بالاعا قازىر تەوريادان گورى داعدىلاردى ۇيرەتۋ كەرەك - 26 جاستاعى مەكتەپ ديرەكتورى
استاناداعى №54 مەكتەپتىڭ ديرەكتورى شاكارىم سەيسەنباي جاس تا بولسا، جاڭاشىلدىعىمەن كوزگە تۇسكەن. ول - قازاقستانداعى ەڭ جاس مەكتەپ ديرەكتورى. رەسپۋبليكا بويىنشا جالپى ءبىلىم بەرەتىن 7 مىڭعا جۋىق مەكتەپ بولسا، 26 جاستاعى شاكارىم سەيسەنباي - حالىقارالىق ءبىلىمى بار جالعىز ديرەكتور.
ول تاراز يننوۆاتسيالىق- گۋمانيتارلىق ۋنيۆەرسيتەتىندە باكالاۆر دارەجەسىن العان. ودان كەيىن «مولەكۋليارلىق بيولوگيا» ماماندىعى بويىنشا ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستراتۋراسىن ءتامامداعان جانە نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە «ءبىلىم سالاسىنداعى مەنەدجمەنت» ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋرانى بىتىرگەن.
─ شاكارىم مىرزا، ءسىزدىڭ ءومىربايانىڭىزدى وقىپ، ءبىر ەمەس بىرنەشە ستەرەوتيپتى بۇزعانىڭىزدى بايقادىق. قازاقستاندا ءجۇرىپ- اق، شەت ءتىلىن مەڭگەرىپ، حالىقارالىق ءبىلىم الۋ قيىنعا سوقپادى ما؟ سوسىن نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندەگى «ءبىلىم سالاسىنداعى مەنەدجمەنت» ماماندىعى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز. قازاقستان ج و و- لارىندا بۇل ماماندىق وقىتىلمايتىن سياقتى.
─ مەنىڭ بالالىق شاعىم مەكتەپتە ءوتتى دەۋگە بولادى. سەبەبى، انام ماتەماتيكا پانىنەن ساباق بەردى، كەيىنىرەك ديرەكتور بولدى. سوندىقتان دا بولار، ويلانباستان مۇعالىم بولۋدى ۇيعاردىم. ادام ءوز ماماندىعىن ءسۇيىپ تاڭداسا، ءوز جولىن اداسپاي تاپسا، سول سالادا بارىنشا تەرەڭدەۋگە تىرىسادى. 11-سىنىپتان باستاپ، ساباق بەرۋدەگى جاڭا تاسىلدەردى قايدان ۇيرەنۋ كەرەك دەپ ىزدەنە باستادىم. ول جىلدارى كومپيۋتەر، ينتەرنەت جاڭادان كەلىپ جاتتى، وزىمە قاجەت كوپتەگەن قىزىقتى اقپاراتتار اعىلشىن تىلىندە كەزدەستى. ءبىلىم بەرۋ بويىنشا شەت مەملەكەتتەر مەن ت م د ەلدەرىن سالىستىرعاندا، جەر مەن كوكتەي ايىرماشىلىقتى كوردىم دەۋگە بولادى. سول كەزدە مۇعالىم قىزمەتىنە اعىلشىن ءتىلىنىڭ اۋاداي قاجەت ەكەنىن ءتۇسىندىم. باكالاۆر مەن ماگيستراتۋرادا جۇرگەنىمدە ءبىلىم سالاسىنا تەرەڭدەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەگەن سۇراق بولدى. نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە «ءبىلىم سالاسىنداعى مەنەدجمەنت» ماماندىعى بار ەكەنىن كورىپ، دوكتورانتۋراسىنا قۇجات تاپسىردىم. ءبىراق، ءساتى تۇسپەدى. سوندا دا قايتپاي، كەلەسى جىلى ماگيستراتۋراسىنا ءتۇستىم.
«ءبىلىم سالاسىنداعى مەنەدجمەنتكە» تەك قانا ءبىلىم سالاسىنىڭ ماماندارىن شاقىرادى، ولارعا ءتىل مەن زەرتتەۋ داعدىلارىن، شەشىم قابىلداماس بۇرىن تولىققاندى زەرتتەۋ جۇرگىزۋدى ۇيرەتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا مەكتەپتى قالاي دامىتۋ كەرەك، ستراتەگيالىق جوسپار قالاي جاسالادى دەگەن تاقىرىپتا الەمدە مىڭداعان زەرتتەۋ جۇمىستارى بار، كوپتەگەن عىلىمي ماقالالار بار. ءبىر عانا مەكتەپتەگى بالالاردىڭ تارتىپسىزدىگى تۋرالى 20-30 بەتتىك ەڭبەكتەر جازىلادى. سوندا العان ءبىلىمىم قازىر قاجەتكە جاراپ جاتىر. سەبەبى، مەكتەپتە بولىپ جاتقان پروتسەستەرگە باسقاشا كوزقاراسپەن قارايسىز. مەكتەپتە ءبىر كەلەڭسىزدىك بولسا، وعان بىرنەشە فاكتوردىڭ اسەر ەتىپ جاتقانىن بىلەسىز، ول فاكتورلاردى تاپپاي، اناليز جاساپ قاراستىرماي، كەلەڭسىزدىكتى شەشە المايسىز.
─ ەڭبەك جولىڭىزدى تاربيەشىلىكتەن باستاپ، مۇعالىم، مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقاردىڭىز. ال ديرەكتور بولۋ ۇسىنىسى كىمنەن ءتۇستى؟
─ استانادا ديرەكتوردىڭ بوس ورنىنا بايقاۋ جاريالانعاندا ءوزىم ءوتىنىم بەردىم. ارينە، بۇل قىزمەتكە بىردەن تاعايىندالعان جوقپىن. استانانىڭ ءبىلىم باسقارماسىمەن سكايپ ارقىلى سۇحباتتاستىق. ودان بولەك، پەداگوگيكا سالاسى، زاڭ بويىنشا ەمتيحان تاپسىردىق. بۇل سىناقتان وتكەن ۇمىتكەرلەر قامقورشىلار كەڭەسىنىڭ الدىندا، ءبىلىم باسقارماسىندا مەكتەپتى دامىتۋ بويىنشا جوسپارىن تانىستىرادى. سودان كەيىن عانا شەشىم قابىلدانادى.
─ ءسىز بۇزعان تاعى ءبىر ستەرەوتيپ - مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وبرازى. مۇنداي جاس ديرەكتوردى ۇجىمىڭىز، اتا- انالار مەن وقۋشىلار قالاي قابىلدادى؟
- وقۋشىلار ءۇشىن قىزىق بولدى. مەن ولاردىڭ اعالارىمەن جاستى بولعان شىعارمىن. قازىرگى ۋاقىتتا مەكتەپتەردە جاس ەر مۇعالىمدەر سيرەك كەزدەسەدى. ال ءارى جاس، ءارى ەر ادام، ءارى ديرەكتوردى كورگەندە تاڭدانىستار بولدى، ارينە. ءبىر جاعىنان بالالار وزدەرىمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسە الاتىن جاس ديرەكتور كەلدى دەپ قۋاندى. ۇجىمىم دا جاقسى قارسى الدى. تاجىريبەلى مۇعالىمدەر قولداۋىن ايامادى. بالكىم ولارعا دا جاڭا كوزقاراستاعى باسشى كەرەك بولعان شىعار دەپ ويلايمىن.
─ الەۋمەتتىك جەلىدە وقۋشىلارىڭىزبەن سويلەسەسىز بە؟
─ ءيا، ارالاسىپ تۇرامىز. تەك وقۋشىلارمەن عانا ەمەس، اتا- انالارمەن دە الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى بايلانىسىپ وتىرامىز. نەگىزى مەكتەپتە، قارجى جاعىنان دا، كوممۋنيكاتسيا جاعىنان دا، جالپى پروتسەستە اشىقتىق بولعانىن قالايمىن. بارلىق اتا- اناعا فەيسبۋك، ينستاگرام، ۆاتساپ ءنومىرىمدى بەردىم. قانداي دا ءبىر ماسەلەنى كورسەڭىزدەر، بايقاپ قالساڭىزدار، ەسكەرتپەلەرىڭىز بولسا، سۋرەتكە ءتۇسىرىپ كەز كەلگەن ۋاقىتتا ماعان جىبەرىڭىزدەر دەدىم. بالالار دا ەمىن- ەركىن جەكەمە حات جازىپ، ءوز ۇسىنىستارىن بىلدىرەدى. بۇل دا كوممۋنيكاتسيانىڭ جاقسى ءبىر قۇرالى دەۋگە بولادى.
─ سۇحباتقا دايىندالعاندا مىڭمەن جالعىز الىسىپ، قاتىپ قالعان جۇيەگە وزگەرىس اكەلگەن كۇرەسكەر مۇعالىمدەر تۋرالى بىرنەشە فيلم قاراپ شىقتىم. سىزگە دە وسىلاي كۇرەسۋگە تۋرا كەلدى مە؟ جالپى بۇل مەكتەپكە قانداي وزگەرىستەر اكەلدىڭىز؟
─ ءبىزدىڭ تاريحىمىز رون كلارك («تريۋمف رونا كلاركا» فيلمىنىڭ كەيىپكەرى، شىنايى ومىردە دە بولعان پەداگوگ - اۆت) سەكىلدى كۇردەلى بولعان جوق. سەبەبى مەكتەپ تە، ۇجىم دا، بالالارى دا جاقسى. تەك جاڭا ءبىر سەرپىن عانا قاجەت بولدى. بۇل وتە ۇلكەن مەكتەپ، مۇندا 2500-گە جۋىق وقۋشى، 140 مۇعالىم بار جانە جالپى 180 ادام جۇمىس ىستەيدى. ياعني، جالعىز ادامعا باسقارۋ وتە قيىن. سوندىقتان، مەكتەپكە كەلگەندە- اق جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتى دامىتۋعا كومەكتەسكىسى كەلگەندەرگە ىزدەۋ سالىپ، پوست جازدىم. تانىستارىمىز، دوستارىمىز كومەك قولىن سوزا باستادى. مەكتەپكە زەرتتەۋ جۇرگىزدىك. تالداۋ جاسادىق، مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلاردان، اتا- انالاردان ساۋالناما الدىق، جان- جاقتى اقپارات جينادىق.
ىشكى پروتسەستە انىقتالعان ماسەلەلەردى بىردەن وزگەرتتىك. ماسەلەن، كۇندەلىكتى 07:55-تە مەملەكەتتىك گيمن وينالادى ەكەن. كۇندەلىكتى ورىندالعاندىقتان، ونى ءبارى جينالىپ تىڭدامايدى، اركىم جۇرگەن جەرىندە توقتاپ تۇرا قالادى. سالدارىنان بالالار ءبىرىنشى ساباققا كەشىگىپ كەلەدى، مۇعالىمدەر ءبىرىنشى ساباعىن دۇرىس ۇيىمداستىرا المايدى. گيمننىڭ قادىرىن كەتىرمەي، كەرىسىنشە، ماڭىزدىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءار دۇيسەنبى جينالىپ، اپتاسىنا 1 رەت گيمن تىڭداۋدى ۇسىندىق. سوسىن ءار دۇيسەنبى سايىن ءتورت «لينەيكا» بولادى ەكەن، وندا ءار مۇعالىم ءوز سىنىبىن دايىندايدى، ءار «لينەيكادا» ءبىر سىنىپ تاربيە ساعاتتارىن وتكىزىپ، قويىلىم قويادى، وعان دايىندالادى. سونىڭ بارلىعىن الىپ تاستاۋدى ۇسىندىق جانە وعان مۇعالىمدەر قۋاندى.
سوسىن مەرەكە كۇندەرى مۇعالىمدەر تولەنبەيتىن كەزەكشىلىككە شىعىپ ءجۇردى. مەكتەپ قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپتى كۇزەت اگەنتتىگىمەن جاساسقان كەلىسىمشارتتى قايتا قارادىق، وندا مەرەكە كۇندەرى مۇعالىمدەر ەمەس، كۇزەت اگەنتتىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كۇزەتۋى ءتيىس ەكەن. وسىلايشا، مۇعالىمدەر كەزەكشىلىكتەن قۇتىلىپ، مەرەكە كۇندەرىن ءوز جاقىندارىمەن وتكىزىپ، دەمالىپ، ساباققا كوتەرىڭكى كوڭىل- كۇيمەن كەلەتىن بولدى.
ساۋالنامادا مەكتەپتە مۇعالىمدەرگە ارنالعان بولمەنىڭ جوقتىعى ايتىلدى. قازىر سول بولمەنى جاساپ جاتىرمىز، وندا كوفە- ءشاي ىشەتىن مۇمكىندىكتەردى جاساپ، كومپيۋتەرى مەن پرينتەرىن قويىپ بەرەمىز. مۇعالىمگە جاقسى ديۆان بەرمەي- اق، قولىنا بورىن بەر، تاقتاسىن ورنات، جاقسى ۇستاز كەز كەلگەن جاعدايدا ساپالى ءبىلىم بەرە الادى دەگەن پىكىر بار. كوبىسى تۇسىنە بەرمەيدى، ينفراقۇرىلىمدى قويا تۇر، ءبىلىم ساپاسىن ايت دەيدى. ارينە، جالاقى ماسەلەسى بار، ءبىراق مۇعالىمدەرگە جاعداي دا جاسالۋى كەرەك. 21 - عاسىردا بور مەن تاقتادان ءبىلىم ساپاسى ارتپايدى. قازىرگى زاماندا مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلاردى باسقا داعدىعا بەيىمدەۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن جاڭا زاماناۋي ستاندارتتارعا ساي اتموسفەرا بولۋى كەرەك، مەكتەپتە زاماناۋي تەحنولوگيالار بولۋى كەرەك.
─ جالاقىنى ارتتىرۋ ماسەلەسىمەن ءبىلىم باسقارماسى اينالىسا ما الدە ءار مەكتەپ ءوزى شەشە الا ما؟
─ مينيسترلىك تاراپىنان «جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى» ءجۇرىپ جاتىر، مۇعالىمدەر جالاقىسىن 20-30 پروتسەنتكە ارتتىرا الادى. بىلىكتىلىك تەستىن تاپسىرىپ، ەلۋ پايىزعا دەيىن كوبەيتۋگە بولادى. ودان دا باسقا مۇمكىنشىلىكتەر بەرىلسە، جاقسى بولار ەدى. سەبەبى، قازىر ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىتىرىپ، ەش كاتەگورياسىز جاس مامان 50-60 مىڭ تەڭگە كولەمىندە جالاقى الادى. بۇل وتە از.
قازىر مەكتەپتەردى شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنا اۋىستىرۋ ماسەلەسى مينيسترلىكتە تالقىلانىپ جاتىر. كوللەدجدەر، بالاباقشالار، ەمحانالار ش ج ق- عا وتە الادى. ول ۋاقىتتا قانداي دا ءبىر عيمارات ءوزى قاراجات تابا الادى. ءبىزدىڭ مەكتەپتە بالا كوپ، سوندىقتان جاقسى سوما الىپ وتىرمىز. ش ج ق بولسا، ءار مەكتەپ ءوز شتاتىن كەڭەيتۋ، قىسقارتۋدى ءوزى شەشسە، اقشانى ۇنەمدەۋدى ءوزى رەتتەسە، كوپتەگەن مۇمكىندىكتەر اشىلار ەدى. مۇعالىمدەردىڭ اقشاسىن ءوز بيۋدجەتىمىزگە قاراي ەسەپتەپ، ايلىقتى كوتەرە الار ەدىك.
سونىمەن قاتار، مەكتەپ شتاتىندا زاڭگەر جوق. جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىندە زاڭگەر بولماعاندىقتان، قۇقىقتىق ماسەلەلەرمەن ەسەپشىلەر اينالىسىپ ءجۇر. بۋحالتەر - زاڭگەر ەمەس قوي. سونداي ساتتەر بار.
─ عالامتوردان №54 مەكتەپ تۋرالى پىكىرلەردى قاراعاندا، ورىن تاپشىلىعى ماسەلەسىن كوزىم شالدى. مەكتەبىڭىزدە ءبىر سىنىپتا ورتا ەسەپپەن قانشا بالا وقيدى؟
─ ءيا، نەگىزى مەكتەپ 1200 بالاعا ارنالعان. ءبىراق قازىر 2500-گە جۋىق بالا وقيدى. ءبىر سىنىپتا ورتا ەسەپپەن 30 بالا بار. اسىرەسە 2-5 سىنىپتاردا 31-32 بالادان وقيدى. جوعارى سىنىپتا 28-29 بالادان بار. ارينە، بۇل كەدەرگى كەلتىرەدى. ءبىر سىنىپتا 20-23 بالا وقۋى كەرەك.
حالىق سانى ءوسىپ، كوبەيىپ جاتىرمىز. مەكتەپ سالىنىپ ۇلگەرمەي جاتىر. ولاردى قابىلدامايمىز دەپ ايتا المايمىز. ءبىز وزگە اۋدانداردا تۇراتىن بالالاردى دا قابىلداۋعا مىندەتتىمىز. ازىرگە 32 بالادان اسپاۋ كەرەك دەپ شەكتەۋ قويدىق. الايدا 32 بالانىڭ ءوزى كوپ. جالعىز ءبىزدىڭ مەكتەپ ەمەس، قالانىڭ بارلىق مەكتەبىندە 28-30 بالا - قالىپتى جاعدايعا اينالىپ كەتتى.
بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمى - جاپسارلاس قوسىمشا عيمارات سالۋ، جاڭا مەكتەپ تۇرعىزۋ. ءبىراق، بۇل ءبىزدىڭ قولىمىزداعى دۇنيە ەمەس.
- مۇعالىمدەرگە ءتىل ۇيرەتۋ جاعى قالاي بولىپ جاتىر؟
- مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ماسەلەسىنە كەلەسى جىلدان باسا نازار اۋدارامىز. ءبىزدىڭ «لەسسون ستادي» جوسپارىمىز بويىنشا، ءتۇرلى ءپان مۇعالىمدەرى بىرىگىپ، ءبىر سىنىپتى زەرتتەيدى. سونى دامىتقىمىز كەلەدى. بەلگىلى ءبىر جوباعا بايلانىستى زەرتتەۋ داعدىلارىن دامىتۋعا كوڭىل بولمەكپىز.
قىركۇيەككە دەيىن مۇعالىمدەردىڭ بارلىق كەرەك- جاراعىن، كومپيۋتەرلەرىن بارلىعىن الىپ بەرگەن سوڭ عانا، ولاردان بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋدى، ءوزىن- ءوزى دامىتۋىن تالاپ ەتكىمىز كەلەدى.
ەش جاعداي جاسالماسا، كومپيۋتەر دۇرىس جاساماسا، پروەكتور، ينتەرنەت جۇمىس ىستەمەسە، قالاي تالاپ ەتەمىز؟ سول ءۇشىن الدىمەن مۇعالىمدەردىڭ جاعدايىن جاساۋ كەرەك، ءارى قاراي وسىرەمىز، قولىمىزدان كەلگەنشە قولداۋ بىلدىرەمىز.
─ ۇ ب ت دەگەن ۇلكەن تاقىرىپ بار. قازىر ول مەكتەپ رەيتينگىنە ەش اسەر ەتپەيدى. دەسە دە، العاشقى ۇ ب ت- ڭىز قالاي ءوتتى؟ بالالاردى قالاي دايىندادىڭىزدار؟
─ قامقورشىلار كەڭەسىنىڭ كومەگىمەن ۇ ب ت- عا دايىندايتىن كۋراتورلار تاعايىندالىپ، ولار سىنىپ جەتەكشىلەرىمەن بىرلەسىپ، تۇلەكتەردى 4 اي بويى دايىندادى. كورسەتكىش جاقسى بولدى. بارلىعى 187 بالا بىتىرسە، 176-سى ۇ ب ت- عا قاتىستى. ەڭ جوعارى 138 بالل بولسا، مەكتەپتىڭ ورتاشا بالى - 98. وتكەن جىلعى ورتاشا بالل 88 بولعان ەدى. 11 جىل العان ءبىلىمىڭدى 3 ساعاتتا دالەلدەۋ وڭاي ەمەس. اتا- انالارعا دا، وقۋشىلارعا دا قاتتى ۇنادى. وزدەرىنىڭ قۇلشىنىسى وياندى. ناتيجە دە جەمىستى بولدى. جاڭا وقۋ جىلىندا قىركۇيەكتەن باستاپ دايىنداساق، بۇدان دا جوعارى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزە الامىز. كۋراتورلىق جۇيەنى كەلەسى جىلى دا ەنگىزۋدى ويلاپ وتىرمىز.
─ كەزىندە بالالار مەكتەپتىڭ ورتەنىپ كەتۋىن تىلەيتىن. ال ءسىز، كەرىسىنشە، مەكتەپكە قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋ جولىندا جۇمىس ىستەپ جاتىر ەكەنسىز...
─ ءبىزدىڭ بالالارىمىز تاڭەرتەڭ تۇرعاندا «الاقاي، بۇگىن مەكتەپكە بارامىن» دەگەن ويمەن كەلسە ەكەن دەپ تىلەيمىز. ارينە، ەكى جارىم مىڭ بالانىڭ بارىنە ۇناۋ مۇمكىن ەمەس. ماقساتىمىز - ءار بالانىڭ بويىنان سونداي قۇلشىنىستى وياتۋ. ول ءۇشىن كىشكەنتاي قادامداردان باستاپ جاتىرمىز. ءوزىن ءوزى باسقارۋ ۇيىمى بار، «جاس ۇلان» ۇيىمىنا بولەك كابينەت بەردىك. كابينەتتىڭ ديزاينىن جاساۋدى بالالاردىڭ ءوز ەرىكتەرىنە بەردىك. وقۋشىلارعا شىنىمەن اسەرىن تيگىزىپ جاتىر. 20-30 بالا قازىردىڭ وزىندە مەكتەپكە اسىعىپ كەلىپ ءجۇر. ولار ديرەكتوردىڭ كابينەتىنە ەمىن- ەركىن كىرە الادى، كەز كەلگەن مۇعالىممەن ەركىن سويلەسە الادى. سول 20 بالا - ءبىزدىڭ العاشقى قادامىمىز، كەلەسى جىلى 50 بالانى قامتيمىز، وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
سوسىن وقۋشىلارعا جاڭا وقۋ جىلىنا توسىنسىي رەتىندە دەمالۋ بۇرىشىن جاساعىمىز كەلەدى. انتيكافە سياقتى. وندا پلەيستەيشن ورناتىپ، مونوپوليا، مافيا، دجەنگا سەكىلدى ۇستەل ويىندارى بولادى. بۇل جەرگە رەيتينگ بويىنشا سىنىپ- سىنىپپەن كىرگىزگىمىز كەلەدى. ءبىر ايدا ءبىر سىنىپ قانا كىرە الاتىن بولادى. ياعني، وعان كىرۋ دە قيىننىڭ قيىنى بولماق. بۇل دا ءبىر جوبا. وندا تەك مەكتەپ ۇلگەرىمى ەمەس، بىرنەشە كريتەري بولادى. وزات وقۋشىلار مەن ۇلگىلى بالالار عانا كىرەدى دەگەن ءسوز ەمەس. بىرگە ەڭبەك ەتىپ، ۇيىمشىلدىعىمەن، بەلسەندىلىگىمەن، بىلىمىمەن كوزگە تۇسكەن سىنىپتى تاڭداپ الامىز.
─ كەز كەلگەن مەكتەپتە «قيىن بالالار» بولادى. ولارمەن قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەك؟
- مەكتەپ پەن اتا- انانىڭ اراسىندا اۋىزبىرشىلىك بولسا، ول بالالارمەن جۇمىس ىستەۋ جەڭىل بولادى دەپ ويلايمىن. اتا- انامەن جاقسى بايلانىس ورناتۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. سەبەبى، ءار بالانىڭ اتا- اناسىن تانيتىن بولساق، بالاعا قالاي كومەكتەسۋ كەرەك ەكەنىن بىلەمىز. «مەنىڭ اتىم قوجا» سەكىلدى تارتىپتىك كوميسسياعا سالىپ، بالاعا ۇرىسىپ، اتا- اناسىن شاقىرتۋ، مەكتەپتەن شىعارۋ ماسەلەنى شەشپەيدى. بالا باسقا مەكتەپكە بارادى جانە پروبلەمانى وزىمەن بىرگە اپارادى. ءبىرىنشى قادام - اتا- اناسىن تانۋ. اتا- اناسىن ايىنا، جىلىنا ءبىر رەت كورسەك. بالانىڭ الەۋمەتتىك ستاتۋسىن، اتا- اناسىن بىلگەندە عانا قيىن بالالارعا كومەك كورسەتە الامىز. بىزدە 2500 بالا بار، وڭاي ەمەس، ءبىراق سونداي ماقسات قويىپ وتىرمىز.
─ قازىرگى تاڭدا اقپارات وتە كوپ، بالاعا سالماق تۇسىرمەيتىندەي قاجەتتى عانا ءبىلىمدى قالاي بەرۋگە بولادى؟ ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي، مۇمكىن، كەيبىر پاندەردى الىپ تاستاۋ كەرەك شىعار؟
─ مەنىڭ ويىمشا، بالاعا قازىر تەوريادان گورى، داعدىلاردى ۇيرەتۋ كەرەك. ءبىلىم سالاسى مىقتى مەملەكەتتەر قازىر بالانى ومىرگە دايىنداۋ، قارجىلىق ساۋاتتىلىق، كوممۋنيكاتسيا جانە كرەاتيۆتىلىك، اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ سىندى داعدىلارعا ەكپىن قويۋدا. اقپاراتتىق تەحنولوگيا دەگەندە كوز الدىمىزعا كومپيۋتەر عانا كەلەدى. ءبىراق، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار بۇگىندە بيولوگيا، حيميا سىندى بارلىق سالاعا ەندى. وسى سالالاردا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قالاي ۇيرەتە الامىز؟ وكىنىشكە قاراي، قازىر بالاعا تەك قانا تەوريا بەرىلىپ جاتىر. جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى سەكىلدى وزگەرىستەر دە سول ءۇشىن جاسالىپ جاتىر - پراكتيكالىق ءبىلىمدى قولعا الۋ. بۇل وزگەرىستەر مەكتەپكە قاجەت. جانە قازىر مەكتەپتە ءپاننىڭ ءوزىن ەمەس، ءپان ارقىلى بالاعا قانداي داعدىنى ۇيرەتە الامىن دەگەن ماقسات بولۋى كەرەك.
تاريح، حيميا، بيولوگيا، فيزيكا، ينفورماتيكا، ورىس ءتىلى - بارلىعى دا قاجەت. ولاردى تەك ومىرلىك قاجەتتىلىكتەرمەن ۇشتاستىرىپ بەرسەك، پايدالى بولار ەدى. سىنىپ جوعارىلاعان سايىن بالالار ءوزى قىزىعاتىن ساباقتار وقىسا، تيىمدىرەك بولار ەدى. قازىر 21 - عاسىردا كەيبىر حالىقارالىق باسىلىمداردا 7-سىنىپتان باستاپ بالاعا نەشە ءتۇرلى سالانى كورسەتىپ، اپارىپ تانىستىرۋ قاجەت دەگەن پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر. سوندا 9-سىنىپتا قاي ماماندىق ۇنادى دەپ سۇراستىرىپ، بويىڭدا قانداي داعدىلار بار، قاي سالالارعا قاجەت دەپ جۇمىس ىستەسە، 10-11- سىنىپتا سول سالاعا بەيىمدەپ، تەرەڭدەتىپ وقىتىلادى. سوندا ۋنيۆەرسيتەتتەگى 4 جىلدىق ءبىلىمدى 1 جىلعا سىيعىزۋعا بولادى. ءبىز دە سونداي قادامعا بارۋىمىز كەرەك. سەبەبى قازىر اقپارات كوپ، ينتەرنەت دامىعان. مۇعالىم 45 مينۋت ءدارىس وقىپ تۇسىندىرەتىن تەوريانى بالا گۋگلدان قاراي الادى، ءتۇرلى ادىسپەن تۇسىندىرەتىن بەينەساباقتار، ويىن رەتىندە تۇسىندىرەتىن تاسىلدەر بار.
مۇعالىمنىڭ دە فۋنكسياسى وزگەرۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. كىتاپتا بار ءبىلىمدى تاقتاعا جازىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرۋمەن شەكتەلمەي، ولاردا سونى ۇيىمداستىرا، دۇرىس جەتكىزە بىلەتىن قابىلەتتەر بولۋى كەرەك.
مويىنداۋىمىز كەرەك، قازىرگى زامان تالاپتارى وزگەرىپ جاتىر. بۇرىنعى يندۋستريالىق كەزەڭ سەكىلدى تەوريانى بەرىپ، شابلونعا ساي بالالاردى دايىنداماۋىمىز كەرەك. بالانى بولاشاققا ازىرلەۋىمىز كەرەك. ومىردە كوپ نارسە، بيزنەس، يدەيالار ادام قابىلەتىنە بايلانىستى. مىسالى، فەيسبۋك، ۆاتساپپ، ينستاگرام - ءونىم. بۇل جاڭالىقتار كەي زامانداستارىمىزدىڭ وزگەشە ويلاۋىنىڭ ارقاسىندا تۋدى. مۇنداي ءونىم كوپ. جاستارىمىزدى سوعان يتەرمەلەۋىمىز كەرەك، ول ءۇشىن مۇعالىم جان- جاقتى دامىعان بولۋى كەرەك، قاجەتتى اقپاراتتى الىپ، قورىتىپ، بالاعا بەرە الۋى ماڭىزدى.
─ مەكتەپتە ۋنيفورما قاجەت پە؟ بۇل بالالاردىڭ بوستاندىعىن شەكتەمەي مە؟
─ بۇل تاقىرىپتا پىكىرلەر سانالۋان. ماسەلەن، فينليانديادا فورما جوق، ولار، ءسىز ايتقانداي، بالالاردىڭ ەركىندىگىن شەكتەمەۋ كەرەك دەگەندى ۇستانادى. ءبىراق، ەۋروپا حالقىنىڭ الەۋمەتتىك ستاتۋستارى بىردەي، پاتشا اۋلەتىنەن شىققاندار دا ۆەلوسيپەد تەۋىپ جۇرە بەرەدى، ءبىر- بىرىنەن ايىرماشىلىق كوپ بايقالمايدى. ال بىزدە، وكىنىشكە قاراي، ايىرماشىلىق سەزىلەدى. سوندىقتان، وقۋشىلارعا ۋنيفورما مىندەتتى تۇردە قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى، مەكتەپتە بايلىق نەمەسە ءدىني ايىرماشىلىق بولماۋى كەرەك. بالا ءوز قاتارلاسىمەن تەڭ بولۋى ءتيىس.
─ ءبىلىم سالاسىندا سوڭعى جىلدارى وتە كوپ وزگەرىس بولدى. كەي ادامدار ونى تۇسىنبەيدى، تۇسىنبەگەندىكتەن سىنايدى. وسى سالادا جۇرگەن مامان رەتىندە ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى. قازاقستاننىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى وزگەرىستەردىڭ قانداي ارتىقشىلىقتارى بار؟
─ العاشىندا ۇ ب ت- نى جاتتاندى دەپ سىناعان بولاتىن. قازىرگى وزگەرىستەر- ماتىندى وقۋ، ءبىر سۇراقتا بىرنەشە دۇرىس جاۋاپتىڭ بولۋى، حالىقارالىق ەمتيحاندار ستاندارتىنا سايكەستەندىرۋ سول جاتتاندىلىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر. ارينە، ناتيجەسى بىردەن بولماۋى مۇمكىن. ارامىزدان يلون ماسكتاردى شىعارۋدى قالاساق، تەورياعا عانا ەمەس، داعدىعا دا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. ۇشتىلدىلىكتەن دە قورقۋدىڭ قاجەتى جوق. ارينە، ءوز تىلىمىزگە جەتەتىن ەشتەڭە جوق. ءبىراق ءبىر تىلمەن شەكتەلىپ قالۋعا بولمايدى. حالىقارالىق ارەنادا قازاق ەكەنىمىزدى كورسەتۋ ءۇشىن، تانىتۋ ءۇشىن، ءوز مادەنيەتىمىزدى دۇرىس جاعىنان ناسيحاتتاۋ ءۇشىن الەم قاۋىمداستىعىمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسۋىمىز قاجەت.
قازاقستاندا جالپى ءبىلىم بەرەتىن 7 مىڭ مەكتەپ بولسا، ودان بولەك نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى، فيزمات، ءبىلىم- يننوۆاتسيالىق ليتسەيلەرى ىرىكتەۋدەن وتكەن ەڭ ۇزدىك وقۋشىلاردى ەرەكشە جۇيەمەن وقىتىپ جاتىر. ياعني، بۇل ساپالى ءبىلىم قالعان 7 مىڭ مەكتەپتەگى ميلليونداعان بالالارعا قولجەتىمسىز بولىپ وتىر. سوندىقتان دا، بارلىق مەكتەپتىڭ ءبىلىمىن تەڭەستىرۋ ءۇشىن وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر.
جالپى، ءبىلىم سالاسىندا رەفورما جاساۋ وتە قيىن. ءبىر كۇندە بارلىق مەكتەپ پەن ۋنيۆەرسيتەتتەردى توقتاتىپ قويىپ، ەكى- ءۇش جىل جوندەپ، قايتادان ىسكە قوسا المايسىز. ياعني، ۇشىپ بارا جاتقان ۇشاقتى جوندەگەنمەن بىردەي. ءوز پىكىرىم، بار نارسەنى مەملەكەتتەن كۇتىپ وتىرۋ دۇرىس ەمەس. كەز كەلگەن اتا- انا مەكتەپكە ءوز ۇلەسىن قوسا الادى.
ماسەلەن، گەرمانيادا ءبىر مەكتەپتىڭ ەكى مىڭعا جۋىق ەرىكتى قامقورشىسى بولادى. ا ق ش- تا ارنايى سايتتار بار، مۇعالىمگە ءبىر نارسە قاجەت بولسا، جابىلىپ ءجۇرىپ كومەكتەسەدى. ويتكەنى، ولار مەملەكەتتىڭ بولاشاعى ءبىلىم ساپاسىنا بايلانىستى ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى. سينگاپۋردا دا قازبا بايلىق جوق بولعاندىقتان، بارلىق ينۆەستيتسيانى ادام كاپيتالىنا، مەكتەپكە قۇيادى. بىزدە دە سونداي قارىم- قاتىناس جولعا قويىلسا، جاقسى وزگەرىستەر بولادى. بۇل تەك ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋ دەگەن ءسوز ەمەس. پسيحولوگ بولساڭىز، مەكتەپكە ۋاقىت ءبولىپ، قيىن بالالارمەن جۇمىس ىستەۋگە كومەكتەسىڭىز. جۋرناليست بولساڭىز، جۇمىس ورنىڭىزعا ەكسكۋرسيا ۇيىمداستىرىپ، بالالاردىڭ ماماندىقتى اداسپاي تاڭداۋىنا كومەكتەسىڭىز ت. ب.
─ ءسىزدىڭ سۇحباتىڭىزدى رەسپۋبليكاداعى وزگە دە ديرەكتورلار وقۋى مۇمكىن. ولارعا قانداي ۇندەۋ نەمەسە كەڭەس ايتار ەدىڭىز؟
─ديرەكتورلىققا كەلگەنىمە كوپ ۋاقىت وتە قويعان جوق، سوندىقتان ەش كەڭەس بەرە المايمىن (كۇلدى). ءبىر عانا ايتارىم، مەكتەپ ديرەكتورلارىن اشىق بولۋعا شاقىرامىن. ياعني، وقۋشىلارمەن، مۇعالىمدەرمەن، اتا- انالارمەن ارادا ەش كەدەرگى تۇرماۋى كەرەك. ديرەكتوردى دالىزدە كورگەندە بالا قاشپاۋى كەرەك. ديرەكتوردىڭ كابينەتىنە كەز كەلگەن بالا كىرە الۋى كەرەك. جالپى قازىرگى زاماننىڭ ديرەكتورى كوشباسشى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ۇنەمى الدا جۇرەتىن عانا ەمەس، ارىپتەستەرىن ىنتالاندىراتىن، ەنەرگياسىن باسقالارعا بەرە الاتىن ادام بولۋى قاجەت. شەتەلدىك عالىمدار كوشباسشىنى ەكىگە ءبولىپ قاراستىرادى. «ءوزىم» دەيتىن اۆتوريتارلىق كوشباسشىلار بولادى دا، «ءبىزدىڭ ۇجىم»، «ءبىزدىڭ ناتيجەمىز» دەپ سويلەيتىن ديستريبيۋتور- كوشباسشىلار بار. ەگەر دە بارلىق جۇمىس «ءبىز» دەگەن پرينتسيپكە قۇرىلسا، قارىم- قاتىناستا اشىقتىققا باسىمدىق بەرىلسە، كوپتەگەن ماسەلەلەر شەشىمىن تابار ەدى. اتا- انا دا، ۇستازدار دا، وقۋشىلار دا سىزگە قۇلاق اسار ەدى.
─ باستامالارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىن!
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى