تۇرمەدە 25 جىل وتىرىپ شىققان «بارونمەن» اڭگىمە - جالعاسى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات. - عاجاپ! عاجاپ! - دەي بەردى قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت-اسپاپتار وركەسترىنىڭ كونسەرتىن بىرگە تاماشالاعان جانبولات.

( باسى 14 - قازاندا) ... وتىز جەتى جىلدان سوڭ ونەر ورداسىنا ءبىرىنشى رەت كەلىپ وتىر. «رەسەيدە تالاي كونسەرتكە باردىق قوي، ءبىراق ءوزىڭنىڭ ۇلتىڭنىڭ ونەرىنە ەشتەڭە جەتپەيدى ەكەن، قانشا دەگەنمەن قانىڭ تارتادى عوي» دەيدى قوبىز بەن دومبىرانىڭ ۇنىنە ەلتىپ.

ءبىر زاماندا كونسەرۆاتوريانىڭ ستۋدەنتى بولعان مۋزىكانت ەمەس پە، ساۋساقتارىن وركەستردىڭ ىرعاعىنا، ديريجەردىڭ قيمىلىنا ساي قوزعالتىپ، ساحنادان توگىلگەن اۋەنگە ەرىكسىز قوسىلىپ قويادى.

ارەدىك ءارتۇرلى اسپاپتارىن ارقالاعان ستۋدەنتتەردەن ءبىر كەزدەگى ءوزىن كورگەندەي بولادى. ءبىر زامانداعى پروفەسسور ۇستازدارىن تانىپ، ءبىر-ەكەۋىنىڭ قولىن الىپ، سالەمدەستى. ولار ءبىر كەزدەگى بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرگەن ستۋدەنتىن قايدان تانىسىن، ودان بەرى قىرىق جىلداي ۋاقىت وتكەن جوق پا؟!.

كونسەرتتەن سوڭ جانبولاتپەن وڭاشا قالىپ، تاعى دا وتكەن جولعى اڭگىمەمىزدى جالعاستىردىق.

- «زەكتەردىڭ» اراسىندا كىمدەر بولمايدى، پروفەسسور دا، اتىن جازا المايتىن ساۋاتسىز مۇجىق تا، بيزنەسمەن دە، ادامدى قويشا باۋىزدايتىن باسكەسەر دە، جازىقسىز سوتتالعاندار دا بىرگە وتىرادى. بىرەۋلەر ون جىلدا دا بەيىمدەلە الماي، تەمىر توردى توزاقتان ارمان كورسە، ەكىنشىلەرى بارا سالا ءوزىن سۋداعى بالىقتاي سەزىنەدى، - دەپ ءبىر اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارعان بارون - جانبولاتقا:

- ارينە، تۇرمەنىڭ ءوز فيلوسوفياسى، ءوز پسيحولوگياسى بار. ونى ۇعۋ ءۇشىن الدىمەن جالپى، تۇرمە ءومىرى تۋرالى تولىقتاي بولماسا دا، ءبىر تۇسىنىك بەرە كەتكەنىڭىز دۇرىس شىعار؟ - دەدىم.

- تۇرمەدە تۇتقىندار ەكىگە بولىنەدى: 1. «براتۆا»، ياعني ۇيىمداسقان كاسىبي بانديتتەر. 2. تەمىر تورعا «كەزدەيسوق» قامالعان نە ابايسىزدا قىلمىس جاساۋشىلار، بۇلار مۇجىقتار دەپ اتالادى، - دەدى جانبولات.

- «بلاتنويلار» مەن مۇجىقتاردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق، مۇجىق - قىلمىسكەر بولعانمەن، وزىمەن-ءوزى ادال جۇمىسىن ىستەپ، دۇرىس جۇرەتىن، ۇرلىق-قارلىققا قاتىسى جوق، ويى بوستاندىققا شىعۋدى كوزدەيتىن كادىمگى ادام. «ال «براتۆا» - وزدەرىنىڭ تۇسىنىگى بويىنشا ءومىر سۇرەتىن توپ بولعانمەن، تۇرمە باسشىلىعىنا، ياعني ۇكىمەتكە دە، مۇجىقتارعا دا پايدا كەلتىرەتىن، ەكەۋىنىڭ اراسىن ۇيلەستىرەتىن، جۇمىستى ۇيىمداستىراتىن توپ. ولار دا مۇجىقتارمەن بىرگە جۇمىس ىستەيدى.

مەن دە كەزىندە مۇجىق بولدىم. دۇرىس ءجۇرىپ-تۇردىم. ءوزىمنىڭ بويىمنان ءسوز دە اسىرمادىم، ءوزىمنىڭ بويىمنان اسىرىپ ءسوز دە ايتقانىم جوق. تىك تۇرىپ، تىك شىقتىم.

قىلمىس الەمىنىڭ ەڭ باسىندا زاڭداستىرىلعان ۇرىلار («ۆورى ۆ زاكونە») تۇرادى. زاڭدى ۇرىلاردىڭ نەگىزگى مىندەتى - تۇرمەنىڭ ىشكى ءتارتىبىن تولىق قاداعالاۋ، بيلىك پەن تۇرمەنىڭ، «زەكتەر» مەن قىزىل جاعالىلاردىڭ اراسىن جولعا قويۋ، تەمىر توردا دۇرىس جاعداي جاساۋ. «ۆور ۆ زاكونە» مەن «اۆتوريتەتتەردى» شاتاستىرۋعا بولمايدى.

تۇرمەدەگى اۆتوريتەتتەر «ۆورعا» باعىنادى. ءسىزدى مەنىڭ نەگە «ۆور» بولماعانىم دا قىزىقتىرۋى مۇمكىن. كەزىندە ماعان دا ۇسىنىس ايتىلىپ، باسىما ءتاج كيگىزبەك بولعان. كونبەدىم. بىرىنشىدەن، زاڭدى ۇرى بولۋ ءۇشىن وزىڭە ەسىرتكى ەنگىزۋگە ءتيىسسىڭ، ەكىنشىدەن، ءومىر بويى ۇيلەنبەۋىڭ، دۇنيە-مۇلىك جيناماۋىڭ كەرەك. ءومىر بويى باقىلاۋدا بولاسىڭ، «ءۇش ءارىپ» تە، باسقا دا سەنەن كوز جازبايدى. ءسال قيىس باسساڭ، ەكى جاق تا قاعىپ تاستايدى. قىسقاسى، بۇل - ءوزىڭدى ءوز قولىڭمەن بايلاپ بەرۋ دەگەن ءسوز. سوندىقتان باس تارتتىم... بوستاندىققا شىققان سوڭ ون بەس جىلدان كەيىن سەنىڭ بۇكىل «دەلوڭ» ورتەلەدى. مەنىڭ «دەلوم» بەس جىلدان كەيىن ورتەلەدى. ارى قاراي اق قاعازداي تازا ءومىر...

ءوزىم «چيفير» دە ۇرتتاعان جوقپىن دەدىم عوي. «چيفير» دەگەن قارا شايدان دايىندالادى. قانشالىقتى كوپ قايناتسا، سونشالىقتى بابىنا كەلەدى. كۇنىنە ەكى رەت ىشىلەدى. ءبىر ىدىستان جاعالاي. ەكى جۇتىمنان ارتىق ۇرتتاۋعا بولمايدى. سالت سولاي. بارىنە تەڭ ءبولىنۋى كەرەك. ىستىق كۇيدە اش قارىنعا ىشىلەدى. قانت سالۋعا تىيىم سالىنعان. قانت قاندى تاسىتاتىن بولعاندىقتان، ءوزىن-ءوزى ولتىرەتىندەر عانا قانت سالىپ ىشەدى.

ماريحۋانا تارتقانداي، ءبىر ۇيرەنىپ العان ادامنىڭ باسى سىنىپ اۋىرادى دا تۇرادى. قايتادان دوزا الۋ كەرەك. كوكونىستىڭ ورنىنا دارۋمەن رەتىندە شاي جاپىراعى جۇرەتىندىكتەن، «چيفير» ءىشۋ پايدالى، كۇش بەرەدى، كوڭىلىڭدى كوتەرەدى، كەرەك بولسا، اشتىقتان قۇتقارادى دەلىنەدى.

تەمىر توردا دا رۋحى كۇشتى، نەبىر اسىل ازاماتتار بولادى. سولار «دەنساۋلىعىڭ مەن جاستىق قايراتىڭدى ساقتاعىڭ كەلسە، جاقسىعا دا، جامانعا دا ادەتتەنبە» دەپ ۇيرەتتى. ءبىر نارسەگە بايلانساڭ، ول سەنىڭ قايعىڭا اينالادى. ەشقانداي گرافيككە باعىنبا، كومفورتقا ۇيرەنبە. جىلى-جۇمساققا ۇيرەنىپ قالعان جۇيە بۇزىلعان كۇنى، ورگانيزمىڭ مەن ەموتسياڭ باقىلاۋدان شىعادى. سوندىقتان ەشتەڭەگە ادەتتەنبەۋ كەرەك.

اكىمشىلىك تاراپىنان تۇرمەدەگىلەردىڭ رۋحىن سىندىرۋ ءۇشىن، اسىرەسە، كۇشتىلەردىڭ «ءمۇيىزىن» قاعۋ ءۇشىن قۇرىلعان ەرەكشە كامەرانى «پرەسس- حاتا» دەپ اتايدى. وندا اكىمشىلىكپەن اۋىز جالاسقان قارا كۇشكە مىعىم جىگىتتەردى ادەيى ىرىكتەپ الادى. ولار جازالارىن سول جەردە وتەپ، بوستاندىققا شىققان سوڭ بوي تاسالاپ كەتۋدى كوزدەيدى. ويتكەنى زوناعا قايتا جىبەرسە، ولاردى اكىمشىلىكپەن اۋىز جالاسقانى ءۇشىن ءولتىرىپ تە جىبەرەدى.

تۇرمەدە «قارا» زونا، «قىزىل» زونا دەگەندەر بولادى. قىلمىس جاساعان قىزىل جاعالىلاردى «قىزىل» زوناعا تىعادى. ياعني بۇرىنعى قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىن جالپى كامەرادان بولەك ۇستايدى. ول جەردە «مەنتتەردىڭ» ايتقانى بولادى. ال ەندى «رازبوركا»، «اۆتوريتەتكە» جۇگىنۋ سەكىلدى تۇرمەنىڭ اتام زامانعى زاڭىمەن جۇرەتىن، قاتاڭ ءتارتىپ ورناتىلعان زوناداعىلاردى «قارا» زونا دەپ اتايدى. تۇرمە اكىمشىلىگى سىرتتاي قاداعالاعانى بولماسا، ونداي زونانىڭ ىشىندە نە بولىپ جاتقانىندا كوبىنە جۇمىسى جوق. كەيدە بۇلاي تازا سىزىقپەن بولىنبەيتىن، «قىزىلى» دا، «قاراسى» دا ارالاس زونالار بولادى.

تۇرمە ءومىرىن بىلمەيتىن جۇرت ونى كادىمگى كينودا كورسەتىلگەندەي نە «شانشار» ءازىل-وسپاق تەاترى كورسەتكەن ويىنداي دەپ ويلايدى. جوق، ولاي ەمەس. وندا دا وزىنە ءتان قالىپتى ءومىر، تەمىردەي ءتارتىپ بار. «جاڭادان كەلگەن تۇتقىننىڭ اياقاستىنا اق جايما توسەپ قويادى، تاجىريبەسى جوقتار ونى باسپاي، ەڭكەيىپ جەردەن كوتەرىپ الادى ەكەن، ال تۇرمە كورگەندەر وعان اياعىن ءسۇرتىپ كىرەدى ەكەن عوي» دەپ سۇرايتىندار بار. مۇنداي «قوراعا» كىرگىزەتىن ويىننىڭ تۇرلەرى كامەلەتكە جەتپەگەندەر تۇرمەسىندە قولدانىلادى. ۇلكەندەر تۇرمەسىندە ونداي سىناق جوق. كامەلەتكە جەتپەگەندەر تۇرمەسىنەن جاسى ون سەگىزگە تولىپ، ۇلكەندەر تۇرمەسىنە اۋىسقاندار سول باياعى ويىندارىن وسىندا دا الىپ كەلگىسى كەلەدى. ءبىراق وندايلارعا قاتاڭ ەسكەرتىلەدى، «ەركەلىگىن» قويماسا، سوققىنىڭ استىنا الىنادى نە ءولتىرىپ تە جىبەرىلەدى.

تۇرمەدە ءوزىڭ تانىمايتىن ادامدارعا قول بەرىپ امانداسۋعا بولمايدى. جانە بوگدە بىرەۋ قولىن ۇسىنسا دا الماۋ كەرەك. تانىسۋ ءۇشىن اتىڭدى ايتساڭ بولدى. ارينە، ءوزىڭ ارالاساتىن ادامدارمەن قول الىساسىڭ. جالپى، از سۇراپ، از جاۋاپ بەرۋگە داعدىلانۋ كەرەك. «ستۋكاچتاردىڭ» جازاسى وتە قاتال. «تىقاقتاپ» كوپ سويلەيتىندەردى «ستۋكاچ» دەپ ويلاپ قالۋى مۇمكىن. كامەراعا كىرگەن سوڭ، ونداعى تارتىپكە، اتموسفەراعا تاڭعالاسىڭ. بىرەۋ بىرەۋدەن كۇشپەن، قۋلىقپەن ەشتەڭە دە تارتىپ الا المايدى. وتىرىك ايتۋعا، بىرەۋدى جازىقسىز ۇرۋعا بولمايدى. بوقتىق ءسوز ەستىمەيسىڭ. ءبارى الاقانداعىداي كورىنىپ تۇرادى. ستالين زامانىندا بىرەۋدى بىرەۋ اڭدىعان زامان بولعان عوي، سول سەكىلدى بىرىنە ءبىرىن اڭدىتىپ قويعان.

تار بولمەڭدەگى 10-12 ادامنىڭ اراسىندا قاتاڭ ءتارتىپ بولماسا، ءبىر-ءبىرىن قىلقىندىرىپ ولتىرەر ەدى. ءتارتىپ بۇزۋشى قاتاڭ جازالانادى - بىرەۋدى جايدان-جاي ۇراتىن بولساڭ، نە دەنساۋلىعىڭنان، نە سىي-قۇرمەتتەن ايىرىلاسىڭ. بىرەۋدى بىرەۋدىڭ جۇمساۋىنا بولمايدى. اۋىزدان ابايسىزدا شىققان ءار ءسوزىڭ ءۇشىن جاۋاپ بەرەسىڭ. قىسقاسى، ءوزىڭ - تيىسپەۋىڭ، وزىڭە تيىسكەندى اياماۋىڭ كەرەك! ءتيىستى مە، بىردەن قارسى جاۋاپ بەرىپ، كەرەك بولسا، قول جۇمساۋىڭ كەرەك! ەڭ الدىمەن ءوزىڭ ءۇشىن ءوزىڭ تۇرۋعا ءتيىسسىڭ. سوندا عانا باسقالار ساعان كومەكتەسەدى.

بىلمەيتىن، كوزىڭ انىق جەتپەگەن نارسەنى ەشۋاقىتتا ايتپا! ول جەردە ىشتەرى پىسقان، جۇيكەلەرى جۇقارعان جاندار اۋىزدان شىققان ءار ءسوزدى اڭديدى. قانشا جەردەن كۇشتى سپورتشى بولساڭ دا، تۇك ىستەي المايسىڭ، تۇرمەدە كۇش قولدانۋعا تىيىم سالىنعان. بىرەۋدەن رۇقساتىنسىز سىرىڭكە ءشيىن دە الۋعا بولمايدى. ىسقىرما، تۇكىرىنبە. تاماق ىشەر الدىڭدا قولىڭدى جۋ، سىرت كيىممەن وتىرما، تاماقتى ەپپەن جە، ىدىسىڭدى ءتۇسىرىپ الما. ارتىق-اۋىس قيمىل جاساما، تازالىق ساقتا. قاتاڭ رەجيمدە جازاسىن وتەپ جاتقان رەتسيديۆيستەر ەشۋاقىتتا بوقتىق ءسوز ايتپايدى، بىرەۋگە كەدەرگى كەلتىرمەيدى، ارتىق ەموتسيا تۋدىرمايدى. سەنىڭ بوقتىعىڭدى قاسىڭداعى ادام تىكەلەي ءوز ادرەسىنە باعىتتالعان بالاعات دەپ تۇسىنەدى. ناعىز «زەك» ءبىرىنشى كۇننەن باستاپ بەيساۋات قيمىل، ارتىق-اۋىس سوزگە بارماي، ءوزىن بارىنشا جيناقى، وتە ساق ۇستايدى. ەتاپپەن كەلە جاتقانداردىڭ قانداي باپپەن سوتتالعانى، ءومىربايانى، نە ءبۇلدىرىپ، نە قويعانى تۋرالى اقپارات وزىنەن بۇرىن الدىمەن جەتىپ، جىلدام تارايدى. ەشتەڭەنى بۇگىپ قالا المايسىڭ.

دۇرىس تۇرمەلەردە ءتارتىپتىڭ ءبارىن ءتۇسىندىرىپ ايتىپ، «وبشاكقا»، «سەمياعا، «كەنتوۆكاعا» كىرۋگە ۇسىنىس جاسايدى. «كەنتوۆكا» كىلەڭ جەرلەستەردەن تۇرادى. قالامايسىڭ با - جالعىز ءجۇر. ءبىراق زونادا جالعىز ءومىر ءسۇرۋ قيىن، سوندىقتان «زەكتەردىڭ» كوبىسى ءبىر وتباسىعا بىرىگەدى. كىشكەنە كامەراداعىلار ءبىر وتباسى سانالادى. وتباسىدان اجىراۋدىڭ سوڭى كوبىنە ولىمگە اپارادى. جالعىزدى جايراتا سالۋ وڭاي. وتباسىنىڭ ءبىر مۇشەسى تۇرمە زاڭىن بۇزسا، دۇرىس تۇرمەدە وتباسى ونى قورعاۋعا ارالاسا المايدى.

تۇرمەگە جازىقسىز قىز زورلاپ تۇسكەندەردىڭ كۇنى قاراڭ. ولار تاعى دا باسقا قىلمىس ىستەپ، باپتارىن وزگەرتىپ الۋعا تىرىسادى. ايتپەسە ابىرويسىزدىققا ۇشىرايدى. ارينە، جازىقسىز جالا جابىلىپ، قۇرباندىققا شالىنىپ كەتكەندەر بولۋى مۇمكىن، ول قانداي جاعدايدا بولدى، ونىڭ ءبارى ابدەن سارالانىپ، قارالادى. ادىلەتسىز جازا بەرىلمەيدى. گوموسەكسۋاليستەر، سونداي-اق كامەلەتكە تولماعان قىزداردى زورلاپ تۇسكەندەر اۆتوماتتى تۇردە «پەتۋحتاردىڭ» قاتارىنا قوسىلادى. «پەتۋحتارمەن» ەشكىم ارالاسپايدى، بىرگە تاماق ىشپەيدى، سويلەسپەيدى. ءتىپتى قولمەن دە ۇرۋعا بولمايدى، تەك اياقپەن تەبەسىڭ. اجەتحانا سەكىلدى لاس جۇمىستار سولاردىڭ موينىندا. مانياكتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بوستاندىققا شىققان «پەتۋحتار» بولاتىنى دالەلدەنگەن.

ارينە، تۇرمەگە تۇسكەننەن قۇداي ساقتاسىن. ءبىراق ومىردە نە بولمايدى؟ كىمنىڭ باسىنا ءىس تۇسەرىن ءبىر اللا عانا بىلەدى. سوندىقتان تۇرمە تارتىبىنەن حاباردار بولعاننىڭ كىم-كىمگە دە زيانى جوق، - دەپ جانبولات تۇرمە ومىرىنەن ءبىراز نارسەنى تاپتىشتەپ ايتىپ تاستادى. ارى قاراي قازبالاي بەرۋدى ءجون كورمەدىم.

ايتپاقشى، جيىرما بەس جىل تۇرمەدە وتىرىپ شىققان جانبولاتتىڭ قازىرگى كۇن كورىپ جۇرگەن كاسىبى - كازينولار مەن ءدامحانالار ءۇشىن ءتۇرلى سوۋستار، اشىلى-تۇشىلى تۇزدىقتار، دامدەۋىشتەر دايىنداۋ. ولارىن تالعامعا ساي لايىقتاپ، ارتىق-كەمى جوق، گرامىنا دەيىن ءدال شىعارۋدىڭ حاس شەبەرى. ءدامحانا باسشىلارىنا كەرەگى دە وسى.

مۇنداي جۇمىستى سانكت-پەتەربۋرگتە ءجۇرىپ ۇيرەنىپتى. قاسىندا سول جاقتان كەلگەن ءۇش كومەكشىسى بار. ارنايى تاپسىرىسپەن جۇمىس ىستەيدى. ارا-اراسىندا قاپشاعايداعى كازينولارعا شاقىرتۋ الىپ تۇرادى. ول جەرگە، نەگىزىنەن، اقشالى بايلار باراتىنى، ولاردىڭ قۇمار ويىنعا سالىنۋمەن قاتار ءدامدى تاماق تا ىشكىسى كەلەتىنى انىق. ال پاتشانىڭ بولسىن تالعامىنا لايىق تاعام دايىنداۋ - جانبولات ءۇشىن تۇك ەمەس...

اۆتور: تورەعالي تاشەن

(سوڭى)

2014- جىل

«ايقىن» گازەتى
سوڭعى جاڭالىقتار