ا ق ش-تاعى 2024 -جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋى: نەگىزگى ۇمىتكەرلەر كىمدەر

استانا. قازاقپارات - امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەزەكتى پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءبىر جارىم جىلدان استام ۋاقىت قالدى.

ادەتتەگىدەي، سايلاۋ 2024 -جىلدىڭ قاراشا ايىندا ءوتۋى ءتيىس. دەسە دە، بۇگىندە ۆاشينگتوندا ەڭ جوعارى لاۋازىم ءۇشىن كۇرەس باستالىپ كەتكەنىن بايقاۋعا بولادى. ۋاقىت وتە كەلە ساياسي باسەكەنىڭ ودان ءارى قىزىپ، كۇشەيە تۇسەتىنى انىق. بۇگىندە قازىرگى پرەزيدەنت دجو بايدەننىڭ ەكىنشى مەرزىمگە بارۋى مۇمكىن ەكەنى بەلگىلى بولدى. دەگەنمەن رەسمي مالىمدەمە جاسالعان جوق. ال اق ءۇيدىڭ ەكس-باسشىسى دونالد ترامپ قانا سايلاۋعا قاتىسۋعا نيەتتى ەكەنىن رەسمي تۇردە ءمالىم ەتتى.

وسىعان بايلانىستى، ا ق ش-تىڭ سايلاۋ جۇيەسىنە از-كەم كوز جۇگىرتىپ، ەلدەگى باستى ساياسي ناۋقان جايلى ماتەريال دايىنداۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز. دجو بايدەننىڭ ەكىنشى مەرزىمگە سايلانۋىنا امەريكالىقتاردىڭ كوزقاراسى قانداي؟ ونىڭ پرەزيدەنتتىك قىزمەت كەزىندەگى ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى قانداي؟ ترامپتىڭ جەڭىسكە جەتۋگە مۇمكىندىگى بار ما؟ ساياسات ساحناسىنداعى جاڭا تۇلعا رونالد دەسانتيس دەگەن كىم؟ ءوز كانديداتۋراسىن كىمدەر ۇسىنۋى مۇمكىن؟ تولىعىراق قازاقپارات ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىندا.

ا ق ش-تاعى سايلاۋ جۇيەسى

ا ق ش-تاعى سايلاۋ جۇيەسى بىزدىكىنەن وزگەشە. قازاقستاندا پرەزيدەنتتى بۇكىلحالىقتىق سايلاۋدا داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلايدى، ياعني حالىقتىڭ كوپ داۋسىن جيناعان ۇمىتكەر پرەزيدەنت بولادى. ال ا ق ش-تا ەل پرەزيدەنتى اتانۋ ءۇشىن ۇمىتكەرلەرگە حالىقتىڭ باسىم داۋسىنا يە بولۋ مىندەتتى ەمەس. امەريكالىقتار پرەزيدەنت سايلاۋىنا داۋىس بەرگەن كەزدە كەلەسى پرەزيدەنتتىڭ كىم بولاتىنىن تىكەلەي انىقتامايدى. بۇل ەلدىڭ پرەزيدەنتى بىرنەشە ساتىلى جۇيە ارقىلى سايلانادى.

ماسەلەن، كەلەر جىلدىڭ 5-قاراشاسىندا ەل ازاماتتارى پرەزيدەنت سايلاۋىنا تۇسەتىن ۇمىتكەرلەرگە داۋىس بەرەدى. ءبىراق سايلاۋدىڭ رەسمي قورىتىندىسى ءار شتاتتان تاڭدالعان 538 تاڭداۋشىنىڭ داۋىسى ارقىلى شىعارىلادى. ويتكەنى ا ق ش-تاعى سايلاۋ جۇيەسى مەن ەرەجەسى ەلەكتورالدى كوللەدج بويىنشا جۇزەگە اسادى، ياعني كەلەسى پرەزيدەنتتىڭ كىم بولاتىنىن ءار شتاتتىڭ اتىنان شىعاتىن وكىلدەر انىقتايدى. سوندىقتان سايلاۋ ناتيجەسى حالىقتىڭ جاپپاي بەرگەن داۋسىنا تاۋەلدى بولمايتىن كەزدەر دە بولادى. مىسالى، 2016 -جىلعى سايلاۋدا حيللاري كلينتون 2,9 ميلليون داۋىس ارتىق جيناسا دا، 304 تاڭداۋشىنىڭ داۋسىنا يە بولعان دونالد ترامپ جەڭىسكە جەتكەن ەدى. بۇل ا ق ش تاريحىندا حالىقتىڭ از داۋسىن جيناپ، پرەزيدەنت بولعان بەسىنشى سايلاۋ بولدى.

تاڭداۋشىلار كىمدەر جانە ولار قالاي تاڭدالادى؟

جالپى تاڭداۋشىلار دەگەنىمىز كىمدەر؟ تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن الدىمەن وسى ساۋالعا جاۋاپ بەرەيىك. ەرەجەگە سايكەس، ءار شتاتتان سول ايماقتا ءومىر سۇرەتىن حالىقتىڭ سانىنا بايلانىستى وكىلدەر تاڭدالادى. مىسالى، حالىق سانى جاعىنان ەڭ ۇلكەن كاليفورنيا شتاتىندا 55 تاڭداۋشى نەمەسە سايلاۋ القاسىنىڭ وكىلى بولسا، ەڭ از ادام تۇراتىن ۆايومينگ شتاتىندا نەبارى 3 وكىلدىڭ داۋىسى قورىتىندى ەسەپكە الىنادى. ايتا كەتەيىك، كاليفورنيادا تۇراتىن حالىق ۆايومينگتەگىلەردەن شامامەن 70 ەسە كوپ. وسىلايشا، ءبىر شتاتتا ازاماتتار كىمگە كوبىرەك داۋىس بەرسە، حالىق اتىنان تاڭدالعان وكىلدەردىڭ بارلىعىنىڭ داۋسى جەڭىسكە جەتكەن ۇمىتكەردىڭ پايداسىنا جازىلادى.

«جەڭىسكە جەتكەن بارلىعىنا يە بولادى» دەگەن ۇستانىممەن قۇرىلعان. سوندىقتان دا پرەزيدەنت بولۋ ءۇشىن ا ق ش بويىنشا بارلىق 538 وكىلدىڭ كەمىندە 270 ىنىڭ داۋسىن جيناۋ كەرەك.

سايلاۋ ناۋقانى باستالعان تۇستا كوپتەگەن شتاتتاردىڭ قايسىسى قانداي پارتيانى قولدايتىنى الدىن الا بەلگىلى بولادى. كەي وڭىرلەر بۇرىننان ءداستۇرلى تۇردە رەسپۋبليكاشىلار جاعىندا بولسا، ال كەيبىرەۋى دەموكراتتاردى قولدايدى. دەگەنمەن قانداي تاڭداۋ جاسايتىنى بەلگىسىز شتاتتار دا بار. ولار جىل سايىن وزگەرىپ وتىرادى. سوندىقتان دا ۇمىتكەرلەر سايلاۋ ناۋقانى بارىسىندا وسىنداي شتاتتارعا باسا نازار اۋدارادى. ويتكەنى قاي پارتيا وكىلىنىڭ پرەزيدەنت بولاتىنى وسى وڭىرلەرگە بايلانىستى.

ەسكە سالايىق، ا ق ش-تىڭ باس قالاسى ۆاشينگتون شتات بولىپ سانالمايدى. ونىڭ اينالاسىن قوسىپ، كولۋمبيا وكرۋگى دەپ اتايدى. قالانىڭ سەناتتا دا، وكىلدەر پالاتاسىندا دا ادامى جوق. الايدا ا ق ش كونستيتۋتسياسىنا ەنگىزىلگەن 23-تۇزەتۋ بويىنشا، كولۋمبيا وكرۋگىنىڭ سايلاۋ القاسىندا ءۇش وكىلى، ياعني ءۇش داۋسى بار.

جالپى امەريكانىڭ پرەزيدەنتى اتانۋ ءۇشىن ۇمىتكەر كەم دەگەندە 270 تاڭداۋشىنىڭ داۋسىن جيناۋى كەرەك. ەگەر سايلاۋ القاسىندا ەكى كانديدات تەڭ تۇسسە، ەكەۋىنىڭ بىرەۋىن وكىلدەر پالاتاسى پرەزيدەنت ەتىپ تاعايىندايدى.

ۇمىتكەرلەرگە قانداي تالاپتار قويىلادى؟

ا ق ش پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر بولاتىن ازاماتتارعا قويىلاتىن تالاپتار دا قاراپايىم. ونىڭ قىزمەتى 1787 -جىلى قابىلدانىپ، 1789 -جىلى كۇشىنە ەنگەن ا ق ش كونستيتۋتسياسىندا كورسەتىلگەن. كونستيتۋتسيانىڭ 2-بابىنا سايكەس، وسى ەلدە تۋىپ- وسكەن، كەمىندە 14 جىل ا ق ش-تا تۇرىپ جاتقان جانە سايلاۋ كەزىندە 35 جاسقا تولعان كەز كەلگەن ا ق ش ازاماتى پرەزيدەنت بولىپ سايلانا الادى.

2024 -جىلعى سايلاۋدا كىمدەر ۇمىتكەر بولۋى مۇمكىن؟

بۇگىندە ا ق ش-تا 2024 -جىلى وتەتىن سايلاۋ قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. وعان كىمنىڭ تۇسەتىنى ءالى بەلگىسىز. قازىرگى پرەزيدەنت دجو بايدەن ازىرگە سايلاۋعا قاتىسىپ- قاتىسپايتىنى جونىندە رەسمي مالىمدەمە جاساعان جوق. تەك بۇرىنعى پرەزيدەنت دونالد ترامپ قانا سايلاۋعا قاتىسۋعا نيەتتى ەكەنىن ايتتى. ول وتكەن ايدىڭ باسىندا ءتىپتى سايلاۋالدى ناۋقاندى باستاپ تا جىبەردى.

جالپى رەسپۋبليكالىق نە دەموكراتيالىق پارتيالار اتىنان (ا ق ش-تاعى ەكى نەگىزگى پارتيا) پرەزيدەنتتىككە رەسمي كانديدات بولۋ ءۇشىن ۇمىتكەر پرايمەريزدە جەڭىسكە جەتۋى ءتيىس. بۇل پروتسەستەر 2024 -جىلدىڭ اقپانىندا باستالىپ، ماۋسىمعا دەيىن جالعاسادى. ال سايلاۋعا قاتىسۋ تۋرالى رەسمي شەشىم جازدا رەسپۋبليكالىق جانە دەموكراتيالىق پارتيالاردىڭ سەزىندە قابىلداناتىن بولادى.

امەريكالىق ب ا ق-تا شىققان سايلاۋعا قاتىستى ماتەريالدارعا كوز جۇگىرتسەك، ولار پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر رەتىندە بىرنەشە كانديداتتى جازىپ جاتىر. سولاردىڭ اراسىنداعى تانىمال، ساراپشىلاردىڭ پىكىرى بويىنشا، «پرەزيدەنت بولۋعا ىقتيمالدىعى جوعارى» ءبىرقاتار ساياساتكەرگە توقتالىپ كورەيىك. ولار كىمدەر جانە ا ق ش-تىڭ ساياسات ساحناسىنداعى ورنى قانداي؟

دجو بايدەن

ءبىرىنشى كەزەكتە، ارينە، اق ءۇيدىڭ قازىرگى قوجايىنى دجو بايدەن تۇر. بايدەن - دەموكراتيالىق پارتيانىڭ وكىلى. ول بۇعان دەيىنگى سۇحباتتارىندا 2024 -جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسۋعا نيەتتى ەكەنىن بىرنەشە رەت ايتتى، الايدا ناقتى شەشىمدى 2023 -جىلدىڭ باسىندا قابىلدايتىنىن ەسكەرتكەن بولاتىن. بيىلعى قاڭتاردىڭ باسىندا اق ءۇيدىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى كارين جان- پەر باسپا ءسوز ماجىلىسىندە دجو بايدەن ءالى دە مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ەكىنشى مەرزىمگە سايلاۋعا تۇسۋگە نيەتتى ەكەنىن ءمالىم ەتتى. ساراپشىلار، وسىعان قاراپ-اق، ونىڭ سايلاۋعا قاتىسۋ ىقتيمالدىعى جوعارى دەپ بولجام جاسايدى.

ب ا ق- تاعى اقپاراتقا سۇيەنسەك، ا ق ش-تىڭ 46-پرەزيدەنتى بيىلعى 7-اقپاندا وتەتىن ا ق ش كونگرەسىنىڭ قوس پالاتاسىنا جىل سايىنعى ۇندەۋىنەن كەيىن پرەزيدەنتتىككە قاتىستى شەشىمىن جاريالايدى دەپ كۇتىلۋدە.

جالپى ساراپشىلار دجو بايدەننىڭ ساياسي ارەناداعى ابىرويى 2023 -جىلدىڭ باسىندا ءبىرشاما جاقسارعانىن ايتادى. ماسەلەن، Yahoo News جانە YouGov ساۋالناماسىنا سايكەس، سۇراۋعا قاتىسقان دەموكراتتاردىڭ جارتىسىنان كوبى بايدەنگە داۋىس بەرگىسى كەلەتىنىن ايتقان. دەگەنمەن Newsweek باسىلىمىنىڭ جازۋىنشا، قاڭتاردىڭ ورتاسىنداعى قۇپيا قۇجاتتارمەن بايلانىستى جاعداي ازاماتتاردىڭ بايدەنگە دەگەن سەنىمىن شاتقاياقتاتىپ جىبەردى.

ەسكە سالايىق، وسىدان ەكى اپتا بۇرىن ۆاشينگتونداعى بايدەن اتىنداعى ديپلوماتيا جانە جاھاندىق ىقپالداستىق ورتالىعىنان، سودان كەيىن دەلاۆەردەگى جەكە گاراجى مەن پرەزيدەنتتىڭ رەزيدەنتسياسىنان قۇپيا قۇجاتتار تابىلعان ەدى. باسىلىم بۇل داۋدىڭ بايدەنگە كەدەرگى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «قۇپيا» دەگەن بەلگىسى بار قۇجاتتار بايدەننىڭ ۆيتسە- پرەزيدەنت بولعان كەزىنە تيەسىلى ەكەن. ايتا كەتۋ كەرەك، «قۇپيا» سانالاتىن قۇجاتتاردىڭ اق ۇيدەن تىس جەرگە شىعارىلۋى قۇپيا قۇجاتتاردى پايدالانۋ ەرەجەسىن ورەسكەل بۇزۋ بولىپ سانالادى.

سونىمەن قاتار ساراپشىلار بايدەننىڭ پرەزيدەنتتىگى كەزىندە ا ق ش-تا ينفلياتسيا دەڭگەيى ارتىپ، ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ دا ناشارلاعانىن تالقىلاپ جاتىر. بۇل وسى سايلاۋ ناتيجەسىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن فاكتور بولماق دەيدى ماماندار. الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى جۇمابەك سارابەكوۆ تە وسى پىكىردە. 2022 -جىلدىڭ مامىرىندا ەلدەگى ينفلياتسيا %8,6 عا جەتتى، بۇل سوڭعى 40 جىلداعى رەكوردتىق كورسەتكىش ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك.

رەكوردتىق ينفلياتسيامەن كۇرەسۋ ءۇشىن ا ق ش-تىڭ قارجى ورگاندارى اقشا-نەسيە ساياساتىن قاتايتىپ، بازالىق مولشەرلەمەنى كوتەرۋگە كىرىستى. 2023 -جىلدىڭ باسىنا قاراي ول 4,5 پايىزعا جەتتى. اتالعان ينستيتۋت ساراپشىسىنىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر سايلاۋ كەزىندەگى ناۋقاندا بايدەننىڭ رەيتينگىسىنە كەرى اسەرى ەتۋى ابدەن مۇمكىن.

«ينفلياتسيا 2022 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا %6,5 عا دەيىن ازداپ باياۋلادى. دەگەنمەن ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ تومەندەۋىنە اكەلەتىن قاتاڭ شارالاردىڭ سالدارىنان ا ق ش قازىر رەتسەسسياعا ۇشىراۋ قاۋپىندە تۇر. كۇردەلى رەتسەسسيا سەناريىنىڭ بولۋى ەكىتالاي ەكەنى انىق، ءبىراق ەكونوميكالىق ماسەلەلەردىڭ شارىقتاۋ شەگى سايلاۋ كەزەڭىنە دەيىن جەتۋى مۇمكىن، بۇل قازىرگى اكىمشىلىككە قاتىستى سىندى كۇشەيتىپ، بايدەننىڭ قارسىلاستارىنىڭ قولىنداعى باستى ۋاجگە اينالۋى مۇمكىن»، - دەدى ساراپشى.

سونىمەن بىرگە ول بايدەننىڭ قايتا سايلانۋ مۇمكىندىگى كوبىنە رەسپۋبليكاشىلداردىڭ كانديدات رەتىندە كىمدى ۇسىناتىنىنا بايلانىستى بولاتىنىن اتاپ ءوتتى.

دەگەنمەن بوستون ۋنيۆەرسيتەتى ساياسي عىلىمدارىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى ۆيردجينيا ساپيرو بايدەننىڭ قوعامداعى رەيتينگىنىڭ تومەندەۋى ونىڭ ساياسي نە ەكونوميكالىق قاتەلىكتەرىنەن عانا ەمەس، ونىڭ قىزمەتكە وتە قيىن ۋاقىتتا كەلگەنىنەن بولىپ وتىر دەيدى. ويتكەنى دجو بايدەن پرەزيدەنتتىگىنىڭ ءبىرىنشى جىلىندا جاعداي جامان بولعان جوق. ماسەلەن، ونىڭ 2021 -جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا داعدارىسقا قارسى 1,9 تريلليون دوللار بولاتىن پاكەتى كونگرەستىڭ ەكى پالاتاسىنىڭ دا قولداۋىنا يە بولدى.

وسى باعدارلاما اياسىندا كوپتەگەن وتباسىعا، اسىرەسە ىندەتتەن زارداپ شەككەندەرگە ماتەريالدىق كومەك كورسەتىلدى. بايدەننىڭ جىل سوڭىندا ا ق ش-تىڭ 1,2 تريلليون دوللارلىق ينفراقۇرىلىمدىق جوسپارى ماقۇلداندى. الايدا كوپشىلىك بايدەننىڭ ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى دەپ 2021 -جىلدىڭ تامىز ايىنداعى ا ق ش اسكەرىنىڭ اۋعانستاننان شىعارىلۋىن ايتادى. كەيىن تاليبان ەلدەگى بيلىكتى وتە جىلدام باسىپ الدى، بۇل اسىرەسە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن جالپى ادام قۇقىقتارىنا قاتىستى جاعدايدىڭ ۋشىعۋىنا اكەلدى دەيدى ماماندار.

دونالد ترامپ

ەكىنشى ۇمىتكەر - دونالد ترامپ، رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ وكىلى. بىلتىر قاراشادا ا ق ش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى دونالد ترامپ 2024 -جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىساتىنىن مالىمدەدى.

ەسكە سالايىق، ول 2017-2021 -جىلدارى ەل پرەزيدەنتى بولدى. ەكس-پرەزيدەنت وتكەن جىلى نيۋ-گەمپشير مەن وڭتۇستىك كاروليناداعى جاقتاستارىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا قازىرگى پرەزيدەنت دجو بايدەن اكىمشىلىگىنىڭ ۋكرايناداعى قاقتىعىس، ا ق ش اسكەرلەرىنىڭ اۋعانستاننان شىعارىلۋى جانە ا ق ش-مەكسيكا شەكاراسىنداعى يمميگراتسيا سياقتى سىرتقى ساياسي شەشىمدەرىن سىنادى. دەگەنمەن، ساراپشىلار بۇل ساياسي باسەكە ترامپقا وڭايعا تۇسپەيتىنىن ايتىپ وتىر.

ولار ترامپ سەگىز جىل بۇرىن سايلاۋعا تۇسكەندە ونىڭ ساياساتتا تاجىريبەسى جوق بولعانىن، ياعني ساياسي ارەنادا ابىرويىنىڭ تازا بولعانىن ايتادى. سوندىقتان دا ونىڭ ءسوزى مەن ۋادەلەرىنە حالىق سەنىم ءبىلدىردى. سول ۋاقىتتاعى سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە ترامپتا بۇرىنعى ءساتسىز جوبالارى نە بولماسا ورىندالماي قالعان ۋادەلەرى جوق ەدى. ال قازىرگى تاڭدا ءبارى وزگەردى. ساراپشىلار پرەزيدەنتتىك ەتكەن جىلدارى ترامپ بەرگەن كوپتەگەن ۋادەسىن ورىنداماعانىن العا تارتادى. ونىڭ پارتيالاستارى، ياعني رەسپۋبليكاشىلدار ترامپتى دەموكراتتاردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋعا قاتىستى رەفورماسىن توقتاتپاعانى ءۇشىن، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن قارجى بولۋگە ۋادە بەرىپ، ورىنداماعانى ءۇشىن ءالى كۇنگە ايىپتايدى.

سونىمەن قوسا ونىڭ پاندەميا كەزىندەگى شۋلى مالىمدەمەلەرىن امەريكا حالقى ۇمىتقان جوق دەپ سانايدى ساراپشىلار. ولارلىڭ سوزىنشە، پاندەميانىڭ اۋىر سالدارىنا قاراماستان، كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋىن، ونىڭ قاۋىپ- قاتەرىن جوعارى دەڭگەيدە باعالاعان جوق. ترامپ ءوزىن قاتاڭ شارالار قابىلداۋعا شاقىرعان ساراپشىلارمەن داۋلاسىپ، بەتپەردە تاقپاي، سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن توقتاتپاي، جالعاستىرا بەردى. ەل ەكونوميكاسىنا كەسىرىن تيگىزەدى دەپ، كارانتين ەنگىزۋگە اسىقپادى. سونداي-اق ساراپشىلار ونىڭ داعدارىس كەزىندە دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنان (د د ۇ) شىعۋعا شەشىم قابىلداعانىن دا ايتىپ، سىناپ وتىر.

سونىمەن قوسا 2021 -جىلعى 6-قاڭتاردا ترامپ جاقتاستارىنىڭ پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ناتيجەسىمەن كەلىسپەي، كاپيتوليگە باسىپ كىرگەنى ەلدىڭ ەسىندە. ويتكەنى ونىڭ الدىن ترامپ ناتيجەمەن كەلىسپەي، ءوزىنىڭ جاقتاستارىن ميتينگىگە شاقىرعان ەدى. قازىرگى تاڭدا وسى جاعدايدىڭ اق- قاراسى زەرتتەلىپ، ترامپتىڭ وقيعاعا قانشالىقتى قاتىسى بار ەكەنىنە تەكسەرىس جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ساراپشىلار بۇل ماسەلەنىڭ دە ترامپتىڭ سايلاۋعا قاتىسۋىنا، جەڭىسكە جەتۋىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىنىن ايتادى.

بۇدان بولەك ترامپ دجوردجيا شتاتىندا سايلاۋ كەزىندەگى الاياقتىققا قاتىسى بار دەپ ايىپتالدى، سونداي-اق جىنىستىق زورلىق-زومبىلىق تۋرالى ايىپتاۋلار دا بولدى. قازىرگى كەزدە سوتتا ءبىرقاتار پروتسەستەر ءجۇرىپ جاتىر. سونىمەن بىرگە اق ۇيدەن كوشكەننەن كەيىن ونىڭ ۇيىنەن قۇپيا ماتەريالداردىڭ تابىلعانى دا پرەزيدەنت بولۋ ىقتيمالدىعىن ازايتۋى مۇمكىن، دەيدى ماماندار.

الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى جۇمابەك سارابەكوۆ ترامپ بۇل پروتسەستەردىڭ شەشىمىن تاپقان كۇننىڭ وزىندە، ونى پارتيالاستارىنىڭ، ياعني رەسپۋبليكاشىلداردىڭ قولداۋى ەكىتالاي ەكەنىن ايتادى.

«الداعى سايلاۋ توڭىرەگىندەگى تاعى ءبىر ماسەلە ءالى شەشىلمەي وتىر. ترامپ پرەزيدەنت لاۋازىمى ءۇشىن كۇرەسكىسى كەلەتىنىن بىلدىرسە دە، پارتيالاستارىنىڭ ماقۇلداۋىن الۋى كەرەك. ءوز پارتياسىنىڭ ىشىندە دە ونىڭ الەۋەتتى باسەكەلەستەرى بولۋى مۇمكىن»، - دەدى ول.

ايتا كەتەيىك، ەگەر ترامپ پرەزيدەنت بولسا، ول انت بەرگەن ۋاقىتتا 78 جاسقا تولادى. بايدەن وسى جاستا پرەزيدەنتتىك قىزمەتىنە كىرىسكەن ەدى. ولاي بولسا، ترامپ ا ق ش تاريحىنداعى ەڭ قارت ەكىنشى پرەزيدەنت اتانۋى ىقتيمال.

رونالد دەسانتيس دەگەن كىم؟

باق بەتتەرىندەگى اقپاراتقا كوز جۇگىرتسەك، رەسپۋبليكاشىلداردىڭ كوپشىلىگى اق ءۇي باسشىسى لاۋازىمىنا ءوز كانديداتتارىن ۇسىنۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرىپ جاتقانى جونىندە ايتىلادى. ولار قازىرگى فلوريدا شتاتىنىڭ گۋبەرناتورى رونالد دەسانتيستى ۇمىتكەر رەتىندە ۇسىنۋى مۇمكىن دەگەن دە پىكىر بار. ول دا رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ وكىلى. ساراپشىلار ونى ترامپ ءۇشىن «ەڭ ۇلكەن ساياسي قاۋىپ» دەپ سانايدى. سونداي-اق ۇستانىمدارى مەن پىكىرلەرىنە قاراپ، امەريكالىقتار ونى «ترامپتىڭ جاستاۋ ءتۇرى»، «اقىلدى ترامپ» دەپ تە اتاپ ءجۇر.

جۇمابەك سارابەكوۆتىڭ پىكىرىنشە دە، رونالد دەسانتيس ترامپقا قارسىلاس بولۋى مۇمكىن. ەكەۋىنىڭ دە ءبىر پارتيادان ەكەنىن ەسكەرسەك، تارتىس قىزا تۇسەتىن سەكىلدى. «كوپشىلىك ترامپتىڭ «جاس» جانە «جەتىلدىرىلگەن» نۇسقاسى دەپ اتايتىن فلوريدا گۋبەرناتورى رون دەسانتيس تە رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ پرايمەريزىنە قاتىسۋعا ءوتىنىش بەرە الادى. Washington Post گازەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، دەسانتيس قازىردىڭ وزىندە دايىندالىپ جاتىر. سونىمەن بىرگە پرايمەريزگە ا ق ش-تىڭ بۇرىنعى ۆيتسە-پرەزيدەنتى مايك پەنستىڭ دە قاتىسۋى مۇمكىن ەكەنى ايتىلىپ ءجۇر»، - دەدى ساراپشى.

جالپى رونالد دەسانتيس امەريكانىڭ ساياسي ساحناسىنداعى سالىستىرمالى تۇردە جاڭا تۇلعا. ول العاش رەت وكىلدەر پالاتاسىنا 10 جىل بۇرىن، 34 جاسىندا سايلاندى، ءبىراق فەدەرالدى دەڭگەيدە ول 2019 -جىلى گۋبەرناتور سايلاۋىنداعى العاشقى جەڭىسىنە دەيىن ءىس جۇزىندە بەلگىسىز ەدى.

نەگىزىنەن ونىڭ ساياسي كوزقاراستارى ەكس- پرەزيدەنت ترامپپەن ۇقساس ءارى ول كەزىندە ترامپتىڭ ساياساتىنا قولداۋ بىلدىرگەن. ماسەلەن، يزرايلدەگى ا ق ش ەلشىلىگىن يەرۋساليمگە كوشىرۋدى قولداپ (ترامپتىڭ سايلاۋ الدىنداعى ۋادەلەرىنىڭ ءبىرى)، رەسەيدىڭ ا ق ش-تىڭ پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ناۋقانىنا ارالاسۋىنا كۇمان كەلتىرگەن ەدى. امەريكالىق باق ترامپ ءبىر كەزدەرى ونىڭ ساياساتتا وسۋىنە كوپ ۇلەس قوسقانىن جازىپ جاتىر. ءبىراق وزىنە جاقتاس ەمەس، قارسىلاس دايىنداعانىن سول ساتتە ءوزى دە بىلگەن جوق دەيدى ساراپشىلار.

دەگەنمەن، ونىڭ ۇستانىمدارى سايلاۋشىلارعا ۇنايتىن سەكىلدى. فلوريدا شتاتىن باسقارعان ءۇش جىل ىشىندە گۋبەرناتوردىڭ قابىلداعان شەشىمدەرى ونىڭ تانىمالدىعىن ارتتىرا ءتۇستى. ونىڭ گۋبەرناتورلىق قىزمەتكە كەلۋى پاندەميامەن تۇسپا- تۇس كەلدى. كوپتەگەن ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، دەسانتيس ءوزىنىڭ نەگىزگى ساياسي ۇپايلارىن وسى كەزەڭدە جينادى.

2020 -جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ ورتاسىندا باسقا شتاتتاردان بۇرىن فلوريدادا قاتاڭ كارانتين تالاپتارى ەنگىزىلدى جانە ۆيرۋستى تەكسەرەتىن جۇزدەگەن ورتالىقتى اشۋعا مۇرىندىق بولدى. وسى ۋاقىتتا امەريكا بەتپەردە تاعۋ قاجەت پە دەپ داۋلاسىپ جاتقاندا، دەسانتيس مەملەكەتتىڭ ا ق شاسىنا بىرنەشە ميلليون ماسكا ساتىپ الۋعا تاپسىرما بەردى. ءتىپتى سول كەزدەگى پرەزيدەنت ترامپتىڭ ءوزى كارانتين شارالارىنا قارسى شىعىپ جاتقان تۇستا، فلوريدا شتاتىنىڭ گۋبەرناتورى دەسانتيستىڭ پاندەميا كەزىندەگى قولعا العان ءىس-شاراسى ونىڭ تانىمال بولۋىنا ىقپال ەتتى دەيدى ساراپشىلار. سوندىقتان دا ماماندار 44 جاستاعى ساياساتكەردىڭ پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر بولۋعا ىقتيمالدىعى جوعارى دەپ سانايدى.

ساراپشى پىكىرى: «ا ق ش-قىتاي قارىم- قاتىناسى ناشارلاۋى مۇمكىن»

الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى جۇمابەك سارابەكوۆ اق ءۇيدىڭ باسشىلىعىنا كىمنىڭ كەلەتىنى ا ق ش-تىڭ وزىنەن بولەك، وعان الىس- جاقىن ەلدەرگە قاتتى اسەر ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.

«قازىرگىدەي گەوساياسي ماسەلەلەردىڭ ۋشىعىپ تۇرعانىن ءارى الەمدىك ەكونوميكادا دا، ساياساتتا دا ا ق ش نەگىزگى ويىنشىلاردىڭ ءبىرى ەكەنىن ەسكەرسەك، سايلاۋ ناتيجەسى قاراپايىم امەريكاندىقتاردىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار امەريكادان تىس كوپتەگەن ەلدىڭ تاعدىرىنا قاتتى اسەر ەتەتىنى انىق. امەريكالىقتاردىڭ سايلاۋ الدىنداعى كوڭىل-كۇيىنە ۋكرايناعا قاتىستى ۇستانىم مەن جاعداي اسەر ەتەدى. قازىر ءبىز كيەۆتى قولداۋ پرەزيدەنت بايدەننىڭ سىرتقى ساياسي كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە اينالعانىن كورىپ وتىرمىز. پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەردىڭ پىكىرتالاسى وسى كومەك باعدارلاماسىنىڭ قانشالىقتى ءساتتى جۇزەگە اسقانىنا ارنالادى»، - دەدى ساراپشى.

سونىمەن قوسا ول ا ق ش پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەرلەر وزدەرىن «قىتاي قاۋپىنە» قارسى مىقتى كۇرەسكەر ەتىپ كورسەتەتىنىن دە اتاپ ءوتتى.

«ناتيجەسىندە، سايلاۋ الدىنداعى جانە ودان كەيىنگى كەزەڭدە ءبىز ا ق ش-تىڭ قىتايعا قارسى سانكتسيالارىنىڭ جاڭا سەرياسىن جانە جالپى العاندا، ا ق ش-قىتاي ديالوگىنىڭ ودان ءارى ناشارلايتىنىن كورۋىمىز مۇمكىن. دەگەنمەن، بۇل الەمدىك ەكونوميكاعا، سونىمەن قوسا ءوندىرىس پروتسەستەرىنە كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن»، - دەدى جۇمابەك سارابەكوۆ.

ءسوز سوڭىندا ساراپشى سايلاۋعا قاتىستى ناقتى بولجامدار جاساۋعا ءالى ەرتە ەكەنىن تىلگە تيەك ەتتى.

بۇگىندە ا ق ش-تاعى پرەزيدەنت سايلاۋى تورتكۇل دۇنيە كوز تىگەتىن باستى ساياسي دوداعا اينالىپ ۇلگەردى. 2024 -جىلى پرەزيدەنت سايلاۋىنا كىم قاتىساتىنى ازىرگە بەلگىسىز. دەگەنمەن قىزۋ تارتىس قازىردىڭ وزىندە باستالىپ كەتكەنگە ۇقسايدى...

اۆتور

نازەركە سۇيىندىك