تاعى دا 1 ميلليون قازاق تاريحي وتانىنا ورالعىسى كەلەدى

None
None
 نۇر - سۇلتان. قازاقپارات - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ جۇرگىزگەن سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان بەرى ەلىمىزگە ءبىر ميلليوننان استام قانداسىمىز ورالدى.

 ولار وسى جىلدار ىشىندە اتامەكەنىندە شاڭىراق كوتەرىپ، ۋىق تىگىپ، ءۇي بولىپ كوبەيە ءتۇستى.

ەلىم دەپ ەڭىرەپ كەلگەن ورالمانداردىڭ كوپشىلىگى قوعامدا ءوز ورنىن تاۋىپ، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ جۇرگەنى انىق. ايتسە دە، ءبىرقاتار قانداستارىمىزدىڭ ءۇيسىز- كۇيسىز جۇرگەنى بەلگىلى. وسى ماسەلەلەردى شەشىپ، ولاردى ۇيمەن، جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ن. ءا. نازاربايەۆ ءتوراعالىق ەتەتىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى (ءارى قاراي - د ق ق) جانە تاياۋ ارادا قۇرىلعان «وتانداستار» قورى بىرلەسە وتىرىپ، باستاپقى ەكى جوبانى جۇزەگە اسىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. ەكى جىل بويى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان العاشقى جوبا اقمولا وبلىسىنىڭ ارشالى اۋدانىندا شىمكەنت قالاسىندا جاسالعان «اسار» جوباسى سياقتى، ءبىراق «تۇرعىن ءۇي جانە جۇمىس» جاڭا فورماتىندا جۇزەگە اسۋدا. نۇر- سۇلتان قالاسىنان 10 شاقىرىم جەردە 42- رازەزدىڭ قاسىنان اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان 196 گەكتار جەردى ساتىپ الىپ، ونىڭ بارلىق قاجەتتى قۇجاتتارىن دايىندادىق. بۇل جەر تەلىمدەرىن 1282 وتباسى يەلەندى. ولاردىڭ بارلىعى ەكسپو-2017 قۇرىلىسىنا وڭتۇستىك وڭىرلەردەن كەلىپ، قازاقستاندا وتكەن الەمدىك دەڭگەيدەگى كورمەنىڭ قۇرىلىسىنا ەڭبەك ءسىڭىرىپ، وزىندىك قولتاڭبا قالدىرعان، ەندى ەلدىڭ سولتۇستىگىندە تۇراقتاپ قالعىسى كەلگەن ورالمان وتباسىلارى. قازىرگى كەزدە ولار قالادا پاتەر جالداپ تۇرادى، كوپشىلىگى ۋاقىتشا جازعى سارايلاردا تۇراقتاۋعا ءماجبۇر.

ولار ءۇشىن الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمى بار، جايلى پاتەرلەر مەن ۇيلەردەن تۇراتىن شاعىن اۋداننىڭ قۇرىلىسىن جوسپارلاپ وتىرمىز. وسى اگروقالاشىقتا 3500 ادامعا ارنالعان جۇمىس ورىندارى اشىلادى: 300 گا جەرگە جىلىجاي سالامىز، اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن ساتاتىن كوتەرمە بازار جانە جىلقى وسىرەتىن ورتالىقتاردى قۇرامىز. ال جىلقىلار كەزەكشىلىك ادىسپەن دالادا جايىلادى. كوتەرمە ساۋدا بازارىنا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرى الدىن الا كەلىسىم بويىنشا قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرىنەن تاسىمالدانادى. مۇنىڭ ءوزى دە قوسىمشا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا جاعداي جاسايدى. نۇر- سۇلتان قالاسى تاعى ءبىر ارزان وتاندىق اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتەتىن كاسىپ يەلەرىمەن تولىعاتىن بولادى.

قازاقستان- قىتاي اراسىنداعى 51 ينۆەستيتسيالىق جوباسىنا كىرگەن جاعدايدا ىسكە اسىرىلاتىن جوعارى تەحنولوگيالىق تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى مودۋلدەرىن جاسايتىن قىتايدىڭ «Broad Homes Industrial» كومپانياسىمەن كەلىسىم جۇرگىزدىك. بۇل ارادا زاۋىت پەن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى سول ۇيلەردىڭ بولاشاق يەلەرىنىڭ ارالاسۋىمەن «اسار» تاسىلىمەن سالىنباق. ويتكەنى ولاردىڭ بارلىعى حالىقارالىق كورمە قۇرىلىسىنا قاتىسقان قۇرىلىسشىلار. جۇمىستى وسىلاي ۇيىمداستىرۋدىڭ ارقاسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ شارشى مەترى شامامەن 300 ا ق ش دوللارىنا تەڭ بولادى. سونىمەن بىرگە اگروقالاشىقتىڭ ينفراقۇرىلىمى قۇرىلىسىنا قىتايدىڭ «سمەس» مەملەكەتتىك كومپانياسىمەن جىلدىق پايىزى% 1-3 بولاتىن ينۆەستيتسيا تارتۋ تۋرالى كەلىسىمىمىز بار. ول سالىمدى «نۇرلى جول» باعدارلاماسى ارقىلى 10 جىلدىڭ ىشىندە قايتارامىز. بولاشاقتا وسىنداي اگروقالاشىق قۇرىلىستارىن اقتوبە، اتىراۋ، شىعىس قازاقستان، باتىس قازاقستان، قاراعاندى، قوستاناي، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا جۇرگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرىندەگى كوپتەگەن تۇرعىندار سولتۇستىك ايماقتارعا قونىس اۋدارۋدىڭ وسىنداي باستامالارىن قىزۋ قولداپ وتىر. سولتۇستىك ايماقتاردا سالىنعان وسىنداي جايلى ورىندارعا تۋىس- جاقىندارىمەن بىرگە قونىس اۋدارىپ، ءوز كاسىپتەرىن وركەندەتكىسى كەلەدى.

وڭتۇستىك قازاقستاندا اكىم بولىپ قىزمەت ەتكەن جىلدارى شىمكەنت قالاسىندا بەلگىلى كاسىپكەر يبادۋللا قاليبەكوۆ مىرزامەن بىرلەسە وتىرىپ وزبەكستاننان كەلگەن 20 مىڭ ورالماندى تۇرعىنجايمەن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان «اسار» جوباسىن جۇزەگە اسىردىق. بۇگىنگى كۇنى ولاردىڭ ءار وتباسى اۋلاسىندا سالىنعان جىلىجايلارىنان 10-12 مىڭ ا ق ش دوللارىنا دەيىن پايدا تابادى. بۇل ءار وتباسى ءۇشىن قوماقتى قارجى. وسى شىمكەنتتەگى جۇزەگە اسىرىلعان جوبا دەر كەزىندە قولعا الىنعان يگى باستاما بولدى. بۇل جوبادا ءبىرقاتار كەمشىلىك ورىن الدى. ويتكەنى ۇيلەر ءبىرىڭعاي ورالماندارعا عانا بەرىلدى. «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەگەندەي، كەلەسى سالىناتىن قالاشىقتاردا تۇرعىن ۇيلەردى ورالماندارمەن بىرگە، جەرگىلىكتى مۇعالىمدەرگە، دارىگەرلەرگە، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وكىلدەرىنە ارالاستىرا بەرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ورنالاستىرۋدىڭ مۇنداي ءتاسىلى ورالمانداردىڭ جەرگىلىكتى جاعدايعا جىلدام قالىپتاسۋىنا، ۇيرەنۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى. قىتايدا، رەسەيدە، وزبەكستاندا جانە موڭعوليادا تۇرىپ جاتقان ەتنوستىق قازاقتاردىڭ جاعدايلارىن ەسكەرە كەلە، جۇيەلى مەملەكەتتىك قولداۋعا يە بولعان جاعدايدا تاريحي وتانىنا ءالى دە ميلليون قانداسىمىزدى كوشىرىپ اكەلۋگە بولادى. بۇل ءۇشىن ازاماتتىق الۋ جاعدايلارىن جەڭىلدەتۋمەن بىرگە جاس مامانداردى تۇرعىن ءۇي جانە جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋگە كەپىلدىك بەرە وتىرىپ شاقىرعانىمىز ءجون بولار ەدى.

تاياۋ ارادا سارىاعاش اۋدانىندا وتانىنا كەلگىسى كەلەتىن قانداستارىمىز ءۇشىن 400 گەكتار جەرگە اگروقالاشىق سالۋدى جوسپارلاۋ ويىمىزدا بار. گەوگرافيالىق سايكەستىكتەرگە بايلانىستى تاشكەنت ماڭىندا قازاقستان جاعىندا وزبەك كاسىپكەرلەرمەن بىرلەسكەن ەت- ءسۇت ءوندىرۋ، مال جەمدەۋ، جەمىس- جيدەكتى يزرايلدىك تەحنولوگيامەن وڭدەيتىن بىرلەسكەن كاسىپورىن قۇرۋ مۇمكىنشىلىگى دە بار. جەرگىلىكتى اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپكەرلەرى كەلىسىم بويىنشا مال بورداقىلاۋعا جەم- ءشوپ دايىندايدى، ءسۇت ونىمدەرىن وندىرەدى. مۇنىڭ ءوزى دە قوسىمشا جۇمىس ورىندارىن اشادى. جوبا بويىنشا وسىنداي جەرلەرگە ارناۋلى ءبىلىمى بار 35 جاسقا دەيىنگى ورالمانداردى شاقىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بولاشاقتا وزبەكستاننان كەلگەن قانداستارىمىزدى تۇركىستان وبلىسىنىڭ سارىاعاش، كەلەس، شاردارا، قازىعۇرت اۋداندارىندا ارنايى سالىنعان اگروقالاشىقتاردا ورنالاستىرۋعا بولادى. تۇركىستان قالاسى ىشكى جانە سىرتقى كوشى- قوننىڭ ورتالىعىنا اينالادى. وسى، ءبىز ۇسىنعان جوبالار ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىندا جانە پرەزيدەنتتىڭ قازاقستاندىقتاردىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋ، جۇمىس ورىندارىن اشۋ تۋرالى كوتەرگەن ماسەلەلەرىنە سايكەس كەلسە دە، وسى جۇمىستاردى ورىنداۋدا جەرگىلىكتى باسشىلىق تاراپىنان قولداۋ كورە الماي وتىرمىز. مىسالعا، اقمولا وبلىسىنىڭ ارشالى اۋدانىندا ءبىزدىڭ ينفراقۇرىلىمدىق جوبامىز بويىنشا جوبالىق- سمەتالىق قۇجاتتارعا 9 اي بۇرىن بايقاۋ جاريالانسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن ونى قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى شەشىلمەي كەلەدى. بۇل جەردە بار- جوعى بولىنەتىن 35 ميلليون تەڭگە تۋرالى اڭگىمە بولىپ وتىر. يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ مينيسترلىگىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ارنالعان مودۋلدىك زاۋىتتاردى 51 قازاقستان- قىتاي ينۆەستيتسيالىق جوباسىنا كىرگىزۋ ماسەلەسى جىل بويىنا شەشىلمەي كەلەدى. بارلىعى دا بۇل جوبانى قولدايتىن سياقتى، ءبىراق ىسكە كەلگەندە ناتيجە جوق.

قازىرگى كەزدە شەتەلدەردە تۇراتىن ەتنوستىق قازاقتاردىڭ ءتىلى مەن ءدىلىن، ۇلتتىق نىشانى مەن مادەنيەتىن جوعالتۋ قاۋپى بار ەكەنى بەلگىلى. 2018 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ومبى قالاسىندا د ق ق «وتانداستار» قورىمەن بىرلەسە وتىرىپ رەسەيدە تۇراتىن قازاقتاردىڭ كىشى قۇرىلتايىن وتكىزدى. فورۋمعا قاتىسۋشىلار قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ، اسىرەسە جاستار اراسىندا ساقتالۋىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەتىنىن ايتتى جانە قازاقستان جاعىنا وسى ماسەلەنى بىرلەسە قولعا الۋدى ۇسىندى. ءبىز رەسەيدەگى قازاقتاردىڭ ءتىلى مەن ءدىلىنىڭ ساقتالۋىنا كومەك رەتىندە جاڭا جوبا جاساۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىق. بۇل ماسەلە تەرەڭ تالدانىپ جۇيەلى جۇمىس جاساۋدى قاجەت ەتەدى. شەتەلدەردەگى قازاقتار شوعىرلانعان جەرلەردە قازاقتىڭ مادەني- ىسكەرلىك ورتالىقتارىن قۇرۋ جۇمىستارىن قولعا الۋىمىز كەرەك. قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ءبىرقاتار ەلدەردە جابىلۋىنا بايلانىستى ءبىز، ءوز ەلىمىزدە شەتەلدەردە تۇراتىن قازاقتارعا ءتىل ۇيرەتەتىن ءبىلىم ورتالىقتارىن دامىتۋىمىز كەرەك. بۇل باعىتتاعى جۇمىس، اسىرەسە جاس بۋىندى وقىتۋعا باعىتتالۋى ءتيىس. بۇل تۇرعىسىندا قازاق دياسپورالارىنىڭ بالالارىن انا تىلىنە وقىتۋعا ەلىمىزدىڭ ينتەللەكتۋالدى مەكتەپتەرى مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ زور مۇمكىندىگى بار.

وسىعان وراي ءبىز جازعى دەمالىس كەزىندە وسى جىلدان باستاپ شەت ەلدەردەن كەلەتىن 4000 بالاعا ارنالعان قازاق ءتىلىن، تاريحىن، ءداستۇرىن ۇيرەتەتىن جازعى لاگەرلەرىن ۇيىمداستىرۋدى قولعا الدىق. جىل سايىن «بالداۋرەن» لاگەرىندە قازاق دياسپورالارىنىڭ 150 بالاسى دەمالىسىن وتكىزىپ ءجۇر. وسى جەردە شەتەلدەردە قازاق ءتىلىن وقىتاتىن مۇعالىمدەردى دايارلاۋ، نە بولماسا، قازاق ءتىلى ماماندىعىنا دايارلاۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋ كەرەك. دياسپورا بالالارى اراسىندا ءتىل مەن مادەنيەتتى ۇيرەتۋ ءۇشىن جاڭا ادىستەمەلىكتەر قاجەت. بالالاردىڭ جاسىنا ساي قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن ينتەراكتيۆتىك ادىستەمەلىكتەردى جەتىلدىرۋ كەرەك. مىسالعا، ءبىز «قاستەرلى قالام» جوباسىن ۇسىندىق. بۇل ينتەراكتيۆتىك قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن فورمادا ارىپتەردى، ءسوز تىركەستەرىن، سويلەمدەردى ۇيرەتەدى. سونىمەن قاتار قازاق تىلىندەگى ەرتەگىلەر مەن ولەڭدەردى تىڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

 اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، قىتايداعى جانە رەسەيدەگى قازاق دياسپورالارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا قازاق حالقىنىڭ سالت- ءداستۇرى مەن اتاقتى تاريحي تۇلعالارى تۋرالى ارناۋلى روليكتەردى شىعارا باستادىق. سونداي- اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن شەتەلدەردە تۇراتىن تانىمال قازاقتار تۋرالى «الىستاعى اعايىن» تسيكلدى فيلمدەر توپتاماسىن ءتۇسىرۋ جۇمىستارى باستالدى.

2018-2022 -جىلدارعا ارنالعان شەتەلدەردەگى ەتنوستىق قازاقتاردى قولداۋ شارالارى تۋرالى قازاقستان ۇكىمەتى بەكىتكەن قاۋلىسىنا (18.05.2018) سايكەس، سونىمەن قاتار شەتەلدە تۇراتىن قازاق دياسپورالارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا قازاق مادەني ورتالىقتارىن ۇلتتىق كيىم، مۋزىكا اسپاپتارىمەن، ۇلتتىق ناقىشتاعى بۇيىمدارمەن، قولونەر تۋىندىلارىمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. وسىعان وراي دقق «وتانداستار» قورىمەن بىرلەسە وتىرىپ «ءداستۇرلى قورجىن» اتتى جوبانى ىسكە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل جوبا بويىنشا شەتەلدەردەگى قازاق مادەني ورتالىقتارى مەن بىرلەستىكتەرى ۇلتتىق كيىم، مۋزىكا اسپاپتارى جانە ۇلتتىق بۇيىمدارمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. جوعارىداعى اتالعان جوبالار مەن باستامالار ەلباسىنىڭ العا قويعان «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنا ءوزىنىڭ قوماقتى ۇلەسىن قوسىپ، الەم قوعامداستىعىنىڭ الدىندا قازاق ۇلتىنىڭ بىرلىگىن كورسەتەدى، مەملەكەتىمىزدىڭ شەتەلدەردە تۇراتىن قازاق دياسپورالارىنا جاساپ وتىرعان قولداۋى مەن قامقورلىعىن ايقىندايدى دەپ ەسەپتەيمىن.

 

 زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى

«ەگەمەن قازاقستان»

سوڭعى جاڭالىقتار