شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ تۋعانىنا - 159 جىل
«حالىق جاۋى» رەتىندە جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بويى شىعارماشىلىعىنا تىيىم سالىنعان اقىننىڭ ەسىمى 1988 -جىلى تولىق اقتالعان. ادامدىق بورىشىڭ - حالقىڭا ەڭبەك قىل... «مەن قازاقپىن» دەگەن ەستىنىڭ ومىرلىك ماقسات- مىندەتىن ەكى-اق اۋىز ولەڭگە سىيعىزعان اقىن شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى 1858 -جىلدىڭ 24 -شىلدەسى كۇنى بۇرىنعى سەمەي وبلىسى اباي اۋدانىندا تۋعان.
شاكارىم - ۇلى ابايدىڭ نەمەرە ءىنىسى، قۇنانبايدىڭ بايبىشەسى كۇنكەدەن تۋعان قۇدايبەردىنىڭ بالاسى. اكەسى بار بولعانى 36 جاسىندا مەزگىلسىز قايتىس بولعان ۋاقىتتا شاكارىم جەتى جاستاعى بالا بولعان. اتاسى قۇنانبايدىڭ باۋىرىندا ءوسىپ، اعاسى ابايدىڭ ءتالىمىن كورگەن شاكارىمنىڭ ولەڭ-جىرلارىنا ادامدىق پەن ەلدىكتى تۋ ەتۋىنە، ۇلتتىڭ جوعىن جوقتاۋىنا الدىڭعى العىر بۋىننىڭ تاربيەسى نەگىز بولعانى ءسوزسىز.
جاسىنان ساۋات اشقان جالىندى جاس اراب، كونە تۇركى، پارسى، ورىس تىلدەرىن بىلگەن. ەسەيگەن شاعىندا شاكارىمنىڭ «اباي بولماسا، اقىن بولۋىم ەكىتالاي ەدى» دەگەنى بار ەكەن. «كەل، جاستار، ءبىز ءبىر ءتۇرلى جول تابالىق» دەگەن ولەڭىندە «ءجۇز ايتقانمەن، وزگەنىڭ ءبارى نادان، جالىنالىق ابايعا، ءجۇر بارالىق!» دەپ شاكارىم ءتۇزۋ جولعا تەك ۇلى اباي باعىتتاي بىلەتىنىن بىلدىرگىسى كەلەدى.
اقىننىڭ جوعارىدا اتالعان «جاستارعا» ولەڭى 19 جاسىندا جازىلعان ەكەن. ەل ىسىنە ەرتە ارالاسقان شاكارىم 20 جاسىندا ءوز ەلىندە بولىس بولادى. الايدا كوپ ۋاقىت وتپەي ابايدىڭ اقىلىمەن بولىستىقتى وسپانعا تاپسىرعان. ابايدىق اقىلىمەن شاكارىم ومىرىندە الەمنىڭ بىرنەشە ەلدەرىن ارالاپ، مەككەگە دەيىن بارعان. اقىن ءوزىنىڭ بايىرعى ارمانىن جۇزەگە اسىرىپ، ىستانبۇل، پاريج كىتاپحانالارىنان ءوز حالقىنىڭ تاريحىنا قاتىستى كىتاپتاردان سۋسىندايدى. اريستوتەل، يبن- سينا، ۇلىقبەك، كانت، پلاتون، سوكرات، ءابۋناسىر سياقتى فيلوسوفتارىنىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەگەن شاكارىمنىڭ فيلوسوفيالىق وي- تانىمىنا تاڭدانباسقا بولمايدى.
اقىننىڭ «تۇرىك، قىرعىز، قازاق ءھام حاندار شەجىرەسى» اتتى تۇڭعىش كىتابى 1911 -جىلى جارىق كورگەن. شاكارىمدى فيلوسوف، تاريحشى، ويشىل رەتىندە دە تانىتاتىن «ءۇش انىق»، «مۇسىلماندىق شارتى» اتتى تۋىندىلارى، الەۋمەتتىك- اعارتۋشىلىق ارناداعى «جولسىز جازا»، «قالقامان - مامىر»، «ءلايلى - ءماجنۇن» ت. ب. جىر جيناقتارى مەن پوەمالارى باسىلىپ شىققان. ونىڭ جۇرەگىنەن «بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك»، «جاستىق تۋرالى»، «انادان العاش تۋعاندا» سياقتى جيىرماعا تارتا اسەم اۋەزدى اندەر تۋعان.
ءومىرىنىڭ سوڭعى ۋاقىتتارىن شاكارىم ەلدەن جىراقتا وتكىزەدى. سايقال ساياساتتىڭ سالدارىنان «ەلىمنەن كەتتىم ەلسىزگە، ەلۋدەن اسقان جاسىمدا...» دەپ اقىننىڭ كۇڭىرەنەتىنى دە سوندىقتان. 73 جاسىندا شاكارىم جازالاۋشىلاردىڭ قولىنان مەرت بولادى. سۇمدىق وقيعا 1931 -جىلى كۇزىندە بولعان. اقىن ءومىرىنىڭ سوڭىن قارا ءسوزدىڭ قاراگەرى قابدەش ءجۇمادىلوۆ «اققۋدى اتپاس بولار» اتتى شىعارماسىندا بايان ەتەدى. شولاق بەلسەندىلەردىڭ اقىنعا جاساعان قياناتى اتالعان شىعارمادا كەڭىنەن قاۋزالعان. شاكارىمنىڭ دەنەسى جاپانداعى قۇر قۇدىقتا كومۋسىز وتىز جىلداي جاتادى. كەيىن عانا، جازالاۋشى وتريادتان امان قالعان ۇلى احات شاكارىمنىڭ دەنەسىن ارۋلاپ، دۇعاسىن وقىپ، جەرلەدى دەگەن دەرەك بار. 1988 -جىلى شاكارىم اقتالىپ، ونىڭ ولمەس، وشپەس مۇراسى حالقىنا قايتا ورالدى.
وسى جىلى اقىننىڭ «جازۋشى» جانە «جالىن» باسپاسىنان ولەڭدەر، ال «ونەر» باسپاسىنان ءان جيناقتارى جارىق كوردى. تاپ وسى جىلى قاجىنىڭ 130 جىلدىعى اباي اۋدانى، 1998 -جىلى 140 جىلدىعى سەمەي قالاسى كولەمىندە تويلاندى. وسى جىلدار ارالىعىندا سەمەيدەگى نەگىزگى جوعارى وقۋ ورنىنا شاكارىمنىڭ ەسىمى بەرىلىپ، ەسكەرتكىشى ورناتىلدى، قالا ورتالىعىنداعى ۇلكەن ءبىر داڭعىل اقىن ەسىمىمەن اتالدى.
مۇنىڭ سىرتىندا قالاداعى بايىرعى ءبىر قازاق مەكتەبى اقىن ەسىمىن يەلەندى. 2016 -جىلى شىعىس قازاقستاندا وبلىسىنىڭ ورتالىعى وسكەمەن قالاسىنداعى ىرگەلى سانالاتىن №1 قازاق مەكتەبىنە شاكارىمنىڭ اتى بەرىلدى.
