قاسىم-جومارت توقايەۆ 2-ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق فورۋمدا نە تۋرالى ايتتى
مودەراتور الەكساندر شوحين مەملەكەت باسشىسىنا «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ 2025 -جىلعا دەيىنگى قابىلدانعان ستراتەگياسىندا ءوزارا ينفراقۇرىلىم بايلانىسى، «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» جانە «باتىس - شىعىس» دالىزدەرى جانە ءۇشىنشى ەلدەرمەن اراداعى قاتىناستار سەكىلدى پەرسپەكتيۆتى باعىتتار قامتىلعان با؟» دەگەن سۇراق قويدى.
پرەزيدەنت ءوز سوزىندە فورۋمعا قاتىسۋشىلارعا ءىلتيپات بىلدىرە وتىرىپ، جيىنعا شاقىرعانى جانە ءىس-شارانى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن رەسەي تاراپىنا جانە ۆلاديمير پۋتينگە ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
مەملەكەت باسشىسى 2020 -جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى دامىتۋدىڭ 2025 -جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق باعىتتارى قابىلدانعانىن اتاپ ءوتتى.
شىن مانىندە، بۇل وسى سالادا اتقارىلعان جۇمىستارعا بەرىلگەن باعا بولدى. ارينە، ماقساتتار مەن مىندەتتەردى قايتا پىسىقتاۋ كەرەك. فورۋمعا قاتىسۋشىلار جانە ارىپتەستەرىم ستراتەگيانىڭ وتە ماڭىزدى، جان- جاقتى ويلاستىرىلعان قۇجات ەكەنىنە كەلىسەدى دەپ ويلايمىن. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ گەوگرافيالىق اۋماعى وراسان زور ەكەنىن ەسكەرسەك، ءوزارا ينفراقۇرىلىم بايلانىسىن دامىتۋ ماسەلەسى اسا ماڭىزدى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى.
بۇل جەردە ءبىز بىردەن ەكى دەڭگەيدە: ءبىرىنشى - ىشكىوداقتىق، ياعني وداققا مۇشە ەلدەردىڭ كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا سالالارىنداعى ينتەگراتسياسى باعىتىندا، ەكىنشى - حالىقارالىق، ياعني كولىك- لوگيستيكا سالاسىنداعى حالىقارالىق ماسەلەلەردى جۇزەگە اسىرۋ جانە ءۇشىنشى ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ اياسىندا جۇمىس ىستەيتىنىمىزدى ايتا كەتۋ كەرەك.
جاھاندىق تاۋار اعىنىنىڭ مەيلىنشە جىلدام وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتقانىن ەسكەرسەك، قازىر جان-جاعىمىزدى ءجىتى باقىلاپ، بۇكىل ايماقتا بارىنشا ترەند قالىپتاستىرۋ وتە ماڭىزدى. شىعىسىمىزدا تۇتاس قۇرلىقتى ستراتەگيالىق تۇرعىدا بايلانىستىرۋدى كوزدەيتىن ماڭىزدى ءارى اۋقىمدى باستاما – ق ح ر-دىڭ «ءبىر جول - ءبىر بەلدەۋ» جوباسى بار. سولتۇستىك - وڭتۇستىك جەلىسىندەگى ساۋدا- ەكونوميكالىق قاتىناسقا سۇرانىس بىرنەشە ەسە ارتتى. ءبىز، شىن مانىندە، وسى ۇدەرىستەردىڭ بەل ورتاسىندامىز. قالىپتاسىپ كەلە جاتقان وسى جاھاندىق ەكونوميكادا ءبىزدىڭ قانداي ءرول اتقاراتىنىمىز وزىمىزگە بايلانىستى. وتكەن جىلدىڭ وقيعالارى «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» كولىك ءدالىزىن «جاڭا جاھاندىق لوگيستيكانىڭ» باستى ەلەمەنتى رەتىندە دامىتۋ قاجەت ەكەنىن تاعى دا انىق بايقاتتى. اتالعان مەريدياندى ءدالىز ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتىنىڭ ەندىگىمەن سايكەس كەلەدى. سوندىقتان ەكى باعىتتى دا ۇيلەسىمدى ءارى جۇيەلى تۇردە دامىتسا، ءبىرىن- ءبىرى تولىقتىرا تۇسەتىنىن كورىپ وتىرمىز. بۇل تەك ونەركاسىپ، كولىك جانە ەكونوميكا سالالارىن دامىتپايدى. سونداي-اق بۇل باعىتتار الىپ ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ءوزارا قارىم-قاتىناس پەن كووپەراتسيانى تۇبەگەيلى وزگەرتە الادى.
مەن بۇل تۋرالى بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىن. ويتكەنى ءدال قازىر كولىك لوگيستيكاسى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتا العا شىقتى. شىن مانىندە، حالىقارالىق نارىقتا كولىك باعدارلارىنا، لوگيستيكاعا جانە باسقا دا سالالارعا يەلىك ەتۋ ءۇشىن كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. بۇل - بارلىق مەملەكەت ءۇشىن پايدالى بيزنەس. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق وسى باعىتتا ماڭىزدى ءرول اتقارۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىن. وداقتىڭ ەڭ باستى ساياسي جانە ەكونوميكالىق سەرىكتەسى - قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ ماڭىزى زور. قىتاي - ەڭ ءىرى جۇك جونەلتۋشى ءارى ەڭ ءىرى تۇتىنۋشى ەل، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى فورۋم قاتىسۋشىلارىنا وتكەن اپتادا ق ح ر-عا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارعانىن، ساپار اياسىندا سيان قالاسىنداعى قۇرعاق پورتتا قازاقستاننىڭ لوگيستيكالىق ورتالىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعانىن جەتكىزدى. پرەزيدەنت بۇل پورت ورتالىق ازياعا، ەۋروپاعا، تۇركياعا جانە يرانعا تىكەلەي كونتەينەر پويىزدارىن جونەلتەتىن نەگىزگى حابقا اينالاتىنىنا سەنىمدى. سونىمەن قاتار باقتى - اياگوز ۋچاسكەسىندە تەمىرجول بايلانىسىن ىسكە قوسۋ جانە ق ح ر باعىتىندا بولەك شەكارا وتكەلىن سالۋ جوسپارلانىپ وتىر.
ءبىز رەسەيمەن ناتيجەلى ىنتىماقتاستىق قۇرۋعا نيەتتىمىز. سەبەبى بۇل جوبا تەك قازاقستاننان عانا ەمەس، باتىس سىبىردەن دە ق ح ر-عا تاۋار جەتكىزۋ مەرزىمى مەن قاشىقتىعىن ەداۋىر قىسقارتادى. تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە. فيزيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدان بولەك، «جۇمساق» ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرۋعا باسا ءمان بەرۋ قاجەت. ياعني، تسيفرلاندىرۋ، كەدەندىك اكىمشىلەندىرۋ ءىسىن وڭتايلاندىرۋ جانە اكىمشىلىك جۇكتەمەنى ازايتۋ. جالپى، قازىر ءبىز ەۋرازيادا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭا كولىك قۇرىلىمىن قالىپتاستىرىپ جاتىرمىز دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
بۇل ىسكە تىڭعىلىقتى ازىرلىكپەن ءارى جۇمىلا كىرىسسەك، ءبىرشاما ەكونوميكالىق جانە ساياسي پايداعا كەنەلەمىز. بىزدە تولىققاندى جانە كونسترۋكتيۆتى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگى تۋرالى ورتاق تۇسىنىك بار دەپ ويلايمىن. جالپى، ە ا ە و حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا باسىمدىق بەرىپ، ءوزىنىڭ تانىمالدىعىن، سونىمەن قاتار حالىقارالىق قاۋىمداستىقتاعى بەدەلىن ارتتىرۋعا ءتيىس. ارينە، ەۋرازيالىق وداقتىڭ بەدەلى وسى ۇيىمداعى بىرلەسكەن جۇمىسىمىزدىڭ ناقتى ناتيجەلەرىنە نەگىزدەلۋگە ءتيىس.
سوندىقتان قىتايمەن، ۇندىستانمەن، ۆەتناممەن، يرانمەن، مىسىرمەن، يزرايلمەن، سەربيامەن جانە باسقا دا سەرىكتەستەرمەن بەلسەندى قارىم-قاتىناس جاساۋ - وداقتىڭ كەمەلدەنە تۇسكەنىن جانە ونىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق تۇرعىدان تارتىمدى ەكەنىن بىلدىرەتىن ماڭىزدى كورسەتكىش. وتكەن جىلدان بەرى يندونەزيامەن جانە بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىمەن ەركىن ساۋدا جونىندە كەلىسىم جاساۋ تۋرالى كەلىسسوز جۇرگىزە باستادىق. مەن بۇل باعىتتاردى وتە ماڭىزدى دەپ سانايمىن. سوندىقتان ەۋرازيالىق كوميسسيا شۇعىل ءارى جاۋاپتى جۇمىس اتقارادى دەپ سەنەمىن، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سونىمەن قاتار پرەزيدەنت وداقتى دامىتۋدىڭ جاڭا باسىمدىقتارىن انىقتاۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى.
كەز كەلگەن ءىستى قولعا العاندا ءاردايىم قازىرگى پروبلەمالاردى عانا شەشىپ قويماي، كەلەشەكتەگى جۇمىستى دا جوسپارلاۋ كەرەك ەكەنى ءسوزسىز. سونداي-اق اينالاداعى جاعدايدىڭ وزگەرۋىنە بايسالدى قاراۋ كەرەك. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بەرىك نەگىزى بولۋعا ءتيىس. ىرگەتاسى نەعۇرلىم مىعىم بولسا، سوعۇرلىم مىقتى ءارى ۇزاققا ءتوزىمدى عيمارات سالۋعا بولادى. ال ءبىزدىڭ وداقتىڭ ىرگەتاسى نە؟ وداق تۋرالى كەلىسىمدى تولىققاندى جۇزەگە اسىرۋ نەگىزگى ماسەلە جانە سولاي بولا بەرەدى. قازاقستان 2015 -جىلعى شارتتىڭ نەگىزىندە ءدال وسى ينتەگراتسيانى قولدايتىنىن تاعى دا اتاپ وتكىم كەلەدى.
ياعني، «ءتورت ەركىندىك» جانە ينفاقۇرىلىمعا تەڭ دارەجەدە قولجەتىمدىلىك، ءادىل باسەكە، تەڭ قۇقىق جانە ۇلتتىق مۇددەنى ەسكەرۋ سەكىلدى نەگىزگى قاعيداتتار مۇلتىكسىز ساقتالۋى كەرەك. بۇل - ءبىزدىڭ ورتاق ءىسىمىزدىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى. قازاقستان ءدال وسى قاعيداتتاردى ىلگەرىلەتەدى. قازىر تۇراقتى تۇردە تۋىندايتىن كەدەرگىلەر مەن شەكتەۋلەر تۋرالى كوپتەگەن دەرەكتى تىزبەلەيتىن ۋاقىت ەمەس دەپ ويلايمىن. مەن بۇل جاعدايدى شيەلەنىستىرۋدى جاقتامايمىن. ءبىراق تۋىنداعان ماسەلەلەردى وسىندا شەشۋ كەرەك. بۇل جەردە تاۋەكەل وتە جوعارى. بۇعان دەيىن ايتقانىمداي، بۇل - ءبىزدىڭ وداقتىڭ بەدەلى.
ءبىز، ەڭ الدىمەن، ءوز حالىقتارىمىزعا وداقتىڭ ماڭىزدىلىعىن، ونىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن جان- جاقتى پىسىقتالعان، دۇرىس شەشىمدەر قاجەت. ينتەگراتسيانىڭ وتە كۇردەلى پروتسەسس ەكەنىن تۇسىنەمىن. بۇل بارلىق ۇلتتىق مۇددەنى ءبىر ارناعا توعىستىراتىن وتە نازىك جۇمىس. ءبىراق ءبىز بۇل جۇمىستى ءوزارا كەلىسە وتىرىپ جۇرگىزۋىمىز كەرەك. بىزگە ناقتى ناتيجەلەر قاجەت. العا قويىلعان جانە جاريالانعان ماقساتتاردىڭ باسىم بولىگىنە ءالى دە قول جەتكىزىلمەدى. سوندىقتان، ەڭ الدىمەن، وداق اياسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ورىندالۋىن سوڭىنا دەيىن جەتكىزۋگە باسا ءمان بەرۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن. مۇنى ىستەمەسەك، الدىمىزعا اسقاق ماقساتتار قويۋ قيىن.
جاڭا نارسەنى ەنگىزبەستەن بۇرىن وسىعان دەيىن بىرگە جوسپارلاعان دۇنيەلەردى ىسكە اسىرۋعا بارىنشا كۇش سالۋىمىز قاجەت. ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا تۇپكى ماقسات ەمەس. بۇل تەك ۇيىمعا مۇشە مەملەكەكەتتەردىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ جانە حالىقتارىنىڭ ءال- اۋقاتىن جاقسارتۋدىڭ ءبىر قۇرالى ەكەنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. سوندىقتان ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ جەتىستىگى ستراتەگيالار، كەلىسىمدەر جانە شەشىمدەردىڭ سانىمەن ەمەس، كەرىسىنشە، جاڭا وندىرىستەر، تەحنولوگيالار جانە جۇمىس ورىندارىمەن باعالانادى. ءبىز ءۇشىن ە ا ە و اياسىنداعى ينتەگراتسيا، ەڭ الدىمەن، ەكونوميكالىق سيپاتقا يە. ارينە، ستراتەگيادا ايتىلعان كەز كەلگەن باسقا سالانىڭ ماڭىزى بار. ءبىراق ولاردى ەكونوميكا تۇرعىسىنان قاراستىرۋ كەرەك، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ت م د، ۇ ق ش ۇ اياسىندا، سونداي-اق ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق شەڭبەرىندە جاقىن سەرىكتەستەرىمەن الەۋمەتتىك، مادەني، گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا دايىن. فورماتتاردى ارالاستىرۋ باستاپقى ماقساتتان اۋىتقىپ، رەسۋرستاردى زايا كەتىرۋگە اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىن.
سونىمەن قاتار فورۋمدا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، ارمەنيا ۆيتسە-پرەمەرى مگەر گريگوريان جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا القاسىنىڭ ءتوراعاسى ميحايل مياسنيكوۆيچ ءسوز سويلەدى. سونداي- اق ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭنىڭ بەينەۇندەۋى كورسەتىلدى.
