پەتروپاۆلدا 165 جىل بۇرىن سالىنعان مەشىت عيماراتى قالپىنا كەلتىرىلىپ جاتىر

پەتروپاۆل. قازاقپارات - پەتروپاۆلدا شامامەن ەكى عاسىر بۇرىن سالىنعان مەشىت عيماراتى قالپىنا كەلتىرىلىپ جاتىر. بۇل تاريحي نىساندا يسلام مادەنيەتىنىڭ مۋزەيى ورنالاسپاق، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، 19-عاسىردا پەتروپاۆلدا 9 مەشىت بولعان. سونىڭ بىرەۋى وسى كۇنگە دەيىن ساقتالعان. كىرپىشتەن قالانىپ سالىنعان عيمارات وبلىس ورتالىعىنداعى كيروۆ زاۋىتىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان. كوپتەگەن جىل بويى كاسىپورىننىڭ قويماسى بولىپ كەلگەن مەشىت قازىر كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ جاتىر.

«مەشىت 1857 -جىلى تۇرعىزىلعان. ءبىزدىڭ ارحيۆتە مەشىتتە جۇرگىزىلگەن ەسەپ ساقتالعان، ياعني، بالا تۋۋ، نەكەگە وتىرۋ، تۇرعىنداردىڭ قايتقانى جونىندە كىتاپتار بار. سول كىتاپتاردىڭ ءبىرىنشىسى 1861 -جىلى باستالعان ەكەن. كەزىندە كەڭەس ۇكىمەتى وسىنداعى مەشىتتەردى تىزىمگە العان. سول دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 1921 -جىلى پەتروپاۆلدا 9 مەشىت بولعان، ونىڭ التاۋى تاستان قالانىپ سالىنعان، ۇشەۋى اعاشتان تۇرعىزىلعان. سول مەشىتكە بارىپ تۇرعان ازاماتتاردىڭ ءتىزىمى تابىلدى. مەشىت، ادەتتە مۇسىلمان ءدىنىنىڭ رۋحاني ورتالىعى عانا ەمەس، ونىڭ جانىندا مىندەتتى تۇردە مەدرەسە بولعان. 1870 -جىلى 4 مەشىت جانىنان مەدرەسەنىڭ اشىلۋىنا كوپەس داۋلەتكەلديەۆتىڭ زور ۇلەسى بار. وقۋ ورداسىن سالىپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءبىلىم الۋىنا سەپ بولعان. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە مەشىتتەر تۇگەلىمەن جابىلدى. ولاردى پيونەر كلۋبتارىنا، ويىن- ساۋىق ورىندارىنا اينالدىردى. ءۇشىنشى مەشىتتى تولىقتاي جويىپ جىبەردى. ال بۇل ءتورتىنشى مەشىت كيروۆ زاۋىتى اۋماعىندا بولعاندىقتان ساقتالىپ قالعان. 1942 -جىلى سوعىس ۋاقىتىندا ول قويما قىزمەتىن اتقارىپ، سودان بۇزىلماي امان قالعان. ازان شاقىراتىن مينارەتى سول قالپى تۇر. سول كەزەڭدەردە مينارەت ءتورت بۇرىشتى بولسا، ال بۇل دوڭگەلەك ەتىپ سالىنعان»، - دەيدى سولتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ارحيۆىنىڭ ديرەكتورى ساۋلە مالىكوۆا.

2019 -جىلى «ارحيۆ - 2025» باعدارلاماسى اياسىندا وبلىس اكىمىنىڭ تاپسىرماسىمەن 4- مەشىتتىڭ تاريحىنا بايلانىستى قۇجاتتاردى جيناقتاۋ باستالدى. ارحيۆ ديرەكتورىنىڭ ايتۋىنشا، وبلىستاعى ارحيۆتەگى قۇجاتتار نەگىزىنەن 20-عاسىردىڭ 20 -جىلدارىنا جاتادى. وسىعان بايلانىستى مول ماعلۇمات جيناۋ ماقساتىندا ولار رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ارحيۆتەرىنە جۇگىنگەن ەكەن.

«رەسەي ارحيۆىنە، سونىڭ ىشىندە سانكت- پەتەربور قالاسىنداعى تاريح ارحيۆىنە، ورىنبور، ومبى، ۋفا، تومبى ارحيۆتەرىنە سۇراۋ جىبەرىلدى. ناتيجەسىندە كوپتەگەن ماڭىزدى دەرەك تابىلدى. سانكت- پەتەربورداعى رەسەيدىڭ تاريح ارحيۆىنە بارىپ، بىرنەشە كۇن وتىرىپ، كوپتەگەن قۇجاتتاردى اقتارىپ شىقتىق. ساپارىمىز ءساتتى بولدى.

ءتورتىنشى مەشىتتىڭ سالىنۋ تاريحى، وسى مەشىتتىڭ جوسپارى جونىندە ماعلۇماتتار تابىلدى. رەسەي 18-عاسىردا قازاق جەرىنە باسا- كوكتەپ كىرىپ، بەكىنىستى تۇرعىزا باستاعاندا 1795 -جىلى پەتروپاۆلدا العاش رەت تاستان مەشىت قالانادى. ول مەشىت تاريحتا قاسىم مەشىتى دەپ قالدى. 1849 -جىلى پەتروپاۆلدا قاتتى ءورت بولىپ، سالدارىنان كوپتەگەن اعاشتان سالىنعان عيماراتتار جويىلىپ كەتتى. سوندىقتان حالىقتىڭ جانە باتىس- ءسىبىر گەنەرال- گۋبەرناتورىنىڭ سۇراۋى بويىنشا سانكت- پەتەربور قالاسىنا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە مەشىت سالۋ جونىندە ۇسىنىس جىبەرىلەدى. بۇل مەملەكەتتىك ورگانداردا، سونىڭ ىشىندە جول جانە بايلانىس، جوبا دەپارتامەنتىندە قارالادى. 1847 -جىلى جالپى مۇسىلمان مەشىتتەرىن سالۋ جونىندە تيپتىك جوبا قابىلدانعان ەكەن. ال باتىس- ءسىبىر گەنەرال- گۋبەرناتورى گورچاكوۆ تيپتىك جوبادان كەتىپ، ءوزىمىزدىڭ ۇسىنىسىمىز بار دەپ، وسى مەشىتتىڭ جوباسىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار جاسايدى.

ول بىرنەشە جىل جاسالادى. تەك 1855 -جىلى مەشىتتى سالۋعا رۇقسات قاعازىنا قول قويىلىپ، بەكىتىلەدى. عيمارات قىزىلجارلىق مەتسەناتتاردىڭ قاراجاتىنا - 10 مىڭ رۋبلگە سالىنسىن دەلىنەدى. سوعان قاراماستان جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەر مەملەكەتتەن دە كومەك بولسىن دەپ ۇسىنىس- حات جازعان ەكەن. ۋفاداعى باشقۇرتستاننىڭ مەملەكەتتىك ارحيۆىنەن قاراپ، 1895 -جىلى بۇل مەشىتتىڭ يمامى حافيز ابدراشيتوۆ دەگەن كىسى بولعانىن تاپتىق. مەشىتكە تۇراقتى تۇردە 600-گە جۋىق مۇسىلمان كەلىپ تۇرعان»، - دەيدى ساۋلە مالىكوۆا.

قازىر تاريحي نىساندى قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا وراسان جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر. مەشىت يسلام مادەنيەتىنىڭ مۋزەيىنە اينالماق.

«جۇمىستى بىلتىر جەلتوقسان ايىندا باستادىق. وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگىزىنەن بۇزىپ الۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى، ويتكەنى مەشىت بۇعان دەيىن ءتۇرلى ماقساتتا قولدانىلىپ، وعان جاپسارلاس ءۇي- جايلار سالىنعان. قازىر قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى باستالدى. مەشىتتىڭ سالىنعانىنا 165 جىلدان اسقان سوندىقتان كەي جەرلەرى وتە ەسكىرگەن. ولاردى سول كەزدە پايدالانىلعان ماتەريالدارمەن اۋىستىرىپ جاتىرمىز. اعاش كونسترۋكتسيالاردى تەمىرگە اۋىستىرىپ جاتىرمىز. تەرەزەلەردى اۋىستىردىق. قازىر بۇل جەردە 20 ادام، 6 تەحنيكا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ماتەريال نەگىزىنەن جەرگىلىكتى قولدانىلىپ جاتىر. زاماناۋي ماتەريالداردان - پلاستماسسادان باس تارتتىق، بارىنشا قالپىن ساقتاپ قالۋعا تىرىستىق»، - دەيدى قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى بولات بۇقانوۆ. يسلام مادەنيەتىنىڭ مۋزەيى كۇزگە دەيىن پايدالانۋعا بەرىلمەك.

اۆتور: اقەركە داۋرەنبەك قىزى