لاتىن الىپبيىندە «قازاقپارات» 15 جىل بۇرىن جاڭالىقتار تاراتا باستاعان ەدى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - اقپارات قۇرالى - مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ قۇرالى. ءتىل ماسەلەسى، ۇلتتىڭ رۋحاني دامۋى، عىلىم مەن ءبىلىمدى ناسيحاتتاۋدا دا بۇقارالىق اقپارات قۇرالىنىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنى بەلگىلى.

رۋحانيات، عىلىم مەن ءبىلىم تۇرعىسىنان العاندا - قازاقستانداعى لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسى دە وسىنداي اسا ماڭىزدى قادامنىڭ ءبىرى بولدى.

قازىر لاتىن ءالىپبيىن ەشقانداي ساياسي ساۋداعا سالماي، ونىڭ تازا پراگماتيكالىق شەشىم ەكەنىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. ويتكەنى، بۇگىنگى الەم - لاتىن ءالىپبيىنىڭ الەمى. عىلىمي جەتىستىكتەر دە، ءبىرىنىڭ ورنىن ءبىرى شاپشاڭ باسىپ جاتقان تەحنولوگيا جاڭالىقتارى دا لاتىن الىپبيىمەن جازىلىپ، تارالۋدا. بۇنداي باعىتتىڭ ايقىندىعىن العاش اڭعارىپ، قازاقستاندا لاتىن ءالىپبيىن ءىس جۇزىندە ەنگىزۋگە تۇڭعىش قادام جاساعان «قازاقپارات» اگەنتتىگى بولاتىن.

اگەنتتىك وسىدان ءدال 15 جىل بۇرىن، 2004 -جىلدىڭ 16 - ساۋىرىندە العاش رەت لاتىن نۇسقاسىن ىسكە قوسىپ، قازاق تىلىندە جاڭالىقتار تاراتا باستادى. بۇنى ءجۇز جىلدىق تاريحى بار اگەنتتىكتىڭ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى جاڭا ساپاعا كوتەرىلگەن قادامى دەپ قاراعان ءجون. ەكىنشى جاعىنان، بۇل ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قازاق ءتىلىن بىرتىندەپ لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ باعىتىنداعى جۇمىسقا دايىندىقتىڭ ءبىر بولىگى دەسە دە بولار ەدى.

ال وسىنداي ماڭىزدى قادام قالاي جۇزەگە استى؟

 قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە اۋىستىرۋ ماسەلەسى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان- اق كۇن تارتىبىنە شىعىپ، باسپا سوزدە كوتەرىلىپ ءجۇردى. وسى تاقىرىپتا العاشقى ماقالانىڭ ءبىرىن 1991 -جىلدىڭ 24 - قاڭتارىندا «انا ءتىلى» گازەتىنە «لاتىن ءالىپبيىنىڭ بولاشاعى زور» دەگەن اتپەن اكادەميك ءابدۋالي قايدار جاريالادى. وندا قازاق ءتىلدى كيريلل جازۋىن لاتىن ارپىمەن الماستىرۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەرى باياندالدى.

كەيىننەن بۇل يدەيانى «قازاق اقپارات اگەنتتىگى» ۇلتتىق كومپانياسى ءىس جۇزىنە اسىردى. سول تۇستاعى اگەنتتىكتىڭ قازاق رەداكسياسىنىڭ باس رەداكتورى جارىلقاپ بەيسەنباي ۇلىنىڭ باستاماسىمەن قازاق تىلىندەگى اقپاراتتار ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت تىكەلەي لاتىنشاعا اۋدارىلىپ، جاڭالىقتار سايت بەتىندە لاتىن ارىپىمەن تارالا باستادى. بۇل ايتۋلى كۇن 2004 -جىلدىڭ 16 - ءساۋىرىنىڭ ەنشىسىنە جازىلىپتى.

 «بۇل يدەيانىڭ اۋەلدە ومىرگە كەلۋىنە - اتاجۇرتتىڭ ءار حابارىنا سۋساپ، ىنتىعىپ وتىرعان شەت ەلدەردەگى قانداستارىمىزعا قازاقستان جاڭالىقتارىن قالاي جەتكىزسەك دەگەن جاناشىرلىق مۇددە تۇرتكى بولدى. سىرتتاعى قازاقتاردىڭ كوبى، اسىرەسە قىتايداعى قالىڭ قازاق توتە اراب جازۋىن، ال ەۋروپا، تۇركياداعى قانداستارىمىز لاتىنشانى پايدالاناتىندىقتان، ءبىز قولدانىپ جۇرگەن كيريلل ءارپىن تانىمايدى. ىرگەدەگى وزبەكستان دا بىردەن لاتىنشاعا كوشىپ كەتكەندىكتەن، ول ەلدەگى قازاقتىڭ كەيىنگى تولقىنى ءوز- وزىنەن لاتىن ارپىندە ساۋات اشا باستادى.

 دەمەك، شەتتەگى قانداستارىمىز ءۇشىن قازاقستان حابارلارىن اگەنتتىك سايتى ارقىلى لاتىن ارپىندە جەتكىزىپ تۇرۋ ءتيىمدى بولاتىنى انىق. وسى ماقساتپەن اگەنتتىكتىڭ كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيا ماماندارىنا قازاق تىلىندەگى جاڭالىقتاردى اۆتوماتتى تۇردە تىكەلەي لاتىنشاعا اۋىستىراتىن باعدارلاما جاساۋعا تاپسىرىس بەرىلىپ، ول سىناقتان ءوتىپ، كەم- كەتىك جەرلەرى تۇزەتىلگەننەن كەيىن، 2004 -جىلعى ءساۋىردىڭ 16-نان باستاپ، لاتىنشا سايتىمىز تولىققاندى ىسكە قوسىلىپ كەتكەن ەدى»، - دەپ جازادى جارىلقاپ بەيسەنباي ۇلى بۇل تۋرالى ەستەلىگىندە.

وسىلايشا، اگەنتتىكتىڭ كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيا ماماندارى - پاۆەل فومەنكو مەن ەگور حولياۆكو اكادەميك ءابدۋالي قايدار جوباسىنىڭ ءبىر- ەكى ارىپىنە عانا وزگەرىس ەنگىزىپ، لاتىن نۇسقاسىن جاساپ، ىسكە قوستى.

 اگەنتتىك نۇسقاسى كەيىننەن «قازاقپاراتتىڭ لاتىنشاسى»، «قازاقپارات نۇسقاسى» دەگەن بەيرەسمي اتاۋعا دا يە بولدى. وسىلايشا «قازاقپاراتتىڭ» لاتىنشا سايتى دۇنيەگە كەلىسىمەن بۇل باستاما كوپشىلىكتىڭ زور قولداۋىنا يە بولدى. ول قازاق ءتىلدى سايت وقىرماندارى سانىن كۇرت ارتتىردى.

 2017 -جىلدىڭ 12 - ساۋىرىندە جاريالانعان تۇڭعىش پرەزيدەنت- ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى لاتىن الىپبيىنە قاتىستى ماسەلەنى قايتادان كۇن تارتىبىنە شىعاردى. وندا ەلباسى: «لاتىنشاعا كوشۋدىڭ تەرەڭ لوگيكاسى بار. بۇل قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالىق ورتانىڭ، كوممۋنيكاتسيانىڭ، سونداي- اق، 21 - عاسىرداعى عىلىمي جانە ءبىلىم بەرۋ پروتسەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى» دەپ ۇكىمەتكە قازاق ءتىلىن بىرتىندەپ لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ جۇمىستارىن باستاۋدى تاپسىردى. كەيىننەن نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى بۇل ءىستى تىكەلەي ءوزى قاداعالاپ وتىراتىنىن مالىمدەدى. 2017 -جىلدىڭ 26 - قازانىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «قازاق ءتىلى ءالىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى» جارلىعى شىقتى. ال 2018 -جىلدىڭ 19 - اقپانىندا جارلىققا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر نەگىزىندە جاڭا ءالىپبي نۇسقاسى بەكىتىلدى.

قازىرگى كەزدە قازاق ءالىپبيىنىڭ لاتىن تاڭباسىنداعى ءبىرىڭعاي ستاندارتتى نۇسقاسىن تۇبەگەيلى جۇيەلەۋ، جاڭا ەملە ەرەجەلەرىن قالىپتاستىرۋ، لاتىن الىپبيىنە ۇيرەتەتىن ماماندار مەن مەكتەپ وقۋلىقتارىن دايىنداۋعا كىرىسۋ جۇمىستارى كەزەڭ- كەزەڭىمەن قولعا الىنىپ اتقارىلىپ جاتىر. ەلىمىزدە 2025 -جىلعا قاراي ءىس قاعازدارى، مەرزىمدى باسىلىمدار، وقۋ قۇرالدارى، ءبارىن دە لاتىن الىپبيىمەن باسىپ شىعارا باستاۋ جۇزەگە اسپاق.

وسىلايشا، «قازاقپاراتتىڭ» 2004 -جىلدىڭ 16-ساۋىرىنەن باستالعان لاتىن ارپىندەگى سايت اشۋ باستاماسى 2018 -جىلدىڭ قاراشا ايىنا دەيىن جالعاسىپ تۇردى. 2018 -جىلى قاراشانىڭ 20-سىنان باستاپ «قازاقپارات» اگەنتتىگى قازىرگى بەكىتىلگەن لاتىن ءالىپبيى نۇسقاسى بويىنشا جاڭالىقتار تاراتۋعا كوشتى.

 «قازاقپاراتتىڭ» لاتىن نۇسقاسىن ىسكە قوسۋى شىن مانىندە اگەنتتىك دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭىنە جاسالعان قادام بولدى. ويتكەنى، سودان بەس جىل وتكەننەن كەيىن 2009 -جىلدىڭ قازان ايىندا «قازاقپارات» اراب الىپبيىندەگى «توتە جازۋ» ۇلگىسى بويىنشا جاڭالىقتار تاراتۋ نۇسقاسىن ىسكە قوستى. بۇل دا قازاقستاندا العاش جۇزەگە اسقان جوبا ەدى. اسىرەسە قىتايداعى قالىڭ قانداستارىمىزدىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرعان وسى جوبا اگەنتتىكتىڭ حالىقارالىق قىزمەتىندەگى كەلەسى ساتىسى بولدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ال وسىدان اراعا تاعى بەس جىل سالىپ «قازاقپارات» قىتاي ءتىلى رەداكسياسى اشىلدى. ءسۇيتىپ، 2004 -جىلدىڭ 16-ى ساۋىرىندە قولعا الىنعان يدەيا قازاقپاراتتىڭ حالىقارالىق قىزمەتىن ساتىمەن جۇزەگە اسىرۋعا سەپتىگىن تيگىزدى.

 تۇيىندەي ايتقاندا، وسىدان ون بەس جىلعى «قازاقپارات» ح ا ا جۇزەگە اسىرعان باستاما ەلباسىنىڭ «قازاق ءتىلى ءالىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى» جارلىعىنا دەيىنگى دايىندىقتىڭ ءبىر پاراسى بولدى دەپ ايتا الامىز.

اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى