تۇتىكشەدە گۇلدەگەن عۇمىر: ە ك و ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى ومىرگە كەلگەن تۇڭعىش قازاقستاندىق 25 كە تولدى

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - وسىدان تۋرا شيرەك عاسىر بۇرىن، ناقتى ايتساق، 1996 -جىلدىڭ 31 -شىلدەسىندە قازاقستاندىق ەرلى- زايىپتىلار ەكستراكورپورالدى ۇرىقتاندىرۋ تەحنولوگياسىنىڭ كومەگىمەن پەرزەنت سۇيگەن ەدى.

قازىر سول تۇتىكشەدە گۇلدەگەن عۇمىر يەسى لوندوندا تۇرىپ جاتىر. قازاقپارات بەلگىلى جۋرناليست سايا زاعيپوۆانىڭ وتاندىق مەديتسينا ءۇشىن شەشۋشى كەزەڭ بولعان سول ءبىر مەزەت تۋرالى ماقالاسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى.

وسىدان 25 جىل بۇرىن ءبىر پەرزەنتكە زار بوپ جۇرگەن قوس زاڭگەر بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، «ەكومەد» كلينيكالار جەلىسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى سالتانات بايقوشقاروۆانىڭ كومەگىنە جۇگىنىپ، ۇيىندە بالانىڭ ىڭگالاعان ءۇنىن ەستۋ باقىتىنا يە بولعان ەدى. وسىلايشا قازاقستاندا العاش رەت ەمبريون اۋىستىرۋ ارەكەتتى ءساتتى اياقتالىپ، كەيىن تاجىريبە كەڭىنەن تارادى. ال تۇتىكشەدە گۇلدەگەن عۇمىردىڭ العاشقى يەسى بۇگىندە امان- ەسەن بويجەتكەن، لوندوندا جۇمىس ىستەيدى

«مەن ءۇشىن بۇل - ەرەكشە كۇن. ءالى كۇنگە دەيىن شيرەك عاسىر بۇرىن بولعان وقيعانى ەسكە العان سايىن كوزىمە جاس كەلەدى. بۇل مەنىڭ سان جىلدىق ىزدەنىستەرىمنىڭ، تالپىنىستارىمنىڭ، كۇرەس پەن تاباندىلىقتىڭ ارقاسىندا بولدى. قازاقستاندا رەپرودۋكتولوگيا دەيتىن عىلىمدى نولدەن باستاپ دامىتۋ، سول ارقىلى پەرزەنتكە زار جۇبايلاردى ەكستراكورپورالدىق ۇرىقتاندىرۋ (ە ك ۇ) ارقىلى قۋانتۋ تۋرالى يدەياما جۇبايىمنان باسقا ەشكىم سەنگەن جوق. كەرىسىنشە ۇرىمتال ءساتىن تاۋىپ، اياقتان شالۋعا اسىققاندار كوپ بولدى. سونىڭ كەسىرىنەن ءبىز كلينيكا اشۋعا ۇزاق ۋاقىت ليتسەنزيا الا الماي جۇردىك. ال جاڭا عىلىمنىڭ مۇمكىندىگىنەن بەيحابار قاراپايىم تۇرعىندارعا ساناتوريگە بارۋ، بالشىقپەن ەمدەۋ، انتيبيوتيكتەر مەن ينەكتسيا، ءتاۋىپ پەن باقسى بالگەردەن كومەك سۇراۋ سياقتى ەسكى تاسىلدەردىڭ ءبارى ەكولوگياسى اسقىنعان بۇگىنگى زامانعا استار بولا المايتىنىن دالەلدەۋگە ءماجبۇر بولدىق»، - دەپ ەسكە الادى سالتانات بايقوشقاروۆا.

«جالعان اقپاراتتىڭ ەمى - عىلىمي پايىم»

قازاقستانداعى ەكۇ نەگىزىن قالاعان، «ەكومەد» كلينيكالار جەلىسىنىڭ جەتەكشىسى سالتانات بەردەن قىزىن وقىرمانعا تانىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار. قازاق قىزىنىڭ قايسارلىعى مەن تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان رەپرودۋكتولوگيا ءىلىمى ەڭ جوعارى دەڭگەيدە دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا شىعىپ وتىر. ونىڭ ەۋروپا ادام رەپرودۋكتسياسى جانە ەمبريولوگيا قاۋىمداستىعىنا، امەريكا رەپرودۋكتيۆتى مەديتسينا قاۋىمداستىعىنا (ASRM) مۇشە بولۋى - وسى سوزىمىزگە دالەل.

سالتانات بايقوشقاروۆا 13 جىلدان بەرى ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق- دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى. وسى كوميسسيانىڭ رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىق، انا مەن بالا ماسەلەلەرى جونىندەگى جۇمىستارىن ۇيلەستىرىپ، جەتەكشىلىك ەتەدى. سول تابىستى قىزمەتى ءۇشىن «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتالعان. ال 2017 -جىلى ول قازاقستاننىڭ 100 ادامىنىڭ تىزىمىنە ەندى. حالىقتىڭ تاڭداۋىمەن ىرىكتەلەتىن سول ىرىكتەۋدە سالتانات بايقوشقاروۆاعا ون مىڭنان استام ادام داۋىس بەرگەن بولاتىن. انا مەن اكە اتانۋ باقىتىن سەزىنۋدى ارماندايتىن وتانداستارىنا جاقىنىرىق بولۋ ءۇشىن سالتانات بايقوشقاروۆا اەۋمەتتىك جەلىنى قۇرال رەتىندە ءساتتى پايدالانىپ ءجۇر. وسى ارقىلى شىنايى مەديتسينالىق اقپارات جەتىسپەيتىنىن قازاقستاندىقتارعا سىرلاس تا، كەڭەسشى دە بولىپ ءجۇر. ونىڭ Instagram-دا 60 مىڭنان استام وقىرمانى بار.


«جۇمىستىڭ كوپتىگىنەن الەۋمەتتىك جەلىگە ۋاقىت شىعا بەرمەيدى. سوعان قاراماستان تابيعات بويىنا يدەولوگقا ءتان قاسيەتتەردى دارىتقان شەبەر ۇيىمداستىرۋشى، ترەندتەردىڭ وزگەرىسىن قالتقىسىز تۇسەن بىلەتىن جۇبايىم باتىر بەكمۇسايەۆ مەنى جەكە پاراقشامدى جۇرگىزۋگە كوندىردى. سوندىقتان مەن ءجيى تىكەلەي ەفيرگە شىعىپ، بەدەۋلىكتى ەمدەۋدىڭ تاسىلدەرىنە تۇسىنىكتەمە بەرەمىن. رەپرودۋكتولوگيادا قولدانىلاتىن سوڭعى ادىستەر تۋرالى كۇندەلىكتى ايتىپ وتىرامىن. بۇل - وتە قيىن جانە كۇردەلى، ءبىراق زامان سولاي تالاپ ەتىپ وتىر. ءبىر قاراساڭىز، قازىر اقپارات الۋ وڭاي، ادامداردىڭ كوزى اشىق سياقتى كورىنۋى مۇمكىن. دەگەنمەن اقپارات كوبەيگەن سايىن ونى ەكشەۋ، ىشىندەگى پايدالىسىن عانا تۇتىنۋ قيىنعا سوعىپ وتىر. سوندىقتان كەز كەلگەن سالادا اعارتۋشىلىق جۇمىس بۇرىنعىدان دا قاجەت ەكەنىن تۇسىنەمىن»، - دەيدى مامان.

ءبىراق بۇل سالتانات بايقوشاروۆا ءۇشىن تىڭنان تۇرەن سالۋ بولدى دەۋگە كەلمەيدى. 2000 -جىلدىڭ باسىندا «حابار» تەلەارناسىندا دەنساۋلىق تۋرالى «ءبىرىنشى بايلىق» اتتى باعدارلاما جۇرگىزگەن بولاتىن. سول كەزدەن بەرى جالعان اقپارات دەيتىن دەرتتى عىلىمي پايىممەن ەمدەپ ءجۇر.

«ول كەزدە ەكىنشى بالامدى دۇنيەگە اكەلگەن بولاتىنمىن. ءۇي مەن ءتۇزدىڭ شارۋاسىن قاتار الىپ ءجۇردىم. تاڭعى ساعات جەتىدە جۇمىسقا كەلىپ، وتا جاساپ، الىنعان جۇمىرتقالاردى ينكۋباتورلارعا، ەمبريونداردى مۇزداتقىش قوندىرعىلارعا سالىپ، 10 عا قاراي «حابارعا» جۇگىرەتىنمىن. ەكراننان بوساعاندا بالانى ەمىزە سالىپ، قايتا جۇمىسقا اسىعاتىنمىن. وسىلايشا ءجۋرناليستىڭ مىندەتىن قاتار الىپ ءجۇردىم. بالكىم تاعدىر ماڭدايىما اعارتۋشىلىق ميسسيا جازعان شىعار»، - دەيدى ول.

تاۋەلسىزدىك شاپاعاتى بۇگىندە ەكستراكورپورالدى ۇرىقتاندىرۋ ءادىسىنىڭ ارقاسىندا تۋعان بالالار ءار اۋلادا ءوسىپ كەلە جاتىر. بۇعان بۇرىنعىداي ەشكىم تاڭعالىپ تا جاتقان جوق. «تۇتىكشەدە» گۇلدەگەن سابيلەرىنىڭ تابيعي جولمەن دۇنيەگە كەلگەندەردەن ەش ايىرماشىلىعى جوق ەكەنىن قوعامى مويىنداپ بولعان. تۇسىنگەن جانعا بۇل دا - تاۋەلسىزدىك اكەلگەن كوپ شاپاعاتتىڭ ءبىرى. قازاقستان تاۋەلسىز ەل بولماسا، بۇل دا بولماس پا ەدى.. . «وتىزدان ەندى اسقان ماماندار ەدىك. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى قۋانا تىڭدادىق، ول ءوزىنىڭ ءاربىر سوزىندە ءبىزدى ۋاقىتپەن بىرگە جۇرۋگە شاقىردى جانە بولىپ جاتقان وزگەرىستەردىڭ ءمانىن شارشاماي تۇسىندىرەتىن»، - دەپ ەسكە الادى عالىم.

سالتانات بايقوشقاروۆا بۇگىن جەتكەن جەتىستىگىنە ۇستازدارىنىڭ قوسقان ۇلەسىن ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارعان ەمەس. ك س ر و- عا ە ك ۇ ءىلىمىن ەنگىزگەن بوريس لەونوۆ بولسا، ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ العاشقى ۇستازى ۆالەري زدانوۆسكي دە ك س ر و- دا ەكۇ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. وسىنداي جانكەشتى عالىمداردىڭ ارقاسىندا 1986 -جىلدان باستاپ كەڭەستىك ە ك ۇ ءىلىمى ەۋرپوپالىق ساپامەن تەرەزەسىن تەڭەستىرە باستادى. ال قازاسقتانعا بۇل ءىلىم 10 جىلداي كەشىگىپ بارىپ جەتتى. ويتكەنى توقسانىنشى جىلداردىڭ العاشقى توقىراۋىندا مەديتسينا تۇرالاپ قالعان بولاتىن.

«تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەلدە كۇردەلى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق پروتسەستەر ءجۇرىپ جاتتى. كوپتەگەن بىلىكتى دارىگەرلەر وزدەرىنىڭ تاريحي وتاندارىنا كەتتى. مەن الماتىداعى «نەكە جانە وتباسى» مەكەمەسىندە جۇمىس ىستەدىم. سول كەزدە قازاقستاندا رەپرودۋكتولوگيانى دامىتۋ، ەكستراكورپورالدى ۇرىقتاندىرۋ ءادىسىن ەنگىزۋ كەرەك دەگەن ماقسات قويدىم»، - دەيدى سالتانات بەردەن قىزى.

ارينە، تاۋەلسىزدىك تاڭىندا جوعارى تەحنولوگياعا كوڭىل بولەتىن شاما دا جوق ەدى. سونداي قيىن كەزەڭدە باستاعان ءىستى باياندى ەتۋگە جولداسى باتىر بەكمۇسايەۆتىڭ قولداۋى سەپتىگىن تيگىزدى.

«جانام دەگەن جۇرەككە وت بەرگەن» جولداسىنىڭ سول ءبىر قولداۋى ونى ءالى قاناتتاندىرىپ كەلەدى. 90 -جىلداردىڭ تارتىسقا تولى تىرشىلىگى بۇلاردى دا اينالىپ وتپەدى. اسىرەسە 1996 -جىلى تۇتىكشەدەن شىققان العاشقى پەرزەنت دۇنيەگە انا كەلگەن كەزدە «ەكومەد» كلينيكاسىنىڭ توڭىرەگىندە ناعىز شايقاس باستالدى. گينەكولوگيا سالاسىنداعى بىرنەشە تانىمال مامان ونىڭ اۆتورلىق قۇقىعىنا كۇمان كەلتىرمەك بولدى.

«مەن ءوزىم بەدەۋلىكتىڭ ازابىنان وتكەنىمدى ەشقاشان جاسىرعان جوقپىن. جەتى جىل كۇتىپ بارىپ انا بولعان اداممىن. ەكىنشى ۇلىم 15 جىلدان كەيىن دۇنيەگە كەلدى. بالا كەزىمنەن مەن كوپبالالى انا بولۋدى ارماندايتىن ەدىم. ويتكەنى ءوزىم كوپبالالى ۇيدە ءوستىم. ءبىراق قۇدايدىڭ بۇيىرعانى بولدى. ەكى ۇلىمدى از دەپ ايتۋعا اۋزىم بارمايدى. سوندىقتان، بەدەۋلىك جۇپتاردىڭ جان دۇنيەسىندە نە بولىپ جاتقانىن بىلە وتىرىپ، مەن قازاقستاندا بالاسىز وتباسىلاردىڭ بارىنشا از بولۋى ءۇشىن بارلىعىن جاسادىم» ، - دەيدى ول اعىنان جارىلىپ.

قازاقستاندا بەدەۋلىك ماسەلەسى ءالى دە وزەكتى. ويتكەنى جىل سايىن 20 مىڭعا جۋىق جۇپ بەدەۋلىككە تاپ كەلەدى. ونىڭ 10 مىڭعا جۋىعى قوسىمشا رەپرودۋكتيۆتى تەحنولوگيالارعا، ياعني، in vitro ۇرىقتاندىرۋعا (IVF) مۇقتاج. قازاقستاندا بەدەۋ نەكەنىڭ جيىلىگى - 15 پايىز. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ونى مەملەكەتتىك پروبلەما دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى بەدەۋلىك حالىقتىڭ دەموگرافيالىق كورسەتكىشتەرىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى.

اۆتور: سايا زاعيپوۆا

سوڭعى جاڭالىقتار