 قالاسىندا م. شاحانوۆپەن وسىنداي كەزدەسۋ وتكەن. مۇحاڭ رومانى تۋرالى گەرمانيا باسپا سوزىندە 400-گە جۋىق ماقالالار مەن پىكىرلەر جارىق كورگەن. ءتىپتى ءبىر نەمىس وتباسى بولاشاقتا ومىرگە كەلەتىن بالاسىنىڭ ەسىمىن «مۇحتار قويامىز» دەپ شىكەڭە ءسوز دە بەرگەن ەكەن. ال ءبىز بولساق مۇحاڭدى شىعارمالارى نەمىس تىلىنە اۋدارىلعاندار تىزىمىنە دە قوسقىمىز كەلمەيدى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-102

مەنىڭ امانحان ءالىم اعام توبەسىندە بۇلت ءۇيىرىلىپ جۇرەتىن قازاقتىڭ ءبىرى. ءوزى كۇزدى ۇناتادى. سوندىقتان الگى «بۇلتپەن» ءبىر بايلانىسى بار. اشىق اسپان اياسىندا جۇرسە شەكەسىنە كۇن وتە مە، ايتەۋىر جوق بۇلتتى ءوزى «ىسقىرىپ» شاقىرىپ الادى. بۇلت بولعان سوڭ وڭا ما؟! كۇن كۇركىرەيدى، جاڭبىر جاۋادى. ءيا، كەيدە نايزاعاي دا وينايدى. وسى «سۋرەت» - امانحان اعامنىڭ ءومىر سالتى.

وبرازبەن سويلەۋ ويىمىزدا بولعان جوق. شىندىقتى ايتتىق. بالكىم ءسال-ءپال اسىرەلەڭكىرەپ تە جىبەردىك. ايتپاعىمىز، امانحان ءالىمنىڭ مىنەزى ەدى ءدا. بۇلتتى قاپەرگە العاندا، ول كىسىنىڭ قوعام كەلەڭسىزدىكتەرىنە قارسى جۇرگىزگەن ۇزاق جىلعى كۇرەسىن دە وي ەلەگىنەن وتكىزدىك. ونىڭ ىشىندە ەندى ءوز ارىپتەستەرىمەن ايتىس-تارتىسى دا بار. ءبىز سونىڭ تەك م. شاحانوۆقا قاتىستى جاعىن عانا تىلگە تيەك ەتپەكپىز.

ا. ءالىم مۇحتار اعاسىن كورگەندە «اعالاپ» تۇرادى. ەندى ءوزى دە اعا سىيلاپ وسكەن ءوڭىردىڭ بالاسى عوي. وزبەكشە گاپتى دە تۇسىنەدى دەگەندەي. ءبىراق وسى بيازى مىنەزدى اعام مۇحاڭا كەلگەندە تاسپىسىنەن جاڭىلا بەرەدى. ءوزى م. شاحانوۆ ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ جۇرەدى دە اياق استىنان نىلدەي بۇزىلادى. بۇزىلعاندا، الگى جوق بۇلتتى ءوزى ىسقىرىپ ءجۇرىپ توبەسىنە ءۇيىرىپ الادى.

سودان: «امانحان م. شاحانوۆ پوەزياسى تۋرالى «ءوي» دەپتى. سوسىن «ءبۇي» دەپتى» دەگەن اڭگىمەلەر بىزگە جەتىپ جاتادى. الگىندەي جەل ءسوز گۋىلدەي بەرگەن سوڭ مۇحاڭنىڭ شەكەسى تىرىسادى. مەن ونداي اڭگىمەلەردى جوققا شىعارىپ، ۋشىعا باستاعان ماسەلەلەردىڭ تىگىسىن جاتقىزۋعا تىرىسىپ جۇرەمىن. بۇل تۇرعىدا ءبىراز جىگىتتەرگە قاتىستى ارااعايىندىق قىزمەتتەرىمدى ماقتانىشپەن ايتا الامىن.

سونىمەن مۇحاڭنىڭ دا امانحان اعاما دەگەن كوزقاراسىن تۇزۋلەدىم. ەكەۋى قۇشاقتاسىپ امانداساتىنداي جاعدايعا جەتتى. سول كەزەڭدە مۇحاڭ دا «جەلتوقسان ەپوپەياسىن» جازىپ بىتىرە قالدى. سوعان وراي كىتاپ تۇساۋكەسەرىن وتكىزۋدى قولعا الدىق. سويلەيتىن ادامدار ءتىزىمىن جاسادىق. مەن: «كىتاپتىڭ نەگىزگى تانىستىرۋىن امانحان الىمگە تابىستايىق» دەدىم. مۇحاڭ كەلىستى. كىتاپتىڭ ءبىر داناسىن ا. الىمگە جەتكىزىپ بەردىك. ول دا كىتاپتى قۋانا قابىل الدى.

ءۇش تومدىق «جەلتوقسان ەپوپەياسى» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى جازۋشىلار وداعىنىڭ زالىندا ءوتتى. ينە شانشار ورىن جوق. كوپ جۇرت تۇرەگەپ تۇر. ءسوز ا. الىمگە بەرىلدى. امانحان اعام ءبىر كوسىلدى دەيسىڭ. ءۇش تومدىق كىتاپتىڭ استىن سىزىپ تۇرىپ وقىعاندىعى كورىنىپ تۇر. ءوزى دە وسى كىتاپ ارقىلى م. شاحانوۆتى جاڭا قىرىنان تانىدى-اۋ دەيمىن. ايتەۋىر «جەلتوقسان ەپوپەياسىنىڭ» ومىرگە كەلگەن كۇنىن تاريحي وقيعا رەتىندە باعالادى.

جيىن سوڭىندا ءسوزدى مۇحاڭنىڭ ءوزى الدى. كىتاپتا كوتەرىلگەن كەيبىر وقيعالارعا توقتالدى. قالام ۇستاعان ءبىراز اپا، اعالارىمىزدىڭ تۋفلي جالاعىشتىعىن تىلگە تيەك ەتتى. كەيبىرىنىڭ اتىن اتاپ تۇرىپ سويىپ سالدى. سول كەزدە تەمىرحان مەدەتبەك، ەسەنعالي راۋشانوۆ، مەرەكە قۇلكەنوۆ سىندى سىنعا ۇشىراعان اپا-اعالارىمىزدىڭ ىنىلەرى زالدان شىعىپ كەتتى. جيىننان سوڭ مۇحاڭ ماعان: «انا ۇشەۋى نەگە شىعىپ كەتتى؟» دەپ سۇرادى. مەن: «تۇساۋكەسەر سوزىلىپ كەتتى. دارەت ماسەلەسى شىعار...» دەدىم. الايدا ولاردىڭ نەگە شىققانىن ءىشىمىز سەزىپ تۇردى.

بۇدان كەيىن دە مۇحاڭ ەكەۋمىز تالاي جيىن-تويلارعا قاتىستىق. ءار وتىرىس الدىندا مۇحاڭا: «بۇل جولى ەشكىمگە تيىسپەي تىنىش تارقايىق» دەپ ايتۋدان جاڭىلمايمىن. «ماقۇل» دەپ كەلىسىمىن بەرەتىن مۇحاڭ دا «تۋفلي جالاعىشتار» تۋرالى ولەڭىن وقۋدى قويمايدى. مەن: «جارايدى، ولەڭىڭىزدى وقىڭىز. ءبىراق اتتارىن اتاماي-اق قويىڭىزشى» دەيمىن. كەيدە ماعان: «تاپسىرماڭدى ورىندادىم» دەپ قويادى. ءبىراق مۇنداي ءجايت تىم سيرەك بولادى ءدا.

 مۇحاڭ ءوزى سانامالاپ جۇرەتىن «تۋفلي جالاعىشتارىنىڭ» باسپا سوزدە جاريالانعان «قاناتتى سوزدەرىن» جيناقتاپ جۇرەدى. ونىڭ ءوزى قازىر ءبىر كىتاپقا تاياپ قالدى. رەتىنە قاراي ونى دا ءبىر ءشاي ۇستىندە اڭگىمە قىلارمىز.

 جالعاسى بار