قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 27 جىلى: ەلباسى باستامالارى ومىرشەڭدىگىن دالەلدەدى
بۇل الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ۇلتتىق تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جاساعان ماڭىزدى قادامى بولدى.
كەيىننەن بۇعان ازاتتىقتى اڭساعان جەلتوقسان وقيعاسىن، ەل بولىپ تاريحي تاڭداۋ جاساعان تۇڭعىش پرەزيدەنت سايلاۋىن قوسىڭىز. ەڭ باستىسى تاۋەلسىزدىكتىڭ اق تاڭى اتقان كۇن دە وسى جەلتوقسان ايىنا تيەسىلى ەكەن.
بيىل سول تاۋەلسىزدىككە 27 جىل. وسى جىلدارى قازاق حالقى تالاي سىننان سۇرىنبەي ءوتىپ، بەرەكە- بىرلىكتىڭ ارقاسىندا ءتۇرلى قيىندىقتاردى ەڭسەردى. بۇگىندە ەلىمىز تورتكۇل دۇنيەگە تولىق تانىلعان، حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ بەلدى مۇشەسى رەتىندە مويىندالدى. وسى ورايدا الدىمىزدا تۇرعان مارتەبەلى ماقسات- مىندەتتەرگە دە بىرلەسە قول جەتكىزە الاتىنىمىزعا سەنەمىز. سوندىقتان تاۋەلسىزدىك ءقادىرىن بىلگەن حالىقىمىز 16 -جەلتوقسان مەيرامىنىڭ ماڭىزى مەن ءمانىن جاقسى تۇسىنەدى.
بۇل جەتىستىكتەردىڭ بارلىعى دەرلىك پرەزيدەنتتىڭ كوپجىلدىق ەڭبەگىمەن تىعىز بايلانىستى. ول مەملەكەت باسشىسى ءارى ۇلت كوشباسشىسى رەتىندە مارتەبەلى سىي- قۇرمەتكە لايىقتى بولدى، ەل ىشىندە جانە بارشا الەمدە جوعارى بەدەلدى يەلەندى.
نەگىزى، ەگەمەندىك العانعا دەيىنگى مەرزىمنىڭ وزىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى بارلىق قاجەتتى ءارى ماڭىزدى قادامداردى جاسادى. ال قازاقستان تاۋەلسىزدىگى جاريالانعاننان كەيىن ەڭ باستى ستراتەگيالىق شەشىمدەر پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلدى. سوندىقتان دا ەلباسى قازاقستاندىق مەملەكەتتىلىكتىڭ باستى ساۋلەتشىسى بولدى.
ۇلت كوشباسشىسى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دۇنيەگە كەلۋىنىڭ ۇلى شەجىرەسى ءبىرقاتار تاريحي كەزەڭدەردەن تۇراتىندىعىن ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە قاداپ ايتقان بولاتىن.
«1990 -جىلدىڭ ءساۋىرى - رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى لاۋازىمىن تاعايىنداۋ، 1990 -جىلدىڭ قازانى - قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيا، 1991 -جىلدىڭ تامىزى - سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ جابىلۋى جانە رەسپۋبليكالىق ەگەمەن التىن- ۆاليۋتا قورىن قۇرۋ، 1991 -جىلدىڭ جەلتوقسانى - العاشقى بۇكىل حالىقتىق پرەزيدەنتتىك سايلاۋ، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ جاڭا اتاۋى تۋرالى شەشىم قابىلداۋ، 16 -جەلتوقسان - «قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭدى قابىلداۋ، 1993 -جىلدىڭ 15 قاراشاسى - ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتانى جانە قارجى جۇيەسىن ەنگىزۋ. جەكە مەن ءۇشىن ءىس جۇزىندە وسىناۋ ىرعاقتى كەزەڭنىڭ ءاربىر كۇنى ۇمىتىلماق ەمەس»، - دەپ ەسكە الدى ن. نازاربايەۆ.
شىنىمەن دە، پرەزيدەنتتىڭ سول كەزدەگى ستراتەگيالىق قادامدارى دۇرىس بولعاندىعىن ءومىر دالەلدەدى. ەستەرىڭىزدە بولسا، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان كەزدە باتىستىق كەي ماماندار قازاقستاننىڭ ىشكى نازىك جاعدايلارىنا بايلانىستى ۇزاققا بارمايتىنى، ءوزىن-ءوزى باسقارا المايتىنى تۋرالى نەگىزسىز جورامالدار جاساعان ەدى. ءبىراق ولار قاتەلەستى. مۇنى وتكەن 27 جىلدىڭ ناتيجەلەرى راستاپ وتىر. اتاپ ايتقاندا، قازاقستان حالىقارالىق دەڭگەيدە اسا ماڭىزدى جۇمىستاردى اتقاردى، بەدەلدى مارتەبەدەن كورىندى.
تاريحقا دەن قويساق، قازاقستانداعى تۇڭعىش بۇكىل حالىقتىق پرەزيدەنت سايلاۋى 1991 -جىلى 1 -جەلتوقساندا ءوتىپ، وندا ن. نازاربايەۆ سايلاۋشىلاردىڭ 98,8 پايىز داۋىسىن الدى. 10 -جەلتوقسان كۇنى الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ انت بەرۋ سالتاناتى ءوتتى.
«ءبىز دەربەس ءومىر سۇرەتىن جاعدايدامىز» - مەنىڭ ۇلىقتاۋ سالتاناتىنداعى نەگىزگى ءسوزىم وسى بولدى. ارادا جيىرما جىل وتكەن سوڭ بۇكىل حالىقتىق سايلاۋ وتكىزىلگەن مەرەيلى كۇن مەملەكەتتىك مەرەكەگە - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنىنە اينالدى. ساياسي كۇنتىزبەدە ول زاڭدى جانە سيمۆولدىق تۇرعىدا تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ۇلاسادى. تاريحي 1991 -جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىككە قاراي جاساعان شەشۋشى قادامى بولدى»، - دەپ جازدى ەلباسى «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» اتتى جاڭا كىتابىندا.
الدىمەن ەكونوميكا...
بيىل قازاقستاننىڭ ءوز الدىنا دەربەس ەل بولىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە تولىققاندى مويىندالعان مەملەكەت رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىنا 27 جىل تولىپ وتىر. بۇل مەرزىمدە ءجۇرىپ وتكەن اۋىر دا ءارى ابىرويلى جولىمىزدىڭ ءمانى مەن ماعىناسىن تۇتاس عاسىرعا بالاۋعا بولادى. ەكونوميكالىق- الەۋمەتتىك، قاۋىپسىزدىك، ساياسي، ونىڭ ىشىندە جاھاندىق، وڭىرلىك ماسەلەلەرگە قاتىستى ءوز الدىنا دەربەس شەشىم قابىلداۋعا قاۋقارلى، ءوز ۇستانىمىن تالاپ ەتەتىن تاۋەلسىز مەملەكەت بولا الاتىنىمىزدى بارلىق جاعىنان كورسەتتىك.
حالىقارالىق باستامالارمەن بىرگە، الەمدىك دەڭگەيدەگى شارالاردى، ادامزاتتىق ماڭىزدى فورۋمداردى دا جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىراتىن مەملەكەت ەكەنىمىزدى دالەلدەدىك. شىن مانىندە مۇنىڭ بارلىعى دەربەستىكتىڭ، ەگەمەن ەلدىكتىڭ ارقاسى ەكەنى انىق.
«الدىمەن ەكونوميكا، سودان سوڭ ساياسات» قاعيداتىن ۇستانعان جاس مەملەكەت ازداعان ۋاقىت ىشىندە ساياسي، ەكونوميكالىق رەفورمالاردى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى الەمگە تانىلا باستادى. وسى ۋاقىتتا قازاقستان حالقى دا، ونىڭ دۇنيە پايىمى دا، دامۋ جولى دا وزگەردى. ەكونوميكا قارىشتاپ ءوسىپ، ونداي ءوسىم يگىلىگى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا قىزمەت ەتۋگە باعىتتالدى. بۇل دا كورەگەن ساياساتتىڭ ارقاسى.
ن. نازاربايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن تابىستى نارىقتىق ەكونوميكانىڭ مودەلى قۇرىلدى. بۇل رەتتە ەركىن باسەكەلەستىك پەن الەۋمەتتىك قورعاۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىنە ەكپىن قويىلدى. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ باسىم ۇلەسى الەۋمەتتىك سالاعا باعىتتالىپ كەلەدى. قازاقستان شەتەل كومپانيالارى ءۇشىن سەنىمدى سەرىكتەس اتانىپ، وسىنىڭ ناتيجەسىندە ورتالىق ازياعا شاققاندا، تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسيالارىنىڭ باسىم بولىگى ەلىمىزگە تيەسىلى بولدى.
اتاپ وتەرلىگى، تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسىم، ستراتەگيالىق التىن- ۆاليۋتا قورىنىڭ جيناقتالۋى كوپتەگەن مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ءساتتى جۇزەگە اسۋىن قامتاماسىز ەتۋدە. بۇل باعدارلامالار ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا، ونەركاسىپ پەن اگروونەركاسىپتىك سالانى جاڭعىرتۋعا، ادامي كاپيتالدى دامىتۋعا نەگىزدەلگەن.
قازىرگى كەزدە قازاقستاندا ستراتەگيالىق دامۋدىڭ ەكىنشى باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ال «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى ۇزاق مەرزىمدى كەشەندى دامۋدىڭ سىندارلى تۇجىرىمداماسىن قامتىپ وتىر. وندا مەملەكەتتىڭ تۇراقتى يننوۆاتسيالىق دامۋىنىڭ باسىمدىقتارى، باعىتتارى ايقىندالدى.
بۇگىندە قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتاعى جوعارى دەڭگەيى ەلىمىزگە ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا مۇمكىندىكتەر بەرىپ وتىر. وسى ورايدا ق ر پرەزيدەنتىنىڭ باستامالارى ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن نىعايتتى. الەمدىك رەيتينگتەردە الدىڭعى قاتارلى ورىندارعا قاراي بەلسەندى ىلگەرىلەپ، حالىقارالىق ارەنادا ماڭىزدى ويىنشىلاردىڭ بىرىنە اينالۋعا قاۋقارلى بولدىق.
جالپى، ءبىز عاسىرلار بويى قانشاما ۇرپاقتىڭ ارمانى بولىپ وتكەن تاۋەلسىزدىكتىڭ، ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ مۇراتىنىڭ جۇزەگە اسقان داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ حالقىمىزدى بىرلىك ۇعىمى، ياعني ورتاق قۇندىلىقتاردىڭ، ماقساتتار مەن مىندەتتەردىڭ، تاعدىرىمىزدىڭ بىرلىگىن ءتۇسىنۋ بىرىكتىردى. ەندىگى كۇنى ىرگەتاسى مىعىم قالانعان مەملەكەتىمىزدىڭ شاڭىراعى شايقالماي، تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇعىرلى بايراعى ماڭگىگە جەلبىرەي بەرەتىنىنە ەش كۇمان جوق.