جاڭا قازاقستان، ىقپالدى پارلامەنت، جاڭا وبلىستار - پرەزيدەنتتىڭ 2022 -جىلعى باستامالارى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - جىل باسىندا قازاقستاندا جاپپاي نارازىلىقتار مەن تارتىپسىزدىكتەر بولىپ، ەلىمىز ەلەۋلى سىن- قاتەرگە تاپ بولعان ەدى.

مەملەكەت باسشىسى بارلىق سۇحباتتارى مەن جولداۋىندا تۇبەگەيلى رەفورمالاردى باستاما ەتىپ كوتەردى. قازاقپارات اگەنتتىگى وقىرماندارعا پرەزيدەنتتىڭ بيىلعى ماڭىزدى رەفورمالارىن ۇسىنادى.

قاڭتار وقيعاسى، ۇكىمەت پەن كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ جاڭارۋى

بارىس جىلى سۇيىتىلعان گاز باعاسىن ارزانداتۋ تۋرالى ميتينگىلەرمەن باستالدى جانە الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق- ساياسي تالاپتارعا ۇلاستى.

ناتيجەسىندە مەملەكەت ۇكىمەتتى وتستاۆكاعا جىبەردى جانە اۆتوگاز باعاسىن بۇرىنعى دەڭگەيدە قالدىردى. دەگەنمەن پرەزيدەنت مۇنى دەسترۋكتيۆتى كۇشتەردىڭ تۇراقتىلىقتى بۇزۋعا، تارتىپسىزدىككە جول اشۋعا پايدالانعانىن ايتتى جانە ۇقشۇ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن شاقىرۋدى ۇيعاردى. «تاۋەلسىزدىك تاريحىندا ءبىز العاش رەت اسا كۇردەلى جانە قاتەرلى كەزەڭگە تاپ بولدىق. ەل باسىنا تۇسكەن وسىنداي سىناقتى قايىسپاي ءبىرتۇتاس ەل بولىپ ەڭسەرە بىلدىك. ەندى ءبىز مۇنداي جاعدايعا ەشقاشان جول بەرمەۋىمىز قاجەت. سوندىقتان ەلىمىز دۋشار بولعان اۋىر قاسىرەتتىڭ سەبەپتەرىن سارالاپ، ونىڭ سالدارىنا ناقتى باعا بەرۋ - الدىمىزدا تۇرعان وتە ماڭىزدى مىندەت»، - دەپ اتاپ ءوتتى پرەزيدەنت 11-قاڭتاردا ءماجىلىس وتىرىسىندا.

پرەزيدەنت قوعامنىڭ ءبىرتۇتاستىعى جۇيەلى تۇردە شايقالىپ كەلگەن، ونىڭ ىشىندە نارازىلىقتار مەن كاسىبي تۇردە ازىرلەنگەن سەناريلەر قولدانىلعانىن ايتتى.

«وسى ارالىقتا حالىقتىڭ اۆتوگاز باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا نارازىلىعى قۇرال رەتىندە قولدانىلىپ كەتتى. ودان كەيىنگى وقيعالار سپيرال سەكىلدى جالعاستى. ءبىرىنشى ورامدا - ءبىرقاتار وڭىردە، دالىرەك ايتقاندا جاڭاوزەندە ميتينگتەر ءوتتى. ەكىنشى ورامدا - بانديتتەر مەن مارودەرلەر قوسىلدى. ءارى قاراي قارۋلى تەرروريستەردىڭ، ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك سودىرلاردىڭ قاتىسۋىمەن قىزۋ كەزەڭى باستالدى. وسىدان كەيىن ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتى بەلگىلى بولدى - مەملەكەتتىك باسقارۋ ينستيتۋتتارىن تاراتۋ، كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى بۇزۋ جانە ءتۇپتىڭ تۇبىندە بيلىكتى باسىپ الۋ. ءار نارسەنى ءوز اتىمەن اتار بولساق، ءبىزدىڭ ەلگە قارسى تەرروريستىك سوعىس اشىلدى»، - دەدى ق. توقايەۆ. مەملەكەت باسشىسى قارۋلى كۇشتەر مەن قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىنىڭ جۇمىسىن قايتا قۇرۋدى تاپسىردى.

«ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ بارلىق جۇيەسىن تۇبەگەيلى قايتا قۇرۋ سىندى ستراتەگيالىق مىندەتكە ەرەكشە توقتالعىم كەلەدى. قارۋلى كۇشتەرىمىزدىڭ، قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىمىزدىڭ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىمىزدىڭ، سىرتقى بارلاۋ قىزمەتتەرىمىزدىڭ جۇمىسىن قايتا قۇرۋ قاجەت. ولاردىڭ بارلىعى ءبىر ماقسات - كەز كەلگەن سيپاتتاعى جانە اۋقىمداعى قاتەر كەزىندە ازاماتتارىمىزدى، كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى، ەگەمەندىكتى بارىنشا ءتيىمدى قورعاۋ ءۇشىن جۇمىلا جۇمىس ىستەۋى ءتيىس. مۇنى مەملەكەتىمىزدىڭ تۇبەگەيلى مۇددەسى تالاپ ەتەدى»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

پرەزيدەنت قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى اتاندى

قاڭتارداعى تارتىپسىزدىكتەر كەزىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان حالقىنا ۇندەۋ جاريالادى. وندا پرەزيدەنت رەتىندە ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تىنىشتىعىن قورعاۋعا مىندەتتى ەكەنىن جانە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە بارىنشا قاتاڭ ارەكەت ەتەتىنىن ايتتى. «پرەزيدەنت رەتىندە، مەن، ازاماتتارىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تىنىشتىعىن قورعاۋعا، قازاقستاننىڭ تۇتاستىعىنا الاڭداۋعا مىندەتتىمىن. مەنىڭ قابىلداعان شارالارىم كوپۇلتتى قازاقستاننىڭ يگىلىگىنە باعىتتالعان. الايدا بۇل شارالار جەتكىلىكسىز بولىپ تۇر. بۇزاقى توپتاردىڭ ارەكەتتەرى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلعانىن كورىپ وتىرمىز. بۇل قارجىلاندىرىلعان بۇلىكشىلەردىڭ جان- جاقتى ويلاستىرىلعان جوسپارى ەكەنىن دالەلدەيدى. بۇل - قاسكويلەردىڭ قيتۇرقى ارەكەتى. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسى جانە بۇگىننەن باستاپ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە بارىنشا قاتاڭ ارەكەت ەتەمىن. بۇل - ءومىرىن قورعاپ قالۋعا ءوتىنىش بىلدىرگەن كوپتەگەن ازاماتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ماسەلە. بۇل - مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي قاتىستى. حالىق مەنى قولدايتىنىنا سەنىمدىمىن. قانداي جاعداي بولسا دا مەن ەلوردادا بولامىن. حالىقپەن بىرگە بولۋ - مەنىڭ كونستيتۋتسيالىق مىندەتىم»، - دەدى پرەزيدەنت ءوز ۇندەۋىندە.

29-قاڭتاردا «حابار» ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا ق. توقايەۆ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعالىعى جونىندە بىلاي باياندادى: «تۇڭعىش پرەزيدەنتپەن (ن. نازاربايەۆ - رەد. ) ەشقانداي ساۋدالاستىق بولعان جوق، جەكە باسىمدىقتارى تۋرالى دا ءسوز بولمادى. جالعىز اڭگىمە - قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى مارتەبەسى ماسەلەسىن تەز ارادا شەشۋ قاجەت بولدى. جاسىرارى جوق، جاعداي كۇردەلەنگەن ساتتە حالىققا ۇندەۋ جاسايمىن، وسى ساتتەن باستاپ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ءوزىم بولاتىنىمدى جاريالايمىن دەگەن ماسەلەنى اشىق كوتەردىم. بۇل ماسەلە سول ساتتە- اق شەشىلدى»، - دەدى پرەزيدەنت.

«جاڭا قازاقستان» تۇجىرىمداماسى جاريالاندى

11-قاڭتارداعى ءماجىلىس وتىرىسىندا پرەزيدەنت «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋ يدەياسىن العاش رەت ايتتى.

«قيىن كۇندەر ارتتا قالدى. وسى ساتتە ەل تاعدىرى ءۇشىن ۇيىسا بىلگەن بۇكىل حالقىما شىنايى ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. ءبارىمىز بۇل وقيعادان ساباق الۋىمىز كەرەك. ەڭ باستىسى، بەرەكە- بىرلىكتى، تىنىشتىق پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋىمىز قاجەت. ەڭدى، قازاقستاندا دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭى باستالادى. بۇل - شىنايى جاڭارۋ كەزەڭى بولادى. ەگەمەن ەلىمىزدى بىرگە وركەندەتەيىك. حالقىمىز ءۇشىن تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات! جاڭا قازاقستاندى بىرگە قۇرايىق!»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

كەيىنىرەك ق. توقايەۆ 8-اقپاندا ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا «جاڭا قازاقستان» ساياساتىنىڭ باسىم باعىتتارىن اتادى. «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋ ءۇشىن ءادىل ءارى تۇسىنىكتى مەملەكەتتىك ساياسات جۇرگىزىلۋى كەرەك. بۇل ساياسات ساناسىز شەنەۋنىكتەردىڭ جونسىزدىگىنە جول بەرمەيدى. باسەكەگە جانە تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكانى قالىپتاستىرادى. سونىمەن بىرگە جەكە مەنشىككە، ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىعىنا قول سۇعىلماۋىنا زاڭ ۇستەمدىگى ارقىلى كەپىلدىك بەرەدى. بارلىق ازاماتتارعا بىردەي مۇمكىندىك جاسايتىن دا وسى ساياسات. اركىم قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا جاۋاپتى ەكەنىن سەزىنىپ، ورتاق ىسكە ۇلەسىن قوسۋى كەرەك. جۇرت مەملەكەتتەن اشىق ءارى تۇسىنىكتى ساياسات جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. وسى تالاپقا ساي بولۋىمىز قاجەت»، - دەدى پرەزيدەنت.

«قازاقستان حالقىنا» قورى قۇرىلدى

پرەزيدەنت 11-قاڭتارداعى سوزىندە «قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق الەۋمەتتىك قورى قۇرىلاتىنىن جانە وندا قاي ساناتقا كومەك كورسەتىلەتىنىن ايتتى. «قازاقستان - كونستيتۋتسيا بويىنشا الەۋمەتتىك مەملەكەت. مەملەكەت از نارسە تىندىرىپ جاتقان جوق. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ 50 پروتسەنتتەن استامىن الەۋمەتتىك شىعىندار قۇرايدى. ءبىراق بۇل جەتكىلىكسىز. بىزدە ۇلتتىق قور بار، ول - ەلىمىزدىڭ قارجىلىق تىرەگى. بۇگىن «قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق الەۋمەتتىك قورىن قۇرۋدى تاپسىرامىن. ول دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، الەۋمەتتىك قولداۋ سالالارىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە كومەكتەسەدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

مىسالى وسى قور قاراجاتىنان سيرەك اۋرۋعا شالدىققان بالالارعا كومەك كورسەتىلەدى. قالالاردا، اۋداندار مەن اۋىلداردا بالالارعا سپورتتىق نىساندار سالىنادى. دارىندى بالالارعا كومەك كورسەتىلەدى. مادەنيەتكە، الماتى قالاسىن قالپىنا كەلتىرۋگە، قازا تاپقان پوليتسەيلەر مەن اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ وتباسىلارىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. سونىمەن بىرگە، مەملەكەت باسشىسى اتالعان قورعا قازاقستانداعى وتە باي ادامداردىڭ كومەكتەسۋى قاجەت ەكەنىن باسا ايتتى.

«تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە وتە تابىستى كومپانيالار توبى جانە ءتىپتى حالىقارالىق ولشەمدەر بويىنشا دا وتە باي ادامدار پايدا بولدى. ەندى ولاردىڭ قازاقستان حالقىنا قۇرمەت كورسەتىپ، وعان جۇيەلى جانە تۇراقتى نەگىزدە كومەكتەسەتىن كەزى جەتتى دەپ سانايمىن. سوندىقتان ۇكىمەت كومپانيالار توبىن انىقتاپ، قورعا جىل سايىن اۋدارىلاتىن جارنالار مولشەرىن بەكىتۋى كەرەك. وعان قوسا، ۇلكەن قاراجاتقا يە بولىپ، كولەڭكەدە جۇرگەن تۇلعالاردىڭ دا بەلسەندى قاتىسۋىن كۇتەمىن. بۇل قور قوعامدى توپتاستىرۋدىڭ تاعى ءبىر قۇرالىنا اينالىپ، ازاماتتاردا الەۋمەتتىك ادىلەت سەزىمىن نىعايتا الاتىنىنا سەنىمدىمىن»، - دەدى ق. توقايەۆ.

ءساۋىر ايىندا «قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق قورىنا 126 ميلليارد تەڭگە قارجى تۇسكەن. بۇل قور قاڭتار وقيعالارىندا مەرت بولعان پوليتسەيلەردىڭ، اسكەريلەردىڭ جانە 13 ازاماتتىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە اقشالاي تولەمدەر جىبەردى. ودان بولەك، «قازاقستان حالقىنا» قورى مۇگەدەكتىگى بار جانە ناۋقاس بالالارعا كومەك كورسەتۋدە.

ۋتيل الىمى 50 پايىزعا تومەندەدى

ماجىلىستەگى جيىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۋتيلدىك الىم ستاۆكالارىن قايتا قاراۋدى تاپسىردى.

«كاسىپكەرلەر مەن جالپى قوعامدا «و ك م وپەراتورى» كومپانياسىنىڭ قىزمەتى كوپتەگەن سۇراق تۋىنداتىپ وتىر. ءتىپتى وسى جەكە كومپانياعا قارسى قوعامدىق قوزعالىس تا ۇيىمداستىرىلدى. مەن ۇكىمەتكە «وپەراتور روپ» ۋتيلدىك الىم جيناۋىن اكىمشىلەندىرۋدى تىيىم سالۋىن تاپسىرامىن. مۇنىمەن شەت مەملەكەتتەردەگىدەي مەملەكەتتىك ۇيىم اينالىسۋى كەرەك. الىمداردىڭ وزىنە كەلسەك، ولاردىڭ ستاۆكاسى قايتا قارالۋى ءتيىس»، - دەدى پرەزيدەنت.

19-قاڭتار كۇنى «و ك م وپەراتورى» ج ش س- نە ۋتيليزاتسيالىق الىم جيناۋعا تىيىم سالىندى. ۋتيليزاتسيالىق الىم قاراجاتى ەسەبىنەن قۇرىلعان اكتيۆتەر مەملەكەت مەنشىگىنە بەرىلدى. بۇدان بىلاي كادەگە جاراتۋ الىمىن جيناپ، ۇيلەستىرۋ «جاسىل دامۋ» اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ قۇزىرىندا بولادى. ال، قاڭتاردىڭ سوڭىندا ق ر ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ۆيتسە-ءمينيسترى احمەتجان ءپىرىمقۇلوۆ پەن «و ك م وپەراتورى» ج ش س باسقارما ءتوراعاسى مەدەت قۇمارعاليەۆ ۇستالدى. ولارعا كولىك قۇرالدارىن كادەگە جاراتۋدىڭ جوعارى قۇنىن بەلگىلەپ، كاسىپورىننىڭ 20 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجاتىن جىمقىردى دەگەن ايىپ تاعىلدى. اقپان ايىندا اۆتوكولىك پەن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنا كادەگە جاراتۋ الىمى 50 پايىزعا تومەندەتىلدى. 14-مامىردا ق ر باس پروكۋراتۋراسى مەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت و ك م وپەراتورىنىڭ قاراجاتىن اۆتونەسيە مەن الەۋمەتتىك جوبالارعا جىبەردى.

17-مامىردا 4 پايىزدىق جەڭىلدەتىلگەن اۆتونەسيە بەرۋ باستالدى.

Nur Otan پارتياسى AMANAT بولىپ وزگەردى

«ساياسي ۇيىمنىڭ اتاۋىن امانات دەپ وزگەرتۋ ۇسىنىلدى. جاسىراتىن ەشتەڭە جوق، مەن دە بۇل ماسەلەگە بايلانىستى پىكىرتالاسقا قاتىستىم. بىرنەشە ۇسىنىس بولدى، سونىڭ ىشىنەن AMANAT دەگەن اتاۋعا توقتادىق. بۇل - ەلىمىز ءۇشىن دە، ۇلتىمىز ءۇشىن دە ايرىقشا ءمانى بار كيەلى ۇعىم. ەگەمەندىگىمىز، ەلدىگىمىز بەن بىرلىگىمىز، كەڭ بايتاق جەرىمىز - بىزگە بابالاردان جەتكەن امانات. وسى قاستەرلى قۇندىلىقتارىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، بولاشاققا ميراس ەتۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتىلىك ءداستۇر جالعاستىعى، ۇرپاق ساباقتاستىعى دەگەنىمىز - مىنە وسى. حالقىمىز ەشقاشان اماناتقا قيانات جاساماعان. پارتيا بۇل قاعيداتتى بەرىك ۇستانادى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى 1 ناۋرىزدا وتكەن پارتيا سەزىندە. بۇل رەتتە پرەزيدەنت پارتيا رەبرەندينگى ونىڭ اتاۋى مەن جازىلۋىن وزگەرتۋدى عانا بىلدىرمەيتىنىن، ءبىرىنشى كەزەكتە بارشا پارتيالىق جۇمىستى قايتا قۇرۋ كەرەگىن جەتكىزدى.

«ەڭ الدىمەن، ورتالىققا تاۋەلدىلىكتى جويۋ جانە پارتيا اپپاراتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت. بيۋروكراتيا مەن قاعازباستىلىقتان ءۇزىلدى- كەسىلدى باس تارتۋ كەرەك. ايماقتىق فيليالدار مەن باستاۋىش ۇيىمدارى سايلاۋشىلارمەن وزدىگىنەن جۇمىس ىستەي الادى جانە جۇمىس ىستەۋگە مىندەتتى. ورتالىق اپپارات نۇسقاۋشىلىق جانە «قولمەن» باسقارۋ تاجىريبەسىنەن ارىلۋعا ءتيىس. ونىڭ ماقساتى - جالپى پارتيالىق ۆەكتوردى قۇرۋ، ادىستەمەلىك ءارى يدەولوگيالىق قولداۋدى قامتاماسىز ەتۋ، كادرلاردى وقىتۋ، جۇيەلى پروبلەمالاردى تالداۋ. پارتياعا سەنىم مەن ىنتىماقتاستىققا نەگىزدەلگەن قارىم- قاتىناستىڭ جاڭا مادەنيەتى كەرەك»، - دەدى ق. توقايەۆ.

سونىمەن بىرگە، سەزد بارىسىندا «ADAL» ساياسي پارتياسىنىڭ «AMANAT» پارتياسىنا قوسىلۋى ماقۇلداندى.

پرەزيدەنت پارتيا ءتوراعالىعىنان كەتتى

«مەن بۇعان دەيىن پارتيا ءتوراعاسى لاۋازىمىنان بوساپ، ۇيىم قاتارىنان شىعاتىنىمدى ايتتىم. وسى ۇيعارىمدى جۇزەگە اسىراتىن كەز كەلدى. بۇگىننەن باستاپ AMANAT پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە وكىلەتتىگىمدى توقتاتىپ، پارتيادان شىعۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم. بۇل قادامنىڭ سيمۆولدىق ءمانى بار. وسى ورايدا پرەزيدەنت سايلاۋىندا ماعان سەنىم ارتىپ، قولداعاندارىڭىز ءۇشىن بارشاڭىزعا العىسىمدى ايتقىم كەلەدى. سونداي- اق جاۋاپتى ساتتە پارتيا تىزگىنىن سەنىپ تاپسىرعاندارىڭىز ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى AMANAT پارتياسىنىڭ سەزىندە.

ال 16-ناۋرىزداعى حالىققا جولداۋىندا پرەزيدەنت ءوزىنىڭ وكىلەتتىگىن اتقارۋ كەزەڭىندە پارتياعا مۇشەلىگىن توقتاتا تۇرۋعا مىندەتتى ەكەنىن زاڭ جۇزىندە راسىمدەۋدى ۇسىندى.

«بۇل نورما ساياسي باسەكەنى ارتتىرىپ، بارلىق پارتيانىڭ دامۋىنا بىردەي جاعداي جاسايدى. وسىلايشا، ءبىز ەلىمىزدىڭ بولاشاقتاعى كوشباسشىلارىن نەگىزگى ساياسي ينستيتۋتتاردى وزىنە باعىندىرىپ الۋعا قۇمار بولۋدان ساقتايمىز. ءدال سول سياقتى، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ، ەسەپ كوميتەتى مەن كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ ءتوراعالارى جانە مۇشەلەرى مىندەتتى تۇردە پارتيادان شىعۋى كەرەك دەگەن نورمانى دا زاڭناماعا ەنگىزگەن ءجون»، - دەدى پرەزيدەنت.

پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارى لاۋازىمدى قىزمەت اتقارا المايدى

قازاقستاندا پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارىنىڭ ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن باسشىلار لاۋازىمدارىنا ورنالاسۋعا زاڭدى تۇردە تىيىم سالىنادى.

«بارلىق ازاماتتارعا بىردەي مۇمكىندىك بەرىلەتىنىنە مەملەكەت باسشىسى مىزعىماس كەپىل بولۋعا ءتيىس. سوندىقتان پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارىنا ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشى بولۋعا جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا باسشىلىق لاۋازىمداردى يەلەنۋگە زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنادى. مۇنداي نورمانى كونستيتۋتسياعا ەنگىزسەك تە ارتىق بولمايدى دەپ سانايمىن»، دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ ناۋرىز ايىنداعى حالىققا جولداۋىندا.

سونىمەن بىرگە، پرەزيدەنت ەلدە پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىن بىرتىندەپ قىسقارتا وتىرىپ، پارلامەنتتىڭ ءرولىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋدى ۇسىندى.

«ەكىنشى ماسەلە - وكىلدى بيلىك تارماعىن قايتا قۇرۋ. ءبىز پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىن بىرتىندەپ قىسقارتا وتىرىپ، پارلامەنتتىڭ ءرولىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋىمىز كەرەك. سول ارقىلى مەملەكەتىمىزدىڭ ينستيتۋتسيونالدىق تۇعىرىن نىعايتامىز. شىن مانىندە ەلىمىزدە وكىلدى بيلىك تارماعى مىقتى بولۋى قاجەت. حالىقتىڭ سەنىم مانداتىنا يە بولعان دەپۋتاتتارعا جوعارى جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. ولار مەملەكەتىمىزدى وركەندەتۋ ىسىنە بەلسەنە اتسالىسۋعا ءتيىس»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

قازاقستاندا پارلامەنتتىڭ ىقپالى كۇشەيەدى

«قازاقستاندى دامىتۋدىڭ ساياسي مودەلىن وزگەرتۋ ءۇشىن ءار قادامدى مۇقيات جاساۋىمىز كەرەك. بۇل جەردە باسقارۋدىڭ سۋپەرپرەزيدەنتتىك ۇلگىسىنەن مىقتى پارلامەنتى بار پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكاعا ءبىرجولا كوشۋ تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. مۇنداي جۇيە بيلىك ينستيتۋتتارىنىڭ تەپە- تەڭدىگى وڭتايلى بولۋىن قامتاماسىز ەتىپ، ەلىمىزدى ورنىقتى دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. الدىمىزدا پارلامەنتتىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ مىندەتى تۇر.

بۇل «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن تابىستى جۇزەگە اسىرۋعا جول اشادى. ءبىز بولاشاقتا قانداي ەل بولاتىنىمىزدى ناقتى بىلەمىز. جاڭا قازاقستاندى ازاماتتىق قوعامى قالىپتاسقان ءتيىمدى مەملەكەتكە اينالدىرامىز. وسىعان وراي «كۇشتى پرەزيدەنت - ىقپالدى پارلامەنت - ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» قاعيداتىن باسشىلىققا الامىز»، - دەدى پرەزيدەنت حالىققا جولداۋىندا. پرەزيدەنت سايلاۋدىڭ پروپورتسيونالدى- ماجوريتارلى ۇلگىسى تۋرالى ايتىپ بەردى. «اشىعىن ايتساق، قازىر جۇرت دەپۋتاتتاردى اسا تاني بەرمەيدى. وسىنداي جاعىمسىز جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، مەن ارالاس سايلاۋ جۇيەسىنە كوشۋدى ۇسىنامىن. ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتتىق كورپۋسىنىڭ 70 پايىزى پروپورتسيونالدىق، 30 پايىزى ماجوريتارلىق تاسىلمەن جاساقتالاتىن بولادى. سونىمەن بىرگە ارالاس سايلاۋ ۇلگىسى وبلىستار مەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالارداعى ءماسليحاتتار سايلاۋىنا دا ەنگىزىلەدى. بۇدان بىلاي ماجوريتارلىق جۇيە بويىنشا ءاربىر ايماق پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىنا ءوزىنىڭ كەمىندە ءبىر دەپۋتاتىن سايلاي الادى»، - دەدى ول. سونىمەن بىرگە، ق. توقايەۆ سەناتتاعى پرەزيدەنتتىك كۆوتا سانىن ازايتۋ كەرەگىن مالىمدەدى. «ەڭ الدىمەن سەناتتى جاساقتاۋ ءتارتىبى مەن ونىڭ ءبىرقاتار فۋنكتسياسىن قايتا قاراعان ءجون. پرەزيدەنت سەناتتاعى كۆوتاسىن باقىلاۋدىڭ قۇرالى ەمەس، پارلامەنتتە وكىلدەرى از الەۋمەتتىك توپتاردىڭ ءۇنى مەن وي- پىكىرىن ەسكەرۋ تەتىگى رەتىندە قاراستىرعانى ءجون. وسى ورايدا پرەزيدەنتتىڭ سەناتتاعى كۆوتاسىن 15-تەن 10 دەپۋتاتقا دەيىن ازايتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم. ونىڭ بەسەۋىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قازىرگىدەي سايلامايدى، تەك ۇسىناتىن بولادى»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پارتيالاردى تىركەۋ وڭاي بولادى

«پارتيالاردى تىركەۋ ءراسىمى ەداۋىر جەڭىلدەيدى. تىركەۋ شەگىن 4 ەسەگە - 20 مىڭنان 5 مىڭ ادامعا ازايتقان ءجون. وڭىرلەردەگى وكىلدەر سانى 600-دەن 200 ادامعا تومەندەتىلەدى. پارتيا قۇرۋ ءۇشىن ازاماتتاردىڭ باستاماشىل توبىنىڭ ەڭ تومەنگى سانى ۇشتەن بىرگە، ياعني 1000-نان 700 ادامعا ازايادى»، - دەدى پرەزيدەنت.

ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل - قابىلەتتى ساياسي پارتيالاردىڭ پايدا بولۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن قادام. «قۇرىلتاي سەزىن وتكىزۋگە جانە فيليالداردى قۇرۋعا بەرىلەتىن ۋاقىت كوبەيەدى. بۇل ماسەلەلەردى ليبەرالداندىرۋ ەلىمىزدەگى ساياسي كەڭىستىكتى دامىتۋ ۇدەرىسىن ەداۋىر جانداندىرادى. ءوز سايلاۋشىلارىنىڭ قوردالانعان پروبلەمالارىن ساۋاتتى جەتكىزىپ، ءتيىمدى شەشۋگە قابىلەتتى جاڭا پارتيالار پايدا بولادى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى. قازىرگى ۋاقىتتا ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ قاراۋىندا 4 جاڭا پارتيانىڭ قۇجاتى جاتىر. ولار - « حالىق دەربەستى»، «ەل تىرەگى»، «نامىس»، «بايتەرەك».

وسىدان ءبىر اي بۇرىن قازاقستان قۇرىلىسشىلار وداعى «ەڭبەك» پارتياسىن قۇراتىنىن جاريالاعان ەدى. ال كەشە بەلگىلى قازاقستاندىق ساياسي قايراتكەر جانە بيزنەسمەن بولات ءابىلوۆ Bizdin Tandau پارتياسىن قۇراتىنىن مالىمدەدى.

جاڭا وبلىستار قۇرىلدى

مەملەكەت باسشىسى ءوز جولداۋىندا جەزقازعان وبلىسىنىڭ اۋماعىندا ۇلىتاۋ وبلىسىن، سەمەي ايماعىندا اباي وبلىسىن جانە الماتى وبلىسىنان جەتىسۋدىڭ ءبولىنىپ شىعاتىنىن جاريالادى.

«جاڭا وبلىستاردىڭ قۇرىلۋى - كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلە. كەزىندە وبلىس مارتەبەسىنەن ايىرىلعان وڭىرلەردە تۇرعىندار سانى ازايىپ، تۇرمىس ساپاسى تومەندەپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىراتىن كەز كەلدى. جاڭادان قۇرىلاتىن وبلىستاردىڭ اباي، ۇلىتاۋ، جەتىسۋ دەپ اتالۋىنىڭ ەرەكشە ءمانى بار. ءبىز ۇلانعايىر جەرىمىزدىڭ بايىرعى اتاۋلارىن، ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ ەسىمىن ۇرپاق ساناسىندا جاڭعىرتا بەرەمىز»، - دەدى پرەزيدەنت. سونىمەن بىرگە، ق. توقايەۆ قاپشاعايعا دىنمۇحاممەد قونايەۆتىڭ اتىن بەرۋدى ۇسىندى.

«قاپشاعاي قالاسى حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى. ەگەر جۇرتشىلىق قاپشاعايعا قونايەۆتىڭ ەسىمىن بەرۋ كەرەك دەپ ۇسىنىس ايتسا، مەن بۇل پىكىرگە قوسىلامىن. مەن مۇنىڭ ءبارىن ازاماتتاردىڭ ۇسىنىس- پىكىرلەرىنە سۇيەنىپ ايتىپ وتىرمىن. جەرگىلىكتى تۇرعىندار جاپپاي قولداسا وسى باستامالاردا تاياۋ ارادا جۇزەگە اسىرۋعا بولادى دەپ سانايمىن»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

كونستيتۋتسيانىڭ ۇشتەن ءبىرى وزگەرەدى، رەفەرەندۋم وتەدى

29-ساۋىردە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXXIسەسسياسىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ اتا زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ جونىندە رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزۋدى ۇسىندى.

«ازىرلەنگەن تۇزەتۋلەردىڭ تاريحي ماڭىزى بار. ءبىز مەملەكەتتىگىمىزدىڭ دامۋ جولىنداعى جاڭا كەزەڭگە قادام باسقالى تۇرمىز. وسى رەفورمالار قولعا الىنعان كەزدە كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ جوباسىن پارلامەنت قارايدى دەپ ويلاعان ەدىم. بۇل - قولدانىستاعى زاڭنامادا ورنىققان ءراسىمنىڭ ءبىرى. الايدا، الداعى اۋقىمدى ءارى ماڭىزدى وزگەرىستەر ەل بولاشاعىنا ايرىقشا اسەر ەتەدى. سوندىقتان مەن اتا زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ جونىندە رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزۋدى ۇسىنامىن»، - دەدى ق ر پرەزيدەنتى. 5-مامىرداعى بەينەۇندەۋىندە ق. توقايەۆ جولداۋدا ايتىلعان باستامالاردىڭ نەگىزگى ماقساتى - ساياسي جۇيەمىزدى تۇبىرىمەن وزگەرتۋ ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

«بۇل حالىقتىڭ كوپ جىلعى تالاپ- تىلەگىنەن تۋىنداپ وتىر. ازاماتتارىمىز مەملەكەتتى باسقارۋ ىسىنە قاتىسۋعا كەڭ مۇمكىندىك بەرىلگەنىن قالايدى. سونداي- اق ساياسي ۇدەرىستى تۇبەگەيلى دەموكراتيالاندىرۋ قاجەت دەپ سانايدى. مۇنى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اتا زاڭىمىزعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كونستيتۋتسيالىق رەفورما جاساۋ كەرەك. وسىعان وراي مەنىڭ تاپسىرماممەن ارناۋلى جۇمىس توبى قۇرىلدى. وعان بەلگىلى قۇقىقتانۋشى عالىمدار، تاجىريبەلى ساراپشىلار جانە قۇزىرلى ورگانداردىڭ وكىلدەرى كىردى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

5 -ماۋسىمدا وتەتىن رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا كونستيتۋتسيانىڭ 33 بابىنا 56 وزگەرىس ەنگىزۋ ماسەلەسى شىعارىلادى.

«كونستيتۋتسيانىڭ جاڭارعان نۇسقاسىندا پرەزيدەنتتىڭ بارلىق ساياسي كۇشتەر مەن پارتيالاردان دەربەستىگىن بەكىتۋ كوزدەلگەن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاقىن تۋىستارىنا ساياسي لاۋازىم يەلەنۋگە جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا باسشىلىق قىزمەت اتقارۋعا تىيىم سالىنادى. سونداي- اق قۇقىق قورعاۋ سالاسى بويىنشا ماڭىزدى وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. اتاپ ايتساق، كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرىلادى. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ، ياعني ومبۋدسمەننىڭ مارتەبەسى اتا زاڭمەن ايقىندالادى. ەلىمىزدە ءولىم جازاسى مۇلدە جويىلادى. مۇنىڭ ءبارى ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر. الداعى كونستيتۋتسيالىق رەفورما ەل دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭى باستالعانىن كورسەتەدى»، - دەدى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ.

رەفەرەندۋمعا قاتىساتىن ءوڭىر ازاماتتارىنىڭ كەمىندە ۇشتەن ەكىسى جاقتاپ داۋىس بەرسە، وندا شەشىم قابىلدانادى. ياعني، ەلدەگى 17 ءوڭىردىڭ 11-ىندەگى حالىق جاقتاپ داۋىس بەرسە، كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزىلەدى.

اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى